|
| |
| |
| |
By-spreucken en gront-regels,
tot onderhoudinge of verbeteringe van de gesontheyt.
DE LESER HEEFT TE LETTEN, DAT VEEL VAN DE VOLGENDE REGELS MOETEN GENOMEN WORDEN NA DEN AERT VAN 'T LANTSCHAP, DAER DE SELVE UYT GESPROTEN ZIJN.
Wort iemant sieck, of krijght hy pijn,
Eerst Godt, en dan den medecijn.
Met menschen niet, in tijt van pest,
Met Godt veel spreken acht ick best.
Het is gesont voor ziel en lijf,
Elck een sijn glas, en elck sijn wijf.
Il sangue, una volta l'anno:
Il bagno, una volta il mese:
Il mangiare, una volta il giorno.
In het jaer eens bloet gelaten,
In de maent eens in het bat:
En noch sou 't my kunnen baten,
Soo ick maer eens daeghs en at.
Hebt ghy misschien geen medecijn,
Soo laet dit uw genees-dranck zijn:
Eet, drinckt, en teelt noyt sonder lust,
En stelt voor al uw hert gerust.
Wie veel smeert de borst,
Die sterft des te jonger.
Vesti caldo, mangia poco,
Qui peu mange, prou mange;
Et qui prou mange, peu mange.
Ick wil, Leser, datje weet:
Hy eet veel, die weynigh eet.
Eet 's middaghs hartigh, of ombijt,
En wacht alsoo den avont-tijt,
Maer biet dan weynigh aen den mont;
Soo blijfje langen tijt gesont.
Il ne se garde pas bien, qui ne se garde tousiours.
Die hem na de kunst wil wachten,
Moet staegh op sijn leven achten.
Qui vent vivre longuement,
Doit donner le eul au vent.
Wilje langh en lustigh leven,
Aen den eers dient wint gegeven.
Geeft u nimmer in den droom
Voor nacht in, voor daegh uyt.
Is'er mangel aen uw hant,
Hangt den arrem in een bant;
Maer soo aen uw been iet let,
Legt dat neder in het bedt.
Een nieu huys laet bewoonen:
Het eerste jaer door uw vyant,
Het tweede jaer door uw vrient,
Het derde jaer door u selfs.
Le malade doit dormir quand il peut,
S'il ne dort quand le medecin veut.
Als u de slaep niet by wil zijn,
Na wille van den medicijn;
Soo maeck ten minsten datje rust,
Wanneer 't uw siecke leden lust.
Les premiers & les derniers sroids sont les plus dangereux.
D'eerste koude, en oock de leste,
Zijn te mijden als de peste.
Coucher de nuiet, du matin seoir,
Droit à midy, aller au soir.
's Nachts liggen, 's middaghs staen,
's Morgens sitten, 's avonts gaen.
'k Laet een yder my begecken,
Magh ick my slechts warrem decken.
Apres le boire & le repas,
Le dormir sain ne trouveras.
Na veel spijs en groote droneken,
Gaet terstont niet leggen roneken.
Pone gulae metas, ut sit tibi longior aetas.
Biet weynigh aen den mont,
En loopt niet als een hont,
Soo blijfje langh gesont.
Sapientis facilis vietus.
Eont leur fosses à tous leur dens.
Die weynigh eet, en minder drinckt,
Die is'et die de lusten dwinght.
Voluptatum usurae, morbi.
Qui bien mange, fiante, & dort,
Ne doit encor craindre la mort.
Die wel eet, wel lost, wel rust,
Heeft noch tot de doot geen lust.
Wilt ghy'er somtijts een glaesjen op setten,
't Is wel, mijn vrient, maer drooght uw nettei
Panis & aqua naturae satisfaciunt.
Hebje water, hebje broot,
Klaeght dan niet van hongers noot.
Un pouce de pain remet l'ame en sa place.
Latrantem sromachum benè leuiet. Hor.
Hebje lust, soo is't al goet,
Honger maeckt raeu boonen soet.
Jejunus stomachus rarò vulgaria temnit. Horat.
Wanneer een esel honger heeft,
Hy eet al wat sijn meester geeft.
| |
| |
Lucunditas victus est in desiderio, non in satietate.
Immodicus cibus animo & corpori nocet.
Hebt ghy geen wilt-braet o kapoen,
Soo cet dan moes, of ander groen;
Dat kan oock lege magen voên.
Eet het muysjen wat te veel,
Wat het proeft is bittermeel.
Les beuveurs d'cau n'ont jamais besoing des pieds d'antruy.
Il meurt plus d'ensans de trop manger, que de faim.
Meer kinders zijnder van vreten bedorven,
Als'er van honger oyt zijn gestorven.
La sua vita è breve, ò poca.
Die niet en doet gelijck de gans,
Om langh te leven weynigh kans.
Om dese Italiaensche spreucke recht te verstaen, soo dient men indachtigh te wesen dit nederlants spreeck woort:
Hy doet niet als eten en schijten, hy slacht de graeu gansen.
Chi và a letto senza cena,
Tutta la notte si dimena.
Wie sonder eten gaat te bedt,
Die wort van slapen light belet.
Past op geen droom, liet is bedrogh;
Soo is't geweest, soo is'et noch.
Quand jeune veille, & vieil dort,
C'est signe de prochaine mort.
Als jonghe lieden niet en slapen,
En oude lieden niet en waken,
Sy konnen 't bey niet langhe maken.
Tous les mois qui n'ont point R,
Laisse la femme, & prens le verre.
Als ghy geen R vindt in de maent,
Soo weet, dat ghy dan wort vermaent,
Dat u geen vrouwe, maer een glas
Voor uw gesontheyt komt te pas.
Les Caniculaires sont le caresme des mariez.
Qui tard se couche, & se leve mariez.
Il pourroit bien tost voir sa fin.
Vroegh op, en laet te bedde gaen,
Kan na den regel niet bestaen.
Dos au seu, pause à la table.
Den rugh aen 't vier, den buyck aen tafel,
En in de hant een goede wafel;
Vrient sooje dat niet lijden meugt,
Soo is 't gedaen met uwe jeugt.
Neemt uwe slaep-plaets boven,
Le premier an qu'on se marie,
On a le toux, ou maladie.
Het eerste jaertjen dat men trout,
So wort men kortsigh, of verkout.
Dit vont ick lestmael eens geschreven:
Hoe schoonder vrouw, hoe korter leven.
Qui est malade de follie,
Ne s'en guerit toute sa vie.
Wie uytten aert heeft sotte kueren,
Die sullen al sijn leven dueren.
A mal che non tiene cura,
Is'er iemant sot geboren,
Wat hy meestert, 't is verloren
Le mal de l'oeil, il saut panser du coude.
Qui se veut guerir l'oeil, il ne le saut toucher.
Hebt ghy een quaet of vierigh oogh,
Verbindt het met den elleboogh.
Dat is geseyt: Men dient'et stil te laten, en niet te raken.
Die vijftigh jaer out is, dient meer na een kussen te sien, als na een haes.
Dit houdt men dat best is.
Langhe sieckten in den herft,
Soo men daer niet af en sterft.
Qui est malade au mois de May,
Tout l'an demeure sain & gay.
Die sich in Mey niet wel en vont,
Is veeltijts al het jaer gesont.
Ton sils repeu, & mal vestu:
Ta sille vestue, & mal repeue.
Geeft aen uw soon veel in den darm,
Maer geeft hem weynigh aen den arm;
Geeft dochters aen den arrem veel,
En spaert'et liever uytte keel.
La recheute est plus dangereuse, que la maladie.
Die op een nieu in sieckte slaet,
Is slimmer als van 't eerste quaet.
Novo medico, novo coemiterio est opus.
Een jonghe oye, een ouden ram,
Dat viel wel binnens jaers een lam.
Laver souvent les mains, rarement les pieds, et la teste jamais.
Wast uw handen, wast uw tanden
Dickwils, want het is u goet:
Maer wast selden uwen voet.
Doch wat immer u geschiet,
Wast uw hooft sijn leven niet.
Font l'homme vivre dix-sois dix.
Quand-on est bruslé, il se saut approcher du seu de la partie bruslée.
| |
Van 't voedtsel en spijse in het
bysonder.
Aisle de perdrix, cuisse de chapon,
Queue de poisson, teste de saumon.
Cuisses sont bonnes, quand les aisles sont mangées.
Vrienden, zijt ghy tafel-wijs,
Eet de vleugels van 't patrijs,
Van den sallem eet het hoost,
Sooje Lecker-tongh geloost,
Van den kabeljaeu de steert,
Die is vry wel etens weert,
Voorts de lenden van 't konijn,
En den horingh van het swijn,
Ghy en sult niet qualick doen.
Verandert broot, en oude wijn,
Is voor gesonde medecijn.
Il persieo vuol il vino, e'l sigo l'aeq ta.
De vijgh eyst water, persiek wijn;
Soo moet dat oost gegeten zijn.
L'huile est meilleur au commencement, le vin au milieu, & le miel à la fin.
De oly is in 't eerste best,
En honich op het alder-lest;
Maer wat'er heeft den naem van wijn,
Sal in het midden beter zijn.
In salata ben lavata, poeo aceto, ben ogliata.
Schape-kaes, koeye-boter, geyte-melck,
Dat is goede kost voor elck.
Boucher le nez, & manger la perdrix.
Zijt ghy weyts, en niet te vijs,
Stopt uw neus, en eet patrijs.
Eetj' een ey, soo doet een dronck;
Eetj' een appel, doet een spronek.
Vin che salti, pan che veda, formaggio che pianga.
Neemt blinde kaes en siende broot,
Dan hebje kost voor hongersnoot;
En hebje dan oock wijn die springht,
Soo wortje vrolick alsje drinckt.
| |
| |
Carne sa carne, pesce sa fesce.
Chair fait chair, poisson fait son.
Carne giovane, e pesche vecchio.
Prijst ouden vis, en jeughdigh vleys,
Soo doeje na den rechten eys.
Daer wort geen netter kost bereyt,
Als hoender-eyers versch geleyt.
Tre cose sono buone al mezzo: il vin, il sormaggio, e'l pesce.
De kaes, de wijn, en oock de vis,
Zijn best, als 't in het midden is.
Entre le formage & la poire.
Eetje peer, en eetje kaes,
Drinckje niet, soo zijtghy dwaes.
Apres la poire le vin, ou le prestre.
Eetj' een peere, drinckt:
Eetj' een appel, springt.
Appels, noten, en oock peeren,
Sullen aen de stemme deeren.
S'il vient de chiche main.
De kaes, die doet de maege goet,
Maer eetse niet in overvloet.
Qui vin ne boit apres salade,
Est en danger d'estre malade.
Eet ghy salade sonder wijn,
Ghy staet in noot om sieck te zijn.
Poires & femmes sans rumeur,
Sont en prix & en valeur.
Peeren en vrouwen die niet en kraken,
Die houdt men alderbest te smaken.
Et la journée d'une geline,
Le sormage pesant, & le pain leger.
Luchtigh broot, en sware kaes,
Dat is geen onbillick aes.
Send uw vrint vijgen, uw vyant persicken.
Quattro sono buoni bocconi,
Persichi, fonghi, fighi, meloni.
Il n'est chair, que de mouton.
Le melancholique mange, le bilieux boit, & le pituiteux dort.
Ama con amigo, ni la tengas, ni la des a tu vezino.
Nourrice qui a un amy, ny la prens pour toy, ny la donne à ton voisin.
Verkies noyt minne voor uw kint,
Wanneerse vrijt of wort gemint.
Les maladies viennent à cheval, & s'en revont à pied.
Les maux viennent à livres, & s'en revont à onces.
Les maladies viennent en poste, & s'en retouruent bellement.
De sieckte komt te post gereden,
Maer gaet te rugh met esels treden.
Souventefois grands personnages
N'ont point d'enfans, ou point de sages.
Wijse lieden, malle kinders;
Jonck verloren, luttel hinders.
Een jonge vrou, en ouden wijn,
Die zijn bequaem tot vrolick zijn.
Groote maeltijden bekomen de doctoren beter als die daer op genoot sijn.
Multos morbos multa fercula fecere.
't Is goet met rapen te reysen, want sy sijn vroegh voor de poort.
Quand le medicin practique, il repose: & quand il ne fait rien, il se travaille.
Wanneer meest al de lieden zijn
Bevrijt van korts, en sonder pijn,
Dat's sieckte voor den medecijn.
Daer en quam noyt een muys in 't lant,
Of liet'er wel een gouden tant.
Kock-meeuwen aen 't lant,
Tous animaux sont medecins.
Daer gaet menigh Doctoor after de ploegh.
Stultorum incurata pudor malus ulcera celat.
Qui veut avoir la guerison du mire,
Il est besoing son mal dire.
Die tot sijn quale raet wil krijgeu,
En moet haer gronden niet verswijgen.
Moet uw Doctoor uw goetjen erven,
Soo maeckt u veerdigh om te sterven.
Aen Medecijnen en Advocaten
En moet men niet verswegen laten.
Es goutes le medecin ne voit goute.
Tollere nodosam nescit Medicina podagram. Ovid.
De groote pijn van 't flerecijn
En past niet op den Medecijn.
Drie eigenschappen, noodigh in de Chirurgie:
Een jonck barbier, een out medecijn,
Dat dunckt een yder best te zijn.
Il n'y a meilleur Chirurgin, que celuy qui est bien balasré
De { Jeune Medecin, cimetiere bossu.
De { Jeune Advocat, proces perdu.
De { Jeune Marié, mesnage malotru.
De { Jeune Heritier, bien despendu.
De { Jeune Procureur, cas mal entendu.
Medicus garrulus aegro secundus est morbus.
Qui me veut du mal, me fait blanchir:
Qui me veut du bien, me fait rougir.
On n'a jamais bon marché d'un Apoticaire.
Bon sait saigner toute gent,
Quand Chirurgins n'ont point d'argent,
Une heure de May sait perdre les palles couleurs.
Een jongen paep, cen ouden aep, een wilden beer,
Dat is gespuys, dat ick in huys niet en begeer.
Les richesses de pauvres gens
Entre deux petits, un glorieux;
Entre deux grands, un lourdaut.
Crudelem Medicum intemperans aeger sacit.
Palle conlcur, detir mal accomply.
Halec salsatum, crassum, blancum, grave, latum,
Illud dorsatum, scissum, perventrificatum,
Hivie caput ablatum, sie pellibus excoriatum,
Intus mundatum, dum transis nocte cubatum,
Hoe theriacatum - valet antidotum preciatum.
Quod paret optatum potamen largifluatum,
Dans de mane ratum, guttur po tando paratum,
Haustu prostratum, reparat madidatque palatum,
Et caput et pectus desiccat phlegmatisatum,
Dans urinatum, subito mox deinde cacatum,
Corrigit inflatum stomachum peuetrat veteratum.
Hoe medicinatum Laurens fert versisicatum.
(Repertum in triclinio Arnoldi, Ducis Gelriae.)
| |
Ouderdom, sieckte, doot.
La vieillesse est un mal desire.
Op d'aerd' al isse vast gegront,
Noyt eenigh mensch gerustheyt vont:
Maer in den Hemel sal na desen,
Schoon dat hy draeyt, eens ruste wesen.
Eer 't boompjen is groot,
La jument qui grise, a perdu ses sauts.
Het hollen is het peert benomen,
Wanneer de grijse hayren komen.
Vrient, soo ghy op uw leersen pist,
't Is tijt dat ghy uw boeltjen mist.
Soo ghy wilt in ruste sterven,
Laet uw naeste vrienden erven,
't En waer sy 't te seer verkerven.
| |
| |
Ach! bleef de mensch voor eeuwigh hier,
Soo waer hy doch een arrem dier.
Wilt op uw leste stonden achten,
Soo sult ghy u van sonden wachten.
Een ziel, die haren Schepper vreest,
Houdt die voor een geduerigh feest.
Vrient, wilt ghy leven met gedult,
Denckt watje waert, en wesen sult;
Denckt vry al dickwils op den dagh,
Die niet een mensch voorby en magh.
Van al dat ick besat, en is my niet gebleven,
Als dat om Godes wil daer van is weggegeven.
Waer blijdtschap is in huys, is droef heyt voor de deur,
En veel, na korte vreught, soo komt een langh getreur.
Wat iemant rooft, of vint, of erst,
Hy laet het al wanneer hy sterft.
Laet, als het God belieft, ons lichaem hier bederven;
Een, die wel heeft geleeft, en kan niet qualick sterven.
En ta santé pas ne te fie,
La mort à coup ravit la vie.
Hoe weyt toch menigh mensch soo breet!
Hoe stoft het stof op 't stof van 't kleet!
Is iemant bleyek, of is hy root.
Geen mensch is seker voor de doot.
Fac ea quae moriens facta fuisse velis.
Doet dat voor uwen sterref-dagh,
Dat naer de doot u baten magh.
De dagh van gister is geleden,
Soo let doch op den dagh van heden,
En wilt dien immers wel besteden;
En wat belanght den dagh van morgen,
Die is voor 's menschen oogh verborgen;
Wilt daerom voor het eynde sorgen.
Een koets vol gouts, een kar vol steens,
Dat sal hier namaels zijn aleens.
| |
Tot besluyt:
O Heere! laet my dit van uwe gunst verwerven,
Te leven in gedult, en met vermaeck te sterven!
Als haer de ziel verheft tot God,
Dan is de werelt enekel spot.
Voor mijn af-scheyt, Leser, soo vinde ick goet dese dootkiste met wat bloemkens te besteken, en daer toe sal dienen de hier na-volgende Prente, met ons bedencken op de selve:
|
|
Auteursrechtvrij