Alle de werken. Deel 1 (1862)

Alle de werken. Deel 1

(1862)–Jacob Cats– rechtenstatus

Auteursrechtvrij

Vorige Volgende



[pagina 939]

De tijt die gaet, de doot die komt. Il tiempo va, la morte viene. Al die hier opter aerden leeft, En 't vleysch tot lusten overgeeft, Koomt, siet dit leste Sinne-beelt, Terwijl ghy met uw ziele speelt; Koomt, siet'et met een diep gepeys, Want 't is de stant van alle vleys: Daer is geen vorst, geen hooge macht, Daer is geen slaef soo kleyn geacht, Daer is geen huys-man op het lant, Geen visscher aen het dorre strant, Geen krijgsman die den degen voert, Geen kramer die op winste loert, Geen mensche, wie het wesen mach, Die oyt of son of mane sach, Geen man, geen maeght, geen echte wijf, Of dit en past op haer bedrijf. Dus wie het zy, of wat hy doet, Die segge staegh in sijn gemoet: Mijn ziel! hoe, zijt ghy niet beschroomt? De Tijt die gaet, de Doot die koomt. Dit is een woort van groote kracht, Indien het recht wort overdacht, Het is een breydel voor de ziel, Op datse noyt in sonden viel; Want wie sal hellen na het quaet, Als hem de doot voor oogen staet? Wel ghy, die noch in uwen tijt Hier met uw aertsche leden strijt, Gaet, hecht dit vast in uw gepeys, En toomt alsoo het dertel vleys. Is iemant hier in dese stadt Door vuyle lusten op-gevat, Of door de jonckheyt om-gevoert, Die op sijns naesten vrouwe loert, Of op sijn buyrmans dochter let, Om haer te krijgen in het net; O die, eer dat hy dieper gae, En vorder in het wilde slae, Die beelde sich dit schou-spel in, En segge met een rijpen sin: Mijn ziel! hoe, zijt ghy niet beschroomt? De Tijt die gaet, de Doot die koomt. Indien dat u de wraeck-sucht quelt, En uw gemoet in roere stelt, Of dat ghy, door een ouden haet, Van nijt en spijt als swanger gaet, En denckt, uyt enckel onverdult, Hoe ghy uw vyant krencken sult; Ey, toomt een weynigh uw gebreck, En gaet in eenigh stil vertreck, En seght daer met een rijp gemoet, En seght daer uyt een sedigh bloet: Mijn ziel! hoe, zijt ghy niet beschroomt? De Tijt die gaet, de Doot die koomt. Indien'er is een weeligh gast, Die slechts maer op sijn mont en past, En geen soo lieven dingh en weet Als hoe men brast en lecker eet, Of schier geduerigh pooght te sijn By mal geselschap in den wijn, Of daer men met de schijven klapt, En niet als malle dingen snapt, Ja, schier noyt eenigh woort en seyt, Als dat tot vuyle tochten leyt; Dies bidd' ick, wat ick bidden mach, Dat hy, een uyrcken voor den dach, Wanneer de dampen van den wijn Hem uyt het breyn vertrocken sijn, Dat hy dan in sijn boesem gae, En eens ter degen over-slae, Hoe dat sijn kostelijcke tijt Dus ongevoeligh henen glijt,
[pagina 940]
Ja, als een arent henen vlucht, En segge dan met diep gesucht: Mijn ziel! hoe, zijt ghy niet beschroomt? De Tijt die gaet, de Doot die koomt. Indien dat u de malle pracht Wil brengen onder hare macht, En dat de lust van moy te gaen Uw herte vult met enckel waen, Soo dat uw kleet meest allen dagh Gestelt is nae den nieuwen slagh, En komt dan strijcken over straet, Gelijck een paeu daer henen gaet Als hy sijn veêren steeckt om hoogh, En toont ons menigh glinster-oogh; Ey lieve, let op uw bedrijf, Ey, let doch op uw nietigh lijf, En seght: wat gaet ons menschen aen Soo gansch te leven nae den waen? Mijn ziel! hoe, zijt ghy niet beschroomt? De Tijt die gaet, de Doot die koomt. Is in uw hant onwettigh goet, Dat leyt en wroeght op uw gemoet, Dat u tot aen het herte knaeght, En dickmael gansche nachten plaeght, Dat u tot in de ziele bijt, Oock dickmaels op uw soetste tijt, En dat ghy des al niet-te-min Blijft hangen aen het vuyl gewin; Soo stort u neder voor den Heer, En opent daer uw innigh zeer, En bidt hem dat u meerder kracht Van boven werde toe-gebracht. Op dat ghy, door een nieuwe jeught, Den strijt ten lesten winnen meught; Maer neemt oock dan tot uwer baet Het beelt dat hier geschildert staet, En seght met diep-gegronde tael, Ja, seght het veel en menighmael: Mijn ziel! hoe, zijt ghy niet beschroomt? De Tijt die gaet, de Doot die koomt. Ten lesten, vrienden in 't gemeen, Die noch het leven hebt te leen Van God ons aller Opper-Heer, Leest, leest voortaen tot sijner eer, Gaet, eygent hem uw gansch bedrijf, Uw ziele met uw nietigh lijf; Maer soo ghy noch den vleesche leeft, En u de sonden over-geeft, Of immers niet genoegh en strijt, Maer dienstbaer aen de werelt zijt, Soo slaet u vry dan opte borst, Tot dat ghy naer het eeuwigh dorst; En berst oock vry in tranen uyt, En maeckt geduerigh dit besluyt: Mijn ziel! hoe, zijt ghy niet beschroomt? De Tijt die gaet, de Doot die koomt. En voeght'er dan by: Al wat een werelts hert kan vinden of bedencken, Al wat de werelt selfs kan aen de werelt schencken, Dat scheyt sich altemael van onse leden af, Wanneer men kout en stijf zijght in het duyster graf. Tusschen twee gesette palen, Dat is: tusschen dach en nacht, Wort ons leven door-gebracht: Siet, hoe dat wy neder-dalen Eer het iemant seggen kan; Oock dit woort dat gaet'er van: Tusschen dooyeu ende vriesen, Is 't dat wy den tijt verliesen. Ces choses sont bien seantes, plaisantes à voir, & dignes d'estre cheries & honorées par celuy qui les contemple: Un jeune sainet, Un vieux martyr, Un soldat religieux, Un homme d'estat conscientieux, Un grand seigneur courtois, Un homme docte humble, Une femme sans babil, Un compagnon allegre sans vanité, Un amy qui par honneurs ne peut estre changé, Un malade joyeux, Une ame delaissant le corps avec asseuranee & consolation. Jos. Hall. Sainct. Observat. From the wombe To the tombe. La mort n'a point de calendrier, De doot en kent geen almanack. Doppo il giuoco cosi va nel sacco il ré, come la pedina. En ta santé pas ne te sie; La mort à coup ravit la vie. Contre la mort N'y a consort. Al mal mortale nè Medico, nè medicina vale. Es hilfft nicht wol spannen sondern wol abschiessen. Qui a craint la mort en sa vie, la craindra mois en sa mort. Moriendum certè est, & id incertum an eo ipso die. Cic. de Senect. Quis scit an adjicient hodiernae crastina summae Tempora Dii superi. Horat. 4. Od. 7. Die tibi dormituro: potes non expergisci; die experrecto; potes non dormire amplius; dic exeunti: potes non amplius reverti; die revertenti: potes non exire. Sen. Ep. 49. Ronsard. 5. Od. 15. Nous ne tenons en nostre main Le jour qui suit le lendemain: La vie n'a point d'asseurance; Et pendant que nous desirons La faveur des Roys, nous mourons Au milieu de nostre esperance. Il ne fait rien, qui commence bien, & ne finit. La vita il sine, e'l di Ioda la sera. Al sin loa la vida, y à la tarda loa il dia. A fin louua à vida, e à tarde louua o dia. Il fin fa il tutto. La fin fait tout. Exitus acta probat -- Ovid. Il n'y a si fort à escorcher, que la queue. Mal commence, qui bien n'acheve. Is 't eynde goet, soo is 't al goet. Eerlijck, wel beginnen: Heerlijck, wel eindigen. Au soir loue l'ouvrier, Au matin l'hostelier. Ovid. 3. Met. -- Scilicet ultima semper Expectanda dies homini est: dicique beatus Antè obitum nemo supremaque sunera debet. Juven. Sat. 10. - Croesum vox justi facunda Solonis Respicere ad longae jussit spatia ultima vitae. Solon per Auson. Dico tunc beatam vitam, cùm peracta fata sint. Ronsard: Jamais l'homme avant qu'il meure, Ne demeure Bien-heureux parsaitement: Tousiours avec la tristesse La liesse Se mesle secrettement. Rob. Garnier: Personne devant qu'estre mort Heureux on ne peut dire: A celuy seul qu'esteint la mort Fortune ne peut nuire. Ronsard: Un beau mourir toute la vie honore. Idem: Belle sin fait, qui s'amende en vivant. D. Heinsius: De kruyden, in den tuyn, en bloemen, die verdwijnen, En rijsen weder op, de rancken van de wijnen Die komen weder voort: de goude Son die staet Soo dickwils weder op, als hy te bedde gaet. Maer wy, naer dat wy zijn met tranen eens begoten, Gescheyden van der aerd', en in een kist gesloten, Wy blyven daer wy zijn, wy liggen altijt neêr, Verslagen van de doot, en keeren nimmer weêr. Deselce: Het leven is een meret, daerin wy sijn geboren, Om vreucht in onsen tijt en vroolickheit t'oorboren; Wie meest koopt voor sijn gelt, en best den tijt besteet, Die hem gegeven is, betoont, dat hy meest weet.
[pagina 941]
Ick hebbe goet gevonden, goetgunstige Landslieden, hier by te voegen eenige Sin-sprencken uyt het Oude ende Nieuwe Testament. Maer verstaet hier, door een Sin-spreucke ofte Spreeck-woort, een maniere van seggen die den Leser ofte hoorder, door redenen oneygentlicken gesproken, in-leyt tot een sake, die eygentlick moet verstaan worden.
Uyt het oude testament. Deut. 22. 10. Non arabis cum bove & asino simul. Id est: Ne fidelis cum insideli counubio jungatur. 2 Cor. 6. 14. Vel, ne boni cum malis societatem inemt. Vel, ne paria ab imparibus exigautur. Ghy en sult niet ackeren met een os, en een ezel te samen. Dat is: Geloovige met ougeloovige, reyne met onkuysche, goede met boose te versellen, en dient niet, 2 Cor. 6. 14. Oste: men en moet van dat ongelijck van aert is, geen gelijke werckinge verwachten. Non ligabis os bovis terentis in areâ fruges tuas, Deut. 25. 4. explicat & applicat Paul. 1 Corinth. 9. 9. Ghy en sult den os, die dorst, den muyl niet toebinden. Dit wert uytgeleyt, en te passe gebracht by den Apostel Paulus, 1 Cor. 9. vers. 9. 10. De comedente exivit cibus, de forti dulcedo. Jud. 4. 14. Inter alia de Christo haec dici posse asserit Augustinus Serm. 108. De edente, inquit, id est, de morte, quae omnia consumit, exivit cibus, id est: Ille qui dicit: Ego sum pauis vivus, qui de coelo descendit. &c. Spijse gingh van den eter, en soetigheyt van den stereken. Richter. 14. 14. Augustinus duyt onder andere dit op den Heere Christus: van den Eter (seyt hy) dat is, van de Doot, die het al verteert, is spijse gegaen: dat is: Hy selfs die geseyt heeft: Ick ben het broot des levens, &c. Serpenti pulvis panis erit. Gen. 3. 14. & alibi apud Esaiam Prophetam. Id est: Similes habent labra lactucos: da paleas bovi, plittaco saccharum. Stof sal der slangen broot zijn. Dat is: Salaet nae de lippen: kaf aen den os, suycker aen de papegaey. Anima saturata calcabit favum. Id est: Saturo nil sapit. Prov. 27. 7. Een volle ziele treet wel op honigh-seem. Dat is: Als de muys vol is, dan is'et, meel bitter. Capite vulpes parvulas. Cant. 2. 15. Id est: Malorum principijs obstandum. Vanght. ons de kleyne vossen, die de wijnbergen bederven. 't Wil seggen, dat alle quaet in sijn beginselen dient gestuyt te werden. Eccles. 9. 4. Melior est canis vivus leone mortuo. Id est: Mortuo leoni etiam lepores insultant. Een levendige hont is beter als een doode lecu. Waer mede schijnt na-buerigh te zijn het Nederlandts spreeck-woort: Een ouden wolf ryen de kraeyen. Omnia tempore lint vestimenta tua candida. Eccles. 9. 8. Id est: Exhibe te semper purum ac immaculatum. Laet uwe kleederen aller wegen wit zijn. Dat is: Stel u altijdt reyn en oprechtelicken voor. Muscae morientes perdunt suavitatem unguenti. Eccles. 10. 1. Id est: Rem parvam neglectam, magnam posse corrumpere. De schadelicke vliegen bederven de goede salve. Dat is: Kleyne dingen verwaerloost, konnen oock aan groote hinder en nadeel doen. Qui dissipat sepem, mordebit eum coluber. Eccles. 10. 8. Id est: Malum in autorem recidere. Wie den tuyn verbreeckt, dien sal een slauge steken. Dat is: Dat quaet voor-stel veeltijts sijn eygen aendryver op 't hooft valt. Leo in via. Prov. 20. 13. De luye spreeckt: daer is een leeu opten wege. Qui observal ventum, non seminat: & qui confiderat mihes, nunquam metet. Eccles. 11. 4. Idem est cum Xerxis sententiâ: Non omnia reformides, inquiebat ille, nec singula peraequè consideres: nam si velis in rerum consultatione omuia perinde considerare, nunquam aliquid efficies. Wie op den wint achtet, en saeyt niet: ende wie op de woleken siet, en maeyt niet. Dat is (Als Xerxes eens seyde): En weest niet vrees achtigh in alles, en sijmelt niet op yder dingh; want soo ghy in eenigh dingh alles wilt uytpluysen, ghy en sult noyt yet uytrechten. Jerem. 9. 21. Ascendit mors per fenestras nostras. Id est: Per sensus corporis, oculos & aures praesertim, ingreditur peccatum. De doot is tot onse vensteren ingevallen. Dat is: De sonde komt in ons, door onse uyterlicke sinnen, te weten: oogen en ooren. Ezech. 16. 44. Sicut mater, ita & silia. Soo de moeder is, soo is de dochter.
Uyt het nieuwe testament. Matth. 10. 16. Prudeutes sieut serpentes: simplices ut columbae. Voorsichtigh als slangen, eenvoudigh als duyven. Matth. 12. 30. Qui non colligit, dispargit. Wie niet en vergadert die verstroyt. Joan. 4. 37. Alius seminat, alius metit. D'eene saeyt, d'andere maeyt. Joan. 10. 1. Qui non intrat per ostium, sur est. Wie door de deure niet in en gaet, is een dief. Matth. 24. 28. Ubicumque cadaver, ibi & aquilae. Waer een doot lichaem is, daer versamelen d'arenden. Matth. 7. 6. Nolite dare sanctum canibus. En geeft het heylige den honden niet. Joan. 3. 6. Ex carne caro. Wat uyt vleesch geboren is, dat is vleesch. Matth. 9. 12. Non est opus medico valeutibus. Die gesont ziju, en hoeven geenen Medecijn meester. Matth. 6. 44. Arbor ex fructu suo cognoscitur. De boom wort uyt sijn vrucht bekent. 2 Cor. 6. 10. Nihil habentes, & omnia possidentes. Niet hebbende, en alle dingh besittende. 2 Cor. 4. 7. Thesaurus in vasculis fictilibus. Schat in aerde vaten. Matth. 7. 5. Eijce primum trabem ex oculo tuo. Werpt eèrst den balck uyt uw eygen ooghe. Joan. 10. 13. Mercenarius fugit. Een huerliugh vliet. Matth. 5. 15. Lucerna ne sub modio, Eu stelt geen licht onder eene korenmate. Matth. 15. 14. Si caecus caecum ducit, &c. Indien de een blinde den anderen leyt, soo sullen sy beyde in de gracht vallen. Joan. 1. 5. Lux in tenebris lucet. Het licht schijnt in de duysternisse. Matth. 8. 20. Vulpes foveas habent. Vossen hebben holen. Luc. 4. 23. Medice, cura te ipsum. Genees-meester, heelt u selven. Luk. 4. 24. Nemo Propbeta in patria. Geen Propheet aengenaem in sijn Vaderlant. Matth. 3. 10. Jam securis ad radicem arboris posita est. De bijle is aen den wortel des boons geleyt. 2 Cor. 9. 6. Qui parcè seminat, parcè metet. Wie spaerlick saeyt, sal spaerliek maeyen. Galat. 6. 7. Quae seminaverit homo, metet. Wat de mensche sal gesaeyt hebben, dat sal hy maeyen. Matth. 12. 20. Arnudinem quassatam non confringet, &. linum sumigans non extinguet. Het gekreuckte riet sal hy niet breken, 't roockende vlas sal hy niet uyt-blussen.

Vorige Volgende