Inhoudsopgave
Inleiding.
Minne-beelden verandert in sinne-beelden.
Aen den verstandighen leser, op de titel-prent.
Lofdichten.
Aen den hoogh-geleerden D. Jacob Cats,
op het boeck van sijn const-rijcke sinne-beelden;
van dewelcke sijn gunst mijn een vereert heeft.
Op de drie boecken der sinne-beelden van den ed. heer D. Jacob Cats.
Ter eeren van den hoogh-geleerden D. Jacob Cats,
op sijn konstrijcke sinne-beelden.
Clinck-dicht op de driesinnige sinne-beelden van den hoogh-geleerden ende achtbaren heere D. Jacob Cats.
Au tres-digne d'honneurs et bon-heurs, le tres-docte seigneur Jaques Cats, J.C. sur ses emblemes tripliques.
Sonnet encomiastique.
Ter eeren van den hoogh-geleerden heer D. Jacob Cats,
op sijne constrijcke sinne-beelden.
In emblemata clarissimi consultissimique viri D. Jacobi Catsii J.C.
Epigrammation.
Tot den leser.
Quod perdidit, optat.
Qua non nocet.
Nil nisi mota.
Amor, formae condimentum.
Quod non noris, non ames.
Sensim amor sensus occupat.
Repete.
Sine vulnere laedor.
Ex vulnere pulchrior
Captis oculis, capitur bellua.
Mite, pyrum vel sponte fluit.
Fit spolians spolium.
Fumo pascuntur amantes.
Amissa libertate laetior.
Fugiendo, non effugit.
Et in aequori flamma est.
Flamma fumo proxima.
Ut capias, capiare prius.
Quod juvat exiguum est.
Dum trahimus, trahimur.
Reperire, perire est.
Laedit ineptos.
Tangor, non frangor ab undis.
Fac sapias, et liber eris.
Qui captat, capitur.
Dat nec habet.
Inverte, et avertes.
Nuda movet lachrimas.
Dominae, quo me vocat, aura.
Fugat, non capit.
Tibi mors, mihi vita.
Inter manum et mentum.
Turpe senilis amor.
Sibi nequam, cui bonus?
Ludite, sed caste.
Parva patitur, ut magnis potiatur.
Odit amor medicum.
Affluit incautis.
Post tristia dulcor.
Res immoderata cupido est.
Non intrandum, aut penetrandum.
Amica amanti anima.
Furentem quid delubra juvant.
Quid non sentit amor.
Amor, tela penelopes.
Jam plenis nubilis annis.
Nescit habere modum.
Ex morte levamen.
Dissidet quod impar est.
Animos nil dirimit.
In recessu nihil.
Nemo dolens patet libidini.
Amor elegantiae pater.
Aen den hoogh-geleerden heer D. Jacob Cats, op sijn dry-sinnich bouck.
Liefde
Weerelt-drager.
Cupido wegh-geloopen, ende verloren.
(Meest uyt Moschi Griecksche gedichten).
Herders-liet.
Kinder-spel geduyt tot sinne-beelden, ende leere der zeden.
Stichtelijcke bedenckingen.
Aestivae nives, hybernae rosae.
Quod petis, intus habes.
Nascentes morimur.
Malo gaudere, malum pessimum.
Nunquam erit foelix, quem torquebit foelicior.
Votum.
Emblemata moralia et oeconomica.
(Huis- en zede-beelden).
Officium puellarum emblemate expressum.
(Maeghdenplicht aenghewesen door sinne-beelden.)
Vivite Concordes.
(Leeft eendrachtelijk.)
Inleydinghe tot de t' samen-spraeck tusschen Anna ende Phyllis,
roerende den maeghden-plicht, oft ampt der jonck-vrouwen.
Suae quemque fortunae poenitet.
(niemand is te vreden met zijn lot.)
Soo haest ghetrout,
soo haest berout.
Qualis rex talis grex.
(zoo vorst, zoo volk.)
Ongelijcke aenghesichten maken de vreught.
Amor humanae vite glutinum.
(Liefde de band van 's menschen leven.)
Hout den brant,
in den bant.
Sepes sapientiae, silentium.
(Zwijgen het bolwerk der wijsiieid.)
Men kan 't verstaen,
oock sonder slaen.
Alterius non sit, qui suus esse potest.
(Wat hangt hij aan een ander man, die van zijn eigen leven kan.)
Sy dient verplant
in ander lant.
Kunst voor kracht.
Raet na daet
koomt te laet.
Dat sich kan droopen, is best te koopen.
Haestighe spoet
is selden goet.
Libeat, quod est necesse.
(Schikt u naar de gelegenheid.)
Gheboden dienst is onweert.
Pauper agat caute.
(Die arm is, zij voorzichtig.)
Grijpt als 't tijt is.
Via rosa est.
(Het leven een bloem.)
Quaem 't,
ick naem 't.
Voor, de nacht, dient gewacht.
Vanck door dwanck.
Luceat lux vestra coram hominibus.
(Laat uw licht schijnen onder de menschen.)
Siet waer ick stae,
en zeylter nae.
Qui a une chouette prend des autres oiseaux.
(Met een lok-vink vange men andere.)
Als 't qualijck wil,
soo sit ick stil.
Wickt eerje waeght.
Eer voorts te gaen,
beproeft de baen.
Al wie benijt, in druck verblijt.
Te vollen lamp,
verkeert in damp.
Ijl, met wijl.
Eerst al te net.
daer na een slet.
Fomes virtutis, calamitas.
(Nood leert deugd.)
Uyt water, brant.
Cedendo victor abibis.
(Door wijken, winnen.)
Gheliefkens kijven
doet liefde beclijven.
Liceat sperare timenti.
(Laat de hoop bewaard blijven.)
Die hart snuyt, blust uyt.
Nec summa satis.
(Altijd hooger.)
'T Is niet te vree
met d'hooghste tree.
Cedendo victor abibis.
(Wat buigt, breekt niet.)
Eedt van die mint,
licht als de wint.
Sal sistit euntem.
(Zout houdt.)
Stroyt zout
het flout.
Avarum facile capies, ubi non sis idem.
(Hebzucht door mildheid gevangen.)
D'Onbesochte d'onbedochte.
Insidiatur qui admodum blanditur.
(Wie vleit, bedriegt.)
Begonnen, is half ghewonnen:
te spraeck staen, is hale ghedaen.
Danti non decedit.
(Geven verarmt niet.)
Een kusjen is maer een af-veeghen.
Omnibus ansa rebus inest.
(Alles naar zijn eigen aard.)
Eer is teer.
Niet en kander beter passen, Als dat t'samen is gewassen.
Eens ontset,
noyt weder net.
Non te quaesiveris extra.
(Ga uw paden niet te buiten.)
Een maeght die schenckt,
Haer eertjen krenckt.
Laagte best.
Des penninghs reden klinckt best.
Εχθρων δωρα αdωρα
(Wacht u voor 's vijands geschenken.)
Een maeght die neemt,
haer eer ontvreemt.
Improbitas poena ipsa sui.
(Slechtheid straft zich zelve.)
Die jockt,
die lockt,
Facit occasio furem.
(Gelegenheid maakt den dief.)
Veel op de straet,
Licht op de praet.
Invisa nemo imperia retinuit diu.
(Een rijk van dwang en duurt niet lang.)
Alsmen 't sluyt
dan berstet uyt.
Nisi laesa, peribit.
(Snijdt, of 't verderft.)
Soomen 't dwinght, 't ontspringht:
soomen 't perst, het berst.
Ah frustra tentatur amor, cum fricet uterque.
(Twee gelieven even kout dienen niet te zijn getrout.)
Twee even geck,
eeuwigh gebreck.
Quod grave, delectat.
(Deugd verheugt.)
Goet boeck-man,
quaet doeck-man.
Judice vulgo non sapit infelix.
(Nooit wijs, dien 't kwalijk gaat.)
Soo langh' alst moy weer is.
Vrijt, daerje zijt.
Wat venus voeght, dat scheyt de klippel.
Quod latet, id praestat.
(Wat binnen schuilt, best.)
'T Inwendigh blijft.
Ut stragulet, ambit.
(Doodelijk omhelzen.)
Jonck by out,
Heet by kout.
Haest is geen spoet,
Veerdigh rijck niet goet.
Kinderen
Hinderen.
Cupidinis loculi porro vincti.
(Liefde's kasse zonder slot.)
Sufficit una.
(Een is noodig.)
Een is ghenoegh.
Kort begryp van 't gene in dese t'samen-sprake, ovek de maeghde-plicht, verhandelt wert.
Wapen-schilt alle Eerbare maeghden toe-geeygent.
Aen de eerbare, achtbare, const-rijcke jonck-vrou Anna Roemers.
Lof-dicht ter eeren van den hoogh-geleerden D. Jacob Cats. Op sijn Maeghden-plicht.
Aen jonck-vrou Anna Roemer Visschers.
Eer-dicht op den maeghden-plicht, van den hoogh-geleerden heer Jacob Cats, J.C.
Aen-sprake tot alle belaste met maeghden-sorghe.
Liet.
Teghen-liet.
Harders-clachte. Aen de eerbare, seden-rijcke, segen-rijcke jonck-vrou Catharina van Muylwijck.
Echo sive Carmen juvenile.
Self-strijt
Dat is onderlinge worstelinge van goede en quade gedachten.
Korte inleydinge, aen den weetgieriger leser.
Eerste geschiedenis en self-stryt daer uyt ontstaen.
Tweede geschiedenis en self-strijt daer in vervat.
Derde geschiedenis en self-strijt daer uyt ontstaen.
Scipio spreeckt hier aen den bruydegom van de maeght, en geeftse hem weder:
Op de drie getallen der zelf-strijt,
in dichtmaet beschreven door den heer Jacob Cats.
Self-strijt,
dat is krachtige beweginge van vleesch en geest, poëtischer wijse verthoont,
in den persoon en uytte gelegentheyt van Joseph, ten tijde hy van Potiphars huis-vrouwe versocht wiert tot overspel.
Pel. ad demetriadem
Voorreden aen den rechtsinnigen leser.
Verhael van de geschiedenisse,
voorgevallen tusschen Joseph ter eenre, en Potiphars huys-vrouwe ter anderer zijden, gelijck Flavius Josephus, Joodsche history-schrijver, deselve beschrijft in het derde capittel des tweeden boecks, van de outheyt der Jooden.
Velt-teycken, alle eerbare jonge lieden toegeeygent.
Self-strijt,
dat is krachtige beweginge van vleesch en geest,
vertoont in de persoonen van Joseph en Potiphars huys-vrouwe, als hy by deselve wiert versocht tot overspel.
Inleydinge.
Op Josephs zelf-strijt, dichtkundiglijck uitgebeelt, door den heer Jacob Cats.
Sinne-beelt, de heymenisse en eygenschap des christelijcken
self-strijts, alle self-strijtbare lesers, door gemeynsame gelijckenisse, bescheydentlijcken aenwijsende. gunst en kunst-halven toegeeygent de eerbare, kunst-rijcke, lof-waerdege jonck-vrouw Johanna Coomans,
waerde huys-vrouwe van den heer Johan vander Meerschen, rent-meester van de edele en mogende Heeren Staten van Zeelant.
Sinne-beelt,
openende de heymenisse en rechten aert des christelijcken self-strijts.
Tooneel der mannelicke achtbaerheyt,
aengewesen in de voorsprake, tegensprake, en uitsprake over de weygeringe van de koninginne Vasthi, aen de gesanten des konincx Assuerus; tot verbeteringe van de huys-gebreecken deser eeuwe.
Aen den leersamen en kunst-lievenden leser.
Oorspronck der gramschap des koninghs Assuerus tegen de koninginne Vasthi, en het oordeel der vorsten daer op gevolght, gelijck de selve in het boeck Hesters cap. I. wort voorgestelt.
Naerder aenwijsinge aengaende de oorsake des geschils, ontstaen tusschen de groot-vorst Assuerus en de koninginne Vasthi, mitsgaders de swarigheyt daer uyt ontstaen door 't vonnis der persiaensche vorsten, gelijck 't selve by Josephus, Joodsche history-schrijver is nagelaten in 't VI cap. des XI. boecx van de outheyt der Joden.
Tooneel der mannelicke achtbaerheyt,
voorgevallen in de voorsprake, tegensprake, en uitsprake over de weygeringe van de koninginne Vasthi, aen de gesanten des koninghs Assuerus;
alles tot verbeteringe van de huys-gebreecken deser eeuwe.
Gespreck voor de koninginne Vasthi, tot verschooningh van haer weygeringh aen de gesanten des koninghs Assueros.
Gespreck tegen de koninginne Vasthi, en voor de mannelicke achtbaerheyt.
Vonnis gestreken over de Koninginne Vasthi, mitsgaders eeuwige huis-keure voor alle vrouwen; openbaerlijck afgekondight van 's konincx wegen, door de hondert en seven-en-twintigh landen des grootvorst Assuerus, van Indiën tot aen Mooren-lant.
Aller princessen spiegel, aller vrouwen spoor.
Verstandige leser.
Aanteekening.
Houwelick, dat is: het gansche beleyt des echten-staets; afgedeelt in ses hooft-stucken, te weten: maeght, vrijster, bruyt, vrouwe, moeder, weduwe, behelsende mede de mannelicke tegenplichten.
Klinck-dicht, aen den E.E. Heer J. Cats,
ridder, raedt-pensionaris van Hollant, op zijn onvergelijckelijck houwelijck.
(1655).
Ter verklaring van titelprent en indeeling. (Uit de voorrede der eerste uitgave).
Kinder-spel.
Wegh-wyser ten houwelick uyt den dool-hof der kalver-liefde.
Maeghde-wapen.
Houwelijcx eerste deel. Maeght.
Inleydinge.
t' Samen-spraeck tusschen Anna en Phyllis.
Houwelijcx
Tweede deel.
De kunst en letter-drucker aen de Nederlandsche vrijsters.
Wegh-wyser ten houwelijck uyt den dool-hof der kalverliefde.
Tweede deel: Vrijster.
t'Samen-speake tusschen Sibille, nieugehoude jonck-vrouw, en Rosette, jonghe vrijster.
Op d'afbeeldingh van 't maeghde- en vrijster-wapen;
met de beschrijvingh van een maeght en den weghwyzer ten houwelyck.
Houwelijcx
Derde deel:
Bruyt, zijnde 't eerste deel van 't christelyck huys-wijf.
Voor-reden.
Korte afbeeldinge eenes rechten huys-vaders.
Vrouwen-voordicht, toegeëygent alle ware huys-moeders.
Eerste deel van 't christelyck huys-wijf,
vertoont in de gestalte van
Bruyt. Vrouwe. Moeder. Weduwe.
Vergeleken met de vier getijden des jaers:
Lente. Somer. Herfst. Winter.
Met byvoeginge van de mannelijcke tegen-plichten op alle voorgemelde gelegentheden.
Eerste deel:
Bruyt.
Compendium officii conjugalis.
Kort begrijp van de plichten des houwelijcx.
Houwelijcx
Vierde deel:
Vrouwe, zijnde 't tweede deel van 't christelyck huys-wijf.
Aen de bruylofs-gasten.
Tweede deel van 't christelijck huys-wijf,
vertoont in de gestalte van vrouwe vergeleken mette somer.
Houwelijcx
Vijfde deel:
Moeder, zijnde 't derde deel van 't christelyck huys-wijf.
Nootwendigh bericht voor den leser, al, eer te komen tot het derde deel deses wercx, genaemt Moeder.
Derde deel van 't christelijck huys-wijf,
vertoont in de gestalte van moeder, vergeleken metten herfst.
Andreas Tiraquels sestien huwelijcx wetten;
waer in hy het gansche recht des huwelijcx kortelijck begrepen, ende breeder door seer geleerde uytleggingen verklaert heeft.
Houwelijcx
Sesde deel:
Bedaeghde huys-moeder ende weduwe; wesende 't vierde deel van 't christelijck huys-wijf.
Voor-reden op het vierde ende leste deel; aen de jonge lieden.
Vierde ende leste deel van 't Christelijck huys-wijf,
Vertoont in de gestalte, eerst van bedaechde huys-moeder, ende daerna van weduwe, hier vergeleken metten winter.
Christelijck huys-wijf, vertoont in de gestalte van weduwe.
Tweede stuck van het leste deel.
Innige sucht tot God den sone.
Galathea,
ofte
harders minne-klachte;
Aen de
eerbare, seden-rijcke, segen-rijcke jonck-vrou
Catharina van Muylwijck.
Harders-liet.
Vervolgh op het voorgaende.
Aen juff. Catharina van Muylwijck.
Cupido verloren en uytgeroepen.
t'Samen-sangh tusschen Hylas, wey-man, en Dorille, wout-nymphe.
Op de harders-klachte, van den heer Jacob Cats,
waer in 't lant- en stadtsleven, in een herders-zangh, levendigh wort uytgebeelt.
Klagende maeghden ende raet voor de selve;
Beneffens eenige andere soo stichtige als innige gesangen.
Aen den goetgunstigen leser.
De reden spreeckt:
De maeght van Dordrecht
Aen alle maeghden van Dordrecht ende van d'andere steden en vlecken van Hollandt.
De maeght in de borst getroffen, klaeght:
De vrijster, geraeckt in haer maegde-kransjen, klaeght:
De vrijster met de pijl in 't oir, singht:
De man met de pijl in de tasse, klaeght:
De jongelingh met de pijl in 't oogh, singht.
Maeghde-sangh, voor een jonge dochter, noch vry in haer genegentheden.
Klaegh-liedt van Dina, dochter van den eerts-vader Jacob.
Klaegh-liedt van Thamar, konincklicke dochter, als sy van Ammon tegen haren danck onteert was.
(Siet het 23e capittel van 't 2 boeck Samuels)
Klachte van Abisach van Sunem, op de doot van Adonia, 's konincks Davids sone.
Klachte van de dochter Jephte.
Klaegh-liedt van Hagar, Abrahams maeght.
Uyt het 16 en 21 cap. Genesis.
Klaegh-liedt van de dochter Herodias, op de gelegentheyt, toen sy van hare moeder was versocht, van den koninck Herodes te eysschen het hooft van Johannes den Dooper.
Klaegh-liedt op de gelegentheit van Lucille, dochter van den Keyser Marcus Aurelius, ten tijde de selve van een naelde gequest zijnde, buyten verwachtingh quam te sterven.
Klachte van de vijf dwase maeghden, vermelt in 't 25 Cap. van d' Euangelist Mattheus.
Klaegh-liet van Susanna, als sy van de boeven beschuldight wert van overspel.
Danck-liedt van Susanna, na hare verlossinge.
Aen-sprake van Joachim, de man van Susanna, als hy deselve, van de doot verlost, weder ontfinck.
[Klaegh- en treurliederen]
Treur-liedt, uyt den 51en Psalm.
Klaegh-gesangh, uyt den 130en Psalm.
Ziel-zucht, uyt den 42en Psalm.
Nieuwe gesangen, op nieuwe en soetluydende wijsen.
Klaegh-liedt van een jonge dochter, t'haren onschult, met een lasterlijcke rugh-sprake bekladt.
Danck-segginghe, na het ophouden van een storm op zee.
Klaegh-liedt, eens bekeerden sondaers aen god den sone
Ziel-sucht, gepast op het hoogen en vallen van de musicq.
Berou-gesangh.
t'Samen-spraeck,
tusschen den geestelijcken bruydegom en des selfs bruydt, te weten de Heere Christus en zijn kercke.
Liedt.
Aertsche ydelheyt.
Ziel-opstijginghe.
Sinne-strijt,
op seeckere voor-gevallen gelegentheyt.
Kerk- staats- en eer-dichten.
1618-1637.
Bedenckinghe op de steertsterre, ghesien in 't jaer 1618, ende gheduydet op de vergaderinghe van de synode ghehouden tot Dordrecht.
Lof-gedicht, op de gedenckwaerdige nationale synode, gehouden tot Dordrecht anno 1618 ende 1619.
Gedicht op het boeck des weerden, eerwaerden en godsaligen dienaer des woordts Mr. Willem Teeling, genaemt: balsem Gileads voor Zions wonde.
Claegh-gedicht op het afscheyden van den weerden, eerweerden godtsaligen Symon Ruytinck, dienaer des Goddelicken woorts in de Nederlantsche gemeente tot London.
Gedicht, ter eere van den eerwaerden, hooghgeleerden, en wijtberoemden D. Philips van Lansbergen, op desselfs boeck van 't gebruyck des astronomischen en geometrischen quadrants.
Aen den weetgierigen leser, op de bedenckinghe van den waerden, eerwaerden, en wijtvermaerden D.D. Philips van Lansbergen, op den dagelijckschen en jaerlijckschen loop van den aerdkloot, mitsgaders op de ware afbeeldinge des sienlijcken hemels.
Aen den waerden, eerw aerden en hooghgeleekden D. Philips van Lansbergen, op zijn boeck van 't gebruijck des astrolabiums.
Aen d' achtbare, weerde en konstrijcke jonck-vrouw Anna Roemers.
Op de titelplaet van het proefstuck der schrijfkunst, door Samuel de Swaef.
Op het Kostelijck-mal en Voorhout van 's Gravenhage, door den heere Constantijn Huygens, Ridder etc. Gemaeckt in den jare 1625, als de heer Cats was raetpensionaris der stadt Dordrecht.
Op de korte beschrijvingh van Zuyt-Hollant, uytgegeven door Mr. Jacob van Eyck; aensprake tot den gunstigen leser:
Op de Nederlantsche historien, van den naerstigen en achtbaren historieschrijver Pieter Bor, Christiaensz.
Geluck-wenschinge aen den eerwaertsten ende hooghgeleerden heer,
Geraert Marcellus, en de eerbare en zedenrijcke jonckvrouw,
Catharina vander Burgh (als deselve te samen in den echten staet werden vergadert binnen de stadt van Dordrecht, den achtsten november, anno 1633).
Op de Nederduytsche poëmata van mijn heer ende neef Adrianus Hofferus, rentmeester generaal van de graeffelijcke domeynen van Zeelandt beoosterschelt.
(1633.)
Byschrift van ben heere J. Cats, op zijn eygen afbeeldinge, hem vertoonende oud 57 jaren, geschildert door M. Mierevelt, en in plaet ghebracht door W. Delft.
(1635.)
Opschrift boven de poort van het Oude-vrouwen-huys te Dordrecht.
Opschrift boven den schoorsteenmantel in de weeskamer te Dordrecht.
Aen den heer J. Cats, Ridder &c. Raet-pensionaris van Hollant en West-Vrieslant,
Anno 1636.
Aen de eerbare kunstrijcke jonck-vrouw Maria de Wit.
Gedicht, op de gelegentheyt van staet, ter tijt de wijt-vermaerde helt, Marten Harpertsen Tromp,
admirael ter zee was gemaeckt. (1637.)
Spiegel van den ouden ende nieuwen tijt,
bestaende uyt spreeckwoorden ende sinspreucken, ontleent van de voorige ende jegenwoordige eeuwe, verlustight door menigte van sinne-beelden, met gedichten en prenten daerop passende; dienstigh tot bericht van alle gedeelten des levens, beginnende van de kintsheyt, ende eyndigende met het eynde alles vleesch.
Elck spiegle hem selven.
Aen den leser.
Verklaringe op de titelplaet.
Voor-reden.
Inhout en ordre
van het tegenwoordigh werck.
Opvoedinge van kinderen.
Jonck rijs is te buygen, maer geen oude boomen.
Rami correcti rectificantur, trabs minimè.
Een rotten appel in de mande, maeckt oock het gave fruyt te schande.
Pomme pourrie gaste sa compagnie.
Waer dat de slangh 't hooft in kan dringen,
Daer salse 't gansche lijf in wringen.
Kraeut de seugh in haren neck, 't beest gaet leggen in den dreck.
Wan Man die Sauw kitzelt, so legt sie sich im Dreck.
Elck spiegle hem selven.
Men moet een paer narre-schoenen verslijten, eer men recht wijs wort.
Es mus ein ieder ein par narren schuhen vertretten, wo nicht mer.
Liefde leert singen, oock sonder dwingen.
Amor docet musicam.
Het schaep dient voor den dam geschut,
dat is voor al de jonckheyt nut.
Een peerle dient by nacht gekocht, geen vrijster by de keers gesocht.
Prendre ne dois a la chandelle
Ny or, ny toile, et moins pucelle.
Eerlijcke vryagie.
Schoon voortgedaen, is half verkocht.
Kaets of min en heeft geen val, sonder over-gaenden bal.
Amor, ut pila, vices exigit.
Elck meynt sijn uyl een valck te zijn.
Het Selve op eenen anderen sin.
Vyer, hoest, gelt, en heete min, en hout men noyt ter degen in.
Feu, toux, amour, et argent, ne se cachent longuement.
Gli denari sono spiriti folletti.
Twee mussen aen een koren-aer en maken nimmer vreetsaem paer.
Ne amor, ne signoria, vuole compagnia.
Met arbeyt krijght men vyer uyt den steen.
Wie sit en lolt, of sit en vrijt, verlet sijn werck, vergeet sijn tijt.
El fuego y el amor no dizen, ve te a tu labor. Id est:
Le feu et l'amour ne disent jamais, va a tes besoignes.
Twee op eenen tijt te vryen, siet men selden wel gedyen.
Nemo potest thetidem simul et galateam amare.
Een ezel die vrijt, die schopt of smijt.
El amor de los asnos entra a coces y a bocados.
Als'er twee vechten om een been, daer krijght'et licht een derd' alleen.
Two dogges strive vor a bone, and the thirth taket it away.
Een haes daer men geen loop van siet, en vanght een goede wey-man niet.
Le bon veneur ne prend la beste qui se rend.
En dient ons geen gepluckte peeren; want 't is geen fruyt dat wy begeeren.
Nos magis adducto fructus decerpere ramo,
Quam de caelata sumere lance juvat.
'T wil al muysen wat van katten komt.
Chi di gatta nasce, sorci piglia.
Al draeght den aep een gouden ringh, soo is het doch een leelick dingh.
Aunque vistays la mona de seda, mona se queda.
Peeren en vrouwen die niet en kraken, die plachten alderbest te smaken.
Pere e donne senza rumori sono stimate gil meliori.
De hinne leyt geerne daerse een nest-ey siet.
Geen boom en valt ten eersten slagh.
Vogelen van eener veeren vliegen geerne t'samen.
Birdes op one faether wil flocke together.
Ongelijcke peerden trecken qualick.
D'een het bloet, d'ander het goet.
Wie een out huys heeft te greyen, En een jonck wijf heeft te vleyen, En een klock moet gade slaen, Segh, wanneer heeft die gedaen?
Om een mudde korens dat hy te malen heeft, wil hy een gansche meulen rechten.
Beter by den uyl geseten, als met den valck gevlogen.
Met onwillige honden is 't quaet hasen vangen.
Om de minne van het smeer, leckt de kat den kandeleer.
Doe ick maer eens een quaden pas, soo breeck ick licht mijn teer gelas.
Il ne faut qu'un faux pas pour casser la bouteille.
Een open pot op open kuyl, daer in steeckt licht een hont sijn muyl.
Niemant klat sijn rockjen af, of daer gaet een vlockjen af.
On ne peut decrotter sa robbe sans emporter le poil.
Is 't schaepjen al te soet van staen, een yeder komt'er suygen aen.
La brebis trop apprivoisée de chacun agnel est tettée.
Die een schoone kat heest, en dient geen bontwercker in huys te brengen.
Bedenckelijcke gevallen.
Vyer by stroo, dient niet alsoo.
La stoppa non sta bene appresso il fuogo.
Indien de katte leckt de speten, raeckt s'aen 't gebraet, sy sal het eten.
A gatto che lecca spiedo, non gli fidate arrosto.
De kanne gaet soo langh te water, totse eens breeckt.
Als de peere rijp is, soo valtse geerne in 't slick.
Bedrogen ende onteerde vrijsters.
Valt oyt cypressen-boom, valt oyt uw eer ter neder,
Niet eene van de twee en rijst'er immer weder.
La bona fama è comme il cipresso: quando una volta è tronco, non rinverde mai piu.
Eedt te sweren op de pluymen, dat en zijn maer minne luymen.
Le serment faict sur l'autel de plumes s'en va au vent.
Hoeren, ende ongemacken van deselve herkomende.
Een rupse op een kool, een hoere in een huys.
't Sal smetten of branden, vrient, wacht uw handen.
O tinge, o bruscia.
Hoeren, ende schadelijcke ongelegentheden van deselve.
Vyer van stroo en hoere-min, veel bohays en niet daer in.
Amour de putain, d'estoupe le feu, reiuit beaucoup, et dure peu.
Hoeren, en derselver eygenschap.
Al heeft een hoer een schoon gesicht, 't is een lanteerne sonder licht.
Mulier sine verecundia, lampas sine lumine.
Hoeren, en hare treken.
Als geyle vrouwen schoone zijn, hiet dat juweelen by een swijn.
Tanquam annulus in naribus suis.
Bordeelbrocken en hoerevoogden, ende het einde van desulcke.
De katte die veel snoepen wilt, wort licht eens op den neus geknilt.
A chat lescheur bat on la gueole.
Hoeren, ende hare treken.
Wanneer een hoere schreyt, denckt dat s' u lagen leyt.
Dum plorat, vorat.
Comme l'oiselet qui se haste vers les lacqs.
Een boom of vrijster, eens verout, en krijght daer na geen jeugdigh hout.
Arbor secco non diviene mai verde, cosi pa donna chi suo tempo perde.
Noyt sagh mensch soo schoonen roos, die niet eens haer glans verloos.
Ogni fiore al fin perde l'odore.
Aen de spreuck-lievende lesers.
Kinder-opvoedinghe, aengewesen door sin-speucken en spreeck-woordden.
Vade ad formicam, piger.
Jongelinck.
T'samen-spraeck tusschen
Philemon en Pudens.
Sensim & sine sensu.
Amoris laconismi.
Liefdes kort-spraecke. Inleydinge.
Spiegel van den voorleden en tegenwoordigen tijt.
Tweede deel.
't Zijn stercke beenen die weelde dragen konnen.
Als de esel te wel is, soo gaet hy op 't ijs danssen.
Wan dem esel zu wol ist, so gehet er auffs eisz tantzen.
Gelijck de juffer is, soo is haer hondeken.
Tale e la cagnuola, quale e la signora.
Men hoeft den hont geen broot te geven, soo langh hy wispel-steert.
Non se da tanto pane al cagnuole, quanto la sua coda dimanda.
Beeren, leeuwen, felle dieren, konnen haers gelijcke vieren.
Saevis inter se convenit ursis.
De gansen die krijgen den kost, maer sy moetense plucken.
Snijt men sijn neus af, men schent sijn aengesicht.
't Is quaet hasen met trommels vangen.
On ne prend lievre au tabourin, ny oiseau a la tartevelle.
Die een hoen vat, maeckt dat het niet en krijt.
Il faut prendre la poule sans crier.
Treckt als 't nopt, visscher.
Na den kemel maeckt'et pack, anders baert'et ongemack.
Pro camelo sarcina.
Als morsige lieden kuys worden, soo schuerense de panne van achteren.
Een flodder-kleet dat niet en past, en is niet anders als een last.
Fortunam, velut tunicam, magis concinnam proba, quam longam.
Een hinne leyt alle daegh, een struys maer eens in 't jaer.
Ein klein Henn leget alle Tagh, da ein Strausz im Jahr nur eins.
Groote visschen scheuren 't net, soo ghy daer niet op en let.
De vorsch is naeckt gelijck een pier, en 't is nochtans een vrolick dier.
Canta la rana, y no tiene pelo ni lana.
Wat baet'et of de koe veel melcks geeft, alsse die weder omstoot.
Capra scyria.
Met groote heeren is 't quaet kersen eten; sy kiesen de grootste, en schieten met de steenen.
De kleyne brack doet op den haes, de groote wind behout het aes.
Par le petit chien le lievre est trouvé, mais par le grand il est happé.
Siet kint, dit heb ick langh geweten, dat groote vissen kleyne eten.
Een rijck man sterft sijn kint, een arrem man sijn koe.
Soo ghy uw papjen blasen kont, gebruyckt doch noyt een vreemden mont.
Quiconque a bouche, ne die a un autre qu'il soufle son pottage.
Die de koe aengaet, die grijptse by den steert.
Streelje den hondt, hy bederft uw kleet.
Faites feste au chien, il te gastera ton habit.
Beleefde lieden moet men mijden, en 't willigh peert niet over-rijden.
Willige Rosz sol man nicht uebertreiben.
In een ander mans oor is te snijden als in een vilten-hoet.
Wie twee hasen jaeght, vanght'er veeltijts geen.
Qui duos sequitur lepores, neutrum capit.
Gelt doet gewelt.
Met voeten en becken, plach den haen tot hem te trecken.
Ogni gallo rupsa a se.
Gelijck men handelt den meloen, soo moet men oock met vrienden doen.
Amis sont comme le melon, de dix souvent pas un est bon.
De hont die men een been ontneemt, en kent geen vrienden.
Cum canis os rodit, socius quem diligit, odit.
Regels voor de huys-houdinge
in spreucken, spreeck-woorden en gedichten,
rakende de onderlinge plichten tusschen man en wijf.
Veel geschreeuws, en luttel wol.
Assay rumori, e poca lana.
Sin-spreucken, genomen uyt Arabische en Saraceensche schrijvers.
Spiegel van den voorleden en tegenwoordigen tijt.
Derde deel.
Als 't diep verloopt, verset men de bakens.
Als apen hooghe klimmen willen, dan siet men eerst haer naeckte billen.
La scimia quanto piu in alto sale, tanto piu scuopre le sue vergogne.
't Is een stoute kraey die een levendigh beest in 't lijf pickt.
Men noot geen esel oyt te gast, of hy en draeght'er pack of last.
Man rufft dem Esel nit gen Hoff, er soll dann Sack tragen.
Die wijs is draeght de sotten, schoon datse met hem spotten.
Bisogna che'l savio porti il pazzo in spalla.
Daer'er veel smeden moet men slagh houden.
Smits kinderen sijn wel voncken gewoon.
Veel kocks versouten den bry.
Noyt sagh men op een esel dueren, twee gecken vol verwaende kueren.
Deux sots ne peuvent estre portez sur un asne.
Tot het snijden van de kaes, dient een wijs man en een dwaes.
A tagliar il formaggio, si vuole un matto & un saggio.
Die wel eer te hooge vlogen, vonden sich wel light bedrogen.
Tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant.
De dwaesheyt loopt, de wijsheyt gaet: en dat is vry den besten raet.
L'ignoranza corre, la prudenza lentamente segue il passo.
De spin die eet de vliegh, de hagedis de spin;
Dit heeft het groene wout en al de werelt in.
L'Araigne mange la mouche & le lizard l'araigne, &c.
Als oude honden bassen, men dient'er op te passen.
Hier dient een wijs man op te letten: men mach geen nar op eyers setten.
Es is nit Rath dass man Narren ueber Eyer setze.
Wie jaeght met katten, en vanght maer ratten.
Wer mit Katzen jacht, der fahet gern Mauss.
Wat is van groot, of trots, of hoogh? Een mugh steeckt wel een leeuw in 't oogh.
Culex fodit oculum leonis.
Een kleyn man, met een kleyn geweer, velt wel een grooten boom ter neer.
Petit homme abat bien grand chesne.
Herder, alsje schapen scheert; siet dat ghyse niet en deert.
Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere.
Magre vliegen bijten scherp.
Al leyt de waerheyt in het graf, al wat haer druckt dat moet'er af.
Verita non puo star sepoxta.
Niet en wort soo fijn gesponnen, of 't en komt noch aen der sonnen.
Es wird nichts so rein gesponnen, es komt zu letzt an die Sonnen.
Een kleyne pot, door weynigh vier, die maeckt terstont een groot getier.
A little pot, is soen hot.
Men hout hem voor een rechten geck, die wil gaen vechten met een dreck.
Stultorum est cum stercore pugnare.
Nijt krijt van spijt, waer eere rijt.
Non tace invidia quando gloria crida.
Elck weet waer hem de schoen wringht.
't Is geneughlick te sien regenen, als men in 't drooge staet.
Een ander heeft altijt de schult, geen mensch en siet sijn eygen bult.
El corcobado no vee su corcoba, y vee la de su compannon.
Krepel wil altijt voor dansen.
Steeckt uw vinger in geen dwasens mont.
Stulto ne permittas digitum.
De gans blaest wel, maer en bijt niet.
Hy moet veel brijs hebben, die elck den mont sal stoppen.
Niemant besloegh soo wel sijn paerd, of 't viel noch eenmael op der aerd'.
Nul cheval si bien ferré, qui ne glisse.
Elck vogelke singt soo 't gebeckt is.
Als yder seyt ick ben een vercken, soo moet ick in 't kot.
Een schip op een sant, een baken in zee.
Met een benepen kat is quaet te vechten.
Noch vinnigh slaen, noch harden dwanck, en brenght den esel tot den dranck.
De nayer die geen knoop en leyt, verliest sijn steeck.
Il sarto chi no fa nodo, perde il punto.
De seugh misdoet, de bigge boet.
Een haes bespringht oock wel een leeuw, wanneer hy geeft sijn lesten geeuw.
Mortuo leoni etiam lepores insultant.
Wilt ghy wel scheren nae den aert? Soo scheert voor eerst een geck sijn baert.
A barbe de fol apprent on a raire.
Vechtende koeyen voegen haer te samen, als de wolf komt.
Wie met den duyvel ghescheept is, moet hem werck geven.
Dit vindt ick, waer ick immer quam: een schurrift hooft ontsiet den kam.
Il tegnoso fuge il pettine.
De hondt bijt den steen, en niet die hem werpt.
Wie struyckelt, en niet en valt, vordert wegh.
Quien estgopieca, si non cae, el camino adelanta.
Het licht wel eer van my bemint, dat gheef ick u, mijn weerde kint.
Lampada trado.
Als met een keers in 't open velt, soo is het met den mensch gestelt.
Quid est homo? Lucerna sub dio posita.
Een oudt voer-man hoort geerne 't geklap van de sweep.
Hy en is niet geheel vry, die noch een stuck van zijn banden na-sleept.
Il n'est pas libre, qui traine son licol.
Men vint meer vosse-vellen, als ezels-vachten, in een bontwerckers winckel.
Vanno piu pelli di volpi, che d'asini, in pelliciaria.
Groote brocken worgen.
Non piglior tanto boccone cheti potrebbe stroccare.
Al wie maer selden kemt sijn haer, die wort'er groote pijn gewaer.
Qui se peigne peu souvent, a bien de peine en se peignant.
De tijt die gaet, de doot die komt.
Il tiempo va, la morte viene.
By-spreucken en gront-regels,
tot onderhoudinge of verbeteringe van de gesontheyt.
Van thien niet een.
Mededeeling betreffende Cats eigen exemplaar van zijn Spiegel van den ouden en nieuwen tijdt, 1632.
Versus elegantiores.
Lof van den pekelharingh.
Aanteekeningen.
Auteursrechtvrij