Alle de werken. Deel 1
(1862)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 429]
| |
Tweede deel van 't christelijck huys-wijf,
| |
[pagina 430]
| |
Ghy dan noch, dapper man, ghy dient voor al te waken,
En, vóór een teere vrou, u veerdigh op te maken:
Koom, leyt de bed-genoot tot haer bescheyden wit,
Sy is van nu de vrou, ghy set haer in 't besit.
Siet, als een machtigh vorst, eerst in het rijck getreden,
Genaeckt met sijn gevolgh ontrent de vaste steden,
Soo wort hem by het volck de sleutel toegebracht,
Een teycken van gebiet en van geduchte macht.
Men gaf in ouden tijt, ontrent den eersten morgen,
Een sleutel aen de bruyt, tot ingangh van de sorgenGa naar voetnoot1),
Een sleutel van het huys en al het huys-bedrijf,
En dan was eerst de bruyt een gansch volkomen wijf.
Het dient hier nagevolght. Daer sijn bescheyde saken
Die maer het wijf alleen, of hare boden, raecken:
De keucken is voor al haer eygen heerschappy,
Het lywaet, met de wasch, en martgangh dient'er by.
Noch staet tot haer besorgh de maeghden aen te leyden,
En, naer de reden eyscht, haer diensten af te scheyden;
Oock is de kinderqueeck de vrouwe toegepast,
Ten minsten eer de jeught tot seven jaren wastGa naar voetnoot2).
Een dochter, noch bepaelt in hare kintsche dagen,
Staet by een wijsen man de moeder op te dragen;
Maer alsse rijper wort, en op haer trouwen staet,
Dan koomt voor alle dingh de vader in den raet.
Doch hier magh oock het wijf haer reden onder mengen,
Om tweederley gepeys tot een besluyt te brengen;
Maer als het oordeel steeckt, door onderlingh verschil,
Soo moet het eynde sijn gelijck de vader wil.
Leert hier uyt, deftigh man, uw plichten onderscheyden,
En recht uw palen op, en steltse tusschen beyden.
Die wijf, of ondersaet, van haere maght berooft,
En is noch billick man, noch wettigh overhooft.
Daer sijnder evenwel die aen haer echte vrouwen
Geen dingh en laten doen, geen saeck en toebetrouwen;
Het schijnt dat hun de vrou tot niet en is bequaem
Als voor het bed alleen, of tot een bloote naem.
De man woont over al, de man wil alle saecken
Met eyge leden doen, met eygen handen raecken;
De man is aen den heert en over al verdeylt,
En daer men kassen boent, en daer men vloeren dweylt.
Fy! moey-al, roert-de-pot, sout-klijver, vrouwe-quelder,
Fy! tayaert, seuteraer, gruys-sifter, gorte-telder,
Fy! potlijs, keukenvooght, moeswrijver, kinnevaer,
Fy! pluyser, albeschick, sy rechte duymelaer!
Het wijf is niet alleen om uwen lust te stelpen,
Maer boven al gemaeckt om u te mogen helpen;
Ick bidde, nu de bruyt uw vrouwe wort genaemt,
Soo gunt haer oock de plaets die haer en u betaemtGa naar voetnoot3).
Ick bidde, weest de man; maer laet de jonge vrouwen
Haer keucken-leuren doen, haer kinder-lueren vouwen:
Een man die deftigh is, en van een hoogh gemoet,
En moeyt hem nimmermeer met vrouwe-poppegoet.
Siet, God die niet en slaept, van 's avonts tot den morgen,
En die oock sonder sorgh de werelt kan besorgen,
En bindt niet alle dingh aen sijn geduchte wet,
Maer heeft oock eenigh werck de mensche vry geset.
Of schoon het hooft gebiedt, noch is'et wel te vreden
Te laten dit en gint oock aen de minste leden;
Ten is geen recht gesin, geen welgeschapen lijf,
Indiender eenigh lidt gaet buyten sijn bedrijf.
Ick keere totte vrouw: leert uwe palen kennen,
Leert in het rechte spoor den echten wagen mennen:
Al wat de reden leyt dat heeft een juyste maet,
Dus blijst in uw beslagh, en binnen uwen naet.
Gods heyligh woort gebiedt, aen mannen en aen vrouwen,
Een onderscheyden kleet te moeten onderhouwen:
Geen wijf en moet de dracht van mannen onderstaen,
Geen man in tegendeel in lange slippen gaen.
Dit wijst ons niet alleen den wegh tot goede seden,
Maer wil, dat yder een, in sijn beroep te vreden,
Sal wesen dat hy is; en dat voor al het wijf
Geduerigh blijven sal bepaelt in haer bedrijf.
Geen broeck en voeght den doeck; geen vrou en wort gepresen,
Die over haren vooght heeft vooght gepooght te wesen:
Het lijf is sonder eer, het wijf is onbeleeft,
Dat aen haer wettigh hooft sijn plaetse niet en geeft.
Daer is een vreemt gebruyck by veel getroude luyden,
Daer is een vreemt gebreck noch op den dagh van huyden,
Te weten: dat het wijf, oock in den echten bant,
Gaet boven haeren man, gaet aen de rechterbant,
't Is onrecht, jonge vrou! dat niet en dient geleden,
Al schijnt'et hoofs te sijn, 't is buyten alle reden,
't Is strijdigh uytter aert met Godes oude wet,
Die heeft u by den man, niet boven hem, geset.
Geen dingh en kander min aen eenigh schepsel passen,
Als dat'er op het hooft een lid is uytgewassen;
Niet, dat het echte wijf gedijt tot minder eer,
Dan als haer sotte waen trotst haeren overheer.
Daer was een jonge vrou, die hadde leeren schaken,
En wild'et even soo in alle dingen maken,
Gelijck het dapper wijf dat by den koninck staet,
En pooghde vooght te sijn oock midden op de straet.
| |
[pagina 431]
| |
Sy meynde dat het spel in ouden tijt gevonden,
Oock by de vorsten selfs, ontsloot de vaste gronden,
Hoe dat men na den eysch, en op den hoofschen voet,
Sijn weerde bedgenoot met eere kroonen moet.
Maer 't is voorwaer gemist. De vrouwe daer beschreven
En dient geen weerde naem van echte wijf gegeven,
Sy is maer voor de lust; dat is haer gantsche wit,
Sy is alleen een boel, die by den koninck sit.
Dit tuyght het hoofsche volck, dat op gewisse reden
Het recht van adel weeght; ghy, tempert uwe seden,
Niet naer een ydel breyn, maer op een rechte maet;
Ten kan geen eere sijn dat uyt den regel gaet.
Laet, ick en weet niet wie, laet jonge schotebollen
Aelwaerdigh, onbesuyst, en blint gelijck de mollen,
Gaen proncken achter straet, gaen aen de rechterhant;
Sy melden, in het gaen, haer dertel onverstant.
Het is vergeefs gepooght om hoogh te sijn getogen,
Indien uw weerdste vrient leyt onder u gebogen:
Het beste dat het wijf ter eeren dienen kan,
Is eere voor het volck te geven aen den manGa naar voetnoot1).
Of wel uw bedgenoot u schijnt te willen eeren,
Ghy, weygert niet-te-min en soecktet af te keeren,
Seght met een soeten mont, wanneer het u geschiet:
De plaetse van den man en past de vrouwe niet.
Stelt u na reden aen in alderhande saecken,
Dat sal u lief-getal aen al de werelt maecken;
Die sich laet eere doen meer dan het hem betaemt,
Is weert, geweldigh trots of geck te sijn genaeml.
De bruylost heeft gedaen. Siet, hoe de soetste tijden
Verdwijnen in der haest en snellick henen glijden;
Hoe vriendelicken weert, hoe wellekomen gast,
Geen vreughde blijst geset, geen weelde staet'er vast.
Men hout, wanneer het hart sijn horens heeft verlorenGa naar voetnoot2),
Dat dan het dickste loof wort by het dier verkoren;
Daer leyt het dan en schuilt, om dat sijn prachtigh hooft
Is naeckter als het plach, en van de kroon berooft.
Gaet even soo te werck, en om gelijcke reden,
Ghy, die het soete leet hebt by den man geleden;
Onthout u van het volck, en schuylt een kleynen tijtGa naar voetnoot3)
Tot datje rijper wort, en meerder vrouwe sijt.
De bloem, die nimmer meer tot u en staet te komen,
De roem van uwe jeught is heden wegh genomen,
Is, ick en weet niet waer. Ghy, krijght een vrouwen aert,
En wort een ander mensch als ghy te voren waert.
Neemt oorlof, bruylofs volck. Ick sie de vrienden komen,
Ick hoor ons jonge vrouw, nicht, moeye, suster nomen,
Ja, kint en dochter selfs; siet, wat een groot geslacht
Verkrijght een teere maeght op éénen soeten nacht!Ga naar voetnoot4)
'k En wil op dese plaets niet laten aen te wijsen,
Een plicht die overal de beste lieden prijsen;
Te weten: dat het wijf ten hooghsten eeren moet
De vrienden van den man, oock boven eygen bloet.
En weder, dat de man heeft gunste toe te dragen
De sijde van de vrou, oock boven eyge magen;
't Is op het hooghste nut, en uytermaten soet,
Wanneer men overhant de vrienden eere doet.
Leert dan het nieu geslacht, u heden aengekomen,
Na desen, jonge vrou, als eygen vrienden nomen,
Niet met den mont alleen, of door gemaeckte praet,
Maer even in het hert, en met de volle daet.
Het sal een eerlick man tot in de ziel bedroeven,
Indien ghy maer en wilt uw bloetverwanten toeven;
Dus, om uw besten vrient te maeeken wel gesint,
Onthaelt wat hem bestaet, en lieft dat hy bemint.
Doch boven alle dingh, soo voeght de gansche sinnen,
Om uw bescheyden deel uyt alle kracht te minnen;
Want al wat eenigh mensch voor goet begroeten kan,
Dat leyt als op een hoop getast in uwen man.
Wie jonge boomen int, die plach aen alle zijden
De loten af te doen, de schoten af te snijden;
Ten eynd' het leven-sap, en al het innigh vocht,
Sich by het nieu gewas te beter voegen mocht.
De sucht die uw gemoet voor desen plach te geven
Aen iemant, wie het sy, aen nichten en aen neven,
Aen kennis in de buert, aen vrienden in 't gemeen,
Brengt die, in eenen klomp, aen uwen man alleenGa naar voetnoot5).
Wy vinden in de wet, door Moses nagelaten,
Dat van het offerwerck des Priesters dochters aten
In haeren vryen staet, maer niemant at 'er van
Die uyt haers vaders huys haer voeghde tot den man.
Dat was genoegh geseyt tot alle jonge vrouwen:
Ghy moet'et met den man, niet met den vader, houwen;
Gedenckt dit, teere maeght, want als ghy sijt de bruytGa naar voetnoot6),
Soo is voor u het hof by uwen vader uyt:
Ghy moet uw eygen Van nae desen laten blijven,
Den naem van uwen man, niet van uw vader, schrijven:
Want als een jonge bruyt treet in den echten bant,
Sy is gelijck een boom, die elders wort geplant;
| |
[pagina 432]
| |
Een boom, die sijn geway, sijn aengebore tacken,
Laet met een stale bijl gewilligh nederhacken:
Een boom, vol gulle jeught, die uyt een nieuwe sucht
Maeckt nieu en ander hout, en mede nieuwe vruchtGa naar voetnoot1).
Al moeste Jakobs saet met alle macht verjagen
Het Amoreesche volck, en die ontrent haer lagen,
Had iemant evenwel een wijf te huys gebrocht,
Die was het gansche jaer ontslagen van den tocht.
Vraeght iemant waerom dat? hoort eene van de reden:
Op dat het jeughdigh volck mocht paren in de seden,
Mocht paren met den geest door onderlinge min,
En maecken overhant een vriendelick begin;
Op dat het nieu gespan sich mochte leeren kennen,
En voegen haer gemoet, en onder een gewennen,
Ten goede van het huys; op dat de jonge vrou
Één lijs, met haren man, één siele worden sou.
't Is dienstigh in de trou te paren met de leden,
Maer 't is een nutter dingh te paren met de seden;
Want daer het lijf alleen, en niet de siele, paert,
Daer is de liefde doot, de trouwe sonder aert.
't Is wonder, wat een kracht in onse sinnen baren
De saecken, die voor eerst de menschen wedervaren
In eenigh hun bedrijf; 't is wonder, hoe het werckt,
Dat iemant aen de vrou in haer beginsel merckt.
Het nat, voor eerst gestort in nieugemaeckte tonnen,
Rieckt tot den eynde toe gelijck het heeft begonnen,
En, schoon men oock het vat geduerigh ommespoelt,
Noch wort sijn eerste geur des niet te min gevoelt.
Al wat den nieuwen man plach in den sin te komen,
Als hy sijn echte wijf heeft metter hant genomen,
Dat blijst het meerendeel, het sy dan hoe het luckt,
Dat blijst voor alle tijt hem in den geest gedruckt.
Ghy dan, van eersten aen, dat uwe teere leden
Sijn tot den man gedaen, soo voeght u naer de reden;
Voeght uw gebuyghsaem hert soo gants na sijnen aert,
Als of ghy metter daet in hem verandert waert.
Betoont van stonden aen, en door uw gansche leven,
Dat niet alleen uw goet hem over is gegeven,
Dat niet alleen uw lijf is in het trouverbont,
Maer dat hem boven al uw herte wort gejont;
Uw herte, soo gesint, dat uwe gansche krachten
Tot hem geduerigh gaen, op hem gestadigh wachten,
In hem sijn vast geset; een herte, soo gesint
Dat eeuwigh lieven wil, en eeuwigh sijn gemint.
Indien een jonge vrou, door neygen van de sinnen,
Aen haren nieuwen vrient dit eenmael kan gewinnen,
Daer is geen twijfel aen, de wegh is dan bereyt,
Waer door het echte paer tot vreughde wort geleyt.
Maer soo ghy sijn gemoet, met vinnigh tegenstreven,
Vervreemt van uwe gunst, een droef, een bitter leven,
Een gants verdrietigh jock, een noyt geslaeckte last,
Is met een stale veêr aen uwe leden vast.
Siet, of een ackerman twee ossen dede voegen,
Die al haer leven langh te samen moesten ploegen,
En dat noch evenwel het onbedachte paer
Oneenigh in het werck en wedersporigh waer,
Den bouw en sal gewis aen niet één mensch behagen,
Den ploegh sal hortigh gaen, en vry niet sonder slagen,
En des al niet te min, het pack, het lastigh pack,
Dat kleeft haer aen het lijf met eeuwigh ongemack.
Om dan op vasten gront tot beter stant te raecken,
Soo dient het echte paer van eersten aen te maecken,
Dat alderhande stof van twist en felle spijt
Sy uyt het huys gedaen, en over al gemijt.
Ghy dient, o jonge vrou, uw tochten as te snijden,
En wat de sinnen terght, door goet beleyt te mijden;
De trou moet alle tijt, doch meest in haer begin,
Sijn verre van krakeel, en dichte by de min.
Hoort ghy, die vrede soeckt en tracht gerust te blijven,
Hoort eenmael goeden raet: wacht u voor 't eerste kijven,
Dat is een korte les, nochtans een groote leer,
Want deedje dat ick segh, soo keefje nimmermeer.
't Is sonder eenigh slot krakeel te willen maecken,
Als noch in uwen mont de bruylofs korsten kraecken;
Indien dat immermeer, gewis om desen tijt
Soo dient de jonge vrou gewapent voor de spijt.
Pooght oyt een hovenier sijn ente wel te setten,
Die moet in alle sorgh op sijn beginsel letten,
Wat eerst te samen koomt, om recht te sijn gepaert,
Dient nau te sijn gemijt, en wel te sijn bewaert.
Voor al, wanneer het mosch is van het hout geschoven,
De tacken afgekapt, de stamme net gekloven,
De knobbels van de schors, de splinters uytte kerf,
De swijnen uytten hof, de bocken van de werf;
Soo dient de jonge stam gants ongemoeyt te blijven,
Geen mensch, of hortich beest, en dient'er aen te wrijven,
Geen spreeuw en zy gedooght te picken aen de schoot,
Geen hant, die ledigh is, te pluysen aen de loot,
Geen spin moet om het blat, haer vuyle netten weven,
Geen webbe van den herfst en dient'er aen te kleven,
Geen mier of boom-gerut en heeft'er aen te doen,
Geen sleck en quijl' haer dracht ontrent het jonge groen,
Geen rups of ander worm en moet'er over kruypen,
Geen nat of vuyle mist en dient'er in te druypen;
Dan noch soo deckt de kerf, met was of vette kley,
Op dat geen vreemde sucht en valle tusschen bey,
En, mits het jongh gewas geen wint en kan verdragen,
Soo stijs het eerste loof voor alle sture vlagen;
| |
[pagina 433]
| |
 Want, als de griffy-tack is eerstmael ingeset,
Het kleynste siertje schaedt, het minste diertje let.
Siet daer een sinne-beelt voor nieugehoude paren,
Dat hun het trou-geheym sal konnen openbaren;
Want die my dese pop ter degen ondertast,
Sal vinden wat den man en wat de vrouwe past:
Wat heeft men in het kleyn van alle dingh te seggen,
En tot de gronden selfs de sake bloot te leggen?
De reden leert'et selfs, dat in de vrouwe-plicht,
Veel niet en dient gesien als in een schemer-licht.
En pijnt u, Zeeusche pen, niet al ront te schrijven,
Daer moet oock dit en gint voor uwen leser blijven:
Men vint dat ons de druyf te meer in lusten treckt,
Wanneerse van het loof is eenighsins bedeckt,
Één sake niet-te-min is hier voor al te leeren,
Te weten: alle spijt van uw begin te keeren;
Want onweer van krakeel, en wint van harde twist,
Is hier een noortsche buy, een ongesonde mist.
Daer kan geen rechte sucht aen uwe trou beklijven,
Als van den eersten af twee jonge lieden kijven;
Ghy wacht u, lieve, wacht door twist te sijn verdeelt,
Het is een slecht begin, indien men haest krakeelt.
Nu eenmael tot den man; geschil in huys te schouwen
En vordert niet alleen de plichten van de vrouwen,
Maer eyst oock mans behulp; een wettigh over-heer
Moet ja, de voorste sijn tot alle goede leer.
Om door het gansche lijf te vinden vergenoegen,
Soo moet het edel breyn sich naer de leden voegen,
De leden naer het hooft; daer is geen liefde soet,
Als die met weder-sucht van liefde wort gevoet.
Al schijnt ons eerste wet het wijf alleen te binden,
Noch kan hier in de man sijn eyge wetten vinden;
Een, die in sijn beroep de rechte gronden smaeckt,
Kent haest met onderscheyt, wat man of vrouwe raeckt;
Wat is'er voor den man, wat is'er al te schrijven,
Om hem van eersten aen in sijn beroep te stijven?
My dunckt ick sie een hof vol anderhande kruyt,
Ghy, leest'er, mijn vernuft! een aerdigh tuyltjen uyt:
Voor al eert uwen God, en oeffent huys-gebeden;
Dat is de rechte gront van alle goede seden:
Leest iet, dat stichten kan, doch meest des Heeren boeck;
Dat maeckt voor alle dingh de swacke sinnen kloeckGa naar voetnoot1).
Leert vorder niet alleen de feylen overwegen,
Waer toe een swacke vrou by wijlen is genegen,
Ghy moet niet even staêgh gewennen uw gemoet,
Te strassen wat de vrou niet op ten regel doet;
Ghy moet voor alle dingh in uwen boesem dragen
De gaven van de vrou, en menichmael gewagen
Van al de goede sorgh, van al het innigh soet
Dat u door al het jaer uw lies geselschap doet.
De man moet alle tijt haer aengenaemste seden,
Haer jeught, haer teere bloem, haer voordeel in de leden,
| |
[pagina 434]
| |
Sich stellen voor het oogh, en toonen metter daet,
Dat hy met alle vlijt haer deughden gade slaet;
Dat hy haer liefde merckt, haer gaven weet te prijsen,
Haer vrientschap hooge weeght, haer eere wil bewijsen,
't Is wonder, soo de man sich quijt in dit geval,
't Is wonder, hoe de vrou in liefde wassen sal!
Ontallijck schoon gewas van bloemen en van kruyden
Wort met de voet getrapt door onbewuste luyden,
Dat, soo het wert gepluckt en neerstigh ingesien,
Den plucker menighmael ten nutte sou gediên.
Het schijnt, dat even God vint eenigh welgevallen,
Wanneer uyt reyne sucht getroude lieden mallen;
Dat elders qualick past, en niet en dient gedult,
Wort in het echte paer geleden sonder schult.
Wort oyt een eerlick man by sijnen vrient gepresen,
Hy, die men prijsen wil, en dient'er niet te wesen.
't Is anders met de vrou: het staet de mannen vry
Te prijsen hun gemael, oock schoon sy staen'er byGa naar voetnoot1).
't Is schande voor een man in sijn beleyt te missen,
En, door verkeerde sucht, niet recht te konnen gissen;
En des al niet-te-min soo wort oock losse waen
De mannen, sonder smaet, in vrouwen toegestaenGa naar voetnoot2).
En wilt noyt echte man voor onverstandigh houwen,
Oock schoon hy vorder treckt de gaven sijner vrouwen,
Als u de wraerheyt leert; of dat'er schoonder beelt,
Als u de sin begrijpt, hem in de sinnen speelt.
Laet yder, dat hy mint, nae sijn gevallen prijsen,
Geen minnaer hoeft het volck de reden aen te wijsen,
Waer op sijn liefde staet; de grondeloose min
Bestaet maer in de waen, en hanght maer aen den sin.
God geeft den man verlof hier in te mogen dwalen,
En door een gulle sucht de gunst te laten dalen
Op al het soet beslagh van sijn geminde vrou,
Oock verder als misschien de reden eysen sou.
De liefd' is soet bedrogh; laet echte lieden dolen
In onderlinge min, God heeft'et soo bevolen;
Men hiel van overlangh, men hiel de liefde blint,
Om datse geen gebreck in lieve dingen vint.
Men heeft een seker lant in ouden tijt gevonden,
En 't heeft ons door de Faem sijn wijse toegesonden,
Daer trock een bruydegom een keurs of vlieger aen,
En moeste voor een tijt in vrouwe-kleeren gaen.
Dat was genoegh geseyt: ghy, die uw kloecke leden
Wilt aen het swacke volck, gelijck het dient, besteden,
Indien ghy zijt geneyght om wel te zijn gepaert,
Doet aen, wanneerje trout, der vrouwen sachten aert.
Dat elders dwaesheyt is, en strijdigh met de reden,
Wort in de trou gedult, en aen de vrou geleden;
Siet, hoe de lieve God een echte wijf bemint:
Hy steltse voor den man gelijck een troetel-kint.
Gedenckt dit menighmael, ghy die u hebt begeven
Om met een echte vrouw uw dagen af te leven,
Verschoont haer swacken aert, verdraeght haer teere jeught,
Vergeet al watse feylt, en leytse totte deught.
Indien uw bedgenoot koomt opentlijck te missen,
Gelijck een jonge vrou haer lichte kan vergissen,
Toont, door een stillen wenck of door een heus gelaet,
Dat haer soodanigh wrerck niet al te wel en staet.
Dat is voor dan genoegh; beschaemdelijcke wonden
En dienen nimmermeer, en dienen niet verbonden
Wanneer het iemant siet; ghy, kiest een stil vertreck
En opent daer alleen met reden uw gebreck.
't En is geen wijse daet, haer voor het hooft te stooten
Os voor het schamper volck, of eygen huys-genooten;
Prijst, vrienden, als het dient, prijst in het openbaer,
Maer straft, daer één alleen uw straffe wort gewaer.
De tucht uyt eyger aert is quaet om op te swelgen,
En al dit swacke volck genegen om te belgen;
Dus, als ghy nu en dan een vrouwe straffen moet,
Soo maeckt, dat ghy het werck ter rechter uren doet.
Indien ghy quade sucht wilt buygen tot de reden,
Soo ledight uwen geest van alle bitterheden;
Maeckt, dat'er niet en sy door schamper jock geseyt,
Maer door een soet beklagh, gelijck men plaesters leyt.
Het bitter worrem-kruyt plach aen den mont te kleven,
Het dient met eenigh soet de kinders ingegeven;
De tucht en haer gevolgh is nut te sijn versacht,
Soo wort de meeste vrucht de siele toegebracht.
Draeght even goede sorgh, niet staêgh te sitten dringen;
Op ick en weet niet wat, op alle kleyne dingen;
Waer komt'er oyt een dagh, wanneer men niet en kijft,
Als staêgh een krygel hooft een hair in stucken klijft?
Wilt oock in dit geval niet langh verhaelijck wesen,
Maer, als ghy naer den eysch de feyl hebt aengewesen,
Soo keert uw reden om, en went u t'eenemael
Van dit verdrietigh werck tot eenigh soet verhael.
Wilt nimmer met verwijt van oude feylen spreken,
Tot iemant die begint sijn feylen af te breken;
Ontrent een reyne wond of uytgebeten seer
En dient geen bitter kruyt, geen harde plaester meer.
Fy! die met strenge tucht, en met een vinnigh bijten,
Een afgeleyde feyl des niet-te-min verwijten,
Fy hem! die even staêgh met recken besigh sit,
Oock als het kreupel been is in het rechte lit.
Ten lesten, wilje gunst aen uw gemael besteden,
Soo deylt uw vrientschap uyt als met de gansche leden,
Toont door een bly gelaet, en door een soeten mont,
Dat uw beleefde sucht is uyt een volle gront.
Weet iemant sijn geschenck met woorden op te proncken,
Al is de gave kleyn, noch schijnt'er veel geschonken;
| |
[pagina 435]
| |
Maer een, die wat hy schenckt met sture wangen geeft,
Is oock in miltheyt vreck, in heusheyt onbeleeft.
Doch, om op vasten gront te wijsen aen de vrouwen,
Hoe alderley verschil is in het huys te schouwen,
En hoe het echte volck moet paren met bescheyt,
Soo dient het gansche stuck wat naerder aengeleyt.
Het is een nutte les voor alle jonge dieren:
Soo menigh echte man, soo veelderley manieren;
Het staet in ons geplant, oock van het aenbegin:
Wat adem blasen kan, dat heeft een eygen sin.
Gelijck als mensch en mensch verschillen in de leden,
Soo is oock mensch en mensch verscheyden in de seden;
Gelijck als mensch en mensch verschillen in de spijs,
Soo heeft een yder mensch een onderscheyden wijs'.
Hierom dient onse vrou ten naeusten op te wegen,
Waer toe haer bet-genoot is uytter aert genegen,
Wat hem tot vreughde treckt, en wat hem weder quelt,
En waer hy soete lust of wangenoegen stelt.
Wel aen, gebuyghsaem hert! leert uwen hoeder kennen,
Leert met uw gansche doen aen hem alleen gewennen;
Want, als uw rechterhant is met den man gepaert,
Soo dienje van gelijck te trouwen sijnen aert.
Sy, die uyt echte sucht heeft eenigh welbehagen,
Den naem van haren man voor alle man te dragen,
Dient, met gelijcke lust, te toonen metter daet
Dat sy de vrouwe-plicht niet in den naem en laet.
Die uyt haer ouders huys is tot den man getreden,
Dient in haer ouders huys te laten hare seden;
Die by een echten man ter neder is geset,
Dient wat de man gebiet te noemen hare wet,
Daer is geen beter dingh om herten in te winnen,
Als tot sijn even-mensch te neygen met de sinnen;
Die naer een weerden vrient kan buygen sijn verstant,
Maeckt door een gunstigh hert een onverbroken bant.
Amphion was gesint tot dichten ende schrijven,
Maer Zethus nam vermaeck de bosschen af te drijven;
Het was een wijt verschil, en soo verscheyden aert
En konde (soo het scheen) niet lange sijn gepaert.
Maer als Amphion sagh, dat sijn gedweege seden
By Zethi wilden geest niet konden zijn geleden,
Hy leyt de Cyter af, en, met een volle macht,
Packt netten opten hals, en geeft hem op de jacht.
Een vrient moet om een vrient een out gebreck verlaten,
Een vrient moet om een vrient sijn eygen wesen haten,
En worden dat hy is; een vrient moet om een vrient
Vrywilligh onderstaen, oock dat hem niet en dient.
Noch vorder moet de vrou haer sinnen leeren buygen,
En door een willigh hert de nijders overtuygen;
Een sacht, een vlijtigh oogh, een reyn en stil gemoet,
Dat is, o jonge vrou! uw beste bruylofs-goet.
Andromache, van outs in dese deught gepresen,
Socht, in haer gansch bedrijf, van éénen sin te wesen
Met Hector haren man; sy was, uyt eyger aert,
Afkeerigh van de krijgh, en van geweer vervaert;
Maer als sy wert gewaer, dat Hector was genegen,
Om met een swacke lans en met een blancken degen
Te rennen door het velt, toen boogh haer gansche ziel
Tot al wat Hector prees, wat Hector wel geviel.
Sy quam met eyger hant sijn felle peerden streelen,
Sy hingh hun om den kop haer eygen hooft-juweelen,
Sy stack op sijnen helm een hupschen vederbos,
Sy bont sijn wapen vast, en ded'et weder los;Ga naar voetnoot1)
Sy liet een sijden keel met enckel gout bordueren,
Dat vloogh, wanneer men sloegh, te Troyen op de mueren;
Sy bracht hem sijn geweer, en sprack met kloeken moet:
Keert weder, edel sweert, zat van Achillis bloet!
Sy liet aen sijne lans haer eygen sluyer swieren,
En stack een geestigh woort op alle velt-banieren;
Sy ded' hem uytgeley tot aen de buyte-vest,
En gaf hem, voor de foy, een kusjen op het lest.
Dit heeft den vromen helt soo bijster wel bevallen,
Dat hy de wijse vrou hielt verre boven allen,
En ofse wat te groot aen d'een en d'ander scheen,
Sy docht hem wel te pas, ja, schoonder als HeleenGa naar voetnoot2).
Wanneer een herders kint, door soete min ontsteken,
Koomt groeten met gesangh Eleusis klare beken,
En speelt een geestigh liet, of singht'et met den mont,
Het water is beroert en bobbelt uyt den grontGa naar voetnoot3);
Het water staet en bruyst, en wort om hoogh gedreven,
Het water huppelt op, en krijght een ander leven,
Het water borrelt uyt, en maeckt een bly gebaer,
Als of'et door het spel tot vreught getogen wraer.
Maer als dan wederom de mousel koomt te swijgen,
Soo laet de koele beeck haer bobbels nedersijgen,
En staet dan weder stil; dit sy een vrouwen beelt,
Die door en met den man, en anders niet en speelt.
Leert stonden, jonge vrou, leert tijden overwegen,
En jockt wanneer de man tot jocken is genegen;
Maer hout u weder in, en voeght u naer den eys,
Wanneer hy besich is met eenigh hoogh gepeys.
Een vrou van soeten aert heeft over al te poogen,
Te sijn met haren man gelijck twee menschen oogen,
Door éénen geest bestiert: al waer het eene siet,
Daer is 't van stonden aen, dat oock het ander schiet.
Al is de spiegelkas verciert aen alle kanten
Met perels, edel gout, ja fijne diamanten,
Soo maer het duyster glas geen beelt te recht en wijst,
Soo komt'er niet een mensch die glas of spiegel prijst.
| |
[pagina 436]
| |
 Al is een jonge vrou aen alle kant behangen
Met ketens om den hals, met perels om de wangen,
Noch is'er geen juweel, dat haer vercieren kan,
Indiense niet en toont het beelt van haren man.
Een spiegel moet het al vertoonen naer het leven,
Moet aen een bly gelaet een vrolick schijnsel geven,
Moet treurigh wijsen aen een die verdrietigh siet,
Os soo haer dat ontbreeckt, soo deught de spiegel niet.
Een wijf van rechte stof behoort, in alle stucken,
Den sin van haren man ten nausten uyt te drucken;
Het is een groote deught, een ciersel van de bruyt,
Haer man te drincken in, haer man te drucken uyt.
Geen vrou en heeft de macht haer plichten uit te wercken,
Als die haer heest gestelt om neerstigh aen te mercken
Den aert van haren man; maer wie haer des verstaet,
Heeft als een vaste peyl daer sy op t'seyle gaet.
Ick hebb' een soete vont op dit geval gelesen,
En siet, dat iemant weet kan yder dienstigh wesen:
Daer was een seker man, gants veerdigh tot de spijt,
En (dat het slimste was) het duerde langen tijt;
Een die geen kennis had van sijn onsoete kueren,
En konde by den mensch als geenen tijt gedueren;
Sijn wijf des niet-te-min misprees hem nimmermeer,
Maer (wie hem tegen was) verhief hem wonder seer.
De gront dient aengemerckt: de man, van sware saecken
By wijlen los gestelt, nam sonderlingh vermaecken
Te dichten eenigh vers; dit was hem groote lust,
En, schoon hy was beroert, hy vont hem dan gerust.
Hier op wist dese vrou met alle vlijt te letten,
En, naer de tijt gedroegh, haer dingen aen te setten;
Des, schoon hy menighmael ontstack gelijck een vlam,
Hy werd, door haer beleyt, soo mack gelijck een lam.
Sy wist in dit geval een rijmtjen in te brengen,
Sy wist van stonden aen in haeren praet te mengen
Een liet of kluchtigh dicht, by hem wel eer gemaeckt,
En siet, daer was de man als aen het hert geraeckt:
Het onweer was gedaen, hy kreegh een ander wesen,
Daer quam gelijck een son hem in het breyn geresen,
En scheen door al het huys. En siet, op desen gront
Soo was 't, dat al het huys in goeden vrede stont.
Wat quaet en kan de vrou niet in het huys verhoeden,
Die maer een sachten aert kan in den boesem voeden!
't Is wonder wat men doet, en door de reden werckt,
Als yemant met bescheyt op alle dingen merckt!
Wat is doch van de mensch! om kleyne vysevasen
Siet iemant menighmael de gansche buerte rasen;
Hoe dickmael om een woort, om ick en weet niet wat,
Rijst tweedracht in het huys, en oproer in de stadt.
De daet die wijst'et aen, dat even groote dieren
Verschricken, hortigh zijn, en uytermaten tieren,
En als men naderhant de rechte gronden siet,
Dan is 't een wint, een damp, een mist, een enckel niet.
Geen elephant en kan een witte doeck verdragen,,
Het kraeyen van een haen, dat kan een leeuwe jagen,
| |
[pagina 437]
| |
Indien men in het wout maer eens den trommel roert,
De tyger wort terstont met dulheyt omgevoert.
Men hoort'et over al, dat ja, geringe saecken,
Oock by een deftigh man, geen kleyne roeringh maecken:
Door ick en weet niet wat is menigh hooft verdraeyt,
Door ick en weet niet wat is menigh hert gepaeyt.
De mannen meestendeel, soo maer de vrouwen willen,
Sijn licht in rust gebracht, en in der haest te stillen,
Alleen dient by het wijf in alle vlijt gelet,
En wat een man beroert èn wat hem weder set.
Wat dient'er veel geseyt, of veel te zijn geschreven?
Of voor het echte volck veel boecken uytgegeven?
Het beste dat het wijf van iemant leeren kan,
Is sacht, is vreetsaem zijn, en heulen met den man.
Ick segge noch eenmael tot alle jonge vrouwen,
Ick segge voor besluyt: leert desen regel houwen,
Staet niet op eygen breyn; keert uwe sinnen om,
En weest aen uwen man een rechte sonneblom.
Ick acht, ghy kent de plant: sy laet haer nederdalen
Soo haest de sonne neyght; sy groet de gulde stralen
Soo haest de sonne rijst; sy leeft in haren vrient:
Ghy, weet dat met den man juyst soo gehandelt dient.
Ick vreese, dit begin sal u verdrietigh schijnen,
Maer treet wat dieper in, het bitter sal verdwijnen;
Niet dat een jongen of soo in de lenden pranght,
Als dat het eerste jock hem aen de leden hanght.
Alwaer men iet begint, daer sijn bedroefde banden:
Het vyer geeft bitschen roock, eer dat het komt te branden,
Maer die met soet gedult blijft sitten in de schouw,
Wort, na een kleynen tijt, verlaten van de kouw.
Siet my de lieden aen, die in de mijnen wercken:
Waer valt haer eerste sweet, als op de rouwe sercken?
Noch dient hier evenwel de moeyte niet geschout,
't Is steenigh boven op, maer onder leyt het gout.
Wy vinden in 't gemeen, dat alle soete dingen
Ontrent den eersten trap haer bitter mede bringen;
Ick raede niet-te-min, gelijck een trouwe vrient,
Dat om een suer begin, geen soet gelaten dient.
Al straelt de felle bie, het sap van honighraten
En wort noch evenwel niet onder haer gelaten;
Of schoon de purper-roos oock dichte prickels biet,
De vrijster onderwijl en laet het plucken niet.
Al is de gansche noot bekleet met harde schellen,
Men plagh des niet-te-min haer kernen uyt te pellen;
Al is de nieuwe trou niet sonder droeve pijn,
Koom naerder, jonge bruyt, het sal u beter zijn.
De liefde baert gedult, en haet het leppigh spreken,
De liefde duyckt en swijght, de liefde deckt gebreken,
De liefde weert geschil en ander ongeval,
De liefde, jonge vrouw, de liefde recht'et al.
Ghy hebt in uw beroep een wesen aengenomen,
Daer liefde dient te zijn, daer liefde dient te komen,
Daer liefde sonder end moet wassen alle tijt;
Het trouwen is een werck de liefde toegewijt.
Maer hier nu dient besorght, uw liefde niet te gronden
Os op een aerdigh lijf, of op de kloecke vonden
Van eenigh menschen breyn, of op een losse vreught,
Die van de weelde spruyt of bortelt uyt de jeught.
Ghy wort uw weerde lief door liefde toegedreven,
Om dat hy is uw deel van Gode toegeschreven;
Laet dat uw baken zijn, en siet, o lieve, siet,
Niet wat hy weerdigh is, maer wat u God gebietGa naar voetnoot1).
Dat is de rechte gront, waer op de swacke vrouwen,
Waer op besette mans haer liefde moeten bouwen;
Wat sucht dat eenigh mensch op aertsche dingen stelt,
En is maer wacke sneeu die van den regen smelt.
Is dan misschien uw deel noch handigh in de leden,
Noch deftigh in beleyt, noch abel in de seden,
Maer rou en sonder geest, oock dickmael ongesint;
Hy dient noch evenwel in God te zijn gemint,
Om God te zijn gelieft; hy dient te zijn gedragen,
Dat is in uw beroep des Heeren welbehagen;
Seght dan, hoe dat'et ga: dit is mijn eygen lot;
Die haren hoeder eert, vereert oock haren God.
Wat is'er menigh ampt groot, achtbaer, hoogh-verheven,
Niet om der menschen wil, aen wien het is gegeven;
Maer om den staet alleen! ghy, eert dan uwen vrient,
Om dat'et God beveelt, al is'et onverdient.
Het sal uw swacke ziel geweldigh konnen helpen,
En dickmael in verdriet uw droeve tranen stelpen,
Indien uw Christen-hert geduerigh voelen kan
Den hemel in het huys, en God in uwren man.
't Is dwaesheyt iet te doen als God' alleen ter eeren,
Om dat ons aerts bedrijf soo licht kan ommekeeren,
Soo licht kan overgaen van vreughde tot verdriet,
En wie vint immer troost die op de werelt siet?
Ghy, voeght u naer uw deel, en doet sijn wel-behagen,
Niet slechs in eenigh deel, of op gesette dagen;
Maer staêgh, en over al; ten ware sijn gebod
Gingh buyten uw gemoet en tegen uwen God:
Want als een echte vrou haer niet en laet bewegen
Ten goede van den man, dan als het is gelegen
En juyst wanneer het past; soo is haer gansch bedrijf
Geen dienst voor haren vrient, maer eygen tijtverdrijf.
Des roep ick op een nieu: leert even quade slagen
Verwinnen met gedult, en sonder morren dragen;
Weest sacht in uw gebaer en stille van gemoet,
En hout dat ghy den Heer met lijden hulde doet.
| |
[pagina 438]
| |
 God heeft van eersten aen, toen Eva wert geschapen,
De stoffe tot de vrou uyt Adam willen rapen;
Ten eynde dit gespan, door echte min gepaert,
Mocht eens en eenigh zijn, en van gelijcken aert.
God kon het eerste vlees ten vollen onderscheyden,
En uyt bysonder stof de vrouwe toebereyden;
Maer des al niet-te-min het teere vrou-geslacht
Is voor den man gemaeckt, en uyt den man gewracht:
Geen dier en heeft de macht sijn eygen brant te blusschen,
Geen lip en heeft vermaeck sijn over-lip te kussen;
Geen hant en wast haer selfs, geen mensch en is geheel;
Een ieder is maer half, en soeckt een tegen-deel.
Wanneer een gave slangh in stucken is gesneden,
Sy wispelt in het sant, en soeckt haer eerste leden,
Sy wringht haer sonder rust; soo gaet'et met den mensch,
Hy woelt, tot dat hy vint sijn deel, sijn eerste wensch.
Siet, wat een wonder dingh! wie kan de diepe vonden
Van Godes hoogh beleyt met reden ondergronden,
En wegen naer den eysch! het wijs is haren man
Vry naerder ingelijft als yemant dencken kan.
De man heeft wederom, en uyt gelijcke reden,
Gemeenschap aen de vrou, en hare gansche leden;
Hy vint in sijn gemael sijn vleys, sijn eygen been,
En hierom is geseyt: sy twee die worden een.
Al wat een geestigh breyn, na langh bedachte reden,
Na hoogh en diep gepeys, hier over mochte smeden;
Al wat een reyne sucht kan worden toegepast,
Dat leyt in dese spreuck in eenen hoop getast.
Wie haet sijn eygen vleys? wie salder oyt krackeelen
Met eygen ingewant, met aengebore deelen?Ga naar voetnoot1)
Hy is in volle daet van reden asgewent,
Die met een vinnigh hert sijn eygen leden schent,
Hoe wel sou alle dingh met echte lieden tieren,
Indien men over-hant sich wilde leeren vieren!
Indien het wijs den man, de man verdroegh het wijf,
Niet als een slaep-gesel, maer als een eygen lijsGa naar voetnoot2).
Gewis soo eens het volck de kracht van dese reden
Wou printen in de borst, en mengen in de zeden,
Ten ware nut of noot te brengen eenigh licht
Os tot het mans beroep of aen de vrouwe plicht:
Maer nu men onse jeught siet in de tochten woelen,
En van de ware trou geen rechte gronden voelen,
Soo dient het oude woort haer dickmael aengeseyt,
Niet als een nieuwe wet, maer op een nieu bereyt.
Doch eer wy vorder gaen, soo dient het wijf te letten
Dat wy niet soo gemeen haer desen regel setten,
Als offe, sonder feyl en op een juysten draet,
Moest passen op den man, oock schoon hy qualick gaet;
Neen, dat is niet gemeent, geen wijf en is gebonden
Te heulen metten man tot aendeel van de sonden:
| |
[pagina 439]
| |
Maer in het tegendeel, soo dient te zijn betracht
Dat, wie van beyde doolt, te rechte zy gebracht.
Doch hoe een snege vrou moet haren heer vermanen,
Daer staet een breeder wegh na desen toe te banen;
Hier zy alleen geleert, dat niet als in het goet,
Het wijs haer met den man te samen voegen moet.
Noch is'et niet genoegh; want in verscheyde saken
Die middel-matigh zijn, of immers niet en staken
De banden van de tucht, moet even nu en dan
Het wesen van de vrou niet hellen naer den man.
Neemt, dat een kackerlack, in weelden uytgelaten,
Is besigh alle tijt met jocken en met praten,
Of dat een vyser hoost is soo geweldig swaer,
Als of hy uytter aert een ziele-pijnder waer:
Moet stracx daerom het wijs naer malle weelde jagen?
Os door een eeuwigh leet haer eygen herte knagen?
De wijse segge, neen. En vreught èn droeve pijn
En staet niet alle tijt om nagedaen te zijn.
Koomt naerder, sangh-godin, en opent uwe gronden,
Door eenigh sinne-beelt, of diergelijcke vonden,
Stelt wat ghy seggen wilt eens in den lichten dagh,
Op dat een jonge vrou uw sin beseffen magh:
Wie met een veerdigh schip wil over water zeylen,
Dient in gelijcke maet de ladingh af te deylen;
Want soo het over kant, of sijde-lastigh helt,
De reyse dient gestaeckt, of immer uytgestelt.
Vraeght yemant wat het schip in desen wil bedieden?
Het is een evenaer voor nieu-getroude lieden:
Wil man, wil echte wijs vervullen haren plicht,
Sy dienen even staêgh te sitten in 't gewichtGa naar voetnoot1).
Indien een quistigh man speelt over al de gilde,
Ghy, moeder van het huys, en zijt dan niet te milde;
Of soo misschien uw man de beurs geduerigh sluyt,
Soo geeft, wanneer het dient, een weynigh ruymer uyt.
Indien hy wat te licht tot morren is genegen,
Soo laet uw soeten aert sijn stuerheyt overwegenGa naar voetnoot2);
Of gaet hy wat te sacht, of ick en weet niet hoe,
Soo maeckt, dat uw beleyt daer peper onder doe.
In 't kort', het echte paer dient over-hant te leven:
Al wat hier iemant schort, dat moet daer iemant geven;
Het soet versacht het suer, het suer dat wett' het soet;
Soo is 't, dat hier de kock de sauce mengen moetGa naar voetnoot3).
Gelijck het bly gesangh, door ongelijcke stemmen,
Doet, ieder die het hoort, in soete vreughde swemmen;
Soo wort het echte bed, door vriendelicken strijt,
Ten goede van het huys de liefde toegewijt.
Waer iemant gasten noot, daer is het nut te letten
En hoe èn waer het volck aen tafel is te setten;
Geen mensch en is soo wel met spijs en dranck gedient,
Dan als hy by hem vint een soeten tafel-vrient.
Men vint schier yeder hooft verscheyden in de seden:
Hier tongen wel bespraeckt, daer monden sonder reden,
Hier iemant geestigh mal, en meester in het jock,
Daer iemant sonder vreught, en swaer gelijck een block.
Indien het stilste volck is over hoop geseten,
Soo wort in dat gewest de soete vreught vergeten;
Indien het vrolick deel is op een ander sy,
Soo wort de maeltijt woest, en ongeregelt bly.
Ghy daerom, sijt ghy weert, leert alderley manieren
Vermengen naer den eysch, en onder een schakieren;
Ten is niet even veel hoe iemant gasten set,
Dus hout in dit geval de Griecksche tafel-wet.
Het ware wonder nut, dat, als'er iemant troude,
Men op gelijcken voet de paren schicken woude;
Of soo ghy hebt alreets uw echte wederpaer,
Soo stelt noch in het huys een rechten evenaer.
Dit dient den man geseyt, dit dient het wijf te weten,
Dit dient voor eens geleert, en nimmer meer vergeten;
Dit dient, al eer men vrijt, te voren overdacht,
Dit dient wanneer men trout, en alle tijt betracht.
God heeft op dese wijs' en om gelijcke reden,
Gevoeght het gansche lijf, getempert onse leden:
Niet verre van het oir, dat noyt en wort geroert,
Daer wort het wacker oogh geduerigh omgevoert.
De buyck en sijn gevolgh, die niet en kan bejagen,
Wort van de snelle voet gewilligh omgedragen,
De hant is 't die het raept, de vuyst, die neêrstigh wint
Al wat de tant verbreeckt, en wat de mont verslint.
't Is nut, dat echte liên haer saken overmereken,
Om na den rechten eysch haer plichten uyt te wercken:
De man moet op de straet om sijnen handel gaen,
Het wijf moet in het huys de keucken gade slaen.
Men vint een selsaem lant, daer slechts alleen de wijven
Oock met het buytevolck den ganschen handel drijven;
De man die broelt in huys, en moeyt hem met het kint,
De man let of de meyt eenparigh garen spintGa naar voetnoot4).
Daer sijn oock vlecken selfs in onse kust gelegen,
Daer vrouwen handel doen en groote saken plegen,
Ja reysen overal, terwijle dat de man
Sit ledigh, sit en troeft ontrent een volle kanGa naar voetnoot5).
Met oorlof, wie het raeckt, het sijn bekaeyde streken,
Die van het oude recht sijn bijster afgeweken,
Waerom doch mans bedrijf de vrouwe toegepast?
Sy is het swackste deel, haer dient de minste last.
| |
[pagina 440]
| |
Het vlijtigh straet-gewoel wort in den man gepresen;
Maer in een teere vrou een stil en sedigh wesenGa naar voetnoot1).
Ghy, reyst dan, neêrstigh man, en past op uw gewin!
Ghy, set u, jonge vrou, en let op uw gesin!
Ghy, let op uw bedrijf, en alle kleyne baten,
En wilt u op de winst niet al te seer verlaten;
De man is wel het hooft, die groote dingen doet,
Maer die het evenwel niet al begraeyen moet.
Ick wou, dat overal de jonge vrouwen wisten,
Hoe veel, oock in het kleyn, een vrouwe kan verquisten:
't Is wint, dat eenigh man sijn hooft geduerigh breeckt,
Indien, o jonge vrou! uw hant geduerigh leecktGa naar voetnoot2).
Al wat de man vergaert, dat kan het wijf verstroyen;
Al wat de man verspaert, dat kan het wijf vermoyen:
Al wat de man bejaeght door lastigh hant-bedrijf,
Al wat de man bekoomt, dat spilt een quistigh wijf.
Ghy, die voor desen tijt niet recht en hebt geweten
Hoe dat het vrouwen ampt hier dient te zijn gequeten,
Koomt, hoort den goeden man, dien ghy hier onder siet
U spellen uwe les, en klagen sijn verdriet:
 Al draegh ick, wat ick magh, noch deught'et niet met allen,
Mits een die mede draeght, het pack wil laten vallen:
Mijn hulp is mijn belet; mijn troost is mijn verdriet;
Mijn vlijt is sonder vrucht; mijn sweet en gelt'er niet.
Of wel die voren gaet sich quijt ten alderbesten,
't Is al maer hoy gedorst, als 't hapert aen den lesten;
Al spant een rustigh knecht twee peerden in de ploegh,
Soo 't een maer qualick wil, het gaet'er slecht genoegh.
Siet, als'er eenigh dingh twee menschen is bevolen,
Een die te rugge treckt, doet sijnen macker dolen:
Al is uw kloeck beleyt gegront op wijsen raet,
Noch hanght'et altemael aen uwen mede-maet.
Onthout my dese les, ghy vrouwen ende mannen,
Die met den echten bant zijt aen het huys gespannen:
Hout uw bescheyden deel, en draeght gemeene last,
Het gaet de leden wel als d'een hant d'ander wast.
De man is mette vrou gelijck twee mole-steenen,
Die onderlingh behulp malkander moeten leenen;
Want als'er een ontwijckt, of sijn bewegen staeckt,
Of schoon de tweede maelt, daer wort geen bloem gemaeckt.
Indien het nu gebeurt, dat in het echte leven
Uw man, door vreemde sucht, wort van den wegh gedreven,
En uyt een eygen sin wil dingen onderstaen,
Die sonder reden sijn, of uyt den regel gaen;
Ghy, in het tegendeel, in seden onderscheyden,
Wenst, uyt een reyn gemoet, hem af te mogen leyden
| |
[pagina 441]
| |
 Van dat hem qualick voeght; soo dient voor eerst bedacht,
Hoe dat de rechte tucht dient uyt te sijn gewracht:
Os schoon ghy menighmael siet eenigh dingh gebeuren,
Dat, tot gemeene rust, is dienstigh af te keuren;
En kant'er evenwel niet hortigh tegens aen,
Maer wil het gansche stuck te voren overslaen.
Let eerst of uw gepeys bestaet in goede reden,
En dan seght uw belangh by wijse van gebeden,
En niet door onverstant of door een hart gebod;
Het wijf dat heerschen wil kant tegens haren God.
En dan noch evenwel en mooghje niet vermanen,
Wanneer uw weerde vrient door onbesuysde wanen
Is den geest beroert; ontrent een kranck gesicht
En dient geen sonne-schijn, geen aengesteken licht.
Als 't water is geroert, men laet'et weder sincken,
Eer dat'er iemant pooght te putten of te drincken:
Hy doet een quade slagh, die aen de sweere nijpt,
Eer dat de puyst geneest of dat het etter rijpt.
Abigel heeft de gront van dese kunst geweten,
Die, eer het hoofdigh nat in Nabal was geseten,
Hem niet met al en sey; maer gingh hem dapper aen,
Als hem èn wijn èn slaep was uyt het hooft gegaen.
Abigel, soo het schijnt, heeft eerftmael uytgevonden,
Hoe dat een korsel hooft dient in te sijn gebonden,
Te weten: na de wrock, en na een soeten slaep,
En als het moedigh hert is dwee gelijck een schaep.
't Is dienstigh in het bed uw man sijn les te seggen,
Hy moet daer, hoe het gaet, in stilte blijven leggen;
Sijn geest heeft dan gerust, en hy is nuchters monts,
Noyt beter huys-vermaen als in het sachte dons.
Ghy, leert dan uwen vrient in heete tochten mijden,
En tast hem nimmer aen als op bequame tijden;
En, als 't reden eyst, soo kiest een stil vertreck,
En doet, op dese wijs, een sedigh huys-gespreck:
‘Ick weet, het is geseyt een langen tijt geleden,
Ick weet, het is geseyt niet sonder groote reden,
Dat, wie sijn rijcker geeft en wie sijn wijser leert,
Is uyt een sotten waen van wijsheyt afgekeert;
Ick weet, hoe God den man heeft boven ons verheven,
Heeft aen sijn edel breyn een hooger aert gegeven;
Ick kenne mijn gebreck, en evenwel nochtans
Soo is een swacke vrou oock dienstigh aen de mans:
Wien is'et onbekent, dat oock geringe knechten
Den heere van het huys by wijlen onderrechten?
En dat oock menigh Vorst sich niet en heeft geschaemt
Dat onder sijnen raet een vrouwe was genaemt?
Als Sara was gesint om Agar wegh te drijven,
Haer man in tegendeel die wilse laeten blijven,
En dat'er menigh woort hier over was ontstaen,
Siet, Abram liet de maeght en haeren sone gaen.
De groote NahualGa naar voetnoot1), uyt vreese van te missen,
Gebruyckt tot sijn geleyt een van de minste vissen,
| |
[pagina 442]
| |
En dat noch als het dier ontrent de drooghte koomt,
En voor een dorre strant of harde klippe schroomt.
Het muysje van der zee koomt voren uyt gevaren,
En vint een goeden wegh, oock midden in de baren;
Siet, hoe het kleynste dier oock mette saken doet,
Het leert het grootste beest hoe dat het swemmen moetGa naar voetnoot1)
Hier uyt wort dan gemerckt, hoe dat oock kleyne dingen
By wijlen raet en hulp tot groote saken bringen;
Ghy, denckt dat oock een vrouw, al isse wonder slecht,
Een kloeck en deftigh man by wijlen onderrecht.
Laet my dan, weerde vrient, uw sinnen heden stieren,
Laet my doch heden sijn een van de minste dieren;
Misschien soo kan het sijn, dat ick in dit geval
U eenigh driftigh sant of rotse wijsen sal.’Ga naar voetnoot2)
Uw man aldus gemaent sal ja, de soete klachten
Ontfangen met bescheyt, en naer de reden achten;
Waer is van hondert een soo dom en onbeleeft,
Die aen een tijdigh woort het oore niet en geeftGa naar voetnoot3)?
Wie sal met beter aert het manne-breyn bewegen
Als sijn geminde vrou? die, naer het is gelegen,
Hem leyden, overgaen, en onderwijsen mach,
Os door een deftigh woort, of door een soeten lach.
Hoe menigh rou gesel, door boose lust gedreven,
Heeft door een snege vrou begonnen beter leven?
Hoe menigh selsaem hooft, vol grilligh onverstant,
Is door een deftigh wijf gehouden in den bant?
Der Longebarden vorst, uw man, Theodelinde!
Werd dwee, gelijck een lam, om dat hy u beminde;
Het was uw wijs beleyt, dat hem de deughden prees,
Het was uw soete mont, die hem de reden wees.
Ataulphus was gesint out Romen af te breken,
Om sijn geduchte maght te wijder uyt te steken;
Het voorstel van den man geleeck een stale wet,
En noch heeft sijn gemael de boose daet belet;
Noch heeft het geestigh wijf den helt alsoo belesen,
Dat hy in korten tijt ontsingh een ander wesen;
Want hy, die van den haet te voren was gevat,
Werd hoeder van het volck, en vader van de stadt.
't Is boven al gemerckt, dat even door de vrouwen
Veel mannen over al sijn aen de siel behouwen,
Sijn van haer ongeloof (siet wat een heiligh werck!)
Gekomen tot den Heer, en tot de ware kerck.
Juguldis soete tael heeft uytte doot getogen
Den Gotschen overheer; Clothildis heeft bewogen
Clovys, den Franschen held, te vesten sijn gemoet
Op Godes nieu verbont, in Christi weerde bloet.
Ghy, siet dan jonge vrou! hoe dese soete plichten
Ten hooghsten dienstigh sijn om uwen man te stichten;
En efter dient het stuck niet aen te sijn geleyt
Als op een vaste peyl van noodigh onderscheyt.
Daer sijn verwaende mans, vol ongetemde vlagen,
Die niet een deftigh woort van iemant konnen dragen;
Want soo maer eenigh mensch van hare feylen spreeckt,
Het schijnt dat hun een mes tot in het herte steeckt.
Vermijdt dan, wijse vrou, in uw gespreck te treden,
Of eerst, kent uwen man, en sijn geheele seden,
En soo hy grilligh is, en van een fieren moet,
Soo laet het spreken daer, en kiest een sachter voet.
Doet als een snege vrou, die op verscheyde stonden,
Had onverduldigh bloet in haren man gevonden,
Die wist een beter wegh, en vry een soeter greep,
Waerdoor sy haren vrient, oock sonder spreken, neep.
Want als'er eenigh dingh haer sinnen mochte quellen,
Soo ginghse met de pen haer klachte nederstellen;
En, mits haer korsel man eens op een maeltijt keef,
Soo was 't dat hem de vrou in deser voegen schreef:
‘Schoon ick niet verr' en ben, schoon brieven sijn gevonden
Om naer een vreemde kust te worden afgesonden,
Vermits ick evenwel uw snelle tochten ken,
Soo swijgh ick met den mont, en spreke door de pen:
Wy waeren gister noen tot uwen vader eten,
Daer ick, na sijn bevel, was over u geseten;
Ghy weet, daer viel geschil, om ick en weet niet wat,
By iemant van den hoop ten quaetsten opgevat.
Ick, met een stillen wenck, en sonder iet te spreken,
Bestont u met de voet een weynigh aen te steken,
Op datje van den twist u wederhouden sout,
En met het grilligh volck u niet vermengen wout.
't Is waer, ghy sweeght terstont, en liet de gasten blijven,
Maer dreeft uw tochten aen om tegen my te kijven;
Het scheen, ick was te verr' uyt mijn bevangh gegaen,
En siet, met onse twist was alle twist gedaen.
Uw vader nam een schroef, en hiet de knechten schinken,
En gingh op onse pays een vollen roemer drinken;
Hy noode dees' en geen, hem na te willen doen,
En dit gingh overhant bynaest de gantsche noen.
Ghy, die een jonge vrou had onder uw gebueren,
Vielt onderwijlen uyt in alle vreemde kueren,
Haer man sat over haer, en sagh het speeltjen aen,
Het scheen als of hy sprack: ey, laet de grillen staen!
Maer desen onverlet soo bleesje sitten malen
Met streken die ick weet, en niet en wil verhalen;
Ick hadde sprekens lust, maer evenwel ick sweegh,
Hoewel ick menighmael beschaemde wangen kreegh.
Neemt my ten besten af, dat ick een weynigh klage,
Van dat ick met verdriet in mijnen boesem drage;
't Is uyt geen vinnigh hert, door tochten omgevoert,
Maer uyt een rechte sucht die my de sinnen roert.
| |
[pagina 443]
| |
Hoe, sal een eerlick man op sijn geselschap kijven,
En met een ander wijf sijn dwase grillen drijven,
Oock daer het schamper volck den ganschen handel siet?Ga naar voetnoot1)
't Is seker weynigh eer, die ghy de trouwe biedt.
Een man van uwen staet, een man van uwe jaren,
En vocght'et immers niet onstuymigh uyt te varen;
En min noch dwaes te sijn, gelijck een jonge laf,
Ey, laet een andermael van dese grillen af!
Mishaeght u eenigh dingh aen my, of mijne seden,
Soo spreeckt wanneer het dient, en dat met goede reden;
Daer voeght geen lief of leet voor alle man geseyt,
En mal en wijs te sijn dient stil te sijn beleyt.’Ga naar voetnoot2)
Dit schreef de jonge vrou, en sonder iet te seggen,
Gingh in een stil geheym haer klachte nederleggen,
Een plaetse daer de man sijn beste sinnen bracht,
En op sijn innigh hert, of sijnen handel dacht.
Waer is'er eenigh mensch, soo rou en onbesneden,
Soo bijster onbeschoft, soo buyten alle reden,
Die met een nuchter hert, noch vers en ongestoort,
Sal nemen overdwers een ongesproken woort?
Hier is geen snarre stem, geen hevigh tegen-spreken,
Geen stuer of vinnigh oogh, geen honger om te wreken;
Hier is een stom geschrift dat geen gel uyt en heeft,
Als dat de leser selfs met eygen monde geeft.
Heeft dan uw weerde man van Nabals oude streken,
Dat niemant wagen derf om tegen hem te spreken?
Soo pleegh gesetten raet, en maeck een brief gereet,
Een pen, een wijse pen kan nijpen sonder leet.
Maer hier dient oock den man sijn lesse voorgelesen,
Ten eynde sijn gemoet gebuyghsaem mochte wesen;
Op dat, wanneer de vrou met goede reden sprack,
De man sijn tweede ziel niet voor het hooft en stack.
Hier is een gunstigh hert de gront van alle saecken,
Dat kan u, weerde man, de sinnen buyghsaem maecken,
Dat kan een sauce sijn, die, wat de vrouwe doet,
Die wat de vrouwe seyt, kan maken honig soet.
Draegh liefde, deftigh man, een liefde niet gebonden
Aen schoonheyt, dwase lust, of diergelijcke gronden,
Maer aen haer eerste wet, een liefde wonder sterck,
Niet op het sant gebout, maer op een vaste serck:
Een liefde, niet alleen gewassen op de tippen
Van uwen lossen mont, of op de bloote lippen,
Niet uyt de domme jeught of van het dertel bloet,
Maer uyt het middelpunt van uw beset gemoet:
Een liefde sonder end, een liefde met de jaeren
Niet laeger afgedaelt, maer hooger opgevaren;
Een liefde, tot besluyt, in Gode vast gegront,
En die in haer begrijpt het eerste trou-verbont.
Geen noot moet eenigh man van sijn geselschap scheyden,
Geen druck en moet het wijf van haren hoeder leyden,
Geen harde slavernij, geen onverwachten rou
En magh een vroom gemoet verswacken in de trou.
Dit hebben soo betracht veel welgevoegde paren,
Die, met een rechte sucht, ten vollen eenigh waren;
Veel kan op dit geval hier worden by gebracht,
Maer één beleefde daet is weert te sijn bedacht:
Een herder uyt het wout, terwijl hy aen der heyde
Sijn jonge geyten dreef, fijn oude schapen weyde,
Sagh van een hoogen bergh, sagh in het lage dal,
Sagh onder aen de strant een droevigh ongeval:
Daer was een seker schip met roovers aengekomen,
Die hadden Galathee sijn vrouwe weggenomen,
Oock eenigh ander volck, dat onder aen de zee
Was vlijtigh aen het werck, en wies het jonge vee.
De droeve Celadon, die sijn geselschap kende,
En sagh hoe al het volck sich van den oever wende,
Sloeg op sijn droeve borst, en sagh den hemel aen,
En seyde: ‘lieve God, wat dient'er nu gedaen?’
Hy geest hem naer de zee, de tranen op de wangen,
En riep: ‘hou vrienden, hou! hier is al meer te vangen;
En scheyt niet van de wal, tot dat'er volle vracht
Is op het lant gerooft, en aen het boort gebracht.
Ghy hebt mijn echte deel, van Gode my gesonden,
En scheyt, dat reyne sucht te samen heeft gebonden;
Ghy scheyt het beste paer dat oyt het echte bed,
Dat oyt den hemel selfs te samen heeft geset.
Ey lieve, waerom dat? ey, laet ons weder paren,
Soo magh uw snelle barck geluckigh henen varen;
Niet, dat ick weder eysch mijn lieve Galathee,
Maer wensch benevens haer te varen over zee.
Neemt my oock in den boot, al moet ick dapper roeyen,
Of harder dienst begaen, ten sal my niet vermoeyen:
Neemt my oock in den boot, een kloeck, een rustigh man,
Die met een vollen wil een slave wesen kan;
Neemt my oock in den boot, al moet ick sijn geslagen
En dienen evenwel, ick sal het willigh dragen,
Ick sal het willigh doen: neemt my oock in den boot,
Of sooje niet en meught, soo schenckt my dan een loot!’
Dit seyde Celadon, en gaf hem in de baren,
En bad al even-staegh om meê te mogen varen;
De roovers sijn verbaest dat iemant tranen schreyt,
Om vast te sijn geboeyt, en wegh te sijn geleyt.
Na langh en droef gepragh, men laet hem naerder komen,
Men wijst hem na den boot, daer wort hy in genomen,
En, als de rouwe jeught sijn handen binden wou:
‘O bint my, sprack de man, aen mijn geminde vrou!
Een knoop van soete min heeft my en haer omvangen,
Laet hier oock éénen bant op onse leden prangen!’
Hy bid noch andermael, en biedt sijn rechter-handt,
En geeft hem mette vrou gewilligh aen den bant.
| |
[pagina 444]
| |
 Het schip doet sijnen loop, en snijt de soute baren,
En komt in korten tijt te Thunis aengevaren;
Daer wort het lieve paer den koninck voorgestelt,
Den koninck alle dingh van eersten aen gemelt.
De vorst die prijst de daet, besiet de jonge lieden,
En toont met sijn gelaet haer gunst te willen bieden;
Hy laetse metter daet verlossen uyt den bant,
En maeckt van Celadon sijn eygen lijf-trouwant.
De trouwe wort geloont, en hy, die aen der heyden
Een bock, een schaep, een kalf, een geyte plagh te weyden,
Is hoeder van den prins, niet sonder grooten lof,
En, voor een vuylen stal, geniet het lustigh hof.
Ick wensch, geluckigh paer! ick wensch aen onse dagen,
Dat uwer over al de fame magh gewagen;
Ick wensche boven al, dat ons het trouwe bloet
Veel saets dat u gelijckt, veel kinders geven moet.
Noch dient uw trouwe sucht wat hooger opgeresen;
Op dat de wreerde trou verkreegh haer eerste wesen,
Verkreegh haer eersten glans; wel aen, trouhertigh man!
Treet vorder, en besiet waer trouwe reycken kan.
Indien het soo geviel dat, met te mogen sterven,
Ghy kondet seker heyl aen uw gemael verwerven,
Ghy moest, oock sonder schrick, u voegen totte doot,
Om haer, door uw bederf, te trecken uytte noot.
Ghy moest uw eygen vleys, uw lief en jeughdigh leven
Den onder-aertschen poel gewilligh overgeven;
Ghy moest uyt rechte sucht de kloecke daet bestaen,
Die Gracchus overlangh te Romen heeft gedaen:
Hy, na een vreemt gesicht van twee gepaerde slangen,
Die iemant van 't gesin had in het huys gevangen,
Gingh tot het eensaem volck dat sich hier op verstont,
En socht op dit geval te weten haren gront.
Een van den grijsen hoop gingh hem aldus gewagen:
Indien de manne-slangh koomt doot te sijn geslagen,
Eer dat het wijfje sterft, daer is geen twijfel aen,
Ghy sijt een seker lijck, uw leven heeft gedaen.
Maer soo integendeel het wijfje wort gegrepen,
Om nae den swarten poel van Acheron te slepen,
Soo weet dat uw gemael sal varen naer den kolck,
Die van de werelt scheyt het onder-aertsche volck.
Ghy, doet wat u behaeght, doch wilt u flucx bereyden,
Want, siet den hemel dreyght u in der haest te scheyden:
Denckt vry: wat God besluyt dat heeft een vasten gront,
En weet dat u alleen de keure wort gejont.
De man, na kort beraet op veelderhande saecken,
Meest hoe het sijn gemael sal na sijn leven maecken,
Laet stracx met eygen hant het wijfjen in de locht,
Op dat het wederom de ruymte kiesen mocht;
Maer in het tegendeel gaet in der haest belasten,
Het dier van mannen-aert met wapens aen te tasten;
Dit vordert Gracchus selfs, en stuwt de knechten voort,
En wort dus in de slangh met eygen wil vermoort.
Siet, wat een wonder dingh! na loop van weynigh dagen,
Siet, Gracchus is gegaen, en naer het graf gedragen;
| |
[pagina 445]
| |
Geluckigh is de vrou, die soo een man verkoor,
Rampsaligh is het wijf, die soo een man verloor.
't Sa, proeft aen dit geval, beproeft u, ware mannen!
Of u het edel hert is machtigh uyt te bannen
Den hooghsten dwingelant, de vreese van de doot,
Tot heyl en onderstant van uwe bed-genoot.
En soo ghy dan bevint dat uwe sinnen beven,
En schricken van den slagh, en snacken om te leven,
Soo hoort uw vonnis aen, en weet, tot uwer spijt,
Dat ghy tot heden toe, niet recht getrout en sijt.
Al die in dit geval haer teere leden vreesen,
En sijn geen echte mans, maer rechte pimpel-meesen;
Geen sucht van echte min en heeft'er rechten aert,
Daer iemant, als het gelt, sijn eygen leven spaert.
Hoewel dan eenigh lant van Gode wort geslagen
Met pest, en haestigh vyer, of diergelijcke plagen,
En dat uw weerde deel is van het quaet gevat,
Noch staet u geensins vry te vluchten uytte stadt.
't Is tegen uw verbont, en buyten alle reden,
Uw lieve wederpaer, uw vleys, en eygen leden,
Uw weerde tortelduyf, uw deel, en beste pant,
Te laeten in den druck, te laeten in den brantGa naar voetnoot1).
Al staet het iemant vry om wegh te mogen vluchten,
Als God de werelt plaeght met ongesonde luchten,
Geen man heeft echter macht, uyt vreese van de doot,
Te gaen in dit geval van sijne bed-genoot.
Indien ghy recht bemint, geen pest, of peper-koren,
Geen kool, of vierigh seer, hoe diep het is gesworen,
En kan in eenigh deel verswacken uw gemoet,
Want rechte liefde schopt de vrese met de voet.
Ghy, buyght dan voor den Heer, en wacht sijn welbehagen,
Hy biedt oock somtijts gunst te midden in de plagen,
En schoon ghy sijt besmet en van het vyer geraeckt,
Noch steunt op uwen God, hoewel de doot genaeckt.
Seght met den goeden Job: of wel sijn heete schichtenGa naar voetnoot2)
My steken in de borst, en uyt de werelt lichten,
Of wel mijn innigh mergh wort in het vyer geroost,
God is mijn eenigh heyl, mijn onbesweken troost!
Indien ghy desen gront komt eenmael vast te leggen,
Soo weet ick niet een woort tot uw bericht te seggen;
Want die in sijn gemoet eens rechte liefde set,
En hoeft geen regel meer, hy is sijn eygen wet.
Ick keere wederom: de tonge van de vrouwen
Kan goet en weder quaet, kan vreemde dingen brouwen;
De tonge van de vrou, wanneerse bijster woedt,
Is doodelijck vergif, is enckel drakenbloet;
De tonge van de vrou, met soete min bestoven,
Gaet most, en honigh selfs, gaet alle soet te boven;
De tonge van de vrou, baert juyst gelijckse wil,
Of herten vol genuchts òf huysen vol geschil.
Wel aen dan, eerbaer volck! dewijle vloeck en segen
Is in het kleyn begrijp van uwe tongh gelegen,
Soo maeckt u voor het quaet een eeuwigh montgebit,
En toomt met alle macht het ongetoomde lidt.
Veel sijnder onder u begaeft met schoone dingen,
En konnen evenwel geen losse tonge dwingen,
En konnen evenwel niet spreken soo het dient,
En konnen evenwel niet vieren haren vrient.
Het schijnt (wat vreemder dingh!) dat mannen en dat vrouwen
Noch leven onder een, noch huys en konnen houwen,
Als somtijts met een vlaegh van ick en weet niet wat,
Van d'een of ander sy, ten quaetsten opgevatGa naar voetnoot3).
Wie sagh in eenigh lant oyt twee gepaerde zielen,
Die noyt in ongemack van stuere woorden vielen?
Waer is in eenigh huys soo staegen minne-vlam,
Daer noyt een muyltje rees en noyt een pruyltje quam?
Het is van outs gelooft, of wel de kloeckste vonden
Oock van het grootste rijck by een versamelt stonden,
Dat al het wijs beleyt niet machtigh wesen sou
Te brengen aen den dagh een recht volkomen trouGa naar voetnoot4).
Ach! sedert dat de mensch van God is afgewreken,
Soo is de ware min in alle man besweken:
Ach! sedert dat de mensch den eersten vrede brack,
Soo bleef ontrent den mensch geduerigh ongemack.
Niet altijt soete jock, niet eeuwigh sachte rosen,
Ons meeste vreughde self heeft oock haer droeve posen;
Wie hoopt'er vaste rnst, nadien men twist vernam
Oock in het sedigh huys van Job en Abraham?
De moet noch evenwel, de moet is niet t'ontgeven,
Wy konnen met gemack, en sonder twisten leven,
Wy konnen jaren langh ons myden voor geschil,
Indien het echte volck naer reden hooren wil.
Hier dient een lieve vrou de vrouwen aengewesen,
Die om haer vreedsaem hert noch heden is gepresen;
Die om haer soeten aert in alle vrouwe-plicht,
Verkreegh tot haren lof dusdanigh graf-gedicht:
‘De steen hier opgerecht, het schrift daer in gehouwen,
Is, leser, hier gestelt ter eeren een er vrouwen,
Die jaeren viermael acht heeft by een man gewoont,
En heeft dien gantschen tijt noyt sueren mont getoont.’
Komt nymphen, aerdigh volck, komt maeghden, soete dieren,
Wilt dit eerweerde graf met versche bloemen cieren,
Dat soet en vreedsaem hert behoort gekroont te sijn,
Met blyde maeghde-palm, met groene ros-marijn.
Haer maeghdom (ick bekent) was in de trou gebleven,
Was in het echte bed aen haren man gegeven,
| |
[pagina 446]
| |
En dat met volle wil; en evenwel nochtans,
Soo gunn' ick dese baer een volle maeghde-krans:
Die koomt haer eygen toe, en dat met volle telgen,
En niemant (soo ick acht) en heeft haer des te belgen;
Want wat de maeghde-palm voor eygen hebben magh,
Dat siet men dat het al in desen boesem lagh.
Ick weet, uw maeghdekruyt heeft eeuwigh versche bladen,
Geen snee, of stuere vorst, en kan haer groente schaden;
Ick weet, dat uwe palm heeft bloemen sonder saet,
En, schoonse lustigh bloeyt, geen vruchten achter laet.
Dit al kan evenwel op onse vrouwe passen:
Sy is in staege jeught geduerigh opgewassen,
Sy heeft met eeuwigh groen het echte bed gekroont,
En noyt in hare min een dorre blat getoont;
Sy heeft noch boven dat (wy moeten 't hier beklagen)
Sy heeft met uwe palm gebloeit en niet gedragen;
Sy is, eylaes! gegaen, en uytter tijt gevlucht
Ach, leyder! sonder saet, ach! sonder echte vrucht,
Ach, sonder eenigh kint! sy is eylaes! gestorven,
Maer wie doch heeft het erf van haere deught verworven?
Wie is haer soet gedult, haer sedigh hert gemeen?
Ey lieve, sooje kont, ey lieve wijst'er een!
Niet dat ick al de schult wil op de vrouwen leggen;
O neen, want op de man is vry genoegh te seggen,
Want als het echte volck geraeckt in onverdult,
Men siet het meestendeel, het is gemeene schult.
Dies, om tot aller stont krakeel in huys te mijden,
Soo dient de rust betracht, en dat ter wedersijden;
Want tot soo goeden werck behoort te sijn gepaert
Een man van rijpe sucht, een wijf van sachten aert.
Getroude, jonck en out, weest my hier in getuygen,
Soo maer een hevigh man sijn tochten wilde buygen;
Soo maer een haestigh wijf wou snoeren haren mont,
Dat trouwen soude sijn het soetste dat men vont.
Ghy mans, uw vierigh breyn, ghy vrouwen, uwe tongen,
Sijn oirbaer ingetoomt, en nut te zijn gedwongen,
Een yeder daer het dient, een yeder in het sijn;
Soo doende blinckt de trou gelijck een sonneschijn.
Laet ons wat langer tijdt in dese plicht besteden,
Het is de pijne weert hier dieper in te treden;
Want was het echte paer vol-leert in dit geval,
Het soude vreedsaem sijn te huys en overal.
Wie sal hier mijn vernuft, wie mijne pen geleyden,
Op dat wy totte vrou veel goede dingen seyden?
Veel, dat een echte man mocht dienen totte rust,
En dat de wrevel-sucht mocht worden uyt-geblust.
Du bist het, reyne Geeft! die alle boose vlagen
Kont drijven uyt den man, en van de vrouwe jagen;
Du bist het, die het huys in rechte minne voedt;
O koom dan, heyligh vyer, en daelt in ons gemoet!
Voor eerst dient overleyt, hoe gramschap is te mijden;
Ten tweeden, hoe de spijt is veerdigh af te snijden;
Ten derden, hoe de mensch sal winnen uyt de ziel,
Dat haer gesette stant noyt uyt, den vrede viel.
Laet ons in yder stuck met volle passen treden,
Want soo het echte paer kan vatten onse reden,
Ick sie het huys bevrijt van twist en onverstant,
Ghy, neemt dan, mijn vernuft, het eerste by der hant.
Nadien het soet gedult, en alle goede plichten,
Ons komen van den Heer en Vader van de lichten,
Soo maeckt tot aller tijt een deel van uw gebet,
Dat u de krijgel-sucht magh laten onbesmet.
Bid, met een innigh hert, dat God u leere poogen
Kleyn na den geest te sijn, kleyn in uw eygen oogen.
Een hooft vol sotte waen is flucx en t'aller tijt
Onbuyghsaem tot de min, en veerdigh in de spijt.
Die trots sijn uytter aert, en grooten hoochmoet drijven,
Zijn, om het minste dingh, genegen om te kijven;
Maer die sijn herte proeft, en kent sijn eygen schult,
Al wort hy schoon geterght, hy toont geen ongedult.
Daer is ter werelt niet, dat hooger dient gepresen,
Als laegh van geest te sijn, en sacht van moede wesen;
Want die een sedigh hert in sijnen boesem voedt,
Is, boven echte min, tot alle dingen goet.
Hoe meughje, jonge vrou, den soeten vrede storen?
Is niet liet soetste soet de vrouwen ingeboren?
Wat sich in u verberght of buyten openbaert,
Getuyght van alle kant van uwen sachten aert:
Wy sien uw rood en mont en uwe teere wangen,
Niet met een stueren baert, of ander ruygh behangen,
Wy sien uw vorder lijf niet hart of vinnigh wreet,
Maer van gedwege stof, gelijck een sijde kleet:
Wy sien uw geestigh oogh, met soete minne-stralen,
Vol aengenamen glans, op onse leden dalen:
Wy hooren uwe stem, met vriendelijck geluyt,
Het beelt van uw gemoet ten sachtsten drucken uyt:
De geest, die haer onthout in uwe teere leden,
Is swack, en haest beweeght, is buyghsaem voor dereden,
Is ('t gunt men over al voor goede peylen acht)
Haest tot een eerbaer root, tot tranen haest gebracht.
Uw handel, uw bedrijf, oock van de kintsche lueren,
Is spelen met de naeld', is breyen, is bordueren,
Is stil en soet beslagh; uw schoot, die is beset
Met syde, met fluweel, met wolle, met sayet.
Uw sinnen evenwel gaen ondertusschen spelen,
Ghy mooght oock, even dan, een aerdigh deuntjen quelen,
Ghy mooght oock vrolijck sijn en plegen uwen lust,
En schoon uw lichaem werckt, de geest die is gerust.
In 't korte, watje draeght in sinnen ofte leden,
Het wijst u altemael tot soete minne-seden,
Uw wesen, uw bedrijf, uw woorden, uw gelaet,
En geeft niet anders uyt als enkel honigh-raet.
't Is anders met de mans: al waer verboste saecken
Door innigh overlegh verstoorde sinnen maecken:
| |
[pagina 447]
| |
Alwaer men in het hof met groote woorden pleyt,
Daer is de last alleen de mannen opgeleyt:
Al waer men yemant siet op smalle bancken leggen,
Op dat hy door de pijn de waerheyt mochte seggen;
Al wraer men menschen straft die uyt den regel gaen,
Het koomt al op de mans, niet op de vrouwen, aen;
Al waer de felle zee met ongetemde baren
Koomt op het taeye kley geweldigh uytgevaren,
Al waer door hoogen storm de buyte-kade wijckt,
Daer wort het soute schor door mannen ingedijckt;
Al waer men middel soeckt om krijgh te mogen voeren,
Om steden door het sweert, en landen om te roeren,
't Is al, 't is manne-sorgh: soo dat de man verkeert
Al waer men wreetheyt hoort, en harde dingen leert.
Schoon dan uw weerde vrient wort somtijts aengedreven
Tot eenigh stuer gebaer, het is hem toe te geven;
Ghy zijt van sachte stof, en hy van harden aert,
Dus maeckt, dat ghy de rust van al het huys bewaert.
Of wel een jonge vrou is schoon in al de leden,
Is geestigh uytter aert, en deftigh in de reden;
Of wel een jonge vrou is uyttermaten kuys,
Is vlijtigh overal, is neêrstigh in het huys;
Of wel een jonge vrou kan wonder aerdigh singen,
Kan spelen naer de kunst, kan duysent moye dingen;
't Is al maer water-verw, indiense niet en kan,
Door middel van gedult, believen haren man:
Dat is de ware bron van alle vrede-gronden,
Waerop het echte bed te samen is gebonden;
Dat is de weerde deught, die lust en ruste voet,
Die huys en huys-gesin te samen houden moet.
Ghy, wacht dan, edel dier, op uwen heer te bassen,
Daer is ter werelt niet, dat u kan minder passen,
Als door de felle nijt of spijt te zijn geraeckt;
Pleeght liefde, soete duyf, ghy zijt'er toe gemaeckt.
Indien een echte vrou tot wrocken is genegen,
Sy treet als met den voet haer aengeboren segen;
Sy strijt met haren aert, en tegen haer begin,
En wort een hatigh dingh, gelijck een boose spin.
Sy wort tot enckel smaet van alleman gesongen,
Sy wort van alle kant gegeesselt met de tongen,
Gesteken met de pen; o, schande voor den doeck!
Een wijf van boosen aert is aller menschen vloeck.
Ey, weegh eens, lieve! weegh, wat van de quade wijven
De gansche werelt deur de beste pennen schrijven;
Het schijnt, dat yedereen hier op de tanden wet,
Het schijnt, dat yeder eeuw hier tegen is geset.
Hier wort een vinnigh wijf een slimmer aert gegeven,
En meerder ongemack en quellingh toegeschreven
Als aen de droeve koorts, van yeder een geschroomt,
Die op den derden dagh geduerigh weder koomt.
Vraegt iemant, waerom dat? de koorts heeft tussche-vlagen,
En lacht den siecken toe met twee gesonde dagen,
En dat verquickt den mensch, en geeft hem weder moet;
Maer by een hatigh wijf is niet één ure goet.
Daer wort een quade vrou by rotsen vergeleken,
Die dichte by de kust, of in den oever steken,
Waer op het moede schip, nu dichte by de ree,
Lijt meerder ongemack, als in de volle zee.
De reden is bequaem: wie uyt de vreemde kusten
Koomt in sijn eygen huys, om eens te mogen rusten,
(Is sijn geselschap boos) lijt daer een harder stoot,
Als buyten in den stroom, en midden in den noot.
Hier wort een quetter-wijf van eenen aert gevonden
Met onrust in de ziel, door wroegen van de sonden,
Een diep, een innigh seer, een droeve zielepijn,
Meest quellick als de mensch eens blijde meynt te zijn.
Hoe menigh goet gesel, die gasten heeft gebeden,
Koomt met een vrolijck hert ten huysen in-getreden,
En seyt: een uurtjen bly; maer siet, het vinnigh wijf
Stoot alle blijtschap om, door innigh huys-gekijf.
Daer heeft'er een geseyt, sijn huys te willen maken
Veel liever in het wout by leeuwen en by draken,
By al het bosch-gespuys vol doodelijck fenijn,
Als met een hortigh wijf gepaert te moeten zijn.
Een aerdigh klippel-vers, in ouden tijt geschreven,
Heeft oock op dit geval een vonnis uyt-gegeven:
Drie dingen, seyt de spreuck, zijn oorsaeck dat de man
Oock aen sijn eygen heert niet lange dueren kan:
Roock in het huys verspreyt, een dack gewoon te leken,
Een wijf, die haren mont gewent tot leppigh spreken;
Maer boven alle roock, en vóór een lekend' dack,
Soo is een quade vrou een droever ongemack.
Hier koomt een hooger pen, die schrijft een harder letter,
En maeckt het wijf gelijck met ongesonden etter,
Niet die haer heeft geset in eenigh buyte-lit,
Maer die al verder gaet, en in de beenen sit.
Siet, als'er groene dracht is in de buyte-leden,
Die wort'er uyt geperst, of anders uyt-gesneden;
Maer als het quellijck vocht is in het holle been,
Wat raet dan, lieve vrient? voor my, 'ken weet'er geen.
Een onbeleefde gast is leet van korte dagen,
Een meyt die qualick wil is lichte wegh te jagen,
Al is uw dochter geil, of uyttermaten stout,
Sy wort, na lange sorgh, ten lesten eens getrout;
Maer die met sijn gemael is qualijck ingespannen,
En gaetse nimmer quijt. O, broeders, lieve mannen!
O, schouwt dit lastigh jock, het is een eeuwigh leet,
Het is een taeye klis ontrent een wolle kleet.
Gebueren vol krakeels sijn ja, bedroefde plagen;
Een vrint van stueren aert is harder om te dragen;
Een broeder sonder gunst is droevigh sonder maet;
Een kint dat qualick wil is noch een hooger quaet:
Maer wie een boose vrou in handen is gevallen,
Die is en blijft, och arm! ellendigh boven allen:
| |
[pagina 448]
| |
Wat hoest men alsem, gal, vergiftigh kruyt, regael?
Een wijf, een hatigh wijf, begrijpt'et altemael.
Ick stont eens op een sijt ontrent een apotheke,
Daer sagh ick aen de deur veel kinders op een reke,
Veel lieden uyt het lant, veel steetsche gapers staen,
Dies liet ick, met de rest, het oogh daer henen gaen:
Ick sagh een glasen fles, daer nat was ingegoten,
Ick sagh een groenen vorsch, die was'er ingesloten,
Ick sagh, hoe dat het beest daer gins en weder swom,
Ick sagh'er boven al veel egels om en om;
Ick sagh het gansche rot ontrent den kicker wroeten,
Een hingh'er aen den hals, een ander aen de voeten,
Een onder aen den buyck, een boven aen de kop,
Een achter aen den rugg', een voren aen de krop;
De vorsch was in de neep, hy wist niet wat te maken,
Hy dede wat hy mocht, om uyt te mogen raken:
Hy doock, hy rees om hoogh; hy dreef, hy gingh te gront,
Maer, waer hy wijcken mocht, daer was een wreede mont,
Die beet hem in de borst, die stack hem in de lenden,
Die soogh hem aen de buyck; waer kan of sal hy wenden?
De pijn is over al; en siet, het enge vat
Is sonder open lucht, en sonder eenigh gat.
Hoort, waer in dit gesicht mijn losse sinnen vielen:
Ick dacht, hier is de stant van die bedruckte zielen,
Die qualijck sijn getrout; sy voelen haer verdriet,
Maer woelen in de bocht daer niemant uyt en vliet.
De vorsch was my een beelt van die geduerigh suchten,
Van die geringelt sijn, en niet en konnen vluchten;
My docht het enge glas geleeck de nauwe trou,
En dat soo vinnigh stack, de tonge van de vrouw;
Die is doch bijster scherp, en bijt van alle sijden,
Het oor, het breyn, het hert, dat heeft'er af te lijden;
Ach, 't is voor alle dingh een ongeluckigh man,
Die staêgh gepijnight wort, en nimmer vlieden kan.
Noch wort de wijste Vorst al harder aengedreven,
Om aen een boose vrou haer mate vol te geven;
Hoort, wat de Koninck seyt: hy beelt haer wesen af
Of met de wreede doot òf met het droeve graf.
Siet, wat een bitter woort! wie kan'er lager dalen?
Wie met een hooger vloeck de vrouwen over-halen?
De doot besluyt'et al, de doot is volle pijn;
Noch sijnder, even hier, die vry gestrenger zijn,
Noch sijnder die het wijf vry lager willen stellen,
Want kruypen uyt het graf, en dalen in der hellen,
Ja, roepen dat een wijf vol hatigh onverstant
Is slimmer als het vyer, dat sonder eynde brant:
Ick schricke van het woort, ick trille met de leden,
Maer, vrient, die soo gevoelt, nu seght doch eens de reden:
't Is, mits het eeuwigh leet maer boose menschen knaeght,
Daer meest een vinnigh wijf de beste zielen plaeght.
Ey lieve, 't is genoegh, 't is al te veel gesproken,
't Is al te langh gedraelt by dese droeve spoken.
Ghy, soo uw teer gemoet de felle woorden haet,
Soo maeckt, o sedigh hert, u verre van de daet.
Leert, jonge vrouwen! leert voor desen gruwel schromen,
En laet die quade naem u nimmer overkomen;
Want als'er eenigh mensch u desen tytel geeft.
Die noemt u in der daet het slimste dat'er leeft.
Treet in het tegendeel; daer vloeyen soete dingen,
Die uyt de volle pen, als uyt een ader springen;
Daer wort het edel pant, de weerde vrou, vereert
Met al dat oyt de mont sijn leven heeft geleert:
Wie kan een sedigh wijf, gelijck het dient, verhoogen?
Sy is aen haren man een wellust zijner oogen;
Sy is aen haren man, en al het huys, sy is
Gelijck een sachte lauw ontrent de siecke vis;
Sy is gelijck een schip, dat over zee gevaren
Vervult het gansche lant met alle nutte waren;
Sy is een hooft-juweel, een kroone voor den man,
Die hem èn binnens huys èn buyten eeren kan;
Sy is gelijck een tuyn, die, om den hof gevlochten,
Bewaert het edel fruyt van alle snoep-gedrochten;
Sy is een soete plant, een rechte vyge-boom,
Die oock een dullen stier kan houden in den toomGa naar voetnoot1);
Sy is een gulde krans, een reyn en edel wesen,
Een eygen Gods-geschenck, van duysent uyt-gelesenGa naar voetnoot2);
Sy is een klare lamp, een gulde kandelaer,
Die al het huys verlicht, doch meest haer echte paerGa naar voetnoot3);
Sy is een wijngaert-ranck, die met haer koele blaêren
Hem, die haere ziele mint, van hitte kan bewarenGa naar voetnoot4);
Sy is de wijnstock selfs, vol vrucht, en soete vrucht;
Sy is een stille ree, een haven voor de jeughtGa naar voetnoot5);
Sy is gesuyvert goutGa naar voetnoot6), dat, even niet gedragen,
Wort nimmer van den roest, van schimmel niet beslagen;
Sy is een schoon juweel, dat glinstert in der nacht,
Sy is een rijcke steen, maer echter wonder sachtGa naar voetnoot7);
Sy is gelijck de son, die met een helder schijnen
Doet mist, onguere lucht, en alle quaet verdwijnen,
Versacht de wrange twist, al isse bijster scherp;
Een wijf, een vhjtigh wijf, is ja een Davids herpGa naar voetnoot8).
O! dat nu eenigh mensch het wesen deser vrouwen
Vermochte, naer den eysch, met oogen aen te schouwen,
De ziele gingh hem uyt, door ongemeete vreught,
O! noyt volmaeckte lust als in de ware deught!
Soo lief ghy dan begeert, dat alle soete namen
Gelijck een gulde krans om uwe leden quamen,
| |
[pagina 449]
| |
Soo let op uw gelaet, uw tongh, en gansch bedrijf,
En weest, tot in der doot, een vyant van gekijf.
Jaeght domheyt van den geest, en luyheyt uyt de leden,
En satheyt van den buyck, en stuerheyt van de seden,
En tweedracht uyt'et huys; een vrouwe sonder rust,
Een trouwe vol verdriets, een leven sonder lust.
Maer laet ons vorder gaen en goede regels leeren,
Hoe dat de ziele mocht haer tochten overheeren,
En hoe een jonge vrou haer korsel onverstant
Mocht krijgen in den toom, oock midden in den brant.
Voor eerst soo is het nut, wanneer men koomt te voelen
Dat eenigh slim geswel in ons begint te woelen,
Sich stracx te maken op, en van den eersten aen
Met alle tegenweer het quaet te wederstaen.
Wort u de mont geneyght tot roepen, kijven, tieren,
Gelijck men vint te zijn der gramme luy manieren,
Helt met geheele macht, helt naer het tegendeel,
En doot, als in de wiegh, het bitter huys-krakeel;
Giet water in de vlam, en, hoe de felle vlagen
Het vyer door meerder kracht sijn besigh uyt te jagen,
Ghy, pijnt u des te meer, al eer uw tonge schelt,
Te stillen haer geluyt, te stuyten haer gewelt.
't Is waer, daer is een tijt, dat roepen, schelden, tieren
Van Gode wort belast aen alle teere dieren;
Maer dat is dan alleen, wranneer een rouwe gast
Haer grijpt, oneerlick voelt, en aen de leden tast:
Daer is de rechte stont om luyt te mogen schreeuwen,
Wel, roept dan watje meught, ja briest gelijck de leeuwen,
Daer is het schelden nut, en dient tot uwer eer,
Maer by een weerde vrient en past het nimmermeer.
Siet, als de wijste GrieckGa naar voetnoot1) begonde stil te spreken,
En door een soete stem sijn woorden af te breken,
Dat was een seker merck, dat hy een felle vlam
Wert in de geest gewaer, en in de borst vernam;
De jeught hem toebetrout wist stracx hier uyt te mercken,
Dat hy met alle macht was besigh om te wercken
Ontrent het vinnigh deel, dat hem de gal ontstack,
Waer uyt hy naderhant gewissen honigh track.
Als Pallas op een tijt eens wilde leeren spelen,
Eens wilde met de fluyt een deuntjen leeren quelen,
Juyst daerse neder sat, ontrent een klare beeck,
En in de stille bron haer eygen wesen keeck;
En datse door den wint sagh haere wangen swellen,
En haeren teeren mont in vreemde bochten stellen:
‘Wegh, sprack de wijse maeght, de fluyt en dient my niet,
Om dat men van het spel soo bijster leelick siet.’
Ick wou dat alle tijt, als u de gramschap quelde,
Men stracx in uw gesicht een klaren spiegel stelde;
Ick weet indienje saeght hoe fel uw wesen stont,
Ghy sout van stonden aen verstellen uwen mont:
Want alsje saeght het vyer uyt uw gesichte breken,
Uw tanden t' samen slaen, uw hayr om hooge steken,
Uw wangen opgepuylt met root gespickelt vel,
Uw mont in vuyle schuym, uw aders vol geswelGa naar voetnoot2),
In 't korte, soo gestelt gelijck de dulle vrouwen,
Die Bacchi weelde-feest hier voormael gingen houwen,
Onstuymigh, sonder eer, uytmondigh, en seer los,
Tot niet ter werelt nut, als tot het woeste bos;
Ghy sout van stonden aen den horsel laten blijven,
En, met een stil gemoet, een soeter wesen krijgen,
En worden datje waert; ghy sout van stonden aen
Verfoeyen uw gebreck, en tot de reden gaen.
Ghy sout met beter vrucht den spiegel hier gebruycken,
Dan als ghy toyt het hooft met vremde koop-paruycken.
Men hout dat aen de vrou het fijn Veneetsche glas
Tot geen soo nutten dingh, als hier, en komt te pas.
Doch om een sachten aert ten vollen uyt te wercken,
Soo dient een sedigh hert ten nausten aen te mercken,
Hoe eens het leven was van dat onnosel Lam,
Dat tot ons eeuwigh heyl hier in de werelt quam:
Ey! spiegelt even daer, ey spiegelt uwe leden!
Ey, spiegelt uw gelaet! ey, spiegelt uwe seden!
Ey, spiegelt uw gepeys, en uwen broosen geest!
Ey, spiegelt alle dingh, maer uwe tochten meest!
Leert daer ootmoedigh sijn, leert harde sinnen buygen,
Leert liefde, leert gedult uyt sijne volheyt suygen,
Leert daer, met alle vlijt, verheeren uw gemoet,
Leert drijven uyt de borst al wat den horsel voet.
Al spiegelt eenigh mensch sich in de beste glasen,
Hy sal misschien te meer van eygen liefde rasen,
Of blijven evenwel gelijck hy eertijts was,
Maer 't is een ander dingh met dit gesuyvert glas.
Hier schuylt een wonder kracht, die noyt en is gelesen;
Want die het wel gebruyckt, die krijght een ander wesen,
Al wie sich hier beschout, en dat in ware vlijt,
Wort schoon der alle daegh, en beter alle tijt.
Treet vry in dese plicht, en dat met alle krachten,
En treckt uyt desen glans uw soete vroeggedachten,
Vernieuwt'et menighmael, en tracht'er vlijtigh naer,
Dat in u Christi beelt magh worden openbaer.
Daer is geen nutter dingh tot alle goede plichten,
Als in uw eygen hert een vierschaer op te richten;
Als in uw eygen borst te doen een strengen eys,
Tot laste van de spijt, en alle slim gepeys.
Daer is geen nutter dingh, als in sijn eygen selven
Met innigh ondersoeck te graven en te delven,
Te soecken met bescheyt wat onkruyt dat'er schuylt,
Dat ons den geest verwoest, en sijnen hof vervuylt,
Pijnt u met alle sorgh, en met geheele krachten,
Te proeven uwen geest, te siften uw gedachten,
Niet dat ons beter sticht, of nutter dingen leert,
Als dat men sijnen geest geduerigh ommekeert.
| |
[pagina 450]
| |
Soo haest, een grooter licht de mane sal verjagen,
Ghy, na den goeden God te hebben opgedragen
Een offer van gedanck, maeckt flucx een vast verbont
Voor eerst met uw gemoet, en dan met uwen mont;
Beveelt'et uwe ziel, gebiet'et uwe sinnen
De gramschap niet een sier op u te laeten winnen;
Belast'et uw gemoet, wat u geschieden kan,
Niet, als een soet gelaet, te toonen uwen man.
Ten is met geenen mont by menschen uyt te spreken,
Hoe seer een goet besluyt kan swacken ons gebreken,
Hoe licht men vuyl bejagh uyt onse leden drijft,
Indien een voor-gepeys de swacke sinnen stijft.
Wanneer een dapper helt is met de gantsche krachten
Geduerigh in de weer, om eenigh slot te wachten,
Wie kan het immermeer door listen ondergaen?
Die op den vyant wacht, die kan hem tegenstaen.
Als wederom de son is van de kim gevloden,
En datje uwen man hebt goeden nacht geboden,
Uw kinders swijgen stil, het licht is uyt geblust,
En al uw dienstbaer volck geniet de soete rust;
Ghy, eer de soete slaep komt over u gekropen,
Gaet in uw eygen self, doet uwen boesem open;
Daelt in uw innigh hert, doorsoeckt uw gansche ziel,
En let eens waerse stont, en waerse neder viel.
Eyscht staet van uw gemoet in alle quade slagen!
Proeft uw geheele macht, en watse kan verdragen,
Dat goet is treckt het op, dat quaet is druckt het neêr,
Soo wort uw ziele kalm in dit onstuymigh Meer.
Ghy kont uyt uwe borst en uyt uw eygen wesen
Het meeste voordeel doen, ja groote dingen lesen,
Die niemant anders werckt: want eygen ondersoeck
Gaet dieper als de kunst en als een geestigh boeck:
Hier heb ick wat te ras, daer al te snar gesproken,
Hier is een haestigh woort my uyt den mont gebroken,
Daer heb ick mijnen heer een stuer gesicht getoont,
Wat gingh mijn sinnen aen? hy dient te zijn verschoont.
Hoort oir, en wacker oogh, die met te rasse klachten
Koomt stooren mijn gemoet, en roeren mijn gedachten;
Wat let u menighmael soo licht te zijn gestoort,
Os om een stil gelaet, of om een enckel woort?
Wat koomt u in den sin oock dickmael kleyne saecken
Verkeert te nemen op, en hatigh uyt te maecken?
Wat schort u, grilligh volck, soo licht te zijn beweeght?
Ey weest, na desen, weest gesetter als je pleeght.
En ghy, verdwaesde ziel, wat let u soo te swellen,
Met dat òf oir òf oogh u dit en gint vertellen?
Hoe wort uw moedigh hert, soo veerdigh omgevoert,
Oock daer ghy menighmael maer aen en wort geroert?
Ghy, woonplaets van bescheyt, moet alle twist verhoeden,
Moet niet als soete rust in uwen boesem voeden,
Siet, schoon ghy jaren langh den spijt in u behout,
Uw loon is anders niet, als dat'et u berouwt.
Gedeuckt dat wrange twist verhindert uw gebeden,
Hoe kan een vinnigh hert tot sijnen Vader treden;
Hy is de liefde self, hy wil een sachten geest,
Die alle menschen lieft, en sijne wetten vreest.
Een die tot sijnen God in vrede wil genaken,
Moet aen sijn even mensch alvorens vrede maken;
Weet, dat God in den geest noyt rechten vrede geeft,
Dan als men in het vlees in soeten vrede leeft.
Wie in sijn herte dorst om dit en dat te wreken,
Die maeckt sich onbequaem tot God te mogen spreken;
En wie dat heyligh werck uyt sijnen huyse sluyt,
Die jaeght'er van gelijck des Heeren segen uyt.
God is een stil gemoet, die niet en is te vinden,
Noch in het felle vyer, noch in de snelle wanden,
Maer in de sachte lucht; wie sijne gunst begeert,
Die maecke dat hy twist uyt sijnen huyse weert.
En ghy, o gladde tongh, o rapste van de leden,
O tael-man van de siel, o beeldt van onse seden,
O kleyn, maer wonder dingh, o roer van al het lijf!
Ey, vaert niet haestigh uyt, maer blijft in uw bedrijf!
Dat noyt uyt uw verwelf een woort en koom gevlogen,
Ten sy in vollen raet te voren overwogen;
Want die, aleer hy spreeckt, sijn reden niet en proeft,
Die maeckt sijn eygen hert of sijnen vrient bedroeft.
Of somtijts onder een de losse sinnen woelen,
Maeckt dat'et evenwel geen mensch en kan gevoelen;
Ten is geen rechte geck die met de sinnen malt,
Maer die met open mont in dwase reden valt.
Ghy kond, indienje wilt, beleefde woorden spreken;
Sal dan soo teeren lid gelijck een slange steken?
Ghy hebt èn goet èn quaet, en 't kost u even veel;
Wel, slae dan soet geluyt, of hou het in de keel!Ga naar voetnoot1)
Dan 't is voor desen tijt al langh genoegh gekeven,
Al wat voorleden is dat wil ick u vergeven,
Alleen draeght goede sorgh, na desen nimmermeer
Te vallen in verschil met uwen overheer.
Indien ghy neerstigh sijt, om dit gerecht te plegen,
En wilt in alle dingh uw feylen overwegen,
Daer is geen twijffel aen, ghy sult in korten stout
Sijn beter in de borst, en sachter in de mont:
Want als het sondigh vleesch sal hebben waergenomen,
Dat ja, sijn gantsch bedrijf moet voor den rechter komen,
Moet worden aengetast, en lijden harde tucht,
't Is seker, alle vuyl sal tijden op de vlucht.
Laet een, die schuldigh is, sich voor sijn rechter setten,
Hy sal weemoedigh sijn en schromen voor de wetten,
Hy sal met vreese staen en beven voor den raet,
En krijgen met de schrick een af-keer van het quaet.
| |
[pagina 451]
| |
Gedenekt dan alle daegh uw saecken aen te klagenGa naar voetnoot1),
En wat'er qualick wil voor uwe banck te dagen,
En, als u dan de geest is dwee gelijck een schaep,
Soo geeft uw ziel aen God, uw oogen tot den slaep.
Ghy sult dan wonder sacht te bedde sijn gelegen,
En met een stil gemoet tot ruste sijn genegen;
Want als men is verlost van innigh huys-krakeel,
Soo rust het vreedsaem hert als lagh het in fluweelGa naar voetnoot2).
Ghy kont, door vast geloof, tot uwen God genaken,
Ghy kont door soete min een ander eygen maken,
Maer om op uw gemoet te krijgen volle macht,
Dat wort maer door gedult ten vollen uytgewracht.
Laet ons nu vorder gaen, en voor het leste schrijven,
Hoe dat een vrouwen hert in ruste mochte blijven,
Mocht krijgen metter tijt een onbewogen stant,
Mocht sonder hitte sijn, oock daer een ander brant.
Ick weet hoe diep het is in menigh wijf geschreven,
Dat geen onstuymigh hooft iet toe en is te geven,
Uyt vreese dat de man hem ligt gewennen sou,
Om ick en weet niet wat te woeden op de vrou.
Vriendinnen, hoort een woort: geen leet te willen dragen
Sijn rancken van de jeught, en onbewuste slagen;
Geen mensch die menschen kent en sijn beroep verstaet,
En wees oyt echte wijf tot soo bekayden raet.
Ick weet, dat menigh man heeft ongetoomde sinnen,
Maer die en sijn voor al met schelden niet te winnen;
Ick weet, dat menigh hoost verdruckt sijn eygen lijf,
Maer dat en sagh men noyt gebetert door gekijf.
Hier dient geen sture mont, geen vinnigh tegen spreken,
Leght harde keyen sacht, ghy sultse lichter breken;
De daet die wijstet uyt: een rouwe kegel berst,
Indiense sachte leyt, eer datse wort geperst.
Ick heb het ondersocht, dat even harde keyen
Met kussens onderleyt, sijn beter om te scheyen,
Als op een vaste rots of op een fellen steen:
't Is hinder hart en hart te dringen tegen een.
 De reden heeft geleert, hoe door onstuymigh spreken
De man wort aengehitst om felder uyt te breken,
Daer anders soete tael met reden aengeleyt,
De tochten nederset, en sonder hinder scheyt.
Men kan oock, jonge vrou, met soete woorden dringen,
Met sachte lippen slaen, met wel te spreken dwingen;
Ghy, leght eerst uwen vrient en sijne tochten sacht,
En dan gaet deftigh aen, als met de gansche macht.
O! woude maer de vrou beleefde woorden spreken,
Sy konde rotsen selfs en harde klippen breken,
| |
[pagina 452]
| |
Waer toe een felle tongh die in de sinnen bijt?
Alleen een soete mond is meester van de spijt.
Gaet in beleeftheyt voor, exempels konnen leeren;
Wy drincken-in den aert van die met ons verkeeren:
Siet, als'er eenigh wilt wordt onder ons gevoedt,
Al was het bijster wreet, het wort ten lesten soet.
De leeuw, die niet en weet als van onaerdigh krijten,
En met een fellen tant te scheuren en te bijten,
Indien hy wort gestreelt, al is hy wonder straf,
Noch leyt hy metter tijt sijn felle stuypen af.
Of schoon een dullen bock met ongetemde sprongen
Door al de kudde raest, soo maer een herders jongen
Hem troetelt aen den baert, al is hy wonder gram,
Hy kropt sijn tochten in, en wort gelijck een lam.
Men noemt ons seker wijf, die hadde voorgenomen
Niet in den echten staet haer leven oyt te komen,
Als met een selsaem mensch, die in sijn eerste trou
Was fel en hart geweest ontrent sijn echte vrou:
Sy wilde (soo het scheen) hier op der aerden lijden;
Om, wat het vleesch gebiet, te beter af te snijden;
Sy wilde met gedult haer geven in de pijn,
Op dat haer gulle jeught mocht ingebreydelt sijn.
Het valt om desen tijt dat tweederhande lieden
Haer dienst, haer volle gunst, haer trouwe komen bieden;
Een is'er voor beleeft aen alle kant vermaert,
Een ander voor een nurck van ongetoomden aert.
De lest' had niet alleen sijn eerste wijf gesmeten,
Maer scherlincx menighmael haer op het lijf geseten,
Oock daer het yder sagh, en desen onverlet
Sy jont het korsel hooft voor al het echte bed.
Een yeder is verbaest in dese vreemde streken
En om de jonge vrou met jammer aengesteken;
Een yeder heeft het oogh geduerigh over haer,
Men wort noch evenwel geen ongemack gewaer.
Sy staen te samen op, sy gaen te samen slapen,
En leven onder een gelijck gepaerde schapen:
En hierom riep het volck: dat, ja een soete vrou
Is moeder van de rust en ruste van de trou.
De daet die wijst het uyt, dat sachte troetel-woorden
Sijn aen een gram gemoet gelijck als taye koorden,
Sy binden alle sucht, en stremmen hevigh bloet,
En maecken dat de spijt haer woelen laten moet.
Dus soo ghy sijt gesint een korsel hooft te winnen,
Soo breydelt uw gemoet en ongetoomde sinnen;
Een sacht, een vlytigh oogh, een soete vrouwe-tael
Dringht in het steenigh hert, en dwinght oock vinnigh stael.
Het is een slim gebreck op yeder woort te dringen,
En naer den quaetsten sin te wraken en te wringen,
Te trecken alle dingh tot twist en huys-krakeel,
Ghy (wat ick bidden magh) betracht het tegendeel.
Laet schimp als ongemerckt, laet harde woorden vliegen,
En wilt uw eygen oor en eygen oogh bedriegen;
Of somtijts eenigh woort een harden prickel heeft,
Ten gaet niet dieper in als ghy het plaets en geeft.
De vruchten van de pers in 't eene lant gelesen,
Die vint men ongesont, ja slim vergif te wesen,
Maer geeft den boom alleen den sucht van soeter kust
Het fruyt is sonder leet, en dienstigh voor de lust.
Een hoort'er schamper jock, en lacht met luyder kelen,
Een ander kropt'et in, en gaet'er onder quelen.
Het is een vaste les: de kost is naer den mont,
De vruchten naer het lant, de woorden naer den gront.
Of schoon dan menighmael gestrenge buyen wayen,
Wilt al wat bitter is ten besten ommedrayen:
Daer kome wat'er magh, dat hard en schamper luyt,
Maeckt dat'et evenwel ten goede sy geduydt.
Ghy siet een honde tongh het quaetste seer genesen,
En sal een vrouwe tongh van minder krachten wesen?
Neen, teere dieren, neen; laet immers uwen mont
Niet sijn van nimmer aert als Lobben, uwen hont.
Wort u 'k en weet niet wat van uwen man verweten,
Het dient u, sedigh hert, met suycker opgegeten;
Niet in den mont gekauwt, niet weder overdacht,
Maer van een grimmigh woort tot soete jock gebracht.
Siet, als de snelle bie gaet in de groene dalen,
Gaet uyt het woeste bosch haer edel voetsel halen,
Sy set haer op den tijm, en suyght het bitter kruyt,
En treckt'er heylsaem was en soeten honigh uyt.
Vriendinnen, wilt het oogh veel op de byen keeren,
Ghy kont een groote deught van kleyne dieren leeren:
Maeckt van het bitter soet, treckt honigh uyt de gal;
Dat maeckt een jonge vrou den man seer lief-getal.
Doch soo ghy niet soo verr' uw tochten weet te breken,
Soo mijdt, ten minsten, mijdt het quetter tegenspreken:
Al hebje schoon gelijck, ghy des al niet te min
Hout, niet de spraeck alleen, maer oock uw reden in.
Een man die sijnen geest in gramschap voelde nijgen,
Voor hooger twist beducht, geboot het wijf te swijgen;
Maer sy riep des te meer: ‘ick houden mijnen mont!
Mijn moeder was verblijt om dat ick spreken kond'.’
‘Uw' moeder, sprack de man, mocht over uw besteden
Wel ruym soo blyde sijn, ja beter sijn te vreden,
Omdat haer grilligh kint bequam een eerlick man,
Die haer onstuymigh hooft soo duldigh lijden kan.’
Het wijf had ongelijck; ghy, slacht de medecijnen,
Die brant en heete sucht met koude doen verdwijnen;
Maeckt, dat een stil gedult uw gantsche sinnen koelt,
Wanneer uw wederpaer in heete posen woelt.
Hoe dat hy hooger rijst, wilt des te lager sijgen,
Hoe dat hy luyder roept, wilt des te stilder swijgen;
Hoe dat hy felder swetst, en sonder reden baert,
Ghy, wint hem des te meer door uwen soeten aert.
Wat kan doch slim gemor, of vinnigh tegenstreven,
Als stoffe tot het vyer, en nieuwe voncken geven?
| |
[pagina 453]
| |
Het onweer heeft gedaen, soo ghy maer uwen mont
Een weynigh, ja alleen een weynigh houden kont.
Siet, buyten alle werck, en door een enckel swijgen,
Is ruste voor het huys, is lof voor u te krijgen;
Wat is 't dat eenigh mensch u beter raden kan,
Als sonder iet te doen te stillen uwen man?
't Is eere, jonge vrou, in dit geval te wijcken,
't Is kunste daer het dient het seyl te konnen strijcken;
Men segge wat men wil, die felle wraecke broedt,
Heeft ja een slaven hert, en niet een hoogh gemoet.
Siet, al het vuyl gespuys is veerdigh om te wreken:
Een muys bijt diese raeckt, een bye weet te steken,
Een mier kan hinder doen, een domme mossel nijpt,
Een netel broeyt terstont een diese maer en grijpt.
Wat wilje dat ick segh? royt maer een kegel henen,
Sy geeft haer weder op, en springht u voor de schenen:
Daer is 'k en weet niet wat, daer is een wreede geest
Oock in het slimste dingh, oock in het minste beest.
Aeniiet de menschen selfs: wie kander weynigh dragen?
Een kint van kleyn begrijp, een man van oude dagen,
Een die in sieckte queelt, een die van honger klaeght,
Of die een innigh quaet in sijnen boesem draeght.
Het slimste dat men weet is veerdigh om te bijten,
Is veerdigh uyt der aert tot stooten en tot smijten;
Maer die in recht gedult de wraecke wrederstaet,
Die voedt een hoogen geest, die naer den hemel gaet:
O! die met recht gedult sijn tochten heeft gebroken,
Heeft op den besten voet sijn ongelijck gewroken:
O! die sijn eygen hert met krachten overwint,
Bedrijft een ridder-stuck, het schoonste dat men vint.
Ghy seght: 't is wel geseyt en weerdigh om te mercken,
Maer wie doch heeft de macht dit uyt te konnen wercken?
Wie is 't die niet en wrockt en naer den wrevel helt,
Wanneer een hevigh man met vollen monde scheldt?
Wy sijn niet opgevoet in wijt-beroemde scholen,
En sijn in dit geval te swack om niet te dolen;
Wy hebben noyt gesien, of uyt de kunst geleert,
Hoe dat een vaste siel haer tochten overheert.
Wy sijn maer tanger volck, en niet als swacke vrouwen,
Wie kan, oock daer het klemt, de sinnen weder-houwen?
Laet dat die mannen doen, die, mits een grijsen baert,
Gaen boven haer gemoet, en tegen menschen aert.
Met oorlof, jonge vrou! weeght beter uwe saecken,
Let hoe het over-al oock slechte lieden maecken;
Let op uw eygen selfs; de minste van het lant,
Betoomen menighmael het grilligh onverstant.
Siet, als'er eenigh mensch in dulheyt is gevallen,
Wie is 't die sich ontset om eenigh selsaem rallen?
Als iemant leyt en slaept, en dringht u op het lijf,
Ghy kielt een ander plaets, en vorder geen gekijf.
Als iemant u bespot, wanneer hy is beschoncken,
Ghy seght in uw gemoet: de wijsheyt is verdroncken.
Als yemant koortsigh is, en raest 'k en weet niet wat,
Ten wort by niet een mensch ten quaden opgevat.
Een meyt om loon gehuert sal haer geduldigh dragen,
Al krijghtse van een kint by wijlen harde slagen;
Een die in maensucht woelt, al schopt hy met de voet,
Maeckt ons een droeven geest, maer nimmer hittigh bloet.
Koomt hier nu, jonge vrou, en geeft eens goede reden,
Waerom dit met gedult wort al-te-mael geleden,
Daer echter uw gemoet niet oversetten kan
Een vry of schamper woort van uwen eygen man?
Ghy antwoordt, soo het schijnt: men duyd'et hem ten besten,
Als hy, die qualick doet, is dul en buyten Westen;
Maer een, wiens korsel hooft sijn vrouwe niet en spaert,
Heeft anders geen gebreck, als sijnen boosen aert.
Ick segge wederom, dat alle gramme stuypen,
Die als een heete koorts door onse leden kruypen,
Sijn enckel raserny, en korte dulligheyt,
Die met een hevigh vyer in onse sinnen weydt.
Is dan uw weerde vrient van dese wesp gesteken,
Ick bidde, pleeght gedult, en laet het vinnigh spreken,
Onthaelt doch uwen man op soo beleefden voet,
Gelijck een slechte meyt oock vreemde kinders doet.
Ick heb een soete streeck op dit geval gelesen,
Die aen het echte volck sal dienstigh konnen wesen;
't Is nut te sijn bedacht en weert te sijn besint
Al wat men overal in oude boecken vint:
Als in voorleden tijt het wijt-beroemde Troyen
Sagh hare borgery door alle landen stroyen,
Sagh midden in de stadt haer straten overmant,
Haer mueren omgestort, haer poorten afgebrant;
Toen was'et dat het volck, met hier en daer te varen,
Versleet in ongemack veel ongeruste jaren,
Tot dat het op een tijt een schoone kust vernam,
En met een moede vloot tot in den Tyber quam.
De mannen gingen op, en sprongen aen de stranden,
Begeerigh om te sien de nieu-gevonde landen;
De vrouwen onder een gaen sitten aen de vloot,
En keken hoe de stroom voor by den oever schoot.
Hier tijt'er een te werck, en stelt haer om te klagen,
Hoe grooten ongemack nu lange was gedragen,
Soo van de stuere zee, als van den harden wint,
En al om dat de mans tot dwalen sijn gesint.
‘Ey! laet ons, sprack het wijf, voortaen niet langer reysen,
Maer liever om gemack en om de ruste peysen;
En, om hier al het volck te houden in het lant,
t'Sa, laet ons al de vloot gaen steken in den brant.’
Men houd'er kort beraet, de vrouwen aen-gedreven
Door onderlingh vermaen, beginnen vyer te geven;
Daer rijst van stonden aen, daer rijst een swarte vlam,
Die, soo het schijnen mocht, tot aen den hemel quam.
Het wacker manne-volck, nu midden in den lande,
Verwondert van het licht dat flickert aen de strande,
| |
[pagina 454]
| |
 Koomt al te samen af, en maeckt een vast besluyt
Met alle tegen-weer het vyer te blussen uyt.
De vrouwen sien het heyr in haesten neder komen,
En worden van den anghst geweldigh ingenomen,
Haer innigh herte klopt, haer gantsche leden slaen,
Vriendinnen, roept'er een, wat dient'er nu gedaen?
Wy sien, de snelle vlam is over al gevlogen,
De luycken enckel vyer, de masten omgebogen,
De seylen afgesenght, de kabels in den brant,
Soo dat'er niet en rest van al het sijde-want.
Wat raet tot ons behout? Om niet verstelt te schijnen
Sy loopen tot de mans, een yeder naer den sijnen,
Sy vallen hun te voet, en kennen haere schult,
Sy roepen om verdragh, en bidden om gedult.
Sy brengen aen den dagh haer aengebore streken,
't Is niet als honighraet dat alle monden spreken;
Een yeder stelt te werck het beste dat sy kan,
Na datse weet te sijn den aert van haren man:
Hier koomt een aerdigh dier en stelt haer om te vleyen,
Een van gedweeger aert die set'et op een schreyen,
Een derde brenght'er by dat jonge vrouwen doen,
En soeckt een korsel hooft te payen met een soen;
Een vierde, nu bedaeght, menght onder haer gebeden
En woorden van gewicht' èn huysselicke reden;
In 't korte, wat de kunst tot vrede dienstigh acht,
Dat wort daer uyt-gekipt, en in het spel gebracht.
Van noot een deught gemaeckt, een yeder spreeckt ten besten,
En raedt de mannen aen haer woningh daer te vesten;
De saecke wort gemeent, de gantsche kust beschout,
En siet, dat was het volck dat Romen heeft gebouwt!
Men hout'et voor gewis, dat die haer mannen kusten
Vermochten aldermeest om daer te blijven rusten,
Om daer te mogen sijn; vermochten aldermeest
Tot vrede van de mans en haren wrangen geeftGa naar voetnoot1).
Ick segge voor besluyt: hoe seer het is verkorven,
De gunste van den man kan lichte sijn verworven,
Soo maer een soete vrou haer tegen haren vrient
En draeght gelijck het voeght èn spreeckt gelijck het, dient.
Siet, als een korsel hooft met reden aengevochten,
En met een teeren arm ontrent den hals gevlochten,
Wort lieffelick gestreelt en vriendelick gekust,
Daer is geen twijffel aen, de wrock is uytgeblust.
Is dan uw bed-genoot met gramschap aengesteken,
Wat hoefje vreemde salf, of sap van apotheken,
Of gom van over zee, of ander seltsaem kruyt,
Dat, ick en weet niet waer, in vreemde landen spruyt?
En loopt niet in het wout om wortels uyt te delven,
Gebruyckt in uwen noot, gebruyckt uw eygen selven,
Gebruyckt uw beste salf, een plaester van den mont,
Of sooje noch misschien iet beters dencken kont.
Al wat het huys vereyst, om in gemack te leven,
Dat is, uyt eyger aert, de vrouwen ingeschreven;
| |
[pagina 455]
| |
Wat dienstigh wesen kan te koelen heeten brant,
Dat is van eersten aen de vrouwen ingeplant.
Maer 't is hier niet genoegh uw gunst te laten smaken,
Ghy moet oock uwen man geen quade vrienden maken,
Niet hitsen tot de spijt door uwe tussen-spraeck,
Niet trecken in krakeel, of tot de felle wraeck;
Al valt'er eenigh dingh van dees' en die te klagen,
En wilt'et uwen man niet hatigh overdragen;
Een saecke neem ick uyt: en hout u nimmer stil
Indiender oyt een boef uw eere krencken wil.
Dat sij den man geseyt; want dit bejagh te swijgen
Doet ligt een die het raeckt een vreemt bedencken krijgen;
Het is aen menigh wijf tot grooten rou gestreckt,
Om datse voor den man dit hadde toegedeckt.
In ander kleyn beslagh en wilt hem nimmer tergen,
Of uyt een lichte waen tot wrake komen vergen;
Het is een kints gemoet, dat licht en haestigh klaeght,
En 't is een Christen hert, dat leet geduldigh draeght.
En ghy, o destigh man, indien op alle vlagen
Uw vrouwtjen is gewoon aen u te komen klagen,
En neemt'et, sijt ghy wijs, niet al te bijster hoogh,
Oock schoon de tranen selfs haer puylen uyt het oogh;
Weet dat haer swack gemoet is in der haest bewogen,
En om een kleyn geval als uytter har getogen;
Dus wat hier in gebeurt, ontset u niet te ras,
Maer siet eerst wat'er schuylt, en wat de reden was:
En weeght niet al te swaer de pruyltjens van de vrouwen,
Weet datse menighmael op weecke gronden bonwen;
Sy morren onder een om ick en weet niet wat,
En dickmael komt de wrock maer uyt een gote-gat.
De man moet hooger gaen, en met gebuer-krakeelen
Niet lichte sijn gemoeyt, niet lichte mede-deelen,
Niet lichte korsel sijn, niet anghstigh gade slaen,
Want vrouwen kneuter-sucht is veel-tijts enckel waen.
Gewis, soo eenigh man wil vrouwe-knibbel wreken,
Hy sal hem sonder noot in veel beroerte steken;
Ghy daerom, voor besluyt, veracht de vrouwe-twist,
Al kijft dit soete volck, 't is weder haest geslist.
Dan iemant sal misschien hier over komen vragen,
Wie, man of echte vrou, moet van de pays gewagen,
Wanneerder eenigh leet den soeten vrede staeckt,
Of eenigh boos gepruyl de sinnen gaende maeckt.
Ach! had een yeder lust sijn gaven op te wecken,
Men soude dit geval niet eens in twijffel trecken;
Men soude man en wijf, als uyt een soete strijt,
Sien ruymen haren geest van alderhande spijt.
Nu siet men menigh paer, by wijlen gantsche weken,
Gaen pruylen onder een, gaen muylen sonder spreken,
De wrock is al te fel, de schande veel te groot,
Om eerst het korsel hooft te leggen in den schoot,
Bedaert u, Christen-volck, laet hooghmoet neder-dalen,
Hier kan een laegh gemoet een hoogen prijs behalen:
Fy hem, die soete vreught met lange pruylen breeckt!
Het is de beste siel die eerst ten besten spreeckt.
Maer, desen onverlet, laet ons den leser seggen,
Wie, man of echte wijf, gehouden is te leggen
De gronden van den soen; en wie in dit geval
Ten goede van het huys den vrede bouwen sal:
Indien ick voor het volck de waerheyt magh getuygen,
Ick spreke buyten sucht: de vrouwe dient te buygen,
Te swichten voor den man; dat heeft den besten schijn:
Het wijf moet boven al de vrede-maeckster sijn.
De man noch evenwel en dient hier niet te pruylen,
Noch in een grauwe wolck sijn gunst te laten schuylen;
Maer haer te nemen aen, en op den eygen stont
Te grijpen in den arm, te kussen aen den mont.
Doch schoon het soo geviel (gelijck de wrange sinnen
In menigh selsaem hooft niet licht en sijn te winnen),
Dat sich misschien de man hier toonde bitter-straf,
En laet noch evenwel niet van het smeecken af;
Ghy moet, gelijck een klis, hem aen de leden hangen,
Hem grijpen om den hals, hem vallen aen de wangen,
Hem kleven aen het lijf; niet stille, niet gerust,
Tot dat de felle gloet ten lesten is geblust.
Of is misschien de man van soo gedweege sinnen,
Dat hy oock vóór de vrou den vrede wil beginnen,
En door een sachten aert het wijf te boven gaet,
Als vyant van de spijt, en van den wrangen haet;
Soo wacht u, sedigh hert, met onbeleefde streken
Hem van der hant te slaen, of voor het hooft te steken;
Het is een slim bejagh, dat niemant lijden kan,
Wanneer een teere vrou is harder als de man.
Het is een Hels gebreck, dat alle menschen vloecken,
Het is van ouden tijt een monster in de boecken,
Een grouwel in de stadt, een plage voor het lant;
Ghy, mijdt, o lieve! mijdt soodanigh onverstant!
Ick hebb' op dit geval een vreemde streeck gelesen,
Waer door in mijn gemoet verschrickte sinnen resen;
Het leyt tot heden toe my in het hooft en quelt,
En siet, tot uw bericht, soo wort'et hier gestelt:
Ten tijd', als Mahomet het rijck van Seven-bergen
Quam met een machtigh heyr aen dry gewesten tergen,
En dat het Christen-volck te Torde sich beriedt,
Soo is in dat gewest een vreemde daet geschiedt.
Een seker jongh gesel, tot Veradijn geboren,
Die hadde naer het oogh een vrijster uytgekoren,
Gelijck de jonckheyt plagh, een net en titsigh dier,
Maer niet dan al te vol van ongeregelt vier.
Want, na het eerste soet van hare bruylofs-dagen,
Soo was de jonge vrou in vreemde lust geslagen,
Een lincker haer bekent genoot de meeste vreught,
En van haer schoone verw èn van haer teere jeught.
| |
[pagina 456]
| |
't Is maer een korte tijt (gelijck onkuysche streken,
Hoe seer men die bedeckt, licht komen uyt te leken)
Het wijf wort nagespoort en op de daet gevat,
Gelijckse met den pol in haere lusten sat.
Daer was in ouden tijt een strenge wet geschreven,
Voor man en echte wijf, die vuyle rancken dreven;
Want als'er eenigh mensch in desen grouwel viel,
Soo wierd hem flucx het lijf gescheyden van de siel,
Niet dat'er eenigh beul het schuldigh hooft genaeckte,
Het sweert wort toegestaen die meest de schande raeckte:
De vrou moest haren man, de man sijn eygen wijf
Beklagen voor het recht, en brengen om het lijf.
Uyt kracht van dese keur, in ouden tijt geschreven,
Soo wort het vuyl bejagh den rechter aengegeven:
O! wat een droef geval, als eygen vleys en been
Staet voor den rechter-stoel en buldert tegens een!
De saecke wort bepleyt, de vuyle daedt bewesen,
Het vonnis ingestelt, en openbaer gelesen;
De man krijght volle macht om sijn geleden schant
Te wreken aen het wijf, en dat met eygen hant.
Daer wort de jonge vrou ter straffe wegh gedreven,
Veroordeelt by het volck onweerdigh om te leven;
De menschen dringen aen, en woelen overhoop,
Het lantschap waeght'er van, de stadt is opte loop.-
De vensters sijn beset, de tusschen-goten krielen,
De luyffen sijn belast met hondert duysent zielen;
Een yeder is bekent hoe dat het vreemt geval
En komen tot begin èn eynde nemen sal.
Het wijf, in dit gevaer, begint terstont te schreyen,
Te vallen in het stof, en haren man te vleyen,
Dan rijstse weder op, en maeckt een groot beklagh,
En druckt haer lijden uyt, soo bitter alsse magh:
‘Hoe sulje, weerde vrient, hoe sulje konnen grieven
Een die ghy zijt gewoon met alle macht te lieven?
Hoe sulje brengen om uw vleys en eygen bloet,
Den troost van uwe siel, en lust van uw gemoet?
Bedaert u dese mael, en wilt het my vergeven;
Ghy sult na desen noyt, ghy sult uw gantsche leven
Noyt lijden smaet of leet, door eenigh mijn bedrijf,
Maer hebben over-al een gants ootmoedigh wijf.
Ick sal uw slave sijn, en dat met al de leden,
Ick sal my op den neck geduldigh laten treden,
Ick sal, gelijck een worm die in der aerden wroet,
My wringen in het stof, en kussen uwen voet.
Leght my de werelt op, oock sonder iet te mijden,
Ick sal het, sonder leet, ick sal het willigh lijden:
Alleen doet my de gunst, dat ick op desen dagh
De doot en, met de doot, de schande vlieden magh!’
Eylaes! de goede man, tot aen de siel bewogen,
Koomt met een open hert haer om den hals gevlogen:
‘Doet, seyt hy, lieve, doet dat u en my betaemt,
Ghy sult, noch heden self, mijn vrouwe sijn genaemt.’
Hy kustse voor het volck, en seyt noch ander-werven:
‘Ghy sult mijn vrouwe sijn, mijn vrouwe sulje sterven,
Hout maer uw weerde lijf, hout onsen leger kuys!’
Hy geeftse noch een soen, en leytse weder t'huys.
Ey! wat is van den mensch, de beste konnen vallen!
Siet, na een korten tijt, de man begint te mallen,
De man vergeet hem selfs, de man die wort beklapt,
De man wort achterhaelt, en op de daet betrapt.
Daer is'et al bekayt; de man die wrort gebonden,
Gelevert aen den Schout, en naer den stock gesonden,
Beschuldight, ondervraeght, en voor het recht gestelt,
En eer de sonne daelt, het vonnis is gevelt.
Het wijf bekoomt de macht haer leet te mogen wreken,
En door het vinnigh stael haer trou te mogen breken.
Daer wort het al bereyt; de beul die stroyt het sant,
De doot-kist is gereet, het sweert is by der hant;
De man wort opgeleyt, als met de doot bevangen;
Die buyght hem voor de vrou, de tranen op de wrangen,
Nu schijnt'et dat hy spreeckt, dan weder dat hy swijght,
Vermits hy dickmael sucht, en tusschen beyden hijght:
‘Vriendinne, liefste pant! die, met gedwege sinnen
En door een soeten aert, my hebt geleert te minnen,
Hier is nu, weerdste deel! hier is de rechte tijt
Te toonen voor het volck hoedanigh datje sijt.
Ach! hebt ghy oyt vermaeck in mijne jeught genomen,
Of heb ick eenigh soet door uwe gunst bekomen,
Soo hout nu doch de wraeck, hout alle tochten in,
En denckt tot deser uur op mijn getrouwe min:
Gedenckt wat ick bestont, een kleynen tijt geleden,
Hoe ras ick was gepaeyt, hoe lichte wel te vreden;
Ach! mits ick uw berou en droeve tranen sagh,
Het scheen dat my het hert op heete kolen sagh.
De gramschap was gedaen, het bloet terstont geseten,
Ick heb'et metter daet, ick heb het al vergeten,
Ick heb u wederom als vrouw in huys geset,
Ick nam u weder aen, oock in het echte bed.
Ghy, in het tegendeel, ghy, menschen konnen moorden,
Die niet en hebt geleert als soete minne-woorden!
Ghy, dooden uwen man! o neen, uw rechter-hant
Die is my in de trou een heyligh onderpant.
Ghy, doen het schandigh werck! ghy, felle wrake plegen
Aen dat in uwen arm soo dickmael heeft gelegen,
Soo menighmael gerust! o neen, geminde, neen:
Het is uw eygen vleesch, wy sijn te samen een.
Doet als ick heb gedaen: laet ons te samen leven
Ten goede van de vrucht, aen onse jeught gegeven;
Laet doch ons eenigh kint niet hooren dit verwijt,
Dat ghy een wreeden beul van sijnen vader sijt.
Acht my, gelijck ick ben, de vuylste van de schroeven,
De slimste van het lant, ja schuym van alle boeven;
Drijft uyt een vollen haet mijn klachten in den wint,
Maer watje my ontseght, gunt dat uw weerde kint.
| |
[pagina 457]
| |
 Daer is geen bidden aen; sy laet haer niet bewegen,
Sy schudt haer grilligh hooft, sy toont den blooten degen,
Sy grijpt hem by de mou, sy sleurt hem metter hant,
Tot dat hy neder knielt ontrent het droeve sant.
Hier vanght de goede man van nieuwen aen te spreken,
Te kruypen voor het wijf, sijn handen op te steken:
‘Ey (seyt hy) liefste lief!’ mits geeft het wijf een slagh
Soo dapper alsse kan, soo vinnigh alsse magh.
Het sweert vaert in de strot, het woort byna gesproken
Wort met de slagh geklooft, en overmits gebroken;
Men hoort het eerste deel, het leste komt te kort,
Om dat het bloet terstont den boesem overstort.
De man valt overkant, sijn hooft dat sijght ter neder
Noch aen het lichaem vast; sy grijpt den degen weder,
Sy roert het bloedigh mes, sy slaet al even stijf,
Tot dat het opper-deel is van het onder-lijf.
De gansche werelt sucht, en acht'et voor een wonder,
Dat God het schendigh wijf niet met een fellen donder,
Niet met een haestigh vier, een onverwachte vlam,
En doodde, daerse stont, èn uyt de werelt nam.
Onmenschelick gemoet, fel, vinnigh, onbewogen,
Wat beir heeft u geteelt? wat tyger uytgespogen?
Wat adder opgevoet? wat draeck gaf u de borst,
Die niet als haet en blaest, en niet als bloet en dorst?
Al stont dit groote rond noch hondert duysent eeuwen,
Men sal noch alle tijt op uwe wreetheyt schreeuwen,
En vloeeken uw bedrijf: o fy, verwoede vrou!
Fy, moordster van de min, en monster in de trou!
Fy van uw wreede daet! Maer ghy, o teere dieren,
Weest sacht in uw gemoet, en soet in uw manieren;
U voeght geen wrange geest, u dient geen vinnigh stael,
Het sweert dat u betaemt, dat is beleefde tael:
U dient geen bloedigh mes, geen ander hatigh wapen,
Pleeght liefde, soet geslacht, ghy sijt'er toe geschapen:
Noyt sagh men dat'er vrou een goede daet bestont,
Als door een heus gebaer, en met een soeten mont.
Een swijn vecht met den tant, een osse met den horen,
Een bye niet de strael, een liane met de sporen,
Een luypaert met de klau, een slange door fenijn:
Maer uw gewelt bestaet alleen in soet te sijn.
Geen onbewogen hert, geen honger om te wreken,
En heeft sijn leven oyt uw sachten aert geleken:
Niet, in het tegendeel, dat vrouwen beter staet,
Als eerst te roeyen uyt de gronden van den haet.
Dit heeft van over langh out Romen wel geweten,
Al was de gansche stadt in diepe nacht geseten,
Men vont'daer seker kerck, gewijt tot manne-soen,
Daer moest de jonge vrou den offer komen doen:Ga naar voetnoot1)
| |
[pagina 458]
| |
Sy clroegh een reyn gewaet, en moest de priester wesen,
Sy moeste voor den man gewijde woorden lesen,
Sy moeste vlytigh sijn, al wasse schoon gestoort,
Sy brack het bitter leet, en sprack het vrede-woort.
Het offer, dat het volck hier was gewoon te nachten,
En was niet eenigh beest, maer niet als echte klachten;
Den autaer daer gestelt en was geen harde serck,
Daer stont een ledekant te midden in de kerck;
Daer was het wijf gewoon den man te komen streelen,
En heelde daer het leet van bitter huys-krakeelen;
Sy was de priester selfs, de wrevel was het schaep,
En 't eynde van den dienst, dat was een soete slaep.
Daer was de twist gegaen; daer gingen onse lieven
Versekert over-hant met vaste minne-brieven:
Soo wert de spijt gedoot, de tochten uytgeblust,
En al het huys-gesin versegelt in de rust.
En duyt dit, schamper volck, de vrouwen niet te schande,
Maer neemt het voor een peyl, hoe sacht en goederhande,
Hoe geestigh in begrijp het edel vrou-geslacht
Is by het Roomsche volck en over-al geacht.
't Is ja, een konstigh werck, een deel verdrayde sinnen
Met woorden aen te gaen, met reden in te winnen;
Siet, waer men vrede sluyt of maer een kort bestant,
Daer roept men tot behulp de beste van het lant.
Wanneer men heftigh pleyt, en dat aen alle sijden
Het stuck in twijfel staet, de reden schijnt te strijden,
De wijste van den raet, de kloeckste van de wet,
Wort hier en over-al tot overman geset.
Tot soo een hoogh beroep, van allen tijt gepresen,
Heeft u den Roomschen staet bequaem geacht te wesen,
O voesters van de pays! wel, doot dan alle spijt,
En maeckt een vreetsaem huys, gelijck in ouden tijt.
Voorwaer uw soet beleyt heeft op verscheyde stonden
Aen menigh koninckrijck den vrede toegesonden,
Heeft ongeval gestremt, heeft oproer uytgeblust,
Heeft menigh ongemack verandert in de rust.
Eens stonden over hoop Romeynen en Sabijnen,
En deden tegen een haer blancke sweerden schijnen;
Maer als hier over quam uw soete vrede-macht,
Soo was terstont de krijgh tot eenigheyt gebracht.
De vrouwen traden heen tot aen de bloote sweerden,
Tot in het fel gewoel, en even door de peerden;
De vrouwen drongen aen, en gingen tusschen bey,
Tot dat het korsel volck de spiessen neder ley.
Hier sprack een aerdigh dier: ‘hoort vaders, broeders, oomen!
O! wilt doch uwen haet en gramme sinnen toornen;
Want soo ghy door het sweert de mannen overwint,
Ghy doot, in haere doot, de moeder en het kint.’
Daer riep een ander stem: ‘hout stille, Roomsche knechten,
Wat gaet de vrienden aen, de vrienden aen te vechten?
Hout stille, machtigh heyr! en dwinght den over-moet;
Al wat ghy storten sout is niet als eygen bloet.
Geen spies of bloedigh sweert, geen pijl en kan'er raken,
Of 't sal in uw gemoet een dieper wonde maken:
't Is vrient al wat'er is, 't is vrient al watje siet,
't Is vrient al watje treft, 't is vrient al watje schiet.’
In 't korte, vrouwe-praet weet soo het stuck te drijven,
Nu met een soet gevley, dan met een aerdigh kijven,
Dat stracx een veltgeschrey door al de benden liep,
Dat bruyloft op een nieu, en nieuwe bruyloft! riep.
Als Rome was omringht met menigh duysent mannen,
By eenen die wel eer uyt Rome was gebannen,
En dat de Volsche macht het gansche lant besat,
En quam haer leger slaen niet verre van de stadt,
Toen koos men uyt den Raet de best bespraeckte monden,
Om naer het machtigh heyr te worden afgesonden;
Doch wie'er henen gingh, of uyt het leger quam,
De stadt bleef in de pijn, de Vorst al even gram;
Sijn trots en moedigh hert, genegen om te wreken,
En was van geen bestant, van vrede niet te spreken;
Hy drongh geduerigh aen, tot dat men niet en dacht
Als dat het eeuwigh rijck ten eynde was gebracht.
De raet is sonder raet; maer liet, de Roomsche vrouwen,
Die hier noch eenigh heyl haer krachten toebetrouwen,
Gaen letten op het stuck, gaen, na een rijp besluyt,
En senden naer het heyr haer eyge boden uyt.
De moeder van den helt, een wijf van groote reden,
De vrouwre sijner jeught, vol onbevleckte seden,
Gaen in het eerste lid, als hoofden van den tocht,
En stracx is alle dingh in beter staet gebrocht.
Dat onbewogen hert, door vrouwen aengesproken,
Heeft op den staenden voet sijn tochten afgebroken,
Sijn tenten op-gepackt; en stracx een trommel-slagh,
Dat niemant schade doen of boeren plagen magh.
Siet, daer het Rooms gewelt en krachten aller helden
Sich vonden overmant en niet en konden gelden,
Daer heeft een vrouwetongh de saecken uytgericht,
En sonder eenigh bloet het leger op-gelicht.
Wat pays blijft ongemaeckt, wat leet doch kan'er vesten
Daer een van desen aert maer eens en spreeckt ten besten?
Geen haet, geen felle spijt, geen twist en kan bestaen,
In dien een wijse vrou wil tusschen beyde gaenGa naar voetnoot1).
Koomt hier, Abigaël, een perel van de vrouwen,
Die met een soeten moet hebt leeuwen wederhouwen,
| |
[pagina 459]
| |
Hebt Nabal uwen man behouden van de doot,
En al het huys-gesin getogen uyt den noot.
Het sweert was in de vuyst, de spiessen opgeheven,
En David door de spijt geweldigh aengedreven;
Ghy des al niet-te-min hebt door een geestigh woort,
Hebt door een sachten aert belet een felle moort;
Hebt weder goet gemaeckt, dat Nabal had bedorven,
En voor een wrangen haet beleefde gunst verworven;
Hebt aen uw vaderlant en overal getoont,
Hoe dat een vlijtigh wijf van Gode wort geloont:
Uw lief en heus gelaet, uw soet en geestigh leven,
Dat heeft u beter man en hooger staet gegeven;
Ghy wort den Nabal quijt, niet sonder uw gewin,
En het, van stonden aen ghy waert een koningin.
Heeft niet een kloecke vrou, tot David ingetreden,
Hem, door een soet gespreck en wel-beleyde reden,
Soo kunstigh aengetast, soo destigh ondergaen,
Dat sijn verbannen soon het hof is opgedaen?
Wat eyst'er iemant meer? als Haman wilde moorden,
Siet, Heller stuyt het quaet alleen met soete woorden;
Sy keert van Jacobs saet het droevigh ongeval,
Ja, maeckt het even toen den Koninck lief-getal.
Maer eer sal ons de son onttrecken hare stralen,
En met de gulde koets tot in het water dalen,
Als ick door mijn gedicht sou brengen aen den dagh,
Hoe veel een soete vrou en hare tongh vermagh.
Dan, iemant sal misschien vereysschen naer de reden,
Waerom wy onse vrou en hare teere leden
Dus buygen voor den man? de vrage dient voldaen;
Des sal ons eerste loop een weynigh stille staen:
En denckt niet, echte vrou, dat wy gedichten schrijven,
Om eenigh grilligh hooft in sijn gebreck te stijven;
Ick, in het tegendeel, verfoeye desen aert,
Die met de reyne trou geen soete liefde paert.
Ick segge dat het volck, dat niet en hout in weerden
Die God met hun verbint, sijn monsters op der eerden;
Ick segge, dat de nurck die sijn geselschap quelt
Sich even tegen God en alle wetten stelt.
Al die het soet verdragh uyt hare sinnen bannen,
Sijn spoocken in de trou, sijn enckel huys-tyrannen,
Sijn grouwels in het lant, en nutter in het wout
Te brullen met den leeuw, als om te sijn getrout.
En des al niet-te-min soo stell' ick dese gronden,
Dat ja, een echte vrou is uytter aert gebonden
Met hooger eer-bewijs te vieren haren man,
Als sy met eenigh recht van hem vereysschen kan.
Het man-hooft is verplicht, met uytgelate smnen,
De vrouwe sijner jeught te lieven en te minnen;
Dat is sijn gansche schult, en als hy die betaelt,
Soo wort hy nimmermeer met reden achterhaelt.
Ons plicht en is maer een, der vrouwen menighvuldigh;
Want, boven echte sucht, soo is de vrouwe schuldigh
Te vreesen haren man, en onder sijn gebiet
Te buygen haren wil, gelijck een jeughdigh riet.
Daer is het gansche lant niet weynigh aen gelegen,
Dat yeder echte wijf haer plichten leere wegen;
En weder, dat de man ten vollen gade sla,
Hoe verre dat het reek van sijne machten ga.
Ick houde voor gewis, dat veel bekaeyde stuypen
In vloer, in binne-sael, in onse kamer sluypen,
Alleen, om dat het volck niet recht en heeft besint,
Waer man of vrouwe-plicht sich eyndight of begint.
Ick houde, soo de man ten vollen konde mercken
Den gront en 't eygen wit van Godes hooge wercken,
De vrouw, het krancke vat, en soude nimmermeer
Of slons òf slave sijn by haeren over-heer.
Want als de man bedenckt hoe seer hy is verheven,
Soo wort hy oock bewust, hoe dat hy dient te leven;
Hoe iemant hooger is en grooter saecken doet,
Hoe dat hy des te meer sijn feylen schromen moet.
Het geeft een grooten slagh, als hooge torens vallen;
Het schettert dapper uyt, als wijse lieden mallen;
Men siet dat al het volck de quade slagen meet
Na weerde van den mensch, die sijn beroep vergeet.
Indien oock wederom de vrouwen dese gronden
Eens namen in de borst, en in der daet verstonden,
Naer recht en reden eyst, daer is geen twijffel aen,
En lant en werelt selfs, die souden beter gaen.
Want mits een yeder mensch sich liever laet gebieden
Van eenigh hooger bloet, als door gemeene lieden,
Wie twijffelt of het wijf sal beter sijn geleert,
Soo haest sy wort gewaer hoe God de mannen heert?
Op, mijn gedachten, op! ick moet de lieden togen
Dat gantsch het rond begrijp moet echte macht gedogen,
Dat aerde, lucht, en zee op echte trouwe staet,
En dat al wat'er is naer dese wetten gaet:
Ick wil in alle dingh de menschen doen beseffen,
Dat mannen over al de wijven overtreffen;
Dat meest in alle dingh, oock schoon het niet en leeft,
Al wat een man gelijckt, een hooger wesen heeft,
Laet ons het vrouwen-ampt een weynigh laten varen,
Om God in dit beleyt te mogen openbaren:
Al wijckt ons losse pen een weynigh uyt de baen,
Noch gaet de buyte-sprongh de jonge vrouwen aen.
Of schoon een vreemde wet ons niet en plagh te binden,
Indien wy niet-te-min in vreemde landen vinden
Een wet, die over al op onse wetten past,
Dat stelt ons des te meer in onse wetten vast.
Als God in ouden tijt de zee en hare stroomen,
De lucht en haer gevolgh, de velden met de boomen,
Had door het Woort gemaeckt, en in het aertsche dal
Den mensch, sijn evenbeelt, verheven boven al;
Soo is het edel dier, om niet alleen te leven,
Een troost, een soet behulp, een mede-maet gegeven,
| |
[pagina 460]
| |
Een vrouw, met haren vrient in alle dingh gemeen,
Als vleesch van eygen vleesch, en been van eygen been.
De man, des niet-te-min in leden onderscheyden,
Is om het teere vat als metter hant te leyden;
Want uyt sijn kloecken stant besluyt een yder dit,
Dat hem geduchte macht in al de leden sitGa naar voetnoot1).
Het wijf in tegendeel vint ieder soo geschapen,
Dat uyt haer kranck gestel ten vollen is te rapen,
Te tasten metter hant, dat haer een weerde vrient,
Dat haer een vast behulp, een bondigh steunsel dient.
Men vint ontrent den man meer krachten in de leden,
Meer geesten in de borst, meer gaven in de reden,
Meer hitte door het lijf; daer woont een kloecker aert
En in de grove stem, en in den ruygen baertGa naar voetnoot2).
Sijn ader is gewoon, met wonder harde slagen,
Het vyer, dat binnen woelt geduerigh uyt te jagen,
Gewis de groote kracht, die haer bewegen doet,
Seyt dat voor al de man de vlagge voeren moet.
Maer siet, hoe dit beslagh met vrouwen is gelegen:
Haer pols die heeft alleen maer eenigh kleyn bewegen,
Een ieder voelt genoegh aen haren ader-slagh,
Dat soo een slauwe ziel geen heerscher wesen maghGa naar voetnoot3).
Daer is een selsaem dingh, dat niemant kan beseffen,
Dat niemant door verstant of reden weet te treffen;
Daer is een wondre kracht verholen in den man,
Die in het swacke vat geen mensche vinden kan.
Wat is'er lichter dingh als met de penne spelen?
Wie kan een ganse-veer, een lichte pluym, vervelen?
En des al niet-te-min, wanneer een vrouwe schrijft,
Daer is, 'k en weet niet wat, dat in de penne blijft.
Laet vry een kloecke maeght haer uyttermaten pijnen,
Op dat haer letterwerck mocht vast en bondigh schijnen,
Laet vry een handigh wijf hier recken haer verstant,
Men seyt noch evenwel: het is een vrouwen-hant.
Maer onder dit getal mach niet gerekent wesen,
O Schuermans! uw juweel, eerst onlancx opgeresen,
Van wiens geleerde jeught en uytgelesen pen
De steden aen den Rijn, en ick, getuyge ben!Ga naar voetnoot4)
Noch die beroemde vrou, wiens net en geestigh schrijven
Sal in de boecken staen, sal aen den Amstel blijven,
Sal door de werelt gaen, een wonder voor de mans,
Soo langh de beste schaft sal komen uyt de gans.
Maer desen onverlet, soo blijven onse gronden,
Al wort'er altemets een kloecke maeght gevonden,
Één bloeme, soo men seyt, en maeckt geen rose-krans,
Één snare geen gespel, één vrijster geenen dans.
God heeft dan aen den man een hooger aert gegeven,
En aen het wijf gelast om onder hem te levenGa naar voetnoot5),
En siet, uyt dese born ontstaet een even-beelt,
Dat in de menschen werckt, en in de dieren speelt.
Gelijck een groote beeck, verdeelt in kleyne stralen,
Gaet, als een stille vloet, in alle velden dalen;
Soo is de milde stroom van Godes eerste wet
De gansche werelt deur geduerigh uyt-geset.
Besiet het woeste ront aen alle vier de winden,
Het voor-recht van den man is over al te vinden;
Het wijfjen geeft'et op, het broose maecksel wijckt,
En siet, het stelt de wet al wat den man gelijckt.
Men vint een echte sucht gestort in alle dieren,
Het sy die in de lucht of op de velden swieren,
Of krielen in de zee of door een binne-vliet,
Sy duycken overal, en lijden mans gebiet.
Ten is van geenen noot om preuven uyt te senden
Tot eenigh verre lant, dat noyt de menschen kenden;
Ghy, siet maer op de werf uw Kalekoenschen haen,
Siet, hoe sijn felle snuyt en spitse veêren staen;
Hoe trotst hy met de steert, hoe slaet hy met de vleken!
Hoe buldert hem de krop, hoe koomt hy aengestreken!
Het is aen sijn gebaer, het is genoegh te sien,
Dat hy met volle macht wil op het hof gebiên.
Dit munt te hooger uyt, wanneer men daerentegen
Sijn hinn', en watse doet, wil neerstigh overwegen:
Sy gaet daer duycken heen, of schrafelt in de mis,
En wijst ten vollen uyt, dat sy het wijfjen is;
Sy staet gelijck besorght, om haren haen te mijden,
Men siet haer niet gedult sijn harde sprongen lijden,
Men siet haer menighmael vertreden met de voet,
En noch soo blijft het beest geduerigh even soet.
Gaet op aen ander oirt, en siet de pauwen toogen
Haer uytgestreckten steert, vol Argus glinster-oogen,
Siet in het tegendeel hoe mack het wijfjen gaet,
En minder in gesagh èn minder in cieraet.
Siet my een doffer aen, siet hoe hy weet te kijven,
En hoe hy sijn duyvin te neste weet te drijven;
Siet hoe het wijfjen duyckt en, sonder eygen sin,
Vlieght, naer de man gebiet, de kotten uyt en in.
Het is bedenckens weert, dat duyven, alsse spelen,
Meest doffer en duyvin uyt één gebroetsel telen,
Maer, als de kip-tijt naeckt, de rouwe doffer-kop
Kiest eerst de ruyme lucht, en laet den engen dop:
| |
[pagina 461]
| |
Het edel manne-dier, geneyght tot vrye sprongen,
Wil in het enge kot niet langer sijn gedwongen;
Het wijf in tegendeel koomt nimmer aen den dagh,
Dan als het met gemack de ruyinte kiesen magh.
Wat sal ick van den swaen en sijn manieren schrijven?
Hy kan het manne-recht voor alle kenners stijven:
Let op sijn fel geblaes, wanneer hy somtijts kijft,
Mn hoe hy met een trots voorby het wijfjen drijft.
Indien sijn echte gay in ontucht wort gevonden,
Hy grijptse met den hals, en geeftse duysent wonden,
Hy sleeptse naer het riet, en met een harden beck
Soo scheurt hy haer de borst, en breecktse dan de neckGa naar voetnoot1).
O schande, dat den mensch sal boose lusten vieren!
Siet, hoerdom is de doot oock by de wilde dieren;
De swaen is wel te recht gekleet in enckel wit,
Om dat'er noyt een hoer op haren leger sit,
Neemt vorder uwen gangh tot aen de groote kudden,
En let daer hoe de ram sijn horens weet te schudden;
Siet, hoe de bock betoont een rechten mannen-aert,
En door een stouten moet èn door een ruygen baert,
De ram gaet als een hooft, en leyt de stille beyten,
De bock die geeft de wet, en heerscht ontrent de geyten;
O malt niet, harders kint, en malt niet met het wijf,
Het beest is yver-sieck, het sprongh u op het lijfGa naar voetnoot2).
Wat dient'er doch gewaeght van hencxten en van stieren,
Van groot en moedig vee? siet in de minste dieren,
Siet in de kleyne spin een beelt van dese macht:
liet wijfje spint alleen, de man gaet op de jachtGa naar voetnoot3).
Wat hoefje, jonge vrou, veel regels om te leven,
De spinne sal alleen u volle wetten geven:
Al isse by het volck geweldigh in den haet,
Sy kan een baken sijn ontrent den echten staet,
Sy leert een jonge vrou op huys-behoeften mercken,
En wijst een echte man tot harde buyte-wercken;
Schoon clan uw dienstmaeght is een vyant van de spin,
Als sy haer netten weert, ghy, neemt haer wetten inGa naar voetnoot4).
'k En wil niet in het wout, niet in de bosschen dwalen,
'k En wil geen slangh of worm uyt diepe kuylen halen;
Men beesje dient gewaeght, dat heeft een dubbel lijf:
Het teelt gelijck een man, het baert gelijck een wijf;
Hoort, echte lieden, hoort een wonder om te lesen:
Hel kan nu vader sijn, en dan eens moeder wesen,
Doch niet gelijck het valt, of naer sijn eygen waen,
Maer naer het in de krijgh sijn dingen heeft gedaen:
Want soo het middel weet den vyant uyt te jagen,
Soo magh het voor een man sich in het wout gedragen;
Maer wort het oyt gesien te vluchten uyt'et velt,
Soo wort'et afgeset, en voor een wijf gesteltGa naar voetnoot5).
Ten magh na desen val geen manne-lid gebruycken,
Maer dwee en buyghsaem sijn, en neder leeren duycken.
Wat eyst'er iemant meer? het bosch hout desen voet,
Dat wat daer het wijfjen liiet den man believen moet.
Indien ick met de pen wil roeyen in de baren,
En soecken in het meyr hoe alle visschen paren,
Men sal van stonden aen, men sal oock even daer
Het voor-recht van den man u maken openbaer.
Al is het water stuer, het voet beleefde dieren,
De visch kan hooge macht en echte wetten vieren;
Siet, als een adder-slangh maer schuyfelt aen de strant,
Stracx is de zeelamprey ontrent het drooge lant!
Sy voeght haer by den man, en koomt op sijn bevelen
Geswommen uytter zee en aen den oever spelen.
Dat is genoegh geseyt: ghy, die in echte paert,
Gaet, heult met uwen man, oock tegen uwen aertGa naar voetnoot6).
De kater van de zee kan ieder openbaren,
Dat oock in heete sucht de koude visschen paren;
Want soo een schippers gast het wijfje dreyght te slaen,
Hy biedt terstont het hooft, en kant'er tegen aen:
Maer wort in tegendeel de kater aengevochten,
Het wijf dat treckt den rugh' in veelderhande bochten,
En welt haer in het sant, als of het seggen wou:
De krijgh is voor den man, het vluchten voor de vrou.
De zee-ram (in de zee sijn schapen, koeyen, peerden,
En menigh ander vee, gelijck als op der eerdenGa naar voetnoot7),
De zee-ram maeckt den haen door al het driftigh velt,
En laet in sijn bevang geen visschen ongequelt:
De wijfjens onder dies, gelijck gemeene schapen,
Sijn dieren sonder gal, en sonder eenigh wapen,
Sijn stil, onnoosel, sacht, en uytter-maten tam:
Sy vreesen haren heer, en lieven haren ram.
De roock-vis, van der jeught in echte min gebonden,
En wort te geener tijt in buyte-lust gevonden,
Waeght met een moedigh hert sijn leven voor de vrou:
Een spiegel voor de mans, een baken in de trou.
Noyt quam die Grieksche vorst soo moedigh aengestreken,
Om sijn ontschaeckte vrou en sijn verdriet te wreken,
Als dit manhaftigh dier ontbrant in heet geschil,
Wanneer een ander visch sijn wijf onteeren wil.
Mijn penne, vorder niet! wil yemant dieper soecken
Het wesen van de zee, die kome tot de boecken,
| |
[pagina 462]
| |
Die menigh kloeck verstant de werelt achter liet,
Daer in men al het meyr tot in de gronden siet.
Het is voor ons genoegh geswominen in de stroomen,
Te lande, mijn vernust! en naer de groene boomen:
Daer is beleefde sucht oock in het naere wout,
En daer men niet en leest, daer is'et dat men trout.
Laet maer het ooge gaen ontrent de boom-gewassen,
Ghy sult'er planten sien, die op den regel passen
Die echte lieden bint; al sijn de bosschen rou,
Men vint'er rechte min, men vint'er echte trou.
Let op den dadelboomGa naar voetnoot1): het wijf laet hare tacken
Met ootmoet voor den man ter aerden nedersacken;
De man buyght wederom al is hy hoogh gekroont,
Het blijckt aen sijn geway, dat hy haer gunste toont,
Gebeurt het dat de man is van het wijf verscheyden,
Misschien om eenigh huys getimmert tusschen beyden,
Soo queelt de vrouwe-plant, en staet gelijck bedruckt,
Soo dat men van den boom niet eenen dadel pluckt;
Maer als de nianne-stam, ten lesten opgedreven,
Kan met een jeughdigh blat tot aen het wijfjen sweven,
Dan is haer treuren uyt; sy wort terstont begort,
Soo dat het vruehtbaer hout van fruyten overstortGa naar voetnoot2).
Siet daer een aerdigh beelt van twee gehoude lieden,
Die met oprechte sucht malkander eere bieden;
Siet daer een lieve vrou, die geen vermaken heeft,
Dan alsse by den man in reyne trouwe leeft.
Wilt hier, o nortsen aert, van harde boomen leeren,
Hoe dat een echte wijf moet haer geselschap eeren;
Komt grimmers, quelligh volck! en siet aen quastigh hout,
Hoe dat men liefde pleeght, wanneer men is getrout,
Een block, een hart gewas, sal eenmael overtuygen
Een wijf van stegen aert, dat niet en weet te buygen;
Hout, echte lieden! hout uw tochten in den toom,
En druckt in uw gemoet den soeten dadel-boom.
Keert weder, mijn vernuft! Cypressen, Klim, Laurieren,
Erkennen echte trou, schier beter als de dieren,
Soo doet oock menigh kruyt dat in de bosschen groeytGa naar voetnoot3),
En menigh edel gom dat uyt de boomen vloeytGa naar voetnoot4).
Noch heeft de kloecke geest van wijt-beroemde luyden
Een diep geheym ontdeckt in alle groene kruyden,
Want als men man en wijf hier onderscheyden kan,
Soo vint men noyt het wijf soo krachtigh als de nian;
De man heeft meerder kracht in alle medecijnen,
Voor pest en heete koorts, voor alderhande pijnen;
Siet, wat een selsaem dingh! de reden heeft besest,
Dat over al de man het wijfjen overtreftGa naar voetnoot5).
Noch hooger, snelle pen! In alle rijcke steenen
Is wijf en mans gewas, gelijck de schrijvers meenen,
Geen kenner heeft'er oyt dit onderscheyt gemist.
Noch aen den hyacinth, noch in den amethystGa naar voetnoot6)
Men heeft doch over al (gelijck op vaste gronden
De kunste roemen derf) geduerigh ondervonden,
Dat vry het schoonste licht en klaerste weder-glans
Koomt stralen uyt de lucht, en dalen in de mans.
Een geeft van onsen tijt, in dese kunst ervaren,
Wijst sijnen leser aen hoe diamanten baren;
En dat men menighmael bevint een derden steen,
Daer niet als man en wijf eerst rolden over eenGa naar voetnoot7).
Waer sal ick vorder gaen? besiet de felle rotsen,
Die met een steyle kruyn den hoogen hemel trotsen;
Siet alle klippen aen, siet alderhande steen,
Sy paren soo het schijnt, en teelen onder een.
Het wonder key-gewas, daer by de schepen seylen,
Dat kan een wacker oogh in man en vrouwe deylen;
De Schepper aller dingh, de Vader van het licht,
Bint keyen in de trou, en aen den echten plicht.
Een die het zee-kompas wil met het wijfjen strijcken,
Moet dolen in den stroom, en elders henen wijcken,
De naelde staet en sust, de wijfer is bekaeyt,
Sy kent geen vaste ster die om het Noorden draeyt.
Geen schip in tegendeel oyt van den regel dwaelde,
Indien de manne-kracht was leyder van de naelde;
Want schoon dat yemant seylt de werelt op en neêr,
Het stael sweeft alle tijt ontrent den kleynen beerGa naar voetnoot8).
Ghy siet dan, jonge vrou, dat alderhande dingen
Haer onder mans gebiet gewilligh laten dwingen;
| |
[pagina 463]
| |
Ghy siet het woeste bosch, ghy siet de felle zee
Ootmoedigh voor den man, en uyttermaten dweeGa naar voetnoot1).
Ghy siet, tot uwen troost, hoe schepsels sonder leven,
Als met gebogen hals haer mannen eere geven;
Wel, maeckt dan uw besluyt, dat God het manne-recht
De gantsche werelt deur in alle dingen hecht.
En, soo ghy niet en wilt met uwen Schepper strijden,
Soo leert het echte jock aen uwen halsse lijden;
Het is een out gebruyck: men acht'et geen verdriet
Dat alle man gebeurt, en over al geschiedt.
Ghy, man, weet onder dies ons schrijven niet te strecken,
Om tot een sotte waen uw sinnen op te wecken;
Maer liever dat het hooft sich stelle voor een wit,
Te plegen recht gedult ontrent een swacker lid.
Is yemant door geluck ter eeren opgedreven,
O laet hem des te meer sijn herte neder geven;
Want als de milde God verleent geduchte macht,
Dan eyst hy meerder sorgh, en even minder pracht.
En beelt u geensins in een wijf te sullen krijgen,
Die met een volle deught sal in den hemel stijgen,
Wie treft in dit geval het spits van sijnen wensch?
De beste van den hoop is maer een nietigh mensch.
Men vrouwe, seyt het volck, heeft veelderley gebreken:
Sy is swack, bloode, vreck, en veerdigh om te spreken,
Sy helt naer pluysery en alle kleyn beslagh,
Eu haeckt om moy te sijn, oock alsse niet en magh.
Ghy, die uw soete jeught wilt met een vrouwe wagen,
Leert haer en haer gevolgh, leert hare feylen dragen;
Maeckt hier, en over al, een voorbereyde baen,
Daer is in all's gebreck, wie kan het tegenstaen?
Doch om tot uwen troost het jock alsoo te voegen,
Om in uw wederpaer te vinden vergenoegen,
Klimt op met uwen geest, en set geduerigh vast,
Dat geen bequamer wijf op uwe seden past;
Dat niemant, wie het sy, van die op aerden leven
U eenigh beter deel en hadde konnen geven;
Dat God, der sielen siel, die alle sinnen kent,
U dit geselschap jont, en u ten besten sent.
Hoort, al die sijt geneyght om u te laten raden,
Ick weet een groot behulp tot alle groote quaden;
Hoort, die onrustigh sijt en wenst te sijn gestilt,
Seght met een buyghsaem hert: God heeft'et soo gewilt,
God heeft'et soo gevoeght; kan ick het maer verbeyden,
God sal het metter tijt ten rechten eynde leyden;
Al dunckt my dit en gint een droevigh ongeval,
God is het, die het quaet ten goede stieren sal.
Maer, desen onverlet, dat wy gebreken noemen
Kan, die het wel beseft, in al's te passe koemen:
Wat elders niet en dient als tot een lastigh pack,
Is voor een billick man een dienstigh huys-gemack.
Wat vrouwen swackheyt raeckt, die kan de mannen baten,
Indien het rechte wit niet achter wort gelaten:
Siet, waer haer lichaem sterck, haer breyn geweldigh kloeck,
Daer is geen twijffel aen, sy grepen naer de broeck,
Sy bleven niet gesint, om voor den man te duycken,
Maer wouden boven ons de volle macht gebruycken,
Ja, worden dat wy sijn; siet daer een wonderwerek:
Door swackheyt van het wijf sijn alle mannen sterck.
Men schrijft haer vreese toe, en datse menigh-werven
Versuymen dit en gint, om datse niet en derven;
Maer die een sedigh wijf van haren anghst ontbloot,
't Is vast, dat hy de rust der mannen omme-stoot.
Wie sal het stoute rot van onbesuysde wijven
Doen uyt het woeste volck of in den huyse blijven?
Gewis geen strenge wet en hout een vrouwe stil,
Indiense woelen derf, of anders qualick wil.
Een wijf dat niet en vreest, vermeestert alle deuren,
Bijt stale grendels af, en doet de mueren scheuren;
Wat dient'er veel geseyt? is uw geselschap stout,
Ghy waert my, lieve vrient, al beter niet getrout,
Noch heeft het wijf de naem van deun te sijn geboren;
Maer laetse quistigh sijn, soo is de man verloren:
Al is de neringh goet, de beurs wort omgekeert,
Indien uw losse vrou haer penningh niet en eert.
Laet yemant sijn beroep met alle macht besueren,
Noch sal een dertel wijf de winst vertuerelueren,
Met ick en weet niet wat; al waer de vrouwe quist,
Daer smelt een dicke beurs gelijck een dunne mist.
Noch roept men op de vrou, en stelt haer in het praten,
Met. al te lossen tongh, te bijster uyt-gelaten:
Maer, vrient, het gladde lid, dat elders hinder doet,
Is even voor den man en voor de kinders goet:
Een mont vol soete jock kan ons het breyn vermaecken,
Oock als het is vermoeyt door last van groote saecken;
En wat doch paeyt een kint, dat droeve tranen schreyt,
Als dat een geeestigh wijf met soeten monde vleyt?
Men tijght de vrouwen op, dat sy met beusel-dingen,
Met ick en weet niet wat haer dagen over-bringen:
Maer draeyt doch eens het oogh door al het huys-bedrijf,
Al wat'er omme-gaet, wat heeft'et om het lijf?
't Is meest al leure-wrerck: daer is een vloer te schueren,
Hier dient de wasch besorght, en elders kinder-lueren,
Of iet dat slechter is; en evenwel nochtans
Het minste dat'er valt is dienstigh voor de mans.
Indien het nu geviel, dat alderhande vrouwen
Met grooter omme-slagh haer besich wilden houwen,
| |
[pagina 464]
| |
En datse geen bedrijf en namen metter hant,
Als dingen van gevolgh, of saken van het lant,
Wat raet hier voor den man? hy stont gewis verlegen,
Want niemant sou voortaen de kleyne diensten plegen,
Ons noodigh tot gemack; ey swijght dan, lieve vrient,
En schelt niet voor gebreck, dat ons ten nutte dient.
Ten lesten laeckt het volck in onse teere dieren,
Dat sy genegen sijn haer dingen op te cieren;
Maer even dese sucht is nut voor al het huys,
Het maeckt de keucken net, en hout de tafel kuys;
Ach, ware dese lust de vrouwe niet gegeven,
Wy leydden altemael gelijck een beestigh leven;
-Noyt man en heeft gemaek, noyt kint en vaert'er wel
Ontrent een vuyle slons en rechte morsebel.
Ghy vint dan in der daet, en uyt bequame reden,
Al mochje van de vrou een ander maecksel smeden,
Ja, dat het scheppen self u ware toe-betrout,
Dat ghy licht oock het goet voor feylen weeren sout.
De schepsels van den Heer sijn groote wonder-wercken,
Die geen aelweerdigh mensch na weerde kan bemercken;
Eedaert u, schamper volck; wat van den hemel koomt
Dient niet te sijn berispt, maer eer te sijn geschroomt,
Siet, waer een yeder mensch geboren sonder feylen,
Wat sou dan yeder mensch een ander mede-deylen,
In pantschap van de sucht en van het soet verdragh,
Dat geen herboren mensch te rugge laten magh?
Gelooft'et, alle vleesch heeft onbewuste slagen,
En dat heeft God gewilt, om ons te leeren dragen;
Wel, draeght dan, Christen hert! al heeft'er iemant schult,
Daer is geen beter werck als liefde met gedult,
Leert, naer den rechten eysch, leert alle dingh gebruyeken,
Leert, met gebogen hals voor uwen Schepper duyeken;
Vernedert uw gemoet en uwen stegen neck,
Daer schuylt volmaecktheyt in, al dunckt het u gebreck.
Ick hebbe menighmael het ooge laten swieren,
En in den geest gelet op alle kleyne dieren,
Op ick en weet niet wat, dat op het water sweeft,
Dat aen de mneren kruypt, dat in der aerden leeft;
Ick hebbe menighmael in stilte sitten gapen,
En seyde, door gepeys: wat diende doch geschapen,
Een mugh, een maed', een mier, een mot, een mol, een muys,
Een sleck, een slangh, een seugh, en ander vuyl gespuys?
Maer als ick naderhant des Heeren diepe gronden
Had beter ingesien, en nader ondervonden,
Soo dat iek eenigsins sijn hoogh beleyt verstont,
Toen leyd' ick met berou mijn handen op den mont:
Ick sagh dat alle dingh, van waer het mochte koemen,
Schoon dat'et niemant kent, of niet en weet te noemen,
Tot aen de minste vliegh, tot aen de kleynste mier,
Voor spijse wort genut by eenigh grooter dier,
En al tot ons behoef; het schuym van alle dingen
Kan menschen dienstigh sijn, ja noodigh voetsel bringeii;
Daer is een groot beleyt in alle kleyn gerut,
Geen diertje sonder heyl, geen liertje sonder nut.
Het slechtsre van den mensch, het slimste van de dieren,
Dat weet de wijse God tot ons behout te stieren:
Wie dit beseffen kan, en treft het recht besluyt,
Die vint'er wijsheyt in, en treckt'er voordeel uytGa naar voetnoot1)
Nu is'et weder tijt naer onsen wegh te keeren,
Op dat de jonge vrou ten vollen mochte leeren,
Hoe dat in alle dingh de liefde dient gebout,
De liefde, die het huys in soete banden hout.
Wat oyt gebeuren magh, wat immer kan geschieden,
Past noyt, o jonge vrou, van uwen man te vlieden!
Wat onweer dat'er ruyft, of wat'er omme-gaet,
Siet, datje nimmermeer uw eyge post en laet:
Daer sijnder onder u genegen om te pruylen,
Die loopen uyt. den huys by vreemde lieden huylen,
Die loopen door de stadt, en ick en weet niet waer,
En maken over al haer klachten openbaer:
Daer sijn'er even noch die alle kleyne dingen,
Die, oock het minste woort, haer moeder overbringen;
De moeder wederom, by wijlen al te mal,
Verleent een gunstigh oor en stijft het ongeval.
Die raet dat ja, de vrou haer elders sal vertrecken,
En wil oock even daer een bedde laten decken;
Ja, seyt: soo maer het wijf wil tijden op de loop,
De man sal sacht er gaen, en geven beter koop.
Maer neen, geliefde, neen, al valt'er iet te klagen,
En wilt'et niet te licht uw moeder over-dragen;
Hebt op uw weerde plicht een wijser oogh-gemerek,
Te klagen buytens huys is enckel kinder-werek.
Soo plagh een Venus wicht, vol onbedachte raneken,
Ontrent sijn moeders schoot wel eer te komen jancken;
Gelijck het geestigh volck, dat op de Fame sweeft,
Ons met bedeckte jock genoegh te kennen geeft.
Het dertel weelde-kint, tot spel alleen genegen,
Had eens een lustigh velt tot sijn vermaeck gekregen;
Een koele somer-lucht, die uyt den Westen blies,
Die maeckte dat het wout vol schoone bloemen wies.
Daer sprongh de lecker om, daer sat hy aen der heyden,
Daer vloogh hy door het wout, daer lagh hy in de weyden;
Hy riep de nimphen uyt, hy liep aen alle kant,
Tot dat hy daer een korf vol kleyne bijen vant:
Hy sagh een bly gewoel, hy hoorde geestigh singen,
Hy roock een soeten geur, het schenen moye dingen;
Hy riep: wat fraeyer spel, en wat een lustigh dat!
Hier is 't dat my het wout met honigh spijsen sal.
Hy keeck eens wederom al wat de bijen deden,
Hy knelde met de hoogh de beesjens op de leden,
| |
[pagina 465]
| |
En drilde weder heen; ten lesten riep het wicht:
‘Geen lust en lijt verdragh, de fuycke dient gelicht!’
Maer als hy toen begon in 't byen-huys te breken,
Soo wort het naeckte kint aen allen kant gesteken,
En over al gestraelt; hy, siende dit gevaer,
Liep na sijn moeder toe, en liet den honingh daer.
Hy klaeghde sijnen noot, hy toonde duysent wonden,
Hy riep: ‘voor soet, eylaes! heb ick'et suer gevonden,
Ick lijde voor de lust een droevigh ongeval:
Daer iemant honigh wacht is dickmael enckel gal.
Ach, moeder, wat een pijn! hoe ben ick dus gequollen?
Hoe ben ick over al met bobbels opgeswollen?
Hoe ben ick dus gestelt? dus leelijck afgemaeckt?
Hoe is mijn teere jeught in dese noot geraeckt?
Hoe kan soo kleynen dier soo grooten pijne maecken?
Hoe kan soo teeren strael tot aen het herte raecken?
Ey, lieve moeder, help! het doet te bijster seer,
'k En koom ontrent de byen na desen nimmermeer.’
De soete Venus loegh, en gingh hem weder vragen:
‘Wat is'er, lieve soon? wat valt'er al te klagen?
Bedenckt, hoe grooten leet van uwen boge spruyt,
En die het al beroert, is maer een kleyne guyt.
Al quelt u dit en gint, noch dient'er niet geweken,
Het soet is aengenaem, of schoon de bijen steken;
Die om een soeten mont ontrent de bijen dwaelt,
Moet lijden met gedult, oock als hy wort gestraelt.’
Indien'er iemant meynt, dat, watter is gesongen
Van al het geestigh volck, is drift van losse tongen,
En reden sonder slot, en kluchten sonder sin;
Die is te mael bekaeyt, daer steken kruymen in:
Het kint, dat vleugels heeft, vertoont de jonge dieren,
Die om de minnevlam, gelijck de muggen, swieren;
De vrijers sijn de byen, die pijpen wonder soet,
Het schijnt dat haer bejagh is enckel honigh-vloet.
Maer als het weelde-kint laet sijnen lust vervoeren
Om met een stouter hant de bijen aen te roeren:
Dat is, wanneer de maeght, gedreven van de jeught,
Meynt in een ander huys te vinden hare vreught.
Dan mist se menighmael haer voorgenomen eynde,
Om datse niet en vint den honigh, diese meynde;
De man, die niet en is geduerigh even soet,
Spreeckt dickmael eenigh woort, dat prickelt haer gemoet:
Het huys, en sijn gevolgh, veroorsaeckt menigh treuren,
En, dat men binnen jaers gemeenlick siet gebeuren,
Baert onverwachte pijn, verweckt een vreemt geswel,
En maeckt aen alle kant een bitter huys-gequel.
Wat raet in dit geval? sy stelt haer om te suchten,
En wil, wanneer het nijpt, tot hare moeder vluchten;
Die is haer eenigh heyl, haer troost en toeverlaet,
Die hoort al wat'er schuylt, en wat'er omme-gaet.
Daer roept de jonge vrou: ‘ach waer ick eens genesen!
Ick woude, sonder man, geduerigh maget wesen;
Maer siet, de beste troost die moeder geven kan,
Is niet als: ‘slechte duyf, keert weder naer den man!
Waerom uyt uw bevangh om eenigh leet geweken?
Ghy geeft oock menighmael niet al te soete steken,
Daer is (naer ick'et merck) van beyde zijden schult;
Dus smoort'et onder u, of lijt'et met gedult.’
De vrouwen sijn verdoolt, die uyt den huyse vlieden,
En klagen haren noot oock by de vreemde lieden;
Men vint'er menighmael, die, mits een sotte vlucht,
Oock om haer eersten stant niet weynigh zijn beducht.
Al heeft een jonge vrou by wijlen stuere vlagen,
Daer sijn beleefde mans die hare swackheyt dragen,
Soo lange sy het leet in hare kamer sluyt;
Maer als het buyten vlieght, dan is de vrientschap uyt.
Dan wort de man geneyght sijn eere voor te spreken,
En even voor het volck in schelden uyt te breken,
Dan wijckt sijn wrangh gemoet van alle soetheyt af:
Tot openbare sond' een openbare straf!
Een wijf, niet langh getrout, die hares mans manieren,
Of niet en had geleert òf niet en wilde vieren,
Sprack dickmael schots genoegh; voorwaer, een slecht begin
En voor een jonge vrou èn voor een nieu gesin:
En als haer dan de man het swijgen wou gebieden,
Soo wouse metter daet tot haere moeder vlieden;
En hier toe wert het wijf ten lesten soo gewent,
Dat sy het vluchten hielt als voor een dreygement.
Eens, op een avont-stont, als dese lieden keven,
Het wijf, door gramme sucht ten hartsten aengedreven,
Liep naer het voor-huys toe, en riep daer overluyt:
‘Ick wil van stonden aen, ick wil ten huysen uyt!’
De man, die des te meer de schande wou beletten,
Gingh met een snelder loop sich voor de deure setten,
En hielt de vrouwe daer, al wasse vinnigh gram,
En trock het nacht-slot af, en gingh van daer hy quam.
Sy, noch te meer gestoort en felder uytgelaten,
Springht knap ter venster uyt, en geeft haer opter straten;
En op den staenden voet, geen mensch en weet'er hoe,
Loopt in haer vaders huys, en nae haer moeder toe.
Daer vanght de pruylster aen haer handen om te wringen,
En met een groot gewelt haer tranen uyt te dringen,
Daer maecktse wat'er schuylt haer moeder openbaer;
Die hoort het speeltjen aen, en hout haer dochter daer.
Het was den ganschen nacht na dit verschil geleden,
De man doet geen vervolgh, maer hout hem soo te vreden;
De vader van de vrou gemoet hem op den dagh,
Die groet hem heus genoegh, maer vorder geen gewagh.
Dat quelt den ouden man, en seyt, met goede reden:
‘Hoort vrouwe, dit gepruyl en diende niet geleden,
Ghy draeght u (naer my dunckt) in desen wat te mal,
Ick vreese dat ons volck van een vervreemden sal.’
| |
[pagina 466]
| |
 De moeder, na de saeck te hebben overwogen,
Ten eynde dit verschil niet hooger sy getogen,
Roept stracx een snege meyt, en spreeckt uyt volle last:
‘Gaet tot mijns dochters man en noot hem hier te gast.’
De meyt gaet haren gangh; de swager wort gebeden,
Die koomt ter rechter uyr vrymoedigh aengetreden;
Men wort, aen sijn gelaet, geen korsel hooft gewaer,
Hy eet, en drinckt, en lacht, gelijck als voor en naer.
De tijt van scheyden koomt, de nacht begint te vallen,
Men staet van tafel op en vorder niet met allen
Als: ‘vader, grooten danck van uw beleeft onthael’;
Hy slaet den mantel om, en maeckt hem uyt de sael.
De vader staet verbaest; maer, sonder lange dralen:
‘Gaet (seyt hy tot den knecht) mijn swager wederhalen,
Loopt hem in haesten na, en roept hem van de straet,
Ick hebbe noch een woort te seggen, eer hy gaet.’
De man koomt wederom; daer gaet de vader vragen,
Waerom hy met'et wijf niet eens en weet te dragen,
En of hy jaren langh wil leven in geschil?
En of hy daer in huys sijn vrouwe laten wil?
De man gaet sachtjens aen, en opent sijn belangen:
‘Ick wil oock even nu mijn wijf in huys ontsangen,
Behoudens datse my betoone metter daet,
Dat sy in dit versoeck ter goeder trouwe gaet.
Voor al, haer korsel hooft moet beter seden leeren,
Sy heeft mijn huys ontsticht, sy moet'et weder eeren;
Sy koos, uyt eygen raet, een onbekende baen,
Sy moet, op mijn bevel, gelijcke wegen gaen:
Sy moet de reyse doen, en komen ingedrongen
Juyst door het eygen gat daer uyt sy is gesprongen;
En soo èn ghy èn sy des niet en zijt gesint,
Ghy, vader! zijt gegroet, en, moeder! hout uw kint.
Hier schiet de moeder toe, en gaet haer swager vleyen,
De dochter koomt'er by, en set'et op een schreyen,
De vader neemt het woort, en doet een langh gespreck
Hoe dat een jonge vrou moet buygen haren neck.
Naer onderlingh beklagh, de vrede wort gesloten,
En met een frisschen dronck van nieuwen aen begoten;
Het wijf, hoewel gestoort, moet buygen haren sin:
Sy klam te venster uyt, sy quam te venster in.
Daer mede was de lust van loopen wegh-gedreven,
En sedert wist men nooit of dese lieden keven,
En schoon daer eenigh woort by wijlen rijsen mocht,
Ten quam, na dit geval, noyt in de ruyme locht.
Vriendinnen! wat'er valt, haet diergelijcke rancken,
Duyckt onder uwen man, ghy sult'et u bedancken;
Of schoon u Griet en Trijn wat in het oore blaest,
Ey! slaet'et in de wint, voorwaer het is geraest.
Men siet dat menigh volck, van over lange tijden,
De vrouwen onderwees om dit gebreck te mijden,
Te Romen, als de bruyt quam tot den bruydegom,
Één greep de jonge maeght, en draeyde lustigh om,
En swierde met de bruyt, om, door het omme-keeren,
Den wegh, van daerse quam, haer af te mogen leeren;
| |
[pagina 467]
| |
Ghy, schoon men dit gebruyck niet meer en onderhout,
En keert noyt wederom, wanneerje sijt getrout!
Men vont een ander lant, daer met een snellen wagen
De bruyt wert uytgevoert, en naer den man gedragen,
En als de jonge maecht ter rechter plaetse quam,
Soo wert de gansche koets gegeven aen de vlam.
Dat was genoegh geseyt: de wegh is afgesneden,
Soo datje nimmermeer en mooght te rugge treden:
Wel, temt dan uwen geeft en uwen lossen voet,
Hier is'et daerje woont, en daerje blijven moet,
Als Agar Sara sagh in gramschap aengesteken,
In plaetse van de wrock door smeeken af te breken,
Soo stelts'et op de loop, en geeft haer in het wout,
Als ofse by het wilt sou vinden haer behout;
Doch alsse met gevaer gingh aen der heyden dolen,
Soo is haer by den Heer het tegendeel bevolen;
Daer koomtse weder t'huys, en, met een groot berou,
Moet, tot een meerder smaet, haer buygen voor de vrou.
't Is dwaesheyt hart te sijn, en liever wegh te loopen,
Als door een buyghsaem hert den pays te willen koopen;
En wijl men immers eens moet komen tot den soen,
Soo raed ick alle twist ten eersten af te doen.
't Is beter inder haest, en eer de tochten groeyen,
En eerder iemant vreemts met u behoeft te moeyen,
En eer een kleyne vonck verweckt een groote vlam,
De schapen, soo men seyt, te schutten voor den dam.
Bedenckt eens, jonge vrou, hoe veel gebuer-klappeyen,
Haer monden open doen, en in het breede weyen,
Wanneer een jonge vrou in hare plichten mist,
En, om ick weet niet wat, met haren hoeder twist;
Bedenckt, soo deser een uw schande koomt te weten,
Hoe breet sy alle dingh sal pogen uyt te meten,
Hoe wil haer flabbe gaen! bedenckt dit alle tijt,
Doch meest als uw gemoet wil swellen van de spijt.
Gelijck de medecijn het booste van de slangen
Tot nut en heyl gebruyckt; gelijck de menschen vangen
Al wat'er in het wout is uytter maten wreet,
En maecken van het bont een beste winter-kleet;
Soo moet de snoode gist van dese vuyle slecken
De vrouwen tot behulp van goede dingen strecken.
Siet, dat u tegen is en die u qualick wil,
Kan heelen uw gemoet, kan heelen uw geschil.
Het is de beste greep, in plaetse van te wreken,
In spijt van achter-klap, het twisten af te breken:
Wie door een quade tongh verbetert sijn gemoet,
Doet sijnen vyant leet, en sijne vrienden goet.
Ghy dan, om aen den nijt tot geen vermaeck te strecken,
En niet door al de stadt met u te laten gecken,
Of weest geduerigh eens òf, sooje somtijts twist,
Maeckt dat'et onder u in stilte sy geslist.
Waer yemant bijen hout, daer acht men goet te wesen,
Dat in het bij en-huys gedommel is geresen;
Gedommel in de korf is, in der bijen lant,
Een teycken van geluck en van een goeden stant.
't Is anders niet de trou, en met de vrou gelegen,
Ick wensch in dit geval, dat jonge lieden swegen:
Ten staet'er niet te wel ontrent het echte paer,
Indien men op de straet haer tieren wort gewaer.
Maer hier dient oock de man te worden aengesproken,
Want door hem wort de rust oock menighmael gebroken;
Hoe menigh selsaem hooft maeckt dat de vrouwe sucht,
En in den huyse treurt, of uyt den huyse vlucht!
Is yemant van het volck genegen om te weten,
Hoe dat een teere maeght haer moeder kan vergeten,
En hoe een jonge vrouw sal hangen aen den man,
Soo datse nimmermeer van hem gedueren kan;
Die sie, hoe menigh kint sijn duyve kan gewennen
In nieuwe keten sijn, en vreemde nesten kennen;
En hoe de wilde vlucht, oock sonder eenigh slot,
Blijst in een kleynder huys, en op een enger kot.
Geen duyve, soo het schijnt, is immer wegh gevloden,
Indiense met komijn, in honigh opgesoden,
Is door een nieuwen heer van eersten af gevoedtGa naar voetnoot1);
Soo veel, beminde vrient, soo veel vermagh het soet!
Gaet even soo te werck ontrent de jonge vrouwen,
Ghy sultse sonder dwangh van loopen wederhouwen:
Daer past op dit geval noch gerste, noch komijn,
Het aes voor dese vlucht moet enckel honigh sijn.
Beleeftheyt, ware sucht, en sachte troetel-woorden
Sijn hier en over al de beste minne-koorden;
Belieft, ô vlijtigh man, belieft een jonge vrou,
En leght in honigh-raet de gronden van de trou.
Beelt u voor seker in, dat alle teere sinnen
Tot liefde sijn gemaeckt, door liefde sijn te winnen,
Met liefde sijn gewieght; de liefde van den man
Is die een vluchtigh hert in huys gewennen kan.
Hier maen' ick al het volck, dat veeltijts gantsche dagen
Is besigh om een haes of ander wilt te jagen,
Dat meerder lusten heeft ontrent een vreemden hont,
Als by een aerdigh kint, of aen een vrouwen mont;
Hier maen' ick al het volck, dat by de slemp-gesellen
Doet met een eeuwigh nat haer vette buycken swellen;
Dat met de blinde kaert of met den teerlingh speelt,
Terwijl een jonge vrou sit aen den heert en queelt;
Hier maen' ick al het volck, dat verre plagh te reysen,
En meer om haer bejagh als om het wijf te peysen,
Hier maen' ick al het volck dat in den huyse wrockt,
En by het buyte-volck met vollen monde jockt;
Hier maen ick al het volck, dat hare jonge leden,
En tegen alle recht èn buyten alle reden,
| |
[pagina 468]
| |
En tegen alle sucht van God en sijne vrees,
Gaet paren in het bed met eenigh ander vleesch:
Leert yder in het zijn op uwe saecken letten,
Leert, daer de reden eyst, uw jonste neder setten;
Die God sijn offer-werck, den Prins sijn tollen geeft,
Die leere dat een vrou oock hare rechten heeft.
Noch bid ick al het volck, dat onder duysent boecken
Geduerigh besigh is om dit en gint te soecken,
In eenigh stil vertreck te plaetsen dit beslagh,
En niet als bly gelaet te brengen aen den dagh.
De fronsen in het hooft, die alle vrouwen haeten,
Sijn noodigh afgekeurt, en dienstigh nagelaten;
Beswaert uw koetse noyt met eenigh hoogh gepeys,
Maer geeft aen bed, aen heert, en tafel haren eysch.
Laet boecken, diepe sorgh, en groote dingen blijven
Ter plaetse daer men plagh te lesen en te schrijven;
Wie staegh en buyten tijts blijft hangen aen den boeck,
Doet onrecht aen de vrou, en smaetheyt aen den doeck.
Doch, als hier in de man sijn jonste sal betrachten,
Soo moet haer wederom de vrouwe neerstigh wachten,
Door ick en weet niet wat te storen sijn verstant,
Wanneer hy sijnen geest in hooge saecken spant.
Het is van outs gelooft, dat meest de schoone vrouwen
De mannen in de kunst geweldigh wederhouwen;
En dat een lach, een lonck, een lucht van haren schoot,
De boecken nederwerpt, de kassen ommestoot.
Ghy daerom, jonge vrou, die niet en wilt gehengen,
Dat yemant door het huys sal boecken mogen brengen,
Verschoont oock uwen man, en doet hem geen belet
Wanneer hy met den geest sich in de boecken set.
Soo doende, sal de man niet besigh mogen wesen
Om tegen uwen sin aen tafel yet te lesen,
Niet besigh mogen sijn (ick stelle dese wet)
Met boecken aen den heert of in het sachte bed.
Of soo misschien de man, in kamers of in salen,
Wil brieven, out geschrift, of boecken laten halen,
En dat hy lesen wil wanneer hy spreken sou,
Soo is het boeck-geheym geopent aen de vrou.
En weder, soo het wijf, eer datse wort geropen,
Koomt tot het schrijf-kantoir ontijdigh ingeslopen,
Soo is'er volle macht geboren aen den weert,
De boecken, als hy wil, te brengen aen den heert.
Leert daerom, jonge vrou, (soo wy te voren seyden)
En stonden gade slaen èn tijden onderscheyden,
Naer dat de reden eyst; al is het jocken soet,
Noch komt'er oock een tijt wanneer men blocken moet.
Ghy weder, vlijtigh man, leert uwe vreughde mengen,
En niet als soet gelaet aen uw geselschap brengen;
Sit by haer niet en dut, of al te diep en peyst,
Maer doet een soet verhael, naer dat de reden eyst.
De gront van uw gespreck dient boven al te wesen
Iet, waer des Heeren naem magh worden uyt gepresen,
Te weten: hoe de mensch genaeckt het hooghste goet,
En wat een reyne ziel hier vrolick leven doet.
Hoe al de werelt dwaelt in veelderhaude saken,
Hoe vast de mensche slaept, oock daer hy dient te waken,
Hoe alle vreught verdwijnt gelijck een lossen droom,
En hoe ons leven vlucht gelijck een snelle stroom.
Oock hoe men ongemack en alle sware tijden
Moet sonder onverdult en sonder morren lijden;
En wat het recht gebruyck van alle dingen sy,
En wat een 's menschen hert maeckt van de tochten vry.
Dit dient van yder man dus waer te sijn genomen,
Naer dat de tijt vereyst, en naer de saecken komen;
Een die sijn weerde vrou met reden niet en sticht,
En heeft niet recht geleert de ware manne-plicht.
Doch, als ghy besigh sijt ontrent de swacke vaten,
Soo wilt se niet te langh in hooge dingen laten;
Maer tracht om over-hant te brengen aen den dagh,
Dat haer bewogen hert tot vreughde leyden magh.
Vertelt haer met bescheyt, wat in verscheyde steden
By dese wort gedaen, by gene wort geleden;
Brenght soete spreucken by van eenigh deftigh man,
En wat haer met vermaeck ten nutte dienen kan.
Wien is'et niet bekent, dat veel te mogen weten
Is aen een edel hert gelijck een lecker eten?
En dat van alle tijt de mensch in sijn gemoet
Door hooren wort gesticht, door leeren aengevoet?
Ten sijn geen lieve mans, die haer geminde vrouwen
Niet met een soet verhael by wijlen onderhouwen;
Sy, die met eygen wil haer bannen van de straet,
Ontfangen met vermaeck wat buyten omme-gaet.
Hier dient alleen besorght, door lust van nieuwe dingen
Niet tot het innigh mergh van iemant in te dringen,
Niet met een nijdigh oogh te loeren over al,
Of met vermaeck te sien eens anders ongeval.
Noch dient te sijn gemijt, tot vuyl of weeligh mallen,
Als ghy te samen jockt, oneerlick uyt te vallen;
Weest heus in uw gelaet ontrent uw wederpaer,
Want soo ghy dertel sijt, haer schaemte lijt gevaer.
Het kuys en eerbaer root, der vrouwen beste gaven,
Wort door een geyle tongh allenxkens ondergraven;
Soo dat een eerbaer wijf, door ongesouten praet,
Haer aengeboren aert ten lesten achter laet.
Het is een oude leer, dat onbeschaemde reden
Doen hinder, metter tijt, oock aen de beste seden;
Door middel van het oir soo wort de siel gesticht,
En door het eygen lit soo wort het herte licht.
O schaemte, dier juweel! o ciersel van de vrouwren!
Ghy dient in haren geest geduerigh onderhouwen;
Want raeckt haer weligh hert eens buyten uw gebot,
Soo wort haer teere schoot een deure sonder slot.
Nu tot ons eerste wit: in plaetse van te vluchten,
Of elders daer het valt uw klachten uyt te suchten,
| |
[pagina 469]
| |
Getroude lieden! hoort, ick weet u beter raet,
Beslicht het onder een al wat'er qualick gaetGa naar voetnoot1).
Ick weet een seker huys, daer twee gehoude lieden
Sich vieren over-hant, en soete gunste bieden;
Want schoon daer rijst verschil ontrent het huysbedrijf,
Men siet'er geen gepruyl, men hoort'er geen gekijf:
Wat elders heeft de kracht een korsel hooft te wetten,
Dat kan het eerbaer volck in stilte nedersetten;
Want schoon daer iet ontstaet dat d'een of d'ander spijt,
Men spaert'et altemael tot op een ander tijt:
En als het vinnigh bloet ter neder is gesoncken,
En dat het boos geswel ten lesten is gesloncken,
Soo daeght de man het wijf, het wijf ontbiet den man,
Daer niemant van het huys haer sien of hooren kan;
Daer gaet het boeckjen op: men gaet'er overwegen
Hoe dat aen alle kant de saecken sijn gelegen,
Men stelt'er in beraet al wat een yder schort,
En wie sijn plichten doet, en wieder blijft te kort:
En, als na rijp beraet de seyl is uyt-gevonden,
Soo wort die schuldigh is met reden in-gebonden,
Met reden aengetast, en dapper overhaelt,
Om dat hy van den wegh der liefden is gedwaelt;
Die moet, van stonden aen en eer de rechters scheyden,
Beloven op een nieu sijn herte soo te leyden,
Dat alle wrevelsucht en korsel onverstant
Sy, met een staege sorgh, gehouden in den bant,
Daer gaen de lieven heen met vastgestelde sinnen
Geen spijt of hevigh bloet op hen te laten winnen;
En, tot een vast gemerck van soo te willen doen,
Soo wort het vredebont versegelt met een soen.
Ick prijse dit gebruyck, en stont het my te wenschen,
Ick gunde dit beleyt aen alderhande menschen;
Want soo in yder huys dit wierde na gedaen,
Ick meyne voor gewis het souder beter gaen.
Een man heeft menighmael, 'k en weet niet wat gebreken,
Oock die hy niet en kent, een wijf verkeerde streken,
Oock diese niet en merckt; en siet, dit ondersoeck
Leert al wat qualick staet, en haeltet uyt den hoeck.
Een koorts is somtijts nut ontrent de swacke lijven,
Om datse geen vergif laet in de leden blijven;
Om datse vuyle slijm en alle quade sucht
Kan jagen uyt de maegh, en drijven op de vlucht,
't, Is dienstigh menighmael malkander wat te seggen,
Op dat geen oude wrock blijft in den boesem leggen,
Op dat de bitsche gal magh ruymen door den mont;
Men wort oock aen de ziel met sieck te sijn gesont,
Wanneer het jonge paer woont eenigh by malkander,
En niet en leeft in vyer gelijck een Salamander,
Noyt voor de bueren twist of voor de boden kijft,
Soo wort haer beyder macht in alle dingh gestijft;
Maer soo het echte volck doet openbare klachten,
Geen vrient of nagebuer, geen meyt en sal haer achten;
Geen dingh dat haer gesagh soo voor de lieden breeckt,
Als dat het lieve paer te samen leppigh spreeckt.
Het wijf moet over al met haer exempel leeren,
Hoe dat een stege meyt moet haren meester eeren;
Weet dat het dienstbaer volck geen eere bieden kan,
Ten sy dat eerst de vrou wil eeren haren man.
Doch wat u overkomt, of hoe 't er is geschapen,
Ick rade nimmermeer van uwen man te slapen,
Het valle soo het magh, gaet evenwel te bed;
Daer wrort verstompte min van nieuwen aen gewet;
Daer wort de spijt gedoot, en alle nijt verdreven,
Daer wort men weder eens oock daer men heeft gekeven,
Daer wijckt de koude sucht en alle droeve pijn,
Daer rijst een nieuwe vreught gelijck een sonne-schijn.
Maer boven alle dingh soo dienen echte wijven
Ten hooghsten aengemaent, in 't bedde niet te kijven;
Want als'er onlust rijst van daer men vrede wacht,
Soo is de soete trou in droeven stant gebracht.
Vriendinnen, als ghy komt ontrent de sachte pluymen,
Laet twist, en overmoet, laet harde sinnen ruymen;
Het bed is overal een haven van de rust,
Hier dient al wat'er brant te worden uytgeblust:
Sich in het sachte dons tot twisten af te wenden,
Dat is de weerde trou in haren tempel schenden:
Ghy, breeckt ten minsten hier de gronden van de spijt,
De swaen en haer gevolgh is Venus toegewijt.
Maer yemant sal misschien op onse rijmen kijven,
Om datse veel te langh in desen handel blijven;
Maer, lieve, met verlof: de soete vrede plicht
Is vry een grooter werck als voor een kleyn gedicht.
Men geeft een langen tijt om wel te leeren spellen,
Om letters na de kunst, en soo het dient, te stellen;
Men buyght èn tongh èn mont èn sinnen altemael,
Op dat men leeren magh een overwaelsche tael.
Men leert met alle vlijt een doeck in stucken breken,
En hoe het dient gevult door veelderhande steken;
Men leert een vreemden naet met tijt en harden dwangh,
En hier op suft de jeught geheele jaren langh:
Maer 't is een meerder kunst, een deel verdraeyde sinnen
Te brengen over een, en weder in te winnen,
't Is vry een grooter werck de tochten van den haet
Te brengen tot gedult, en op de rechte maat;
't Is ja, van meerder vrucht beleeft te konnen spreken,
En door een soeten aert den wrevel af te breken;
Wel, leert dan met gedult, besette vrouwen, leert,
Hoe dat men huys-krakeel tot soeten vrede keert,
Dat sal u nutter sijn en beter konnen stercken,
Als iet, dat komen magh van al het spelle-wercken,
| |
[pagina 470]
| |
Het sal uw meerder gunst verwecken by den man,
Als yet dat u de priem of naelde geven kan:
En des al niet te min, soo dienen alle mannen
Tot soo een noodigh werck haer sinnen in te spannen;
Al spreeck ick tot de vrou, veel dingen sijn gemeen,
Soo dat ick oock den man èn hier èn elders meen.
Nu hoort dan nog een woort: het schijnt de lieden vragen,
Hoe dat een echte wijf haer dan behoort te dragen,
Wanneer een korsel hooft soo buyten reden gaet,
Dat hy een teere vrou met harde vuysten slaet.
Het stuck dient ondersocht. Doch, eer hier in te treden,
Soo wil ick onsen man een weynigh over-reden,
Op dat sijn edel hert, geroert door ons gedicht,
Mocht prenten in de ziel de rechte manne-plicht.
Men vint een vreemde straf, gebruyckt in oude dagen,
Als eenigh wrangh gemoet een slave wilde plagen:
Men bont die schuldigh was, men sloegh hem op het vel,
Juyst na de rechte maet van eenigh snaren-spel.
Gelijck, wanneer men danst, de leden nedersincken
Of rijsen in de lucht, al na de snaren klincken,
Juyst op gelijcke wijs soo gingh het met de sweep,
Die even met de klanck hem in de leden neepGa naar voetnoot1);
Vraeght yemant: waerom dat? men wilde met de slagen,
Niet slechts alleen het lijf, maer oock de siele plagen;
Want, dat eens herte-lust en vreughde plagh te sijn,
Dat werd daer herte-leet en uytgesochte pijn.
Dit past op uw bedrijf, trou-schender, mensche-plager,
Siel-pijnder, huys-verdriet, muyl-stooter, vrouwe-slager,
Vreught-breker, minne-beul, in 't korte, rechte jan,
Niet weerdigh om den naem te dragen van den manGa naar voetnoot2);
Ghy quetst uw wederhelft met uwe rappe leden,
Die maer tot vrou-behulp de man en moet besteden;
Ghy quelt uw bed-genoot met uwe rechter hant,
Die van de weerde trou haer was het eerste pant.
Het lid dat eygen is om haer alleen te streelen,
Om uw beleefde gunst haer uyt te mogen deelen,
Dat laet sijn eerste wit en oeffent wreede straf,
Dat snijt het soete bont van alle vrientschap af.
Ghy hadt aen uwen God voor alle man gesworen,
Dat sy was uw vermaeck, uw siel en uytverkoren,
Uw troost, uw weerde bruyt, de lust van uwe jeught,
Uw lieve tortelduyf, en uwe gansche vreught;
Waer sijn op desen tijt, waer sijn uw schoone woorden?
Waer al het langh gevry, en al de vaste koorden
Te voren hier gebruyckt? waer uwe soete mont,
Die u aen hare gunst met duysent eeden bont?
Gewis, een swacke vrouw is vry genoegh geslagen,
Die hare jeught verslijt met uwe vrucht te dragen;
Die met een sware pijn haer kinders baren moet,
En noch het teer gewas met eyge borsten voet;
Hier dient geen ander sucht als enckel medelijden,
En met een soet gedult haer krancken aert te mijdenGa naar voetnoot3):
Of soose wat bestaet dat immers niet en sluyt,
En doet haer geen gewelt, maer lachtse liever uytGa naar voetnoot4)
Het purper, dat'er wast op hare teere wangen,
Is met een harde neep, met slagen niet te prangen;
Is voor geen felle vuyst of ander leet gemaeckt,
Maer door een sachten mont te worden aengeraeckt.
De vrou is uyt het lijf van haren man gekomen,
De vrou is uyt de borst van haren man genomen;
Het is dan onverstant en niet als vinnigh bloet
Dat tot den boesem dient te treden met den voet.
Het wort tot heden toe, bynaest in alle landen,
Gerekent by het volck een van de meeste schanden,
Als yemant sijn verstant soo verre dwalen laet,
Dat hy een teere vrou met slagen ondergaetGa naar voetnoot5).
Een die sich van de gal soo verre laet verwinnen,
Betoont voor alle man een onmacht in de sinnen;
Ach! Cato was te wrangh: die sett' een raets-heer af,
Om dat hy buyten tijts sijn wijf een soentjen gafGa naar voetnoot6);
Hy mocht op beter gront de vrouwe-smijters plagen,
Ontuemen haren staet, en uyt den lande jagen;
Want die in soete min sich wat te buyten gaet,
Is vry een beter man, als die sijn vrouwe slaet.
Een die sich hier vergeet, sal, voor sijn gansche dagen,
De gront van alle gunst uyt haren boesem jagen,
Al vleyt hy naderhant, al streelt hy wonder seer,
Hy krijght geen rechte sucht, geen ware liefde meer.
Ick weet dat dees en geen dit anders willen drijven,
Ja, met een stoute pen voor al de werelt schrijven,
Dat menigh selsaem wijf noyt man ten vollen acht,
Voor datse tot de tucht met slagen is gebracht.
Men vint in onsen tijt van seker man geschreven,
Die tot de soete min met slagen wert gedreven;
Men hoort van seker wijf, die nimmer liefde droegh
Dan als een dulle kop haer op de leden sloeghGa naar voetnoot7).
Maer die verkeerde lust, gebonwt op vreemde gronden,
En is in onse kust te geener tijt gevonden;
Al wat tot liefde dient wort in het Zeeusche lant
Door gunst en soet onthael, niet niet de vuyst geplant.
| |
[pagina 471]
| |
Men segge wat men wil, in my sal nimmer komen,
Dat vrouwen onverstant met slagen wort genomen;
Ick vind in tegendeel dat wie een vrouwe smijt,
Verweckt in haren geest een onversoende spijtGa naar voetnoot1).
Al wat een billick man van vrouwen wil bejagen,
Dat moet door gunste sijn, en niet door harde slagen;
Het is in dat gesin ten besten niet gestelt,
Daer sucht tot echte min moet rijsen uyt gewelt.
Het is uyt vryen wil dat jonge lieden trouwen,
Het is uyt vryen wil, dat sy de werelt bouwen;
Al wat uyt vryen wil niet onder hen geschiet,
Maeckt huysen vol geraes, en herten vol verdriet.
Een heer magh sijnen knecht oock met de hant kastijden,
Een leerlingh moet de plack van sijnen meester lijden,
De vader magh het kint met roeden ondergaen,
Maer noch vermagh de man sijn vrouwe niet te slaen.
Het edel trou-verbont, een steunsel van de landen,
Gaet boven alle bloet en boven alle banden;
Al wat'er maeghschap is, of ander vrientschap hiet,
En heeft noch evenwel by echte lieden niet.
Ick wil in dit geval een korten regel geven,
Een regel voor het bed en voor het echte leven;
Ghy, die met herten-lust wilt lange sijn getrout,
Siet datje dese les geduerigh onderhout:
Vermanen dient'er veel, berispen wonder selden;
Ten sy door hoogen noot, soo wacht u van te schelden;
Doch wat'er ruysschen magh, of hoe de saecken gaen,
En past, o saligh man! uw vrouwe niet te slaenGa naar voetnoot2).
De feylen van het wijf sijn dienstigh afgesneden,
Of moeten by den man in stilte sijn geleden;
Het is van ouden tijt een regel in de trou:
Of leert, indienje kont, òf lijt een swacke vrouGa naar voetnoot3).
Daer sijn in dit geval maer tweederhande wegen,
Waer door een billick man sijn ampt behoort te plegen,
Te weten: door de tucht of door een stil gemoet;
En wat ghy neemt ter hant, het is u beyde goet.
Kan yemant door de tucht sijn vrouwe beter maken,
Het sal hem dienstigh sijn in veelderhande saken;
Of woont hy by het wijf door middel van verdragh,
Soo wort, hy voor hem selfs vry beter als hy plagh.
Een yeder sy bedacht, dat even quade wijven
De mannen evenwel ten goede konnen drijven;
't Is rechte manne-saus, die in de tonge bijt,
En niemant wort'er kloeck, als die te voren lijdt.
De koeck, die boven al in Hollant wort gepresen,
En magh noch evenwel niet sonder peper wesen;
Al isfe wonder soet, des echter niet te min
Soo steeckt'er hier en daer een klautje gembers in.
Al die het recht geheym van onse monden kennen,
En willen kinders selfs niet al te soet gewennen;
Wel, neemt, dan tot behulp en lijd'et in den doeck,
Dat yeder dienstigh acht oock in de soete koeck.
Wie smaet en onlust hoort, by wijlen gantsche dagen,
En dan sijn herte geeft om spijt te leeren dragen;
Die wort ten lesten sterck en krijght een vaster huyt,
Soo dat hy twist verwint of uyt den boesem sluyt.
Men vint'er in het, lant, die even haer bedancken
En van een kribbigh wijf èn hare stuere ranckenGa naar voetnoot4);
Om dat, met haer behulp, het eertijts vinnigh bloet
Is sedigh, is geset, is uytter-maten soet.
Ghy, leert oock even hier, leert, uwe sinnen buygen,
En uyt een grilligh wijf gesette tochten suygen;
Daer is een hooge school oock midden in de trou,
Men leert beleefde sucht oock van een stuere vrou.
Het schaep, dat Pontus voed, gaet dolen aen der heyden,
En pluckt aen alle kant maer alsem uyt de weyden;
En, mits het alle tijt alleen van bitter leeft,
Gebeurt'et dat het beest geen galle meer en heeft.
Ick wenste (mocht'et sijn), dat alle jonge paren
Juyst van gelijcken aert met dese schapen waren;
Ghy man, die overal de leyder wesen moet,
Wort kloeck door ongeval, en uyt het bitter soet.
Maer soo noch evenwel aen yemant onder allen
Een man van desen aert in handen is gevallen,
Vriendinnen, weest besorght voor al te nemen acht
Wat eerstmael dit verloop heeft in het huys gebracht.
Siet, wijse lieden selfs verklaren wel te weten,
Dat selden goede vrou wort van den man gesmeten,
Dat selden eenigh man sijn leet met handen wreeckt,
Ten sy de vrouwe wrockt of met de tonge steeekt.
Ghy, sift dan uw gemoet, en weeght uw vorigh spreken,
En soo door uw bedrijf de man is afgeweken
| |
[pagina 472]
| |
Van dat de reden eyst; o betert uw gebreck,
En maeckt op sijn gebiet te buygen uwen neck!
Maer eerst gaet tot den Heer, en neyght uw teere leden,
Doch klimt met uwen geest en offert uw gebeden;
Bidt met een innigh hert, dat vrede met verdragh
Voortaen in uwen geest haer woningh houden magh.
Koomt dan tot uwen vrient te rechter uyr getreden,
En leght hem op de borst de gronden van de reden;
En, soo ghy sijnen geest in goede posen vint,
Soo hanght hem aen het oor tot ghy het herte wint.
Voor al weest noyt geneyght uw handen uyt te steken,
Om even met gewelt uw leet te komen wreken;
En schoon u Ael of Heyl, met onbedachten sin,
Dit blasen in het oor en krachtigh beelden in;
Schoon, ick en weet niet wie, u schijnt te willen leeren
De slagen van den man met slagen af te keeren;
O, sooje my gelooft, bedwinght uw rechter-hant,
Sy is van echte min een heyligh onder-pant.
Ghy vechten, jonge vrou! 't is buyten alle reden,
En tegen uw beroep, en alle goede seden,
Ey lieve, weest gerust, en laet het woelen daer,
De vuysten van den man die wegen u te swaer!
Siet, als een teere vinck met vogel-lijm gevangen,
Blijft in het taye slijm niet hare veêren hangen,
Indiens' haer leden rept, en ginds en weder treckt,
Soo wortse van de gom noch des te meer bevleckt.
Gelooft'et, jonge vrou, het onverduldigh woelen
En doet u maer te meer het ongeluck gevoelen;
Al die een donderslagh of blixem myden wil,
Die sijge laegh genoegh, en swijge vorder stil.
Ghy roept hier tegen aen, dat schoppen, nepen, slagen,
Niet als met ongedult van u en sijn te dragen;
Maer denckt, al wort de vrou vertreden van den man,
Dat haer, oock even dat, ten goede dienen kan.
Besiet, hoe menigh mensch wort in het lijf gesneden,
Wort met een vinnigh nat gewreven in de leden,
Wort aen het vlees gebrant, en op het been geschrapt,
En door een vuylen dranck geduerigh uyt-getapt,
En al noch tot behulp; de God die onse wonden
En vuyle puysten kent, tot in de diepe gronden,
Gaet dickmael hart te werck ontrent een leelick seer,
Ghy, lijd, o lieve, lijd de plaester van den Heer!
Of schoon uw duyster oogh niet recht en weet te mercken,
Wat God door uw verdriet besloten heeft te wercken;
Noch toont geen onverdult door uwe droeve stem,
Maer, soo ghy ruste soeckt, verwacht en klaeght'et hem.
In spijt van alle spijt, leert even harde slagen,
Leert schande, leert gewelt oock sonder morren dragen;
En pleeght geen ander wraeck als door een droeve traen,
Ja, gaet dan uwen vrient oock des te soeter aen.
Doet als het hof-camil, dat, met den voet getreden,
Rieckt beter als het plagh; ghy, suyckert uwe reden
Oock in het bitter selfs, en weest geduerigh soet,
Dat sal den smijter sijn een vyer in sijn gemoet.
En laet geen wreede sucht in uwen boesem swellen,
En laet uw reyne siel niet van den wrevel quellen;
Ten is geen sedigh hert, geen ware Christen borst,
Die innigh leyt en wrockt, en naer de wraecke dorst.
Toont geen versworen aert, geen ingekanckert wesen,
Geen vuylen etterpuyst, uyt fellen haet geresen,
Geeft segen uyt den mont wanneer hy leelick smaetGa naar voetnoot1),
En spreeckt oock enckel heyl wanneer hy vinnigh slaetGa naar voetnoot2).
Ick weet, dat ons gebodt gaet hooger als de reden,
Gaet vorder als de kracht van uwe teere leden;
Maer weet des niet te min, soo ghy een Christen sijt,
Dat ja, een Christen hert is boven alle spijt,
Weet, dat de groote God is machtigh u te stijven,
Is machtigh alle quaet van uwen hals te drijven;
O! die met reyne sucht op hem alleen betrout,
Wort door het leet gesterckt, en in verdriet gebout.
Al is uw man geneyght tot veelderley gebreken,
Vermijt u niet te min van tegen hem te steken;
Ten staet u geenssins vry, door onbedachte waen,
Te woeden in den geest om tegen hem te gaen.
De vrouwe moet den man, en hy het wijf beminnen,
Niet om ick weet niet wat in leden ofte sinnen;
Maer om des Heeren wil en om de soete wet,
Waer op het echte paer te samen is geset:
Want anders soo de mensch, wanneer hy komt te trouwen,
Wil sijn gestreckte gunst of frissche leden bouwen
Of op een wacker oogh òf op een hoogh verstant,
Soo wort die vaste knoop niet als een lossen bant:
Eylaes! in dat geval soo konnen oude dagen,
Druck, koorts, en ander leet, uw steunsel neder-jagen,
En siet, daer is de siel tot in de doot bedroeft,
Juyst als het nietigh vlees den meesten troost behoeft.
Maer soo men pooght het oogh van menschen af te drayen,
En met den hemel selfs sijn herte tracht te payen,
Dan staet de liefde vast; het is de beste leer:
Oock in het hooghste leet, te rusten in den Heer.
Doch soo des niet-te-min hier iemant mochte vragen,
Hoe langh een echte vrou dit pack behoort te dragen,
Eer sy het bitter leet moet brengen aen den dagh,
Of by een trouwen vrient haer lijden klagen magh;
Ontfanght een kort bericht: Ick raede niet te klappen
Aen iemant wie het sy, als na verscheyde trappen;
| |
[pagina 473]
| |
Eerst dient'er tot den man, en voor den Heer geschreyt,
Eerst dient'er al gedaen, dat voren is geseyt:
Soo dit u niet en helpt, maer valt gelijck verloren,
En dat sijn felle sucht is harder als te voren,
Soo berst ten lesten uyt door uwe droeve stem,
En roept oock ander volck tot rechters over hem.
Siet, als men eenigh seer met sap van eygen kruyden
Niet overwinnen kan, soo haelt men vreemde luyden:
Men siet, dat slechte salf op versche wonden past,
Maer kancker in het vlees wort harder aengetast.
Indien u oyt ontmoet soo boosen aert van saecken,
Die binnen uw bedrijf niet recht en sijn te maecken,
Of dat sich eenigh man soo buyten reden draeght,
Dat, na een langh gedult, uw lijden dient geklaeght;
Ghy, maeckt noch evenwel in uw verdriet te mijden,
Te roepen tot behulp een vrient van uwer sijden;
Gaet tot sijn eygen volck, en aen sijn naeste bloet,
Gaet tot sijn vader self, en opent uw gemoet.
Uw man in dit geval en heeft hem niet te belgen,
Maer sal met beter hert uw klachten neder-swelgen,
Dan of ghy sijn gebreck, en uwes herten gront,
Een vrient van uwe stam ginght leggen in den mont.
Maer soo het korsel hooft u niet en laet te plagen,
Soo streckt u vorder uyt, en gaet tot uwe magen;
Laet die met sijn geslacht te samen henen gaen,
Om hem, met grooter ernst, de tucht te raden aen.
En soo oock dese plicht, behoorlick aengedreven,
Hem echter niet en brenght tot eenigh beter leven;
Soo tast hem naerder aen, en stelt voor aen te werck
De hoeders van het volck, de herders van de kerck.
Laet die hem sijn gebreck met diere woorden seggen,
En even Godes vloeck hem op den boesem leggen,
Hem dreygen eeuwigh leet, en dringen op de wet,
En neemt tot uw behulp meer als een huys-gebet.
Waer henen mijn vernuft? sal ick de vrouwen leeren
Van haer geselschap gaen, en tot de Rechters keeren?
God geve, dat de smaet van soo een vreemde slagh
Geen wijf, geen echte man ten deele vallen magh.
Men vint'er evenwel, die, mits haer twistigh leven,
Geheele steden deur een quaet exempel geven;
Des koomt haer stuer beleyt ten lesten aen de wet,
Die scheyt het grilligh paer van tafel en van bedt:
Een ieder neemt het sijn', en gaet bysonder wonen,
De dochters by de vrou, de vader met de sonen,
Siet daer het trouverbont van alle glans berooft:
Een vrouwe sonder man, een lichaem sonder hooft.
Dit moet het echte paer, gelijck een kancker, schromen,
En noyt de boose sucht soo verre laten komen;
Men segge wat men wil, 't en is geen Christen aert,
Te scheyden van 't gesin wanneer men is gepaertGa naar voetnoot1).
Daer is een groot behulp tot alle groote quaden,
Oock dan wanneer de mensch met druck is overladen;
Want als de gansche siel met lijden is gevult,
Dan is 't den besten troost te lijden met gedultGa naar voetnoot2).
Ghy, wilt in dit geval niet om de menschen dolen,
Maer seght in uw gemoet: God heeft'et soo bevolen!
Want als een Christen-hert lijt innigh huys-verdriet,
Hy siet een slaende macht die niemant anders sietGa naar voetnoot3:
Hy siet den goeden God in sijne boose dagen,
En lijtse met gedult, en leertse willigh dragen;
Ja, suyght oock soeten troost uyt alle tegenspoet,
En weet, dat hem het quaet ten goede dienen moetGa naar voetnoot4).
Ghy, die uw wettigh deel hebt eenmael uytgekoren,
En trouwe met behulp voor eeuwigh aengesworen,
Waerom beswijckt uw jonst, waerom verdrietigh leet,
En tegen alle recht èn tegen uwen eedt?
't Is eenmael tijts genoegh van disch en bed te scheyden,
Als u de bleecke doot sal in de plaetse leyden
Daer niemant spijse nut; als u de strenge wet
Sal leggen in het graf, het enge made-bedt.
Wie kan tot sijnen God op vasten gront genaken,
Die met sijn echte deel geen vrede weet te maken?
Wie kan des Heeren broot sich brengen aen den mont,
Die aen sijn eygen vlees sijn tafel niet en jont?
Gewis het innigh hert sal u geduerigh wroegen,
Ten sy ghy wederom uw handen pooght te voegen;
Of soo ghy niet en past op desen weerden bant,
Soo is uw beste deel met ysers afgebrant.
Ten sy dan uw gemoet verneme vaste gronden,
En dat men in der daet heeft dickmael onder-vonden,
Dat u de wreetheyt stelt in vreese van de doot,
Soo scheyt u nimmermeer van uwen bed-genoot.
Geen wonde-meester brant, geen snijt'er in de leden,
Geen set'er beenen af, als op gewisse reden,
En noyt voor dat hy merckt dat kruyt, noch wortel baet,
Maer dat het stege seer de kunst te boven gaet.
Ick wenste dat de wet noyt paer en wilde scheyden,
Noyt haer geduchte macht en stelde tusschen beyden,
Dan als het huys-gewoel en onversoenden haet
Nu kanckert in het mergh, en buyten hope staetGa naar voetnoot5).
Ick wenste dat het volck haer noyt en liet gelusten,
Of tafel op haer selfs òf leger uyt te rusten,
| |
[pagina 474]
| |
Voor dat aen allen kant, wat tot de rust behoeft
Ten vollen is betracht en menighmael beproeftGa naar voetnoot1).
Leeft, echte lieden, leeft als twee gepaerde schapen,
Tot dat het aertsche deel sal in der aerden slapen;
De man is met de vrou als water en als wijn,
Dat recht vermengelt is kan noyt gescheyden sijnGa naar voetnoot2).
Doch in het tegendeel sijn wederom te straffen,
Die uyt een malle sucht haer vrouwe liffelaffen,
Die sonder onderscheyt, en buyten alle maet,
Betoonen voor het volck een selsaem ongelaet.
Daer sijn verwijfde mans die niet en willen smaecken,
Of liefste moet'et eerst met haren monde raecken;
Die nimmer uyt en gaen en niet en willen doen
Als naer een tussche-lonck, en met een minne-soenGa naar voetnoot3).
Daer sijnder in het lant die opter straten mallen,
En, ick en weet niet wat, voor al de werelt rallen;
Die dragen aen het lijf, als voor een heyligh pant,
Een lint, een hayre-snoer, een vrouwe kousse-bant.
Wat is doch van de mensch? die quade slagen mijden,
Die siet men menighmael in tegenfeylen glijden:
De maet is wonder goet èn hier èn overal,
Ghy, mint, o soete jeught! maer echter niet te mal.
Gaet, drinckt van uwe beeck, en pluckt van uwe rosen,
Maer wilt in reyne tucht uw hinde lieve-kosen,
En al te rechter tijt; want vreught en huys-verdriet
En diene niet gepleeght, dan als het niemant siet.
Maer, o vervloeckte daet! o schuym van alle plagen!
Men hoort, van ouden tijt en oock in onse dagen,
Als dat'er vrouwen sijn van soo een stouten aert,
Die mannen onderstaen te grijpen in den baert;
Die haren over-heer met vuysten komen tergen,
En als een vollen krijgh met hooge woorden vergen;
Die met de nagels selfs, ja met een felle tant,
Verscheuren echte trou en haren soeten bantGa naar voetnoot4.
Ick bidde, mijn vernuft, laet dese monsters blijven,
Mijn handt die schrickt'er af, en weygert iet te schrijven,
Mijn penne sluyt haer op, haer edel nat vervriest,
Het schijnt, dat al de kunst haer in de schrick verliest.
Een woort dan, sonder meer: heeft iemant dese vlagen,
Die moet geen vrouwen naem in onse landen dragen;
Want die soo bijster verr' is buyten haren plicht,
En is geen echte vrou, maer eer een helle-wicht,
Een suster van de pest, die, uyt de nacht geboren,
Set door een holle stem, en met een fellen horen,
De steden in geschil, het lant in enckel bloet,
Gehaet van Pluto selfs, en al het hels gebroet.
O! dat geen helle maen, geen sonne meer en schijne,
O! dat het edel licht, en alle glans verdwijne,
O! dat'er niet een ster, niet één vergulde strael
En blincke voor het wijf of uyt den hemel dael!
O! dat het lustigh vyer (het sy men tracht te koken,
Daer dit gedrochte woont, of dat men pooght te stoken
Ten dienste van het huys) niet sy als enckel damp,
Niet als een vuyle mist, en ongesonde ramp!
O! dat het klare nat van alle soete stroomen,
O! dat het aerdigh groen van alle schoone boomen,
Verdrooge voor het spoock! o, dat'er niet een blom
En rijse daer het gaet, of uytter aerden kom!
O! dat de stuere vorst het gansche wout versenge,
Soo dat het treurig velt geen roosjen voort en brenge
Ten luste van het oogh, ten eynde niemant weet
Van iet dat lustigh is, al waer het over treet.
Waerom soo veel geseyt? - laet alderhande dingen
Het wijf te spijte sijn, en in het aensicht springen,
Op datse weten magh, dat lucht, vyer, water, lant,
Ja, dat den hemel selfs is tegen haer gekant.
Doch, boven alle twist en alle quade streken,
Soo wort de man voor al met yver aengesteken,
Wanneer een dertel wijf, vol ongesonde lust,
Verkeerde minne pleeght en vreemde lippen kust.
Fy! laet een echte vrou tot alle tijt gedencken
Haer eere voor te staen, haer eere niet te krencken;
Het beste, dat de bruyt ten echte brengen kan,
Is yver in de tucht, en liefde tot den man.
Een die sich hier vergeet, die stort in alle schanden,
Sy quetst haer eygen selfs, en alle diere panden,
Sy quetst haer eygen vleys, haer eer, en eerbaer root,
Sy quetst, tot aen het hert, haer eygen bed-genoot.
Sy doet de reyne tucht uyt haren huyse vluchten,
Sy baert een vreemt gebroet van onbekende vruchten,
Sy maeckt, dat wettigh erf wort qualick uytgedeylt,
En dat een vader selfs in sijn gellachte feylt;
Sy breeckt de weerde trou en alle vaste banden,
Sy treet als met de voet het recht van alle landen,
Sy schent het reyne bedt en haren dieren eet,
Sy brant haer in de siel een eeuwigh herten-leet;
Sy doet het gansche lant van haren handel spreken,
Sy laet haer vuyle dracht op alle straten leken,
Sy maeckt een eerlick man tot schimp en enckel spot,
En, dat het swaerste weeght, sy stinckt voor haren God!
Wat dient'er noch geseyt? het schuym van alle sonden,
Van alle slim bejagh, van alle boose vonden,
| |
[pagina 475]
| |
Het slijm van alle vuyl, de grouwel van der Hel,
En al wat leelick hiet, is in het overspel.
Ach! die haer eens beklat met dese vuyle smetten,
En kan haer leven noyt haer eere weder setten;
Soo haest als hare jeught maer eens en is gemeyn,
Geen zee, met al haer nat, en maecktse weder reyn.
Al wou soodanigh wijf, met uytgestreckte leden,
Haer eeuwigh in den dienst van haren man besteden,
En treuren alle tijt met innigh siel-berou,
Noch mistse niet-te-min de gronden van de trou.
Al wou soodanigh wijf oock hondert dooden sterven,
Ja, lijf en yeder lit in stucken laeten kerven,
Ten goede van de man, de dracht van haeren schoot
Die kleeft, die kleeft haer aen, tot in de bleecke doot.
Al wie haer jonste droegh, of oyt te voren kenden,
Die sullen met een walgh haer oogen omme-wenden,
En wijcken van haer af, als van de boose pest;
Dus maeckt, dat reyne sucht in uwen boesem vest!
Bewaert met alle sorgh de bloem van uwe jaren,
Geen dingh, dat lichter pleckt als uwe teere waren;
Uw jeught moet niet alleen niet geyl, of dertel sijn,
Maer schromen voor de naem, en schricken van de schijn.
God heeft in grooten ernst getoont in oude tijden,
Dat hy in echte trou geen schande wilde lijden;
Want soo een dertel wijf bedroogh haer bed-genoot,
Men dreef haer in der ijl met steenen na de dootGa naar voetnoot1).
En om tot aller tijt te worden ondervonden,
Of door verkeerde lust een vrouwe was geschonden,
Soo wert'er op een nieu gestelt een yver-wet,
Soo wert'er op een nieu een offer ingeset;
Een offer, vol gevaers voor alle snoode wijven,
Een offer, sonder noot voor alle reyne lijven,
Een offer voor de tucht, en voor het echte bedt,
Een offer sonder reuck, een offer sonder vetGa naar voetnoot2),
Een offer van den Heer, als eenigh quaet vermoeden
Begoste naere sorgh in iemant aen te voeden:
De man, uyt dit geval, bequam dan volle macht,
Dat flucx daer op het wijf voor Gode werd gebracht;
Daer quam de priester aen, en gingh voor eerst ontbinden
Al wat een jonge vrou plagh om het hooft te winden,
De spangen van het hayr, met al het omme-werck,
En stelde dan het wijf te midden in de kerck.
Daer stontse treurigh heen, de tranen op de wangen,
En liet voor al het volck de vlechten neder-hangen,
Dat was genoegh geseyt: siet, wijf! hier staeje naeckt,
Voor Hem, die voor den man de vrouwe heeft gemaeckt.
Hier was dan seker badt vermenght met offer-asschen,
Geheylight voor het volck, om sich daer in te wasschenGa naar voetnoot3);
Hier trat de priester toe, en schepte bitter nat,
Niet in een gulde schael, maer in een aerden vat:
Noch liet hy van de vloer het stof te samen brengen,
En gingh het onder een en met het water mengen,
Daer schreef hy dan een vloeck, die luyde wonder straf,
En goot'er water op en wies de letters af;
En als hy dit beslagh te samen had gebrouwen,
Een selsaem mengel-moes voor alle kiese vrouwen,
Soo sprack hy tot het wijf: nu komt hier voor den Heer,
Of tot een eeuwigh leet òf tot uw grooter eer;
Indien uw reyne jeught haer noyt en liet besmetten,
Soo sal het bitter nat u geensins konnen letten;
Ghy sult, oock nae den dronck, bevrijt van alle pijn,
Bequamer tot de vrucht, en liever vrouwe sijnGa naar voetnoot4).
Maer soo ghy buyten af uw vrouwelicke deelen
Hebt door onguere lust aen vreemde laeten streelen,
Of dat uw geyle schoot oneerlick open staet
Voor snoode linckerny en overspeligh saet;
Soo weet, dat uw geheym sal even nu vervuylen,
En vloeyen alle tijt van duysent etter-buylen,
Sal smoren in de stanck, en smelten in de dracht,
Tot dat uw nietigh vleesch ter aerden wort gebracht.
Hier op soo moest het wijf dan seggen voor de lieden:
Al wat de priester seyt, dat late God geschieden!
En daerop tratse toe, en even, tot besluyt,
Soo greepse naer het vat, en dronck het water uyt.
Ten leet als geenen tijt, indien haer geyle leden
By iemant van het volck oyt waeren afgereden,
Haer buyck swol bijster op, haer dgië wert verrot,
En sy van stonden aen een openbare spot.
Maer was het lichaem reyn, en noyt haer leven-dagen
Een boeve toegewijt, een lincker opgedragen,
Soo kreegh haer' gave schoot geen hinder van den vloeck,
Maer was door al het lant een eere van den doeck.
Besiet, het eygen nat op eene wijs geschoncken,
Op eene wijs gemenght, en in het lijf gedroncken,
Bracht op den staenden voet ontrent een vrouwe schoot
Of kracht van nieuwe vrucht òf nepen van de doot.
God toonde metter daet dat alderhande saecken,
Die man, en echte vrouw, en hare kamer raecken,
Sijn aen den hemel selfs ten hooghsten lief-getal,
En dienen by het volck gesuyvert boven al.
In diefte, woecker, moort, en diergelijcke sonden
En werd geen strenge vloeck, geen bitter nat gevonden;
Dit selsaem ondersoeck en was maer ingeset
Tot ruste van den man, en voor het echte bedt.
| |
[pagina 476]
| |
 God liet de werelt sien dat alle boose stuypen,
Die uyt een dertel oogh tot in het herte sluypen,
Verwecken aen de vrou een kancker in het bloet,
En maecken haeren schoot tot vuylen etter-vloet.
't Is waer, het yver-nat en wort in onse dagen
Geen vrouwen ingeperst, hoewel de mannen klagen;
Maer weet des niet te min dat God oock heden leeft,
En nu, en alle tijt, gelijcke krachten heeft.
Hy siet tot in de borst, tot midden in de nieren,
Hy siet tot in het hert, en waer de sinnen swieren,
Hy siet van alle kant wat in de duystre nacht
Wort overal gedaen, wort over al gedacht.
Hy is tot heden toe van onbevleckter oogen,
Hy wil geen vuyl bejagh in eenigh huys gedoogen,
En schoon hy somtijts duit de voncken van den brant,
Hy strast te sijner tijt, en dat met swaerder hant.
Vermijt dan dese pest, vermijt haer eerste gronden,
Vermijt het dertel oogh, en alle vuyle monden;
Sy heeft haer goeden naem in eenigh deel verkleent,
Die maer het vragen dult, en die het oore leent.
Een vogel van der zee, vermaert aen alle syden,
Halcyon by het volck genaemt in oude tyden,
Dient hier bedacht te sijn, ten goede van de trou,
Op datse wesen mocht een spiegel voor de vrou:
Het dier weet sijnen nest soo konstigh op te maecken,
Dat niemant, wie het sy, daer in en weet te raecken,
De meeuwe, met de wulp, en al het zee-gespuys,
Vint staegh, hoe nauw het loert, een toegesloten huys.
De zee met haren stroom, en wat'er plagh te vlieten,
En weet haer siltigh nat niet in het nest te schieten;
Men vint'er niet een gat, ja niet een enge scheur,
Geen yser kander in, geen stael en gaet'er deur.
Het manne-dier alleen dat vint den ingangh open,
Dat sit'er op en speelt, dat koomt'er in gekropen,
Dat vint daer sijn gemack, en alle soete vreught,
En draeght sijn gaeytjen op sijn onbevleckte jeught.
Een woort, en dat genoegh: Ick wensche dat de vrouwen
Juyst op gelijcken voet haer kamers wilden bouwen,
En dat haer stil geheym, haer teere binne-vest
En sloot èn open gingh gelijck Alcyons nest.
Maer die het eerbaer root wil in de vrouwe stijven,
En magh geen vuyl bejagh of quade lusten drijven;
Geen spijt die aen de vrou meer in het herte knaeght,
Als dat een dertel man sijn vreughde buyten draeghtGa naar voetnoot1).
Hoe dickmael is het wijf van haere trou gevallen,
Om dat een weligh man oneerlick dorste mallen!
Hoe dickmael is het wijf in quade lust verhit,
Om dat een weligh man een vreemden acker spit!
't Is onrecht, volle macht te geven aen de mannen,
Haer vrouwen af te gaen en uyt'et huys te bannen,
| |
[pagina 477]
| |
Oock schoon die weligh sijn en uytter-maten stout,
Ten sy de klager selfs sijn plichten onderhout.
Al heeft de man gesagh op huys en huys-kateylen,
Noch heeft hy geene macht sijn leden uyt te deylen;
Noch heeft hy geene macht ontrent sijn eygen lijf,
Maer is in dat geval gebonden aen het wijf.
't Is onrecht, aen den man sijn weelde vry te laten,
En hart te willen sijn ontrent de broose vaten;
Waer vint men eenigh recht van ongelijcken aert,
Daer twee met eenen bant te samen sijn gepaertGa naar voetnoot1)?
Getroude, tot besluyt: laet buyte-lusten vaeren,
En treft het rechte wit van uwe groene jaeren;
Maeckt niet alleen het bed, maer alle vreught gemeen,
En menght uw soete jeught ten vollen onder een. -
Dan 't is, na mijn begrijp, nu langh genoegh gesproken,
Hoe dat de wrange twist dient af te sijn gebroken
Ten ingangh van de trou; nu tot'et huys-beslagh,
Op dat oock daer het wijf haer regels vinden magh.
Om dan door ons gedicht hier dieper in te treden,
Ten dienste van het huys, en alle goede seden;
Soo raed ick dat het wijf haer immers niet en stoot,
Wanneer een eerlick man by wijlen gasten noot.
Het wijt-beroemde beelt Diane van Ephesen
Was van een vreemden aert, en van een selsaem wesen,
Sy toonde stuer gelaet, en scheen geweldigh gram,
Wanneerder eenigh mensch in haren tempel quam;
Maer als men naderhant sich weder gingh bereyden
Om uyt et hoogh verwelf van haer palleys te scheyden,
Soo gafse blijder schijn als sy te voren plach,
Want die te rugge gingh die kreegh een soeten lach.
Al was Diana maeght (gelijck de lieden praten)
Sy heeft des niet te min veel dochters na-gelaten;
Wat is'er menigh wijf, die niet en is gepast,
Als met den rugh alleen van haren buyte-gast!
Wat is'er menigh wijf tot suer te sien genegen,
Indiense by geval eens vrienden heeft gekregen!
Hoe menigh is'er bly en stelt haer vlijtigh aen,
Wanneer de gast vertreckt, en als de vrienden gaen!
Het staet geweldigh honts, en is mitsdien te mijden,
Geen vrient aen sijnen disch, geen gast te konnen lijdenGa naar voetnoot2);
Weest gast-vry, jonge vrou! het is een soete deught,
Die uwen plicht betaemt en uwen vrient verheught.
Doct wel, nau-hertigh volck, niet slechts aen eyge magen,
Maer siet aen vreemde selfs uw gunste toe te dragen;
Leest hier op Godes Woort: een gast te nemen in
Is dickmael aen den weert bedegen tot gewin.
Het is een wijs beleyt, en van gewissen segen,
Het is een nutte vont, al schijnt'et ongelegen,
Sich tot een tafelvrient te kiesen eenigh man,
Die voor uw goet onthael niet weder geven kan.
Een die sijn tafel deckt aen lieden van vermogen,
Wort over-hant genoot, en weder aengetogen;
Maer die behoeftigh volck uit reyne liefde spijst,
Die gaet den rechten wegh, die na den hemel wijst:
Die leyt hem schatten op, die noyt en konnen rotten,
Noyt aes sijn voor de worm, noyt voetsel aen de motten;
En of hem schoon de gast niet wederom onthaelt,
Hy wort'er van den Heer met woecker af betaelt.
Men leest, hoe dese deught oock by de wilde luydenGa naar voetnoot3),
Die maer en sijn gevoet met wortels en met kruyden,
Wort uyt een gulle sucht met alle vlijt betracht,
Ja, dat haer enge kluys op vreemde gasten wacht.
En siet, by ons, eylaes! soo sacht en wel geseten,
Daer wort die weerde plicht meest over al vergeten:
Wie is'er in het lant die vreemde, sonder gelt,
Of huyst in sijn bevangh òf aen de tafel stelt?
Meest al ons vrouwe-volck is al te seer genegen
Eensinnigh huys gepronck in alle dingh te plegen,
En hier van is de feyl, dat schier een yder schroomt,
Dat haer òf vrient òf gast van buyten overkoomt:
't Is net, maer sonder nut, sijn huys alsoo te vieren,
't Is beter tot gebruyck de kamers op te cieren;
O moeder van het huys! maeckt datje minder dweylt,
Maer datje meerder geeft, en milder omme-deylt.
Maer boven alle dingh, soo dienen aengenomen
Die, van uw man genoot, met hem ten eten komen;
Want sooje sijnen gast niet met beleeftheyt dient,
Soo quelje sijnen geest, soo quetsje sijnen vrient.
Ick kenne vreemde wijfs, die sonder sture vlagen
Geen vrient aen haren disch, geen gast en konnen dragen;
Het schijnt als of het volck, dat aen haer tafel eet,
Met tanden evenstaegh haer in het herte beet.
Ick hoore menighmael van desen handel spreken,
En hoe sich hier de mans met groote kosten wreken,
Een staeltjen dient de kunst te brengen aen den dagh,
Op dat'et aen de jeught een spiegel wesen magh;
Op dat een jonge vrou met handen mochte tasten,
Hoe qualick, dat'et voeght te midden in de gasten,
Te grollen op den man; op datse naderhant
Mocht houden in den toom haer grilligh onverstant:
Een man van blijden aert, en van beleefde seden
Had onlanx sijnen vrient by hem te gast gebeden,
Een vrient van grooten naem, een welbekenden vrient,
Gewoon tot bly gelaet, en wel te sijn gedient.
Soo haest de gast verschijnt, de weert komt hem gemoeten,
De weert komt sijnen vrient met heusche woorden groeten,
Hy leyt hem in den hof, tot dat'er wort geseyt:
Mijn Heer, als 't u belieft; de tafel is bereyt.
| |
[pagina 478]
| |
De weert, niet onbewust van op een hoofs te leven,
Laet eerst aeu sijnen gast het rieckend water geven,
Hy bied hem insgelijcx het schoonste van den dwael;
(Besiet den eersten trap van sijn beleeft onthael.)
Noch stelt hy voorts te werck beleefde tafel-wetten,
En gaet soo lieven vrient ter hoochster plaetse setten;
Doen sont men om de vrou, maer die en quam'er niet,
Hoewel de goede man haer dickmael roepen liet.
Hier uyt besloot de gast, en vry niet sonder reden,
Dat hy maer stucx-gewijs ter maeltijt was gebeden:
Of schoon een gast geniet de gunste van de weert,
Wat baet'et als het wijf sit treurigh aen den heert?
Hoewel van alle kant veel maeghden en veel knechten
Verschijnen aen den disch met alderley gerechten,
't Is voor een eerlijck man maer spijt en enckel kruys,
Indien hy niet en siet de vrouwe van het huys.
Een van de kinders sprack den segen voor den eten,
De gast wort op een nieu eens willekoom geheten;
Daer op ontsluyt de weert sijn vrient de serviët
Te voren noch gebruyckt, en daerom niet te net.
Dat speet den goeden man, en wilde dat het meyssen
Sou by de vrouwe gaen en ander lywaet eyssen;
Maer schoon hy veel geboot, eylaes hy taste mis;
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
Doen riep men om de kost; die quam ten lange lesten,
Maer 't is geweldigh blaeu al wat'er is ten besten:
Geen vet ontrent de sop, geen boter opte vis;
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
De weert, die alle dingh wou met de mont verschoonen,
Riep dickmael dit en gint, om sijn gesagh te toonen,
Riep: breng hier speck en moes, breng eyers vers en nis!
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
Men schonck'er geenen wijn, des riep de weert te felder;
Maer schoon hy deftigh sprack, de wijn bleef in de kelder:
Ten lesten quam'er wat, maer ros, en niet te fris.
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
Daer sit de man en kijckt, met twee beschaemde kaken,
Hy berst van enckel spijt, onseker wat te maken;
O wijf van vilsen aert, en tay gelijck een wis!
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
Ten lesten quam de vrou; daer is'et al bedorven,
De gast die sit en sweet, de weert geheel bestorven,
Het wijf sagh bijster grauw, de roe lagh in de pis;
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
De man die brenght'et haer, sy set de glasen neder,
En, wat hy bidden magh, sy brenght'et niemant weder;
Dit maeckte wederom een nieuwe steurenis:
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
Lief, brenght'et onsen vrient, en drinckt uw wel-gevallen;
Sy, steegh gelijck een muyl, beweeght haer niet met allen;
Haer vinger schijnt bepeckt, en hout gelijck een klis:
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
De gast wenscht onderwijl te sijn in verre landen,
Al wat hy nutten sou, dat hanght hem aen de tanden,
Dat kleeft hem aen de mont gelijck een frans vernis:
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
O maeltijt sonder vreught! wie sou niet liever vasten,
Als met een karig wijf te sitten by de gasten?
Geen spijs of dranck en smaeckt aen soo een vilsen dis:
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
Fy van een karigh wijf, en van haer bitter muylen,
Ick wou mijn leven langh, ick wou my liever schuylen
By draken in het bos, by padden in het lis:
Wat baet een vlytigh man als 't wijf een suermuyl is?
In desen tussen-val was onse gast gedreven,
Terwijlen man en wijf vast over tafel keven;
Ten lesten, als de vrient geen beter troost en kreeg,
Soo seyd' hy: goeden dag! en maeckt hem uyt de wreeg.
't Is droevigh aen te sien, dat onbescheyde wijven,
Oock in het openbaer met haer geselschap kijven:
Niet dat een eerbaer mensch soo in de siele knaeght,
Als dat het echte paer niet over een en draeght.
Al stont van alle kant uw tafel overladen
Met spijse, na de kunst gebacken en gebraden,
Met aerdigh suycker-werk, met alderhande wijn;
Daer man en vrouwe kijft, hoe kan der vreugde sijn?
Het was van stonden aen van yder een geweten,
Hoe eerlick haer het wijf in desen had gequeten;
Des wertse door het lant en overal vermaert
En van een nortse kop èn van een vilsen aert.
De man na desen tijt, om dit gebreck te straffen,
Gaet daer men heeft de kunst van beter op te schaffen,
Gaet daer een rasse koek en vlugge boden sijn,
En daer het nimmermeer en hapert aen den wijn;
Gaet daer men niet en mort, hoe lang de gasten blijven,
Gaet daer men veerdig tapt, en niet en laet te schrijven,
Gaet daer de vrouwe lacht, wanneer men lustigh teert,
En prijst een ruymen weert, hoewel hy dapper scheert.
Het schip moet op het sant of aen de klippen drijven,
Als schipper en piloot haer stellen om te kijven:
Wanneer het echte paer is tegen een gekant,
Soo stoot haer gantsch beslag als op een harde strantGa naar voetnoot1).
Maer dit is op een Zeeuws, en daer bescheyde mannen
Den vrede van het huys niet soecken uyt te bannen:
Maer elders als het wijf in dese parten slaet,
Daer kiest een korsel hooft by wijlen harder raet.
Laetst, daer ick was gescheept met soete reys-gesellen,
Hoord' ick by seker quant een vreemde greep vertellen,
In Schotlant, soo het scheen, in versche daet geschiet
Aen iemant hem bekent, gelijck hy sich geliet:
Een Ridder metter woon op seecker slot geseten,
Had vrienden aangesocht om daer te komen eten;
| |
[pagina 479]
| |
Hy seyt het sijn gemael, op dat de jonge vrou
Wat tot de maeltijt dient ter eeren schicken sou.
Het wijf sprack uytte mont: ten quam haer niet gelegen;
Eu, wat de Joncker maeckt, sy laet haer niet bewegen:
Hy spreeckt, hy swijght een wijl, hy gaet haer weder aen;
Sy hoort'et altemael, maer laet'et ongedaen.
Hy vleyt, 't is sonder vrucht; hy vloeckt, 't is al verloren;
Hy dreyght in groten ernst, sy laet haer niet bekoren;
Dan spreeckt hy weder sacht, dan met een hart getier,
Sy staet gelijck een rots, en acht'et niet een sier.
Ten lesten koomt'er uyt: Waer toe vergeefsche lasten?
Ick weet, die gecken noot, heeft ja gewisse gasten:
Ghy spilt mijn vaders erf, en quist mijn ouders goet;
En wat heb ick'er van, als dat ick slaven moet?
Oock sijn wy desen dagh juyst besigh om te wassen;
Wie kan in dit gewoel op uwe slempers passen?
Voor my, ick ben gesint geen hant daer aen te slaen.
Hier op soo strijcktse deur, en laet den Joncker staen.
De man krijght hevig bloet, doch, sonder haer te krencken,
Soo treet hy na den hof, en gaet hem wat bedencken,
Daer blijft hy lange tijt, tot dat hy is gekoelt,
En geen ontstelde sucht meer in den boesem voelt.
Hij roept een van de knechts, en seyt met sachte reden:
Tsa, wacker als een man, spoet uwe rappe leden,
Haelt uyt het naeste dorp een goede Chirurgijn,
En seght hem dat de reys wel sal vergolden sijn.
De jongen loopt'er heen, en brenght in korte stonden
Den man by sijnen heer, om wien hy was gesonden;
De Ridder roept hem toe: hout my den meester daer,
Ick sal hem mijn bevel haest maken openbaer.
Daer gaet hy wederom het wijf ter preuve stellen,
Maer sy doet anders niet, als hem geduerigh quellen:
Hy dan, met koelen moet: 't is, seyt hy, nu de tijt,
Dat ick u loon betael, gelijck ghy weerdigh sijt.
Hy tast haer soetjens aen, maer heeft een vuyst verheven,
En op haer slincken arm een vollen slagh gegeven
Wat hooger als het lit; de pijp die gaf een krack,
Als of men met gewelt een hout in stucken brack.
Daer schreeut de gramme vrou; maer siet, haer leden hangen,
Eylaes, een bleecke verw bestaet haer gansche wangen;
De man staet ongemoeyt en roept den meester in:
Siet quant, hier is 't te doen, koom past op uw gewin;
Me-vrouw is wel gewent yet aen het lijf te breken,
Dus moet ick uwe kunst tot haren dienst bespreken;
Ick vinde daerom goet dat ick u dit betael,
En echter boven dien, noch voor een ander mael.
Hy greep van stonden aen een hant vol goude stucken,
En seyde: meester Jan, het moet u wel gelucken!
Hout daer, en doet u werck; de gast die nam het gelt,
En heeft met alle vlijt de breuck in een gestelt.
Sie daer een vreemden slagh, en dat van weder-sijden,
Wie kand'er sonder schrick soo felle vlagen lijden?
O al te schotschen treek! ô wreet, en hert bedrijf!
O al te rouwen man! en al te stegen wijf!
't Is beyde sonder slot, dat dese luyden deden,
't Is buyten alle recht, en tegen alle reden:
Vermijt u, sedigh man, van soo een strenge tucht;
Vermijt u, jonge vrouw, van soo een stege sucht.
Dan hier dient aengemerkt, of, als de boden wassenGa naar voetnoot1),
Het wijf heeft eenigh recht om niet te moeten passen
Op yemant, die de man ten eten heest gebracht,
Dan of oock daer de man behout sijn oude macht:
Verklaert u, mijn vernust! - om kort hier in te spreken,
Geen wijf en heeft de macht om oyt te mogen steken
Of tegen haren man òf tegen sijnen gast;
Zy moet hun vlytigh sijn, oock als het qualijck past.
Maer, desen onverlet, soo leert de wijse reden
Dat hier met onderscheyt is dienstigh in getreden;
Ten staet niet alle tijt te plegen by den man,
Al wat het vinnigh recht hem immer geven kan.
Daer sijn in alle dingh, daer sijn bescheyde palen,
Daer over echte sucht geen lust en heeft te dwalen;
Ghy, weest in uw gesin niet al te strengen heer,
Buyght lieve, buyght de boogh, maer spantse niet te seer.
Hoor, soo daer eenigh vrient van buyten is gekomen,
Die juist om desen tijt hoeft waer te sijn genomen;
Dien meyn ick, dat de man met reden nooden magh,
Al woelt het gansch gesin in eenigh huys-beslagh.
Maer soo de gasten sijn van uwe nae-gebueren,
En wonen in de stadt, of onder hare mueren,
Soo dat je t'aller tijt uw gunste toonen kont,
Stelt dan het nooden uyt tot op een ander stont.
De wasch heeft op de vrou een wonder groot vermogen,
Haer breyn is dan geroert, haer geesten opgetogen;
En die aen eenigh werck sijn gansche sinnen bindt,
Indien hy wort gestoort, soo wort hy ongesint.
Schoon lywaet is een schat van ieder een gepresen,
Leert man, om dit juweel een weynigh lijdsaem wesen;
Al hebj' ontrent de wasch geen dienst van uw gesin,
Het koomt u naderhant, het koomt u weder in.
Maer schoon ick heb geklaeght van al te deune vrouwen,
Die voor de vrienden selfs het broot gesloten houwen;
Noch sijnder evenwel, die, als men gasten noot,
Haer geven in de pracht met al te ruymen schoot.
Wanneer vrou Weelde koomt de rijcke landen streelen,
Strax wort'er overdaet verspreyt in alle deelenGa naar voetnoot2;
Men wort terstont gewaer dat haer de gulle pracht
Voor eerst ter neder set ontrent de vrouwe-dracht:
| |
[pagina 480]
| |
Sy koomt des niet te min tot in de kamers lincken,
En doet'et altemael, gelijck een spiegel, blincken;
Men wrijft aen alle kant, men boent, 'k en weet niet hoe,
Banck, tafels, al het hout, tot aen de trappen toe.
Noch is'et niet genoegh; sy leert de menschen brassen,
En met gestreckte sorgh op haere buycken passen,
Sy leert hoe dat de kunst, en hoe een nieuwe vont
Sal locken tot de lust een smakeloosen mont.
Het lant wort overheert van alle vreemde wijsen,
De menschen aengeleyt tot onbekende spijsen;
Dat nieuw is, wordt gewilt; het oude wort gelaeckt;
En niet, als dat men niet en kan bekomen, smaeckt.
Uyt desen tafel-pronck en overtollig mallen
Is menigh hoogh gemoet met schande nêer gevallen;
Is menigh huys berooft, oock van het beste pant,
En door een stillen vloeck gedreven uyt'et lant.
Besiet des Heeren woort, vraeght alle wijse mannen,
Vraeght die op hoogh beleyt haer gansche sinnen spannen,
Gy sult door haer bericht in volle daet verstaen,
Dat om den overdaet de rijcken onder-gaen.
Leest al den ouden tijt, leest hedendaegsche boecken,
Siet wie de linckers sijn die nieuwe dingen soecken;
Let wie'er voetsel geeft tot oproer in het lant,
Tot twist, en muytery, en alle mis-verstant;
Ghy sult in korter stont ten vollen ondervinden
Dat slempers, quistigh volck, en die het al verslinden,
Sijn ja, het vuyl gespuys dat op een ander loert,
Dat vreemde rancken broet, en landen omme-roert:
Hierom plagh menigh vorst op dit gebreck te letten,
En stelde voor het volck gestrenge tafel-wetten;
Men vint in menigh rijck met regels afgepaelt,
Hoe dat een yder gast behoort te sijn onthaeltGa naar voetnoot1):
Hier weert men vreemt gewas, en daer uytheemsche vissen,
En elders moet de jeught gegoten suycker missen;
Doch wat men stelt te werck, of achter rugge laet,
Het beste dis-ghebot, dat is de middel-maetGa naar voetnoot2).
t Is waer, dat in het reek van onse Nederlanden
Geen mensch en is gepraemt met enge tafel-banden,
Doch soo men elders teert, gelijck als Zeelant doet,
Ick segge dat de wet hier mede spreken moet.
Ghy hebt geduchte macht, oock als de Machten swijgen,
Ghy, vaders van het huys! laet pracht en hoogmoet sijgen;
Het is een eerlick huys, dat op sijn eyge wet
Verkeerde rancken weert, en goede regels set,
Maeckt op uw eygen hant, en binnen uwe deuren,
Een matigh keucken-recht en alle goede keuren,
Laet mate, laet bescheyt op uwe tafel staen,
Niet dwase lieden pracht, of sotte vrouwe waen.
Ick hoorde lest een vrient van desen handel spreken,
Die maeckte groot beklagh van duysent huys-gebreken;
Het scheen dat sijn gemoet met alle feylen vocht,
Een stell' ick hier te boek, of 't iemant smaken mocht.
By veelderley beslagh, dat wijse lieden straffen,
Soo stell' ick (sprack de man) als noodig af te schaffen
Het suycker, dat men dient nae dat men is versaet,
Recht lock-aes tot de lust en voor den over-daet,
Wat koomt'er over al gebortelt uytter weelden
Ooft, huisraet, huisen selfs, mans, vrouwen, groote beelden
Van alderhande wilt! en wat en is'er niet,
Van dat men op de mart of in de winckels siet?
Ey wat een selsaem tuyg! gestooft, gereckt, geblasen,
Bedot, begaet, begomt; ach, poppen voor de dwasen!
Ach! peste voor de beurs, en kosten sonder eer,
Ten is nau aengedist, en siet, 't en is niet meer!
Een ieder tast er in; en, die hen niet en schamen,
Vergaren over hoop geheele suycker-kramen,
En gaen ten lesten heen met buycken vol gebrast,
En des al niet te min met schotels vol getast;
Siet daer het gantsche nut van uwe dure beten,
De tafel is geleêght, en niemant heeft gegeten;
Voorwaer 't is Egels werck te slocken als een vraet;
En kost te dragen meê, oock als men henen gaet.
Gedenckt, begeerigh oogh! dat vrienden ende magen
Ten eten sijn genoot, en niet om weg te dragen:
Het is van over langh een onbeleefde gast,
Die, met een vollen buyck, noch in de schotel tast.
Het is een oude wet, gesproten uyt de reden,
Dat iemant, als hy reyst, magh in den wijngaert treden,
Magh plucken voor den mont een rijpen druyven tak;
Maer niemant staet'et vry te plucken voor de sack.
Dit leert, van eersten af, de teere jonckheyt snoepen,
En, om 'k en weet niet wat, geheele dagen roepen;
Des koomt ons menig leet van wegen dit gebruyck:
De koortsen aen het hert, de wormen in den buyck.
Ick wenste, dat het volck dit onheyl wilde stuyten,
En dienen boom-gewas, en aengenaeme fruyten,
Geschencken van het velt, en van des Heeren gunst,
Die met haer aerdig waes gaen boven alle kunst.
Ick wenste dat het volck vercierde gansche tafels
Met eygen huys-geback, van struyven en van wafels,
Met room en witte saen, met toerten uyt den hof,
Dat ware minder kost, en even meerder lof.
Ick weet dat menig vraet sal tegen onse reden
Veel brengen aen den dagh, en vreemde rancken smeden,
Maer efter is de pracht van desen overdaet
Aen goede sielen leet, aen wijse lieden smaet.
| |
[pagina 481]
| |
Hoe! sal een grilligh hooft, tot nadeel van de seden,
Vermogen nieu bejagh te brengen in de steden,
En sal een sedigh hert niet mogen sonder schant
De tucht te voeren in ten dienste van het lant?
Ey lieve, laet het volck, laet alle spotters gecken,
En laet uw gansch bedrijf tot goede seden strecken;
Stelt u na reden aen, en geensins na de lust:
Wat is van schamper jock? doet wel, en sijt gerust. -
Dus verre sprack de man. Hier maen' ick alle vrouwen
Hier op, met rijpe sorg, eens raet te willen houwen;
Let wat den oirboir eyst, en schrijft uw punten uyt,
En maeckt een staets-gewijs, een dienstig huys-besluyt.
Maer, desen onverlet, leert met de keucken moeyen,
Leert, wat de hoeve sent, of wat'er van de koeyen
Of van den boomgaert komt, beleyden aan den heert,
Ten dienste van den gast, ten nutte van den weert.Ga naar voetnoot1)
Leert alle groen gewas op uwe tafel brengen,
't Is kunste, nae den aert dat wel te konnen mengen;
Maeckt koecken uytten hof, doch niet van alle kruyt,
Maer kiest'er met bescheyt de beste soorten uyt.Ga naar voetnoot2)
Leert, hoe men somer-fruyt kan voor de winter sparen,
Leert, hoe men aerd-gewas in pekel sal bewaren,
Leert, hoe men jonge vlier moet sulten in de Mey,
En hoe men winnen moet het amper que-geley:
Leert, hoe men toerten backt van druyven, perssen, krieken,
Van hoppe, van latou; pottage voor de siecken,
Van room of versche kaes; leert, hoe een geestigh kock
Tot goeden smaecke brenght een rauwen artisock.
Leert braden na den eysch, leert sieden ende stoven,
Leert fruyten in de pan, en backen in den oven,
Verlustight uwen vrient met eygen huys-geback,
Dat is uw kleyne kost, en even groot gemack.
Niet dat met eygen hant dit juyste moet geschieden,
Het dient, op dat de vrou te beter magh gebieden;
Een die niet recht en weet den gront van haer bedrijf,
Is staegh een slappe gans, en noyt een handigh wijf;
Het staet de vrouwen toe te trachten om te weten,
Hoe koek en keucken-meyt haer quyten aen het eten;
Of schoon het kleyn beslagh veel aen het meyssen staet,
Noch moet de vrouwe sien al wat'er ommegaet.
Sy dient, met rijpe sorgh, haer boden aen te wijsen,
Hoe dat men na den eysch een vrient behoort te spijsen,
't Is noodigh, dat de vrou haer maeghden openbaert
En wat'er dient genut èn wat'er dient gespaert.
Ghy moeders, sijt bedacht uw dochters op te trecken,
Op datse, daer het dient, voor vrouwen mogen strecken;
Maeckt, dat het gansch gesin, tot aen de joncxste meyt,
Magh voelen haer verstant, en vinden haer beleyt.
Is u een schoone jeught te samen opgewassen,
Geeft yeder haren tijt om op het huys te passen,
Geeft yeder haren keer om aen de mart te gaen,
En leertse, door het doen de keucken gade slaen.
En ghy, o teere maeght, leert, even voor de jaren,
Leert wat het huys vereyst, oock eerje komt te paren;
Leert alle rijp beleyt, oock in uw jongen tijt,
Leert wijf en moeder sijn, terwijl ghy vrijster sijt.
Veracht de keucken niet; veel hoogh geboren vrouwen
Die hebben desen plicht gewilligh onderhouwenGa naar voetnoot3);
Hoe menigh edel wijf heeft voor een lustigh man
Iet dat hem wel beviel gebacken in de pan!
Veracht de keucken niet; oock wijt-beroemde mannen
Die hebben aen den heert de sinnen ingespannen,
Die hebben onderstaen, èn visch èn alle vleysch,
Te sieden na de maet, te braden nae den eysch;
Die hebben alle moes, en alle boom-gewassen,
Gewesen aen het volck de maege toe te passen,
Niet op een wilden bof, of soo het vallen mocht,
Maer naer het jaer-getijd', en reden van de locht.
't En is geen slechte kunst, met onderscheyt te weten
En wat'er dient gemijt èn wat'er dient gegeten;
Want die hier recht bewust en wel ervaren sijn,
Die worden metter tijt haer eygen medecijn.
Wat heeft'er menigh wijf, door onverstandigh koken,
Een goede beet vermorst, en alle lust gebroken!
Een ander wederom, die koestert haren weert
Met, ick en weet niet wat, door konste van den heert.
Veel konnen sonder kost een schotel spijse maecken,
En doen een moes-gerecht aen vyse monden smaecken;
Men vint'er die terstont, oock als het niet en past,
Onthalen met vermaeck een onverwachten gast.
Wel aen dan, soete jeught, leert nutte tasel-vonden
En voor een kloecke maegh èn voor de swacke monden;
Dat maeckt een jonge vrou de vrienden aengenaem,
Dat maeckt een jonge vrou voor al het huys bequaem.
Maer wacht des niet te min van op de klap te raecken,
En by het schamper volck uw naem bekent te maecken
Door eenigh nieu gerecht, of ongewone vont,
Ten luste van het oogh, of van een geyle mont.
Uw namen door de stadt hier in te laten spellen
Sal by een sedigh hert uw lof in twijfel stellen;
Al wat hier nieus ontstaet (soo menigh man gelooft)
Koomt uyt een weligh hert, of uyt een dertel hooft;
| |
[pagina 482]
| |
'k En wil niet, dat het volck sal op de keucken passen
Ten luste van het vleys, of om te leeren brassen;
Ick wil maer, dat het wijf de gaven van den Heer
Sal koken opte maet, en rechten metter eer.
Te nutten goede kost, en dat in rechter maten,
Te schaffen na den eysch, is ieder toegelaten;
Hebt maer geduerigh acht te loven uwen God,
En hanght niet al te seer de sinnen aen de pot.
Die sonder overdaet sijn tafel weet te decken,
Het sal hem tot vermaeck en frissche leden strecken;
Want die voor sijnen God een reyne maeltijt doet,
Wort aen het lijf gesterckt, en in de siel gevoetGa naar voetnoot1).
Doch schoon of menighmael de vrouwen haer vergeten,
En plegen overdaet ontrent het prachtigh eten,
Noch blijckt'et, dat de mans hier even schuldigh sijn,
Indien niet aen de kost, ten minsten in den wijn.
Hoe siet men menighmael, hoe siet men lieve gasten
Door weldaet hinder doen, door vrientschap overlasten,
Door heusheyt in gevaer, door gunste schier gedoot,
Door blijtschap in verdriet, door nooden in den noot?
Men laet een groote plas in diepe koppen schincken,
Men moet'er op een prins, of op een koninck drincken;
Voor al doch op het heyl van onsen vryen stant,
En siet, dit is het volck gelijck een dwingelantGa naar voetnoot2).
Daer is geen seggen aen, ten baet geen tegenspreken,
Het is een stale wet, en daerom niet te breken,
De wijn moet uyt'et glas, en wort'et niet gedaen,
Het moet dan (soo het schijnt) de landen qualick gaen.
Noch is'et niet genoegh; men laet de deuren sluyten,
Men hout de gasten op, en niemant kander buyten,
Al is de maegh gepaeyt, men hitse totten dorst,
Men brenght'er rauwe vis, of heet-gekruyde worst.
In plaetse van de mont in rechte maet te laven,
Soo lijt de wijn gewelt, de vrienden worden slaven;
Ey, wat een selsaem dingh! waer toe gedwongen dranck?
Of laet de vrienden t'huys òf laetse buyten dwanck.
Wy wonen, soo het schijnt, in vry-gevochte landen;
En leven evenwel in enge tafel-banden:
Wie maer een eerlick man eens spijst aen sijnen dis,
Die meynt dat hy een heer van sijne vryheyt is.
Waer toe een vrient gepraemt met dese groote backen,
Die niet de maegh alleen, maer al de leden swacken?
Ghy toeft hem aen het lijf, maer quetst hem aen den geest,
Hy quam gelijck een mensch, hy gaet gelijck een beest.
Waerom het edel nat soo quistigh uytgegoten?
Waerom uw soete vreught met sotte pijn besloten?
Wat godsdienst kan het sijn, te drincken sonder dorst?
Ey! soo ghy segen eyst, soo bid voor uwen Vorst.
Vermijt doch uwen vrient van reden af te leyden,
Want door bescheyt te doen soo wort men onbescheyden;
Gesontheyt maeckt gewis de menschen ongesont,
Wanneerse mette wijn koomt vloeyen in de montGa naar voetnoot3)
En beelt geen menschen in, dat oyt des Heeren segen
Door glasen is verweckt, door rasen is verkregen:
De sonden sijn van outs de gronden van verdriet:
Ghy, drinckt maer tot vermaeck, en dwinght de vrienden niet.
Laet uw beleefde gunst, laet uwe maeltijt strecken
Om tot een reyne vreught de vrienden op te wecken;
Doet wel aen uwen gast, het is een oude wet,
Maer wilder iemant gaen, en doet hem geen belet.
Ghy moet aen uwen disch uw beste vrienden toeven
Door reden, door gespreck, en niet door groote schroeven;
Het is de beste weert, die vrienden onderhout
Niet met een diep gelas, maer met een soete kout.
God heeft èn soeten dranck èn spijse laten wassen,
Om in gesette maet u toe te mogen passen;
Ghy daerom, watje nut of totten monde keert,
Siet, datje met den geest den milden Schepper eert.
Danckt vry den grooten God, o vrye Nederlanden!
Van sijn gestreckte gunst, en uwe rijcke stranden;
Wat naer of verre wast, wat uytter aerden groeyt,
Dat koomt u mette zee ter haven in gevloeyt.
God is gelijck de son, die duysent gulde stralen
Laet van den hemel af op uwe steden dalen;
Wat oyt aen boomen hingh, of op de velden stont,
Dat wort u van den Heer gesteken in den mont.
Men vint hier in het lant geen most of rijpe wijnen,
Gelijck men elders doet, daer heeter stralen schijnen;
| |
[pagina 483]
| |
En des al niet te inin soo heeft uw gantsche kust
Van mosten wils genoegh, van wijnen volle lust:
Al wat de Necker geeft, al wat de Fransche dalen,
Al wat Madera sent, het speelt in uwe schalen;
Al waer in eenigh lant een rijpe druyve berst,
Daer wort, tot uw behoef, een segen uyt geperst.
Men packt in uw bevangh geen blaeuwe tonne-vygen,
Sy komen evenwel op uwe tafel sijgen;
God heeft den Spangiaert selfs als in de borst geprent,
Dat hy na dit gewest de beste druyven sent.
Wat lijt'er menigh volck des somers heete vlagen,
Om aen dit verre lant sijn vruchten op te dragen!
Hier is geen snycker-riet, dat in de dalen wast,
En noch wort hier de jeught met suycker overlast.
Het Indisch rijck gewas, de peper, foely, noten,
Wort hier, gelijck het graen, op solders uytgegoten;
Men pluckt hier geen kanneel, geen ander edel kruyt,
Wy deelen 't evenwel met gansche schepen uyt.
Of China maer alleen en backt de porceleynen,
En houtse menigh jaer gelijck de lieden meynen,
Men vint hier onderwijl de fijnste lijckewel
Of by een schippers wijf òf by een boots-gesel.
Al sijn in dese kust geen onder-aerdsche slaven
Die koper, yser, stael, in diepe kuylen graven;
Soo woont doch hier het volck dat groote stucken giet,
En met een hol metael door harde mueren schiet.
Al sijn hier in het lant geen steyle boom-gewassen,
Die tot een hooge mast op groote schepen passen;
Noch sijn hier evenwel meer seylen opte ree,
Als oyt een machtigh Vorst had opte ruyme zee.
't Is maer een kluyte lants, dat hier de lieden banen,
Noch sijn de solders vol, en buygen van de granen;
Men vint hier in het lant maer weynigh eygen wol,
Van lakens evenwel sijn alle winckels vol.
Geen dier van ons gewas en draeght'er schoone vellen,
Wie kan noch evenwel hier al de bonten tellen?
Hier is geen rijcke worm, die ons de syde spint,
En waer is 't daer men meer fluweel en syde vint?
Wie kent'er eenigh gout in onse kust gewassen?
Noch vint men even hier veel duysent rijcke kassen:
Men graeft tot heden toe geen tin in dit gewest,
Noch blinckt'et evenwel in dese landen best.
Het schijnt, dat hier het lant sal in het water sincken,
En niemant evenwel en wilder water drincken;
Het water is te schrael, te killigh op de borst,
Hier wort het koren dranck, het graen is voor den dorst.
Bedenckt dit, Zeeuwsche jeught! en weeght'et in 't bysonder:
Al wat uw lant besit, dat is een eygen wonder;
In alle rijck gewas sijn uwe velden schrael,
Ghy noch, die niet en hebt, die hebt'et altemael.
Al wat de werelt vanght, dat valt in onse fuycken;
Geef maer, o goede God! dat wy het wel gebruycken;
Geef ons een danckbaer hert, een ingebonden geest,
Die uwe gunste lieft, en uwe straffe vreest.
Hy kleeft aen enckel stof, en eet gelijck de beesten,
Die niet in all's en eert den Vader van de geesten;
Het is een steen, een block, een ongevoeligh swijn,
Die niet een deusigh hooft blijft hangen aen den wijn.
Rijst hooger, Christen hert, en als de goede gaven
Verdrijven uwen dorst of uwen honger laven;
Soo dringht de sinnen op, en seght in uw gemoet:
Wie ben ick nietigh mensch die God soo milde voet?
Een woort noch tot de vrou: En laet u niet bestuyven
Of van het Rinsche nat òf van de Fransche druyven,
Of ander heet gewas; maer, als ghy vrienden toeft,
Zijt sober in den dranck, schoon dat'er iemant schroeft;
't Is gantsch een leelick dingh, dat mans te gulsich drincken,
En uyt een volle maegh na vuyle dampen stincken;
Maer 't is een booser plaegh, 't is schande voor den wijn,
't Is ja de vuylheyt selfs, dat vrouwen droncken sijn!
De wijn, die baent de wegh tot veelderley gebreken,
De wijn, die maeckt de tongh genegen om te spreken,
De wijn baert herten-leet en menigh ongeval,
De wijn te ruym genut, die maeckt de wijse mal;
De wijn, te veel besteet ontrent de swacke vrouwen,
Kan verre boven al den meesten hinder brouwen:
Wel, sijt dan niet geneyght tot haren soeten geur,
Eylaes, een droncken wijf is maer een open deur.
Ghy, wacht oock even dan u tot een weligh praten,
Of tot een losse vreught te veyligh uyt te laten;
Die sonder mate ralt, is droncken in den schijn,
Schoon datse niet en voelt de dampen van den wijn.
Ick keere totten man: Laet uw geselschap weten
Wie dat de lieden sijn die met u komen eten,
Soo magh èn spijs èn dranck èn tafel sijn gepast,
Na mate van de saeck en weerde van de gast.
't Is met een jonge vrou by wijlen soo gelegen,
Dat sy geen heere-straet en kent voor enge stegen;
Sy struyckelt al te licht, en tast geduerigh mis,
Om datse dom, en groen of niet geoeffent is.
Men vint in dit geval niet selden vreemde slagen,
Die somwijl aen de man tot in het herte knagen;
Men vint'er wonder veel, één dient'er by gebrocht,
Op dat ons jonge vrou haer beter quijten mocht.
Een geestigh edelman had, om bescheyde reden,
Een hoog-geboren Vorst by hem te gast gebeden;
Die quam ontrent de noen met groote sleep verselt,
Maer hiet de knechten gaen, met dat'er was gebelt;
Hy was in slecht gewaet en van mismaeckte leden,
Doch goedigh in der aert, en van beleefde seden;
De weert en was er niet, maer wel sijn jonge vrou,
Die meynd', hy waer een knecht van een die komen sou.
Sy seyt hem: ‘Rap gesel, waer toe het ledigh treden?
Hier, kloost dit bultigh hout, en oeffent soo de leden.’
| |
[pagina 484]
| |
De Vorst seyt niet een woort, maer grijpt terstont de bijl,
En geeft hem aen het werck, en kapt een lange wijl.
Hier over komt de weert met haesten ingetreden,
En siet dit selsaem dingh, onseker van de reden,
Onseker, wat'er schuylt in soo een vreemt geval,
Onseker, wat hy doen of wat hy laten sal.
Ten lesten berst hy uyt: ‘o weertste van den lande,
Wie doet u dit verdriet, en my de groote schande?’
Tot antwoort wort geseyt: ‘Me-vrouw heeft uwen gast
Aen desen block geset, en met de bijl belast.
Ick drage lieve vrient, en vry niet sonder reden,
Ick draegh (eylaes!) de straf van mijn wanschapen leden,
Ick drage mijn gebreck, maer draegh het met gedult;
'k En wijt' het geenen mensch, het is mijn eygen schult.’
Daer was'et al bekaeyt, de vrou is niet te spreken,
Maer gingh haer in den stal of in den hof versteken,
Haer man bracht wat hy mocht tot onschult aen den dagh,
Maer des al niet te min het heeft een domme slagh.
Hoort mannen, deftigh volck! òf trout besette vrouwen,
Of leertse na den eysch de vrienden onderhouwen;
Want een die niet en weet wat u en haer betaemt,
Maeckt dickmael uwen vrient en haren man beschaemt.
Ten wort u niet geleert tot aller tijt te brassen,
Noch eeuwigh, jonge vrou! op uwen mont te passen:
Weest suynigh na den eysch, en schaft, wanneer het dient,
Een schotel voor een gast, een bete voor een vrient.
Of schoon u onverhoets eens gasten over quamen,
Al is uw keucken slecht, j'en hebt u niet te schamen;
Doet brengen dat'er is, al waer het zout en broot,
Of anders, ronde kost: een vrient is haest genoot,
Een vrient is haest gespijst, een vrient is haest te vreden,
Een vrient, een eerlick man, die voeght hem na de reden;
Een vrient aensiet'et hert, een vrient, een ware vrient,
Is dickmael mette wil en sonder kost gedient.
Wat hoefje, jonge vrou, uw teere jeught te quellen,
Al hebje niet te veel uw gasten voor te stellen;
Siet, als u spijs ontbreeckt, soomt tot uwer baet
Schoon lywaet voor den disch, voor u een bly gelaet.
Neemt acht in dit geval het voor-hooft niet te fronssen,
Vermorst uw spijse niet gelijck de vuyle slonssen;
Mijt pracht in uw beleit, maeckt alle dingen net;
Dat is in mijnen sin de beste tafel-wet.
Als 't al is bygebracht om uwen gast te spijsen,
Soo weet ick boven dat noch een gerecht te wijsen:
Ghy die met kleyne kost uw vrient wilt maken bly,
Gaet, set'er op het lest uw eygen tonge by.
Alleen een vlijtigh oogh doet koude spijse smaecken,
Dat kan, oock sonder kost, de lieden vrolick maecken;
Waer rechte geesten sijn, daer leeftmen van de kunst,
Waer rechte vrienden sijn, daer leeftmen van de gunst.
Ghy kont de naeste reys uw jonste beter toonen,
En met een ruymer hant het eerste mael verschoonen;
Ghy, maeckt slechts dat de kock en dat de tafel spreeckt,
Dat somtijts u de daet, de wille noyt ontbreeckt.
Eer dat ick vorder ga, soo moet ick hier belasten
Drie dingen aen de weert, drie dingen aen de gasten,
Drie dingen aen de vrou, drie dingen aen de knecht,
En, siet hier is het gros van alle tafel-recht:
De weert, na onsen raet, die moet ten eersten schouwen,
De gasten aen den disch met kracht te willen houwen,
De gasten tegen meugh te porren totten dranck,
De gasten in het huys te sluyten tegen danck.
De gast moet veerdigh sijn, en op sijn ure letten,
Moet daer de weert gebiedt hem neder laten setten,
Moet in sijn eygen huys besluyten sijnen hont,
De weert heeft al genoegh aen éénen gragen mont.
De vrouw moet opten disch en opte keucken passen,
Moet lywaet ende tin ter eeren laten wassen,
Moet toonen metter daet, en even mette schijn,
Dat haer de gasten lief, en weerde vrienden sijn.
De knecht, en wie'er dient, moet heus en vlijtigh schencken,
Moet trachten niemants kleet met storten oyt te krencken;
En dan noch vont het volck in oude tijden goet,
Dat niemant drincken magh, wanneer hy schencken moet.
Hier ware nu de tijt een regel uyt te schrijven,
Hoe dat een jonge vrou haer marktgangh heeft le drijven,
En wat'er voor het huys is noodigh ingebrocht,
En wat'er voor het huys is beter ongekocht.
Doch in dit nieu beslagh en staet ons niet te treden,
Dewijl ick seker houw, dat over langh geleden,
Een dochter dese les ten vollen heeft geleert
Doen, alsse noch ontrent haer moeder heeft verkeert.
Wie oyt een handigh wijf wil voor een man bereyden,
Die moetse van der jeught in huys en keucken leyden,
De reek van dese plicht is van een groot beslagh,
Het koomt van langer hant, en niet op éénen dagh.
Doch soo daer iemant is tot echten staet gekomen,
Die in haer ouders huys niet waer en heeft genomen,
Wat tot het koopen dient, die vange nimmer aen,
Alleen en sonder hulp de kramen in te gaen.
Het sal bequamer sijn, haer voor een tijt te paren
Met een die sneger is en van besette jaren;
Die sal haer wijsen aen al wat'er omme-gaet,
En stijven haer bedrijf door haren goeden raet.
Wat hier toe vorder dient, en is niet in de boecken,
Maer opte marten selfs, en in de daet te soecken;
Men wort ten lesten kloeck en uytter-maten vroet,
Wanneer men neerstigh let, hoe dat een ander doet.
Een woort noch evenwel: Veel loopen achter straten
Vol kommerlick gewoel, en besich uytter-maten,
En koopen niet te min, in vleesch en versche vis,
Het slechtste van de banck, het blaeuste dat'er is;
Al om de minste kost, gelijck de lieden seggen.
Maer neen, besette vrou, leert beter gronden leggen;
| |
[pagina 485]
| |
Leert eenmael dese les, dat noyt de beste koop
Leyt in het minste gelt of in den meesten hoop.
Is iemant van het volck genegen om te sparen,
Die koope nimmermeer als van de beste waren;
Het beste, wat het sy, is over al bequaem,
Ghy, koopt tot aller tijt het beste van de kraem:
Het sal aen uw gesin ten nutte konnen strecken;
Het sal uw weerden vrient tot uwe gunste trecken;
Het sal u dienstigh sijn, soo hy een goede beet
Met vreughde, sonder twist, aen sijne tafel eet.
Ghy sult, met dese vont, hem in den huyse binden,
En niet, dan als het dient, by vreemde gasten vinden;
Wie door een milde kock op hare tafel past,
Die maeckt een eerlick man geduerigh haren gast.
Ick weet, dat menigh wijf, met al te deun te leven,
Den Heere van het huys heeft uyt'et huys gedreven;
't Is seker dat de man sich elders henen keert,
Wanneer een karigh wijf haer tafel niet en eert.
Wy vinden overal een hoop van deune vrouwen,
Maer weynigh recht bequaem om huys te konnen houwen;
Die voordeel meynt te doen met al te schralen dis,
En kent noch heden niet wat recht een huys-wijf is:
Maer die de kunste weet, wanneer men dient te sparen,
En laet te rechter tijt haer deune sinnen varen,
En als 't de reden eyst, de keucken vieren kan,
Dat is een weerde vrou, de kroone van den man.
Hier dien' ick met een woort de vrouwen aen te raecken,
Die al te grooten werck van hare kelen maecken;
Ick weet dat menighmael geen spijs en wort gekocht,
Als die een lecker wijf tot hare lusten socht:
In vleys, in vis, in fruyt, in moes, in hof-saladen,
In dat'er is geroost, in dat'er is gebraden,
Of aen den heert gestooft, men vint'er niet een beet,
Als dat haer kiesche mont met volle tanden eetGa naar voetnoot1).
Ghy, hout een ander streeck, en tracht voor al te weten,
Wat kost van uwen man met smake wort gegeten;
Eu dan, soo ghy de maegh soo verre buygen kont,
Soo leert na sijne smaeck gewennen uwen mont.
Ick wilde, dat het wijf haer lusten konde dwingen,
En heulde niet den man, tot in de minste dingen;
Waer wil en tegenwil te samen wort gepast,
Daer rijst een ware sucht, en set de liefde vast.
Dan of het soo geviel, gelijck het kan geschieden,
Dat u de maege walght, en niet en laet gebieden;
Of dat uw tegen-aert als met de spijse vecht,
Soo geeft noch aen den man sijn volle tafelrecht.
'k En wil noch evenwel geen echte mannen leeren,
Haer lusten gade slaen, haer luye buycken eeren;
Neen, dat is niet gemeent, wy leggen geenen gront
Noch voor het dertel vleesch, noch voor een geylen mont.
't En is geen minne-werck op haren mont te passen,
Laet vraten lecker sijn, die leven om te brassen;
En weest niet al te kies, niet al te keucken-sot,
't En voeght geen reyne ziel te wonen in de pot.
Het keel-gat is een wolf, en wat de menschen eten
Glijt in der haesten deur, en is terstont vergeten;
Dus, soo uw tanger lijf geen innigh letsel heest,
Soo neemt tot voetsel aen al wat de keucken geeft.
Een saecke, tot besluyt, is dienstigh hier geweten:
Doet voor-raet na den eysch van dranck en noodigh eten;
Van alderhande brant, en sooje sparigh sijt,
Koopt niet als om gereet, en dat te rechter tijt.
Een moeder van het huys moet passen op de stonden,
Moet letten op den aert van alle grage monden;
Ghy die geen slappe gans en wilt geheeten sijn,
Schout al te verschen broot, en al te nieuwen wijnGa naar voetnoot2).
Hier achte niemant vreemt, dat wy te voorschijn bringen
Het diepste vrou-geheym tot aen de keucken-dingen;
Tot al het innigh huys. Jonckvrouwen, ick beken,
Dat ick in dit beslagh de naeckte schrijver ben.
Al watje naest bevint op uw bedrijf te passen,
Is verr' het minste deel op mijne gront gewassen;
Een ander geeft de stof, en ick het rijm alleen;
Ick menge slechts de kalck, een ander geeft de steen.
Wie regels stellen wil op huys en keucken-saecken,
En tracht in dit beroep de gronden aen te raecken,
Moet tot de vrouwen gaen, en leenen haren raet,
En leeren even daer, al wat'er omme-gaet.
Lucani geestigh wijf heeft, op verscheyde stonden,
In dat manhaftigh boeck veel dingen uytgevonden,
Tot ciersel van het werck, heeft dickmael bygebracht
Iet, daer de schrijver selfs niet op en had gedacht.
Mijn weerde bedgenoot, mijn siel en tweede leven,
Heeft menigh schoon juweel aen onse vrou gegeven;
Want als mijn trage pen by wijlen stille stont,
Soo kreeghse weder stof uyt haren lieven mont.
Vint sich dan eenigh mensch, door onsen boeck te lesen,
In huys of huys-bedrijf wat naerder onderwesen;
Die wensche vrede toe, en biede goeden dagh
Aen haer, die totte gront in dese plichten sagh.
Voor al moet onse vrou haer plichten overpeysen,
Wanneer haer weerde man wil uytten lande reysen;
Wat heeft'er menigh wijf haer goeden naem bekladt,
Die sonder goet beleyt, en sonder hoeder sat!
Jonckvrouwen, leent het oor! mijn penne sal gewagen,
Hoe sich in dit geval een vrouwe dient te dragen;
Leert, hoe een echte wijf haer liefde toonen kan,
Al isse mette zee gescheyden van den man:
Ten dage van de reys, soo wilt voor eerst besorgen
Iet dat hy nutten magh, al is'et in de morgen;
| |
[pagina 486]
| |
Brenght, tot een seker pant van uw beleefde sucht,
Iet dienstigh voor de maegh en tegen quade lucht.
Is 't verre dat hy reyst, gaet met de vrienden buyten,
En leyt hem, naer het valt, aen wagens ofte schuyten;
Of druckt u dat te seer in uw bedroeft gepeys,
Soo valt hem om den hals, en wenst hem goede reys;
Wenst, dat de lieve God, in ryden en in varen,
Hem wil geleyde doen, en over al bewaren;
Wenst, dat hy met gemack, en sonder tegenspoet,
Haest komen daer hy gaet, haest weder keeren moet.
Wanneer uw tweede siel is uytte stadt gereden,
Soo wil een meerder sorgh in uw beroep besteden;
Let op uw eygen selfs, daer is nu volle tijt,
Let op uw innigh hert, terwijl ghy ledigh sijt.
Of schoon uw vrient verlaet de kusten van de Zeeuwen,
Ghy meught noch evenwel niet ledigh sitten geeuwen;
Niet sitten in de deur met handen opten schoot,
Ghy treet nu in het ampt van uwen bed-genoot.
En spreeckt niet als het wijf, by Salomon beschreven:
Nu is 't de rechte stont sich in de vreught te geven,
Nu is'et eenmael tijt te koelen onse vlam;
De man is uytte weegh, het heck is van den dam.
Neen, sedigh herte, neen, vermijt u soo te spreken,
Maer wacht u des te meer in weelden uyt te breken;
Het is een heylloos wijf, dat, als de man verreyst,
Om gasten, om vermaeck, om speel te rijden peyst.
Ghy, blijft in uw bevangh, en let op alle saecken,
Siet met een wacker oogh wat uwe boden maecken,
Weest vroeger in de weer als ghy te voren pleeght,
Om dat'er grooter last op uwe schouders weeght.
Ghy, in het onderwint van uwen man getreden,
Gaet, knielt met uw gesin, en oeffent huys-gebeden;
Ghy moet in dit geval ten vollen onderstaen,
Al wat uw weerde man voor desen heeft gedaen.
Soo haest de gulde son u brenght den rooden morgen,
Ghy, eer uw vlijtigh hert te geven aen de sorgen,
Soo stelt uw gantsch gesin ootmoedigh voor den Heer,
En doet het alle daegh, en laet'et nimmermeer.
De mensch, ellendigh dier, is van sijn eerste gronden
Besoetelt uyter aert, verbijstert in de sonden;
Dies, waer hy vinger slaet of voeten neder set,
Daer wort'et altemael van sijnen ramp besmet:
Alleen het innigh hert, den Hemel opgedragen,
Brenght heyl en vast behulp voor alle boose plagen;
Alleen het reyn gebed, in Christi naem geseyt,
Dat suyvert uw bedrijf, en heylight uw beleyt.
God, segen van het volck, en wortel aller saecken,
Sal wat de mensche doet hem weder heyligh maecken
Alleen om Christi wil; dus vanght geen dingen aen,
Of wilt voor alle werck tot uwen Schepper gaen.
Straks, na dit goet begin, soo wilt uw sinnen geven
Tot Godes heyligh woort, den regel van het leven,
Suyght daer de reyne melck die ons de siele voet,
Daer is 't dat yder mensch het leven soecken moet.
En soo, ghy nae den eysch wilt alle saecken stieren,
Herkauwt dat heyligh aes, gelijck de reyne dieren,
Denckt vry dat yeder punt, dat hier geschreven staet,
Op uwe sinnen past, op uwe saecken slaet.
Leest van den eersten af, en sonder losse stucken,
Nu hier, dan weder daer, by horten uyt te plucken;
Leest staegh, en met bescheyt, leest, wijf en sedigh man!
Hier is, dat uwen geest tot Gode leyden kan.
Leest tweemael alle daegh, leest twee bescheyde deelen,
En brenght'et aen de siel, het sal uw feylen heelen;
En sijn de stucken kleyn, verdubbelt uw getal,
Gelijck u, na den eysch, de reden wijsen sal.
Maer als des Heeren dagh koomt over u gesegen,
Soo wilt uw reyne plicht in dubbel mate plegen;
Hebt dan op uw bedrijf een naerder oogh-gemerck,
God eyst op sijnen dagh bysonder offer-werckGa naar voetnoot1).
Al schijnt des Heeren boeck u wonder groot te wesen,
Ghy sult'et, even dus, ten vollen konnen lesen,
Oock eer de gulde son den wagen omme-went,
En tot een ander jaer met nieuwe peerden rentGa naar voetnoot2).
Doch maeckt het heyligh boek niet uytter hant te leggen,
Of laet het gansch gesin op hare beurte seggen,
Wat yder heeft geleert en uit de Schrift gemerckt,
Waer door hy sijnen geest ten goeden heeft gesterckt.
Want soo gy niet en pooght een yder wat te vragen,
Gewis het meeste deel sal weynigh mede dragen;
Maer als een yeder spreekt, en reden geven moet,
Dan is'et dat de geest sijn plichten beter doet.
Vergeet oock even dan geen alemoes te geven,
En laet een droeve siel van uwen segen leven;
Lijt iemant hongers noot, of eenig ander leet,
Sent kost, wanneer het dient, of geeft een noodig kleet.
Gy nu, met dit begin geheylight aen de leden,
Gaet, met een vlytigh hert, tot uwe saecken treden;
Maer siet, dat over al de reste van den dagh
Eenparig heenen gaen, en eynde nemen magh;
Laet aen uw wesen sien, laet in uw woorden mercken,
Laet schynen uytte daet en uwe gantsche wercken,
Laet blijcken over al, dat gy in uwen geest
Uw even-mensche lieft, en uwen Schepper vreest.
Bewijst met uw gewaet, met uwe reyne seden,
Bewijst met uw gebaer, niet uwe goede reden,
| |
[pagina 487]
| |
Bewijst'et overal, dat ghy een Christen bloet
In uwe leden draeght, in uwen boesem voet,
Een recht herboren ziel die moet haer gansche leven
Bepalen met de tucht, en aen de reden geven,
Haer lach, haer oog-gewenck, haer alderminste daet,
Moet naer den regel zijn, en passen op de maet.
Siet, hoe de groote God ook alle slechte saecken
Verweerdight menigmael ten nausten aen te raecken;
Siet, in den tempel selfs, siet alle kleyn gestel,
Niet sonder sijn beworp, niet buyten sijn bevel:
Hy laet op sijn gebod en naer den regel stieren
Domp-horens, richel-werck, ja snuyters, en klavieren,
Tot aen het minste tuygh; dat is tot ons geseyt,
Dat ook het minste werk dient in de tucht beleyt.
Laet vorder op den dagh uw sinnen niet verstroyen,
Niet vliegen in de lucht, niet loopen rinkelroyen,
Niet swieren over al, gelijck een losse stroom,
Maer pooght de geesten selfs te houden in den toom.
Een mensch, die ledigh is en laet de sinnen sweven,
Wort, ik en weet niet hoe, uyt sijnen wegh gedreven;
En als'er los gepeyns in onse sinnen speelt,
Wat koomt'er anders van, als dat'et sonde teelt?
Is nu misschien uw man soodanigh van manieren,
Dat hy een wind of brack, of diergelijcke dieren,
Een vinck of quackel voet, of eenig ander beest,
Daer aen hy menigmael verlustight sijnen geest,
Soo dient tot uw beroep, met alle vlijt te sorgen,
Dat sijn geminde queeck kreegh voetsel alle morgen;
Ten eynd' hy vinden magh, wanneer hy weder-keert,
Dat hem sijn weerde vrou in alle dingen eert.
Siet, als een geestig quant de vrijster wil behagen,
Hy sal oock haren hont in sijnen mantel dragen,
Ter eeren van de maeght; hij sal ook haren hont
En streelen metter hant, en kussen metten mont:
Die waere liefde draeght, en laet hem niet genoegen
Alleen tot sijnen vrient een gunstig hert te voegen,
Maer strekt hem wijder uyt; soo dat hy gunste biedt
Alwaer hy maer de gunst van sijn geminde siet.
Laet u geen vreemt besoeck om desen tijt behagen,
Schout al het manne-volck, behoudens eyge magen;
Hoe lichte, jonge vrou, ontstaet'er groot verdriet,
Wanneer men veel geloops aen uwe deuren siet!
Die met een echte man gemeensaem kennis houwen,
Vermogen, des versocht, ten goede sijner vrouwen,
Te leenen haer behulp; maer veel by haer te gaen,
Dat heeft, aen menig huys, door gunste leed gedaenGa naar voetnoot1).
Een vrient van haren vrient tot haren vrient te kiesen,
Heeft menigh eerbaer wijf haer eere doen verliesen;
Dus, schoon gy met uw man sijt over al gemeen,
Laet des al niet te min hem sijnen vrient alleen.
Een die van buyten koomt te willen herrebergen,
En is in desen stant een vrouwe niet te vergenGa naar voetnoot2),
Een neef, men weet niet wie, een vrient, een ander gast,
Doet somtijts sijnen weert een stillen overlast.
Wien is'et niet bekent, waer is'et niet geschreven
Wat Paris heeft gedaen, wat Paris heeft bedreven?
Wat Paris niet bedrogh ten lesten onderstont,
Toen hy een jonge vrou alleen gelaten vont?
Ey siet, de Grieksche vorst is in het dorre Kreten,
En laet dien vreemden haen met sijn geselschap eten;
O dwaesheyt van den man! hy mist sijn weerde lief,
Sijn gast die wort een schalk, een boef, een mensche-dief!
Al eer hy wederkomt, het seyl is opgetogen,
De vloot is van de ree, en over zee gevlogen;
Helene (wat een spijt!) Helene was gegaen,
En eerse wederkeert, soo is haer jeught gedaen.
Vermijt dan, jonge vrou, een bed te laten decken,
Vermijt in dit geval uw tafel uyt te trecken,
En gaet oock niet te gast, als by het naeste bloet,
Maer leeft om desen tijt, gelijck een mossel doet.
Te rijden in den duyn, te rotsen aen der heyden,
Of door een jongh gesel sich uyt te laten leyden,
Of, soo men elders doet, te varen met een jacht
In eenigh binne-meyr, of in een versche gracht,
Te nemen sijn vermaek met alle blyde geesten,
Te rennen door het lant tot alle boere-feesten,
En al, wanneer de man is uytter stadt gereyst,
En is niet dat de tucht van echte vrouwen eyst.
Die sonder haren man met vreemde mannen brassen,
En schijnen op haer eer niet meer te willen passen;
Gy, mijt dit loos beleyt; het is een listigh net,
De tafel is van outs een voorspel van het bedGa naar voetnoot3).
I 't Is waer, het Britten-lant kan dese weelde lijden,
Daer magh een echte vrou met losse toomen rijden;
Maer wat'er over zee in eenigh lant geschiedt,
In Hollant luyt'et vreemt, in Zeelant sluyt'et niet.
Als nu de moede Son, met afgemende paerden,
Ten lesten onderschept de rontte vander aerden,
Roept weder uw gesin, eer dat men gaet te bed,
En sluyt uw dagh-bedrijf met Godes soete wet.
Wilt noyt ontrent den heert met uren sitten gapen,
Noyt op een duffe stoof, of aen den vyere slapen,
Maer, als gy tot besluyt uw kinders heb gekust
Soo sluyt uw kamer toe, en stelt u naer de rust.
Uw man en hoort'et niet, dus moet ik hier gewagen
Van iet, dat slechts bestaet in rechte sinne-vlagen;
Neemt my ten besten af, dat ick in vryheit spreek;
Een die in stilte straft, die houdt de rechte streeck.
| |
[pagina 488]
| |
Daer is een vreemde lust van boenen, dweylen, schueren,
Van al te net te zijn, van duysent vreemde kueren;
Uw trap is mijn getuyg, daer niemant op en gaet,
Ten sy dat eerst de voet haer schoenen achter laet:
Men hanght een schoonen dwael, maar niet om aen te droogen,
Ten is maer enkel schijn en voor de lust der oogen,
Uw meeste keucken-tuygh en kent geen heete vonck,
En schier al wat'er blinckt en is maer voor de pronck.
Ick heb een wijf gekent (ô dwaesheit van de menschen!)
Van lywaet soo voorsien, als iemant mochte wenschen,
Men vont noch evenwel dat sy geduerig at
Of op een blaeuwe slet òf ick en weet niet wat.
Men vint'er heden noch die koffers, pysels, kassen,
Vol aerdig serviët, vol ammelakens tassen,
En altijt weder aen, en evenwel nochtans
En siet men over disch Pavy noch Rosekrans:
Men is'et al gewoon in berders op te binden,
En voor een goeden vrient en is'er niet te vinden;
Waer toe Lavenderbloem, en al het schoon damast?
Het slechtste van de kist is voor een weerde gast.
Men vint'er even hier met dese plaegh bevangen,
Die voor haer eygen bloet geen lywaet willen langen;
Soo dat de felle twist hierom soo verre slaet,
Dat jae een korsel man de koffers open slaet.
Ick hate dit bedrijf, een wyse van de vrecken,
Die menigh duysent pont in haere koffers trecken,
En hebben evenwel, al sijn de schatten groot,
Niet voor haer evemnensch, niet voor haer eygen noot.
Tracht, lieve, dit gebreck uyt uwen geest te bannen;
't Is rechte pluysery, gehaet van alle mannen,
Het is uw beste pant en aldernutste goet
Dat voordeel of gemack aen sijnen meester doet.
Ghy, siet op uwen man en sijn gebod te passen,
Laet dat den sleutel sijn van uwe rijcke kassen;
Wanneer'er iemant komt, en dat hy maer en spreekt,
Maeckt dat sijn woort alleen uw pysel open breeckt.
Maer veel, die onder u doen alle berders glimpen,
Verwecken menighmael de lieden om te schimpen,
Om dat het sinnigh wijf, dat banck en tafel wrijft,
Omtrent haer eygen selfs een vuyle slonsse blijft.
Laet ons op dit geval een woort te samen spreken,
Want hier, besette vrou, dient mede van geweken;
Ghy, die naukeurigh sijt ontrent een steenen huis,
Hout eerst het schoon gebou van uwe leden kuys.
Men siet meest over al de vrouwen opter straten,
In alderhande pracht geweldigh uyt-gelaten,
Men pleeght hier menigmael, men hout gesetten raet,
Op 't schicken van een hayr, en 't leggen van een draet:
Maer by een eygen man, of binnen sijnen huyse,
Daer vintmen menighmael een backhuys van Meduse,
Een leelick momme-tuyg, een spook, een vuyl gestel,
En, wilje 't al in een, een rechte morssebel.
Wie heeft doch niet gemerckt, hoe dickmael gansche dagen
Veel vrouwen sijn gestelt om kinders wegh te jagen?
Bekrosen, ongeschickt, wanbacken, afgeslooft,
Een schabbe voor het lijf, een nacht-doek om het hooft?
Begrommelt, ongesien, met ongewasse kaken,
In 't korte, soo gestelt, men schijnt'er af te braken;
Het dunckt my wonder vremt, hoe menigh eerlijck man
Dit lijden met gedult, en oversetten kan.
O fy van dat gebruyck! wilt u naer reden cieren,
De mensch is uytter aert een van de reyne dieren:
Heeft oyt een suyver kleet in iemant goeden schijn,
Ghy sijt het, jonge vrou, die net behoort te sijnGa naar voetnoot1).
Maer segh my doch een reys, is al uw geestigh hullen
Maer slechts om aen het volck het oogh te mogen vullen?
Om aen een jonge wulp, of ander dertel quant
Te dienen tot een spoor van sijnen geylen brant?
Neen, eerbaer herten, neen: wilt uwe teere leden
Alleen maer in de vreught van uwen man besteden:
Hy is uw lust, uw troost, uw vrient, en opper-voogt,
Dus brenght tot sijn vermaek al wat ghy brengen moogt,
En laet uw reyne dracht geen vreemde lust besorgen,
Maer past op uwen man, en kuyst u alle morgen;
Schickt hooft en leden op, al is'et noch soo vroegh,
Die éénen man behaeght, behaeght'er al genoeghGa naar voetnoot2).
Daer sijn omtrent de dracht twee schadelijke rotsen:
Of al te slordigh sijn òf al te prachtigh trotsen;
Hier dient een oogh in 't seyl, of anders sal het schip
Geraecken in gevaer van d'een of d'ander klip.
Daer sijn'er onder u die, juyst gelijck de slecken,
Genoeghsaem huys en al met haren lijve trecken;
Men vindt, dat haer beslagh, in hals en hant-cieraet,
Haer gansche vaders erf in prijs te boven gaet.
Ghy, die nu sijt getrout, mooght reyne kleeders dragen,
Op datj' aen uwen man te beter mooght behagen;
Ghy, die noch vrijster liiet, mooght cieren uwe jeught,
Op datje totten man te beter komen meught.
Laet dat uw baken sijn: geen kleet en moet'er strecken,
Om eenigh dertel oogh tot lusten op te wecken;
Blijft dan in dese maet, en sijt ontrent uw kleet
Niet al te slonsigh vuyl, niet al te machtigh breetGa naar voetnoot3).
| |
[pagina 489]
| |
Een die haer reyne dracht besluyt in dese palen,
En kan geen achterklap, met reden, achterhalen;
Want wat men hier en daer voor wijse schrijvers vint,
Die sijn meest altemael in desen eens gesintGa naar voetnoot1).
Waer toe de groote pracht? wat is'er meê te winnen
Als nijt van uws gelijck? betoomt uw trotse sinnen;
Men acht een vrouwekleet dan best te sijn gemaeckt,
Als 't niet en wort benijt, en niet en wort gelaeckt.
De loon van hooge dracht is een van dese dingen:
Of datje boven staet u schijnt te willen dringen,
Of datje soeckt de gunst van eenigh buyte-vrient,
Of datje metter daet èn vlees èn werelt dient.
Kiest een van dese dry, alleen de bloote namen
Die sullen uwen man, die sullen u beschamen,
Ghy daerom, Christen hert, mijt, door een sedigh kleet,
En ander lieden haet èn eygen herte-leet.
Hoewel ghy machtigh sijt, waer toe het machtigh prijcken?
Laet, wat uw gelt vermagh, ter rechter plaetsen blijcken;
Maeckt, dat een schamel mensch, in plaetse van geklagh,
Een segen over u met reden spreken maghGa naar voetnoot2).
Het gout aldus besteet en vreest geen holle baren,
Geen krijgh en haer gevolgh, geen tanden van de jaren,
Geen brant of hoogen vloet, geen ongewisse kans;
Het gout, aldus besteet, dat heeft den besten glans.
De rijckdom, aengeleyt om uwe pracht te stijven,
Kan u van uwen God en uyt den Hemel drijven;
Maer rijckdom, aengeleyt ontrent een schamel mensch,
Kan u voor eeuwigh sijn vermaeck en herten-wensch.
Veel is'er over al, door overtolligh proncken,
In prangen van de siel en swaren anghst gesoncken,
Als haer de doot bestreet; maer noyt en heeft de pracht
Aen iemant, toen hy sterf, den minsten troost gebracht.
Wel laet dan uw gepeys niet anghstigh liggen malen
Hoe datje met'et lijf sult voor de werelt pralen,
Maer weest tot aller tijt met desen anghst vervult,
Hoe datje voor den Heer de siele cieren sult.
Het ware vrou-cieraet en is geen hayr te vlechten,
Geen baggen aen te doen, geen kanten op te rechten;
Het is een sedigh hert, dat uyt een stillen geest
Sijn oogen neder slaet, en sijnen Schepper vreest.
Verlaet dan alle sucht van dese malle dingen,
En stelt uw ciersel niet in uwe groote ringen;
Want schoon men groote schat in rijcke steenen quist,
Noch is'er niemant moy die goede seden mistGa naar voetnoot3).
Het wijf moet onder dies haer kleet en ciersel voegen,
Soo dat een billick man magh hebben vergenoegen;
Want mits haer gantse dracht maer op den man en siet,
Soo staet'et aen den man, en onder sijn gebiet.
Is dan uw bed-genoot tot moye dracht genegen,
En datje tot de maet hem niet en kont bewegen,
Soo buyght naer sijnen wil, maer tuyght in uw gemoet,
Dat ghy het om den man, niet om de werelt doetGa naar voetnoot4).
Maer soo in tegendeel uw vrient, uyt goede reden,
Is met een matigh kleet voor u en hem te vreden;
Soo hebje, jonge vrou, voor al doch geene kans
Tot eenigh lijf-cieraet van ongewonen glans:
Een, die met kleynen kost kan haren man behagen,
En magh geen rijck gewaet, geen groote steenen dragen;
Wie daerom prachtigh gaet oock tegen sijn gebod,
Is boven haren man, en tegens haren God.
Daer sijn'er hedensdaeghs in dese stadt te vinden,
Die weten aen den man het ooge toe te binden,
Soo dat hy niet en merckt, al wort hy schoon gepluckt,
Hoe diep de vrouwe-pracht hem in de beurse druckt.
De list dient aengemerckt en aen den dagh getogen,
Op dat een eerlick man niet meer en sy bedrogen;
Op dat een loose vrou na desen nimmermeer
En prale tegens danck van haren overheer.
Een wijf, een moedigh wijf, was uytter aert genegen,
Om door een rijcke dracht haer vrienden op te wegen;
Maer, siende dat haer man hier tegen dapper stack,
Soo om de groote kost, als ander ongemack,
Bedenckt een slimme vont; sy gaet in alle kramen,
Brenght sijde, brenght fluweel in eenen hoop te samen;
En, na een groot beslagh, sy koopt een prachtigh kleet,
Om naer den nieuwen tits te worden uyt-gereet.
Het pack is opgemaeckt, en heeft sijn volle leden,
Maer boven haren staet, en tegen alle reden;
Soo dat'er maer en rest, hoe dat haer weerde vrient
En om den tuyn geleyt èn ingenomen dient:
Sy roept een van de wijfs, die door de steden loopen
En dragen dit en gint aen ieder een te koopen,
Sy geeft haer dit gewaet, en seyt haer boven dien
En wat te seggen staet èn wat'er sal geschiên.
Het wijf, dus onderrecht, koomt in het huys gestreken,
Ter ure dat de man daer mede was te spreken;
Sy doet een langh verhael, hoe seker schoone dracht,
Uyt enckel ongeval, te koope wort gebracht;
En, om den goeden man te beter in te leyden,
Seyt voor een kleyne prijs daer van te sullen scheyden,
| |
[pagina 490]
| |
 Heeft even metter daet het kleet op gelt geset,
't Is weynigh, sprack het wijf, maer noot is sonder wet,
De vinster van de list, gewet op dese streken,
Na datse langen tijt den vlieger heeft bekeken,
Genaeckt tot haren man en grijpt hem metter hant,
En seyt hem in het oor: ‘o, wat een aerdigh pant!
En wat een kleyne prijs! ghy let op alle baten,
Dit voordeel, lieve man, en dient u niet gelaten;
Gewis soo my het kleet ter dege passen mocht,
Daer is geen twijfel aen, het dient te sijn gekocht.’
Na onderlingh gespreck, sy gaet den vlieger passen,
Die staet haer aen het lijf, als uyt het lijf gewassen;
De man spreeckt tot den koop, al is hy wonder vijs,
Soo om de goede stof, als om den kleynen prijs.
In 't kort', het listigh wijs gaet met den vlieger proncken,
De vrient die siet'et aen, en houtse voor geschoncken;
Besiet, hoe menigh man door loose vrouwen dwaelt,
Het kleet was ja gekocht, en dier genoegh betaelt!
Het lijt een korte stont, de man die komt te sterven,
Toen was'et al bekaeyt, geen kint en mach'er erven,
Men vint aen allen kant een huys vol sware schult,
Een kasse sonder gelt, een hooft vol ongedult.
Het is een slim gebreck, wanneer de vrouwen liegen,
En om de sotte pracht haer eygen man bedriegen,
Ghy, pleeght geen quade list, maer gaet hier ronder in,
Doet niet uyt loos beleyt, of op een eygen sin:
Is u een noodigh kleet te breken of te maken,
Siet, of het uwen man oock soude mogen smaken;
En dunckt'et hem te bont, soo dient'et niet gewaeght;
Geen kleet en past de vrouw, als dat de man behaeght.
Siet, als een dertel wijf wil hoofsche tabbaerts dragen,
En buyten haren staet èn boven hare magen,
Wil ketens om den hals, en ick en weet niet wat,
Gout, peerels, diamant, in 't kort, een gansche schat;
Daer is geen seggen aen, al is de man verbolgen,
De pracht die kanckert in, de dochters willen volgen;
Het is een Zeeusche spreuck: gelijck het oude songh,
Soo pijpt van eersten af, soo queelt het kleyne jongh.
Dit maeckt een eerlick man by wijlen droeve nachten,
Dit baert hem late sorgh, en sware vroegh-gedachten;
Soo dat hy menighmael in onrust leyt en maelt:
O ware dit geborght! o ware dat betaelt!
Het loon van sijnen staet, de vruchten sijner renten,
De winst van dat hy koopt om weder uyt te venten,
Versmelt gelijck een mist, en al sijn bitter sweet
En druypt maer op het wijf, en wort een sijde-kleetGa naar voetnoot1).
Wat raet in dit geval? de man wort aengedrongen
Tot boose linckerny en loose buyte-sprongen;
| |
[pagina 491]
| |
Hy spant het gansche breyn en alle krachten in
Tot alle slim bejagh, en alle vuyl gewin.
Men siet oock weesen selfs in dit geval bedriegen,
De trouwe lijt gewelt, men hoort de menschen liegen,
Men vint, dat aen het volck, dat grooter staten heeft,
Oock dickmael, tegens eer, iet aen de vingers kleeft.
Wien is'et niet bekent, dat onbedachte wijven
Oock vrome mannen selfs in quade wegen drijven?
Wien is'et niet bekent, dat als de vrouwe malt,
De man oock by gevolgh in quade nucken valt?
Wien is'et niet bekent, hoe door een gulden regen
Veel linckers haer bejagh en snoode rancken plegen!
Wat heeft'er menigh wijf haer eere leet gedaen
Om wel gekleet te zijn, en moy te mogen gaen!Ga naar voetnoot1)
Dewijl dan uyt de pracht soo veel gebreken rijsen,
Soo wil ick hier de jeught een weynigh onderwijsen;
Hier is de rechte stont te brengen aen den dagh,
Of immer jonge vrou geschencken nemen magh:
Daer is een seker gift, die met bedeckte loncken
Wort in het huys gebracht, en aen het wijf geschoncken;
Daer is een ander gaef, die brenght men aen de vrou,
Op dat voor al de man den handel weten sou;
Van beyde dient gewaeght. Als door bedeckte streken
Iet aen een jonge vrou wort in de vuyst gesteken,
Daer is geen twijffel aen, dat heeft een angel in:
Het is de wegh gebaent tot ongeschicke min.
Hier tegen dient behulp: Ghy, die op vaste gronden
Wilt blijven onbesmet van dese loose vonden,
Wilt blijven datje zijt, en leven metter eer,
Sent alle schenckers heen tot uwen overheer.
Indien noch jonge vrou, noch vrijster, giften namen
Als die voor haren man, of haren vader quamen,
Veel waren heden noch bevrijt van alle smaet,
Die nu niet anders zijn, als veeghsel op de straet.
Maer tot den tweeden aert: daer sijn geslepe gaven,
Die oock de mannen selfs by wijlen ondergraven,
Door middel van het wijf; o, wacht u lieve, wacht
Van al dat onverhoets wort in het huys gebracht.
Siet, die een swaer gedingh heeft voor den rechter hangen,
Geeft dickmael aen het wijf, om haren man te vangen,
Hy geeft'et aen de vrouw, als aen een gragen vis,
Die met een gulden hoeck alleen te vangen is.
Veel hebben vast gestelt, dat swacke vrouwe-sinnen,
Vry lichter als de mans, met gaven zijn te winnen,
Ja, dat'er selden wijf soo groote krachten heeft,
Dat sy een stil geschenck gewilligh weder geeft.
Men heeft'er ons genoemt, die rijcke gaven kregen,
En des al niet-te-min den loosen handel swegen:
Ja, staken uytte weegh al dat'er was gebrocht,
Uyt vreese dat de man iet weder senden mocht.
Ghy, beter onderricht, en laet u niet bekoren,
Maer toomt den vrecken aert de vrouwen ingeboren,
En slacht in dit gevaer uw moeder Eva niet,
Die Adam, om de vrucht, tot quade lusten riet.
Is uw eerwaerde man een Rechter in den lande,
Of Raets-heer in het hof; en dat een volle mande
Van eenigh dierbaer tuygh koomt sacken in het huys,
Ey, houdt uw greetigh oogh en uwe sinnen kuys:
En laet geen porceleyn, geen over-zeesche glasen
U drucken in het breyn, of in de sinnen blasen
Het doodelick vergif, dat u en uwen man
In druck, in quaden naem, in schande brengen kan:
En laet geen rijcken steen, geen kop, of gulde schalen,
Door haren flicker-glans u in den boesem stralen;
Al wat men qualick wint, en is maer eenmael soet,
Maer is een eeuwigh leet, een beul in uw gemoet.
De sonde kan den mensch een kleynen tijt vermaken,
Maer sal noch evenwel ten lesten bitter smaken:
De sonde geeft alleen maer schuym van losse vreught,
Maer geen volkomen heyl, als in de ware deught.
Wel, leert dan uwen man in goede plichten stijven,
En wacht hem, lieve, wacht tot vuyl gewin te drijven;
En voet noyt in de borst een onversaden geest:
Die geeft, en niet en neemt, gelijckt den Hemel meest.
Laet even vaste kost, laet etelijcke waren,
Laet wijn, en wiltbraet selfs, laet alle giften varen,
Dat is de beste voet om niet te zijn bevleckt,
De kleynste gave schaet, de minste giste treckt.
Men segge wat men wil, de daedt die kan betuygen
Dat oock een kleyn geschenck kan groote lieden buygen:
Het geven heeft vergift; ghy, Rechters van het lant,
Hebt oock in dit geval een toegesloten hant.
Wat van het tegendeel: 'k en vinde niet geschreven
Dat vrouwen zijn gerecht om wegh te mogen geven,
Oock niet ten goede selfs; haer beurs sluyt wonder vast,
Ten sy dat haer de man dit andersins belast.
Het is van ouden tijt tot heden toe geschreven,
Dat vrouwen karigh zijn, en niet en willen geven,
En als een gierigh mensch bekoomt een milden sin,
Dat heeft een vreemt gevolgh, een loosen handel in.
Wilt daerom, jonge vrou, wilt alle tijt gedencken,
Te keeren uw gemoet van nemen en van schencken;
Door beyde wort men licht in quaden naem gebrocht,
Wie geeft, die biet haer aen; wie neemt, die is verkocht.
Verhoet u boven dat, van gelt by een te garen,
Of wilt aen uwen vrient ten vollen openbaren,
Van waer uw spaerpot koomt; 't is uytermaten soet,
Als man en wijf verstaet wat d'een en d'ander doet.
Het pot-gelt in de beurs, de kostelijcke ringen,
De ketens om den arm, en diergelijcke dingen,
| |
[pagina 492]
| |
En staen u geensins wel, dan als uw man verstaet
Van wie en waer liet koomt, en wat'er omme-gaetGa naar voetnoot1).
Het wijf, dat anders doet, sal op de tonge rijden,
En door het gansche lant dit quaet vermoeden lijden,
Of datse diefte pleeght en haren man besteelt,
Of datse dertel is, en met haer eere speelt.
Hier sy de man vermaent van sich te willen hoeden,
De pracht in sijn gesin, door eygen moy, te voeden;
Al wat'er spruyten kan uyt soo een dwaes bedrijf,
Is altijt nieuwe kost, en staègh een moedigh wijf.
't Is vry een beter voet de vrouwen aen te wijsen
Dat lust tot ware lof dient hooger op te rijsen;
En dat'et dwaesheyt is, te geven sijn gemoet
Tot, ick en weet niet wat, tot enckel poppe-goet.
Maer vrient, om uw gemael hier toe te mogen leyden,
Soo wilt voor eerst de pracht van uwe leden scheyden;
De wet heeft volle kracht, en treft de lieden best,
Als eerst de ware tucht in haren gever vest.
Gelijck een machtigh Vorst sich opent in de seden,
Soo gaet'et in het hof, en dickmael in de steden,
Ja, door het gansche rijck; een deftigh overheer
Gebiet oock sonder wet, en is een stomme leer.
Ghy prinssen van het huys, en alle ware mannen,
Wilt alderley getoy van uwe leden bannen;
Want soo ghy sedigh kleet, en niet te prachtigh gaet,
Ghy sult uw gansch gesin bewegen totte maet.
De man moet deftigh sijn in alle sijne wegen,
Tot pralen niet geneyght, tot proncken niet genegen;
Een man in sijn bedrijf, een man in sijn gelaet,
Geen pluyser achter huys, geen proncker achter straet.
Ick sie uw weerde vrient vertreckt sijn wederkomen,
Dies is uw teere ziel van droefheyt ingenomen;
Het streckt u, jonge vrou, tot ongewone pijn
Soo langh in uw gesin alleen te moeten sijn.
Wel aen, om van getreur uw sinnen af te wenden,
Ick wil u tot besoeck mijn lief geselschap senden,
Die sal u dit en gint noch brengen aen den dagh,
Dat u en al het huys ten nutte dienen magh;
Die sal tot uw behulp te voorschijn konnen bringen
Veel kleyne (soo het schijnt) maer echter nutte dingen:
Mijns oordeels dient'er niet voor kleyn te sijn geschat,
Indien een groot gesin lijt hinder sonder datGa naar voetnoot2).
Nu spreeck, mijn ander ickGa naar voetnoot3): Ick ben u toe gesonden
Van iemant, die begreep hoe uwe saecken stonden;
Ick kan, wanneer het dient, met droeven sijn bedroeft,
En troosten na den eysch, daer iemant troost behoeft.
My deert een jonge vrou, die in het huys gesloten
Sit eenigh, sonder hulp, met droef-heyt overgoten,
Terwijl haer tweede ziel de werelt ommeseylt,
Of in een verre kust sijn rijcke waren veylt;
Of, als een deftigh man, om saecken van den lande,
Niet als een droef gepeys sijn vrouwe laet te pande:
O 't is een sware last de menschen op-geleyt,
Wanneer een verre reys twee lieve sielen scheyt.
Wel aen, ick ben geneyght om, door bequame reden,
U noodigh in het huys en dienstigh in de seden,
Te stremmen (soo ick kan) uw droevigh ongeval;
Ghy, leent een gunstigh oor aen dat ick seggen sal.
Ick heb door eygen daet veel dingen waergenomen,
Veel sijn'er boven dat van elders by gekomen,
Ick wil het altemael u storten in den schoot,
En al tot enckel dienst van uwen bed-genoot.
Wel, hoort mijn eerste les: Veel wijse lieden meenen
Dat noyt besette vrou iet dient te komen leenen,
Het sy van keucken-tuygh, of ander kleyn beslagh,
Of iet dat tot'et bed of tafel dienen magh.
't Is menighmael gesien dat, op het weder-geven,
En bueren onder een èn lieve vrienden keven,
Daer hapert veel-tijts iet; het afgeleende vat
Dat heeft een vuyl, een buyl, of ick en weet niet wat.
Daer wert een soet gebruyck hier voormaels onderhouwen
By seker geestigh volck; daer moesten alle vrouwen
De moeder hares mans gaen eyschen iet te leen,
Het sy een pot of glas, een banck of lywaet-steen,
Al in de bruyloft selfs: de moeder daerentegen
Ontseyde dit versoeck, en liet haer niet bewegen,
Sagh uytter-maten grau, ten minsten soo het scheen,
En sont de jonge vrou met roode wangen heen;
Dat was genoegh geseyt: leert alle jonge dieren
Ter eeren van den man sijn weerde moeder vieren,
Verdraeghtse met gedult, bedroeftse nimmermeer,
Al spreecktse somtijts hart, het dient tot uwe leer:
Voor al onthout de les, u heden aengewesen,
Ghy sult tot uw bericht geen beter regel lesen:
Want dat een moeder selfs uw bede wederhout,
Dat is, om datje noyt van iemant lorssen soutGa naar voetnoot4).
Oock van den eersten aen en dient'er niet vergeten,
Met spoet en alle vlijt, te passen op het eten;
| |
[pagina 493]
| |
Ghy, maeckt dat alle daegh òf koek òf keucken-meyt
Ter uren als het dient haer spijse toe-bereydt.
Men siet in menigh huys, uyt saecken van der spijsen,
By wijlen hoogh verwijt en harde woorden rijsen;
Wat maer een schotel moes voor desen heeft gedaen,
Wijst Esau met berou de gansche werelt aen.
Geen mont en kent'er jock, geen buyck en heeft'er ooren,
Hy wil geen breet verhael, geen lange reden hooren;
Die grage monden spijst versacht een wrangen sin,
Maer in een holle maegh daer sit de wrevel in.
Daer sijn verkeerde wijfs, die, als de mannen komen
Vermoeyt in haer bedrijf, van honger ingenomen,
Die segh ick, even dan, gaen halen uytten hoeck
Een eygen krygel-naet, een rechte futsel-boeck;
Dit heeft men alle tijt veracht als quade streken,
En daerom, jonge vrou, soo dient'er afgeweken;
Meest als de sonne daelt, of juyst ontrent de noen,
Soo wort het luyste volck genegen iet te doen.
Ghy, stelt u naer den man, en voeght u naer de reden,
En, als hy met de noen koomt haestigh ingetreden,
Soo geeft u naer den disch; want als de mage bast,
Soo dient'er op den man, niet op het huys gepast.
Hoort nogh een keucken-les, al schijntse ruym te wesen,
Soo dientse niet te min uw boden aengewesen:
Doet, van den eersten af, doet boter opte vis,
Die niet te weynigh sy, maer die genoeghsaem is:
Want sooje van de kock of van het keucken-meyssen
Moet sauce naderhant of nieuwe boter eyssen,
Daer is geen twijffel aen, ghy sult de tweede reys
Ontfangen ruymer maet, als nae den rechten eys.
Die sonder goet beleyt haer eerste feylen mijden,
Die siet men menighmael in tegen-feylen glijden:
De schaersheyt wort gestraft en met verlies geboet;
Doet wel van eersten af, dat is de beste voet.
Wanneer te sijner tijt de fruyten op het leste
U worden toegedient, ghy, neemt het alderbeste,
Het schoonste van den hoop, en geeft'et uwen vrient,
Dat is een soete streeck, die totte liefde dient.
Hy sal van stonden aen, indien hy weet te leven,
Hy sal u metter daet uw gifte weder geven;
Of eet hy eenigh deel, hy sal tot uw gewin,
Hy sal dan met de vrucht uw liefde drincken in.
Van tafel naer het bed: wy vinden iet te leeren
Oock in het slape-gaen, oock in het omme-keeren,
Gelooft'et, jouge vrou, daer is een heusche wet
Oock in de kamer self, en op het stille bed.
Wat is'er menigh wijf, die, om het lijf te decken,
Sal, ick en weet niet wat, tot haren rugge trecken?
En soo misschien de man maer eens de leden roert,
Sy wort van stonden aen met gramschap omgevoert.
Dit beyde dient gemijdt: voor eerst uw teere leden
Te scheyden van den man, is tegen alle reden:
Ghy, maeckt geen middel-schut, geen eygen tussemuer;
Een man heeft beter recht, als eenigh na-gebuer.
Hoor vrijster, hebje voor na desen eens te paren,
Soo denckt, oock in den loop van uwe vrye jaren,
Hoe datje metter tijt eens anders slapen sult,
Na dat uw ruyme koets sal beter sijn gevult.
Leert van den eersten af, rugh, hant, en voet gewennen,
Haer by-slaep eere doen, haer nacht-geselschap kennen;
Op dat geen kromme bocht, of ander vreemt gestel
Of leet of hinder doe aen uwen bed-gesel.
Ten tweeden: hoe het ga, soo mijdt uw gramme posen,
En schoon ghy wort geweckt, ontluyckt gelijck de rosen;
Wort u de slaep gestoort, ey segh, wat is'et dan?
Het wijf, oock alsse slaept, is eygen aen den man.
Wanneer ghy door de stadt te samen koomt getreden,
En dat'er over straet een wagen koomt gereden,
Of dat'er eenigh beeft koomt loopen opte baen,
Of dat'er eenigh mensch koomt tegen u gegaen,
En laet u nimmermeer van uw geselschap scheyden,
En lijt geen hinder-pael, geen schutsel tusschen beyden,
Helt staegh naer uwen man, en toont hem metter daet,
Dat ghy hein noemt en neemt voor uwen toeverlaet:
Dat sal hem die het siet een soet bedencken geven,
Dat sal een teycken sijn van uw eendrachtigh leven,
Dat sal uw soeten aert, èn t'huys èn over al,
Doen achten by het volck, en maecken lief-getal.
Hier dienje noch vermaent, uw maeghden en uw knechten
Met reden nu en dan te willen onderrechten,
Dat ieder sy besorght te brengen alle dingh
Ter plaetsen daer het stont, of van te voren hingh;
Al schijnt de leere slecht, noch sal de daet bewijsen,
Dat uyt het tegendeel veel ongemacken rijsen;
Wie eenigh dingh behoeft en niet terftont en vint,
Die wort, gelijck men siet, niet selden ongesint.
Leert noch het dienstbaer volck, leert uwe kinders sorgen,
Noyt eenigh kleyn behoef te lorssen of te borgen,
't Is nut dat ghy het huys op desen regel stelt,
Dat niemant voor het huys en koope sonder gelt.
Al geeft de soete lucht maer stof-gelijcken regen,
Noch salse metter tijt het kruyt ter aerden wegen;
Geringe kleuter-schult die ongevoelick wast,
Wort even metter tijt een over-groote last.
Wanneerje meyt of knecht wilt voor of achter senden,
Soo maecktse doch gewoon, eer sy den rugge wenden,
| |
[pagina 494]
| |
Dat by hun met besheyt sy neerstigh overdacht,
Of daer geen dingh en is, om wegh te sijn gebracht;
Soo doende, leert het volck op alle saecken letten,
En door uw kloeck beleyt haer domme sinnen wetten,
Soo doende, leert de jeught haer oogen omme-slaen:
Den tijt dient uyt-gekocht; waer toe het ledigh gaen?
Laet ons in dit beslagh een weynigh dieper treden,
En wegen in de schael van tucht en ware reden,
Hoe knecht, hoe keucken-meyt, hoe kock gehandelt dient;
Want even dese plicht is nut aen uwen vrient.
De minste van het huys dient na de tucht gebogen,
Dient metter hant geleyt, en totte deught bewogen;
Weet dat de groote kloek haer ure niet en slaet,
Indien het minste radt met horten stillestaet.
Voor eerst, indien je wilt een rechten peyl bekomen
Wat bode dient gemijdt, of aen te sijn genomen,
Siet hier een kort beworp, dat u in dit geval
Ten dienste van het huys den wegh bereyden sal.
Schout al het dienstbaer volck, dat van den nijt gedreven
Kan schampen na de kunst, en dwersse nepen geven;
Schout al het dienstbaer volck, dat hatigh sit en wrockt,
Of stout en onbeschaemt met vrou of meester jockt.
Schout al het dienstbaer volck, als weerdigh af te keuren,
Dat veel een uytgangh heeft door ongewone deuren;
Schout al het dienstbaer volck, dat van ter lijden lonckt,
Dat sonder eten werckt, en sonder slapen ronckt.
Schout al het dienstbaer volck genegen om te knorren,
Dat niet ter hant en treckt, als met een hortigh morren;
Schout al het dienstbaer volck, dat moedigh henen gaet,
En acht'et groote vreught te drillen achter straet.
Schout al het dienstbaer volck, dat meynt te sijn geboren
Om tot het innigh mergh sijn heere na te sporen;
Schout al het dienstbaer volck, dat vrou en meester vleyt,
En echter voor het volck haer feylen open leyt.
Schout al het dienstbaer volck, dat schier op alle stonden
Heeft hier, en weder daer, heeft elders niet gevonden;
Schout al het dienstbaer volck, dat sijne daden prijst,
En niet ter herten neemt wat iemant onderwijst.
Schout al het dienstbaer volck, dat vreughde weet te plegen
Wanneer de meester self is in de rust gelegen;
Schout al het dienstbaer volck, dat op een vremden voet,
En ick en weet niet hoe, de sloten open doet.
Schout al het dienstbaer volck, geslepen om te lincken,
Sluyp-sielen uytter aert, en rechte luyster-vincken;
Schout al het dienstbaer volck, dat by het snoepen leeft,
En dicke buycken voet, en dunne tongen heeft.
Ten lesten, schout het volck, dat alle snoode vlecken,
Weet staegh en overal met liegen toe te decken;
Een meyt die leugens smeet en met de waerheyt speelt,
Is als een witte raef, indiense niet en steelt;
Een die haer heeft gewent de vingers krom te dragen,
Die sal oock, des versocht, haer eer voorseker wagen;
't Is soo: die dertel is, en steelt niet alle tijt,
Maer een die stelen derft, is alle schaemte quijt.
En denckt niet evenwel, dat ghy volmaeckte boden
Sult krijgen in het huys, of onder uw geboden;
O neen, de rouwe jeught dient aen te sijn geleyt,
En niet gestage sorgh den huyse toebereyt.
Wel aen dan, jonge vrou, die maeghden en die knechten,
Wilt leeren naer den eysch haer plichten uyt te rechten
Ten nutte van het huys, aenhoort een goeden vont:
Gaet, leytse totten Heer, dat is een vasten grontGa naar voetnoot1)
't Is niet genoegh gedaen u van het quaet te scheyden,
Ghy moet oock uw gesin ter rechter bane leyden;
Een moeder van het huys is niet voor haer alleen,
Maer deylt uyt reyne sucht haer gaven in 't gemeen.
Als Hester Godes volck met druck sagh overlasten,
Sy riep haer maeghden selfs tot bidden en tot vasten,
Tot ootmoet in den geest, tot alle goede leer,
En lietse nevens haer verschijnen voor den Heer.
Vraeght iemant wat'er schort, dat soo veel huysgesinnen
Sijn dickmael menigh jaer, van buyten en van binnen,
Ontsteken door gekijf, door ander huys-verdriet?
De reden is bekent: Gods vreese woont'er niet.
Daer is geen beter toom tot alle vuyle sonden,
Als met des Heeren vrees te worden ingebonden;
Geen Staet en kan bestaen, geen Vorst en heeft gebiet,
Indien het woeste grauw geen Hell' of Hemel siet.
De prins en sijn ontsagh, de straffe van de wetten
En konnen over al het quade niet beletten;
Wat iemant voor bedrogh in stille nachten doet,
En wort (soo meynt het volck) van niemant oyt geboet.
Maer Godes ware vrees die kan het herte raecken,
Die kan in ware daet de menschen sedigh maecken,
Die keert de geesten om, en toont haer volle kracht
Oock in het eensaem wout, en in de midder-nacht.
Doch geen soo nutten dingh om uw gebiet te stijven,
Als Christi soete leer uw boden in te schrijven;
Die is de rechte school, daer ieder wort geleert,
Hoe dat men sijnen Vorst en sijnen meester eert:
Daer wort het sacht gemoet, het stil en sedigh wesen
De sielen ingeprent, en boven al gepresen,
Daer wort het korsel hooft gehouden in den bant,
Daer wort het buyghsaem hert de menschen ingeplant:
Daer is de rechte salf voor alle droeve slagen,
Daer hoort men over al van duycken, wijcken, dragen,
Van liefde sonder gal, en lyden sonder schult,
Van leven sonder nijt, en sonder ongedult.
Wat sijn'er, lieve God! wat sijn'er soete dingen,
Die uyt dat eeuwigh Woort, als uyt een ader springen?
| |
[pagina 495]
| |
Wie maer dien sachten aert eens in de leden prent,
Die heeftse metter daet tot alle goet gewent.
Ontsluyt my dese bron, twist, leugen, tegen-spreken,
Nijt, achterklap, bedrogh, en duysent quade streken,
Van snoode linckerny en ander vuyl gespuys,
Sal ruymen uw gesin, en wijcken uyt'et huysGa naar voetnoot1)
Daer is geen beter voet, om goeden dienst te trecken,
Als ieder uyt den slaep der sonden op te wecken;
Want die van eenigh mensch in Gode wort gedient,
En heeft geen knecht alleen, maer oock een trouwen vrient.
Hoort noch een ander heyl dat, als een gulden regen,
Koomt door Godsaligh volck op uw bedrijf gesegen;
Siet, Laban wort verrijckt van alderhande goet,
Om dat een heyligh man sijn witte kudde hoedt,
Siet, Joseph, in den dienst van Potiphar genomen,
Doet Godes milde gunst op sijnen meester komen;
En weder uytgejaeght, en in den stock geset,
Draeght in het duyster hol den rijcken segen met.
Leert, leert uw dienstbaer volck op God den heerscher achten,
En loon of harden vloeck uyt sijnen hemel wachten;
Maeckt, dat besette tucht in uwe boden vest,
Die God al voren dient, die dient de menschen bestGa naar voetnoot2).
Maer om met goede vrucht hier in te mogen treden,
En om het steegh gesin te buygen na de reden,
Soo doet uw boden wel, onthaeltse waer het dient,
Niet als een strenge vrou, maer als een ware vrient:
Wilt hun door goede kost een gunstigh hert bewijsen,
En laetse vollen tijt om haer te mogen spijsenGa naar voetnoot3);
Indien'er iemant feylt, ontset u niet te seer,
Weest destigh alle tijt, maer vinnigh nimmermeer.
Denckt, datse menschen sijn, die op gelijcke gronden,
Met groote prinssen selfs, te samen lijn gebonden;
Denckt, dat oock Godes hant hun lijf en siele schiep,
En in de werelt bracht, en uyt de moeder riepGa naar voetnoot4).
Indien ghy somtijts hoort een hortig tegen-spreken,
En toont u niet geneyght om dat te willen wreken,
En wrokt niet op het woort, maer laet'et henen gaen;
En denckt wat uw gemoet by wijlen heest gedaen:
Denckt, hoe uw grilligh hert, met tochten aengedreven,
Oock met den Hemel selfs heeft menigmael gekeven;
Heeft dickmael overluyt gemorret sonder slot,
Heeft dickmael krijgh gevoert ook metten grooten God.
Een die sijn eygen vuyl wil naar de reden wegen,
En sal niet veerdigh lijn om harde tucht te plegen;
Dus, ghy die alle wraeck wilt houden in den bant,
Ontleedt in rechten ernst uw eygen onverstantGa naar voetnoot5).
Gewent u nimmermeer, gewent u niet te schelden,
Want oock uw beste vrient die heeft'er in te gelden:
Wanneer ghy boden straft met fel en hart gebaer,
Uw man die draegt'et half, en lijt'et nevens haer.
't Is seker, soo de vrouw heeft mette meyt gekeven,
En kan oock aen den man geen soete woorden geven;
Sy is soo gantsch onthutst, en uytter-maten gram,
Dat sy het al begraeuwt, en scheert op eene kam.
En, dat noch boven al in desen is te klagen,
De minste van het huys die moet het meeste dragen;
Een kint, dat even dan wort aen de borst gevoet,
Dat suyght (onnosel schaep!) het ongestuymigh bloet.
Vermijt dan, jonge vrouw, op iemant uyt te varen,
En laet geen losse tongh uw feylen openbaren,
't Is beter eenigh quaet te lyden met gedult,
Als van een anders vuyl te maecken eygen schultGa naar voetnoot6):
Met dchreeuwen door het huys, met tieren en met kijven
Te straffen uw gesin, uw boden aen te drijven,
En is de rechte voet, en is de middel niet,
Waer door een jonge vrou moet stijven haer gebiet:
Een woort te rechter tijt met reden uyt te spreken,
Met soetheyt strengh te sijn, de tochten af te breken,
En slechs door reyne sucht te worden aengeraeckt,
Dat is de weerde deught die vrouwen achtbaer maeckt.
Doch, wat'er omme-gaet, en laet uw broose sinnen
Soo verre nimmermeer van gramschap overwinnen,
Van oyt door onverdult een meyt te willen slaen;
Neen, daer is beter wegh: betaelt en laetse gaen!
Laet voor lijf-eygen volck de stramen van de slagen,
Ons vry-gevochte kust en kanse niet verdragen;
Laet aen het Britten-lant de harde meyssen-tucht,
Ten koomt niet over een met onse Zeeusche lucht.
Hoort noch een dienstig woort voor alle teere vrouwen,
Die niet en sijn geleert haer sucht te weder-houwen,
Die licht, en in der haest, om eenigh kleyn geval,
Gaen stellen in het werck de vlagen van de gal.
Men siet'et menigmael dat iemant schijnt te rasen,
Wanneer een plompe meyt, ontrent de sijne glasen
Of by het porceleyn, haer dingen qualick doet,
Men siet dat ieder een de straffe lyden moet.
Ghy, die uw swackheyt kent, verschoont uw eyge feylen,
En trekt de sinnen af van al de blaeuwe teyleu,
Van al dat China sent; het broose porceleyn
En is u geensins nut, al is'et wonder reyn.
Of, soo uw weerde man vint eenigh soet vermaken
In lack of aerde-werck, of diergelyke saken;
Soo gaet van eersten af, en wapent uw gemoet
Met vrede, met gedult, en met een sedigh bloet.
| |
[pagina 496]
| |
Gewent u niet verdragh, en sonder gramme vlagen,
Nu eenigh ongeluck, dan ongelijck te dragen;
Nu, dat een haestig knecht uw fijnste schotel breeckt,
Nu, dat een plompe meyt uw glasen omme steeckt:
Nu, dat'er eenigh kint sal overhant verkerven,
En stroyen uwen vloer met kostelicke scherven;
Nu dat de schuerster selss uw dingen omme stoot,
Of somtijts eenigh vrient, of ander dis-genoot.
Set vast in uw gemoet, u niet te willen quellen,
Wanneerje nu en dan koomt uwe dingen tellen;
En, schoon ghy menighmael uw beste panden mist,
Onthout u niet-te-min van alle wrange twist.
Hier is geduerigh stof, om uytte daet te leeren,
Hoe dat men alle spijt moet'krachtigh over-heeren,
Hoe dat men alle sucht van korsel onverstant
Moet houden in den toom, en leggen aen den bant,
Denckt hier, tot uwen troost, dat broose vaten breken,
Dat weecke stoffe smelt, dat natte dingen leken;
Al wat van desen aert òf is òf komen sal,
Dat heeft alreê gevoelt of wacht gelijcken val.
Al wat de weerelt siet, moet vallen, breken, sterven;
Wat siet men evenstaeg, wat moet'er niet bederven!
Al wat men hier besiet, is, ick en weet niet wat,
Ja, siet, de meester selfs is maer een aerden vat!
Waerom dan door de spijt soo vinnigh aengedreven?
Ey lieve, breeckt'er iet, het staet'er op geschreven;
Hoe diep ook eenigh dingh u wortelt in den sin,
De doot, de bleeke doot, die sit'er midden in.
Doch soo ghy evenwel u niet en weet te dwingen,
Soo keert de sinnen af van alle broose dingen,
En des al niettemin, versoeckt aen uwen man,
Dat hy doch niet en koopt dat haestigh breken kan.
't Is beter, jonge vrou, 't is beter rogge soppen
Te nutten sonder twist uyt hier-gemaeckte koppen,
Als treurigh, ongesint, en met een vinnigh breyn,
Te nutten hoofsche kost uyt fijne porceleyn:
Wat China backen kan, Venetjë weet te blasen,
Van konstigh aerde-werck, van kostelijcke glasen,
En dient aen geenen mensch van tochten opgebult;
Dus laet dat broose tuygh, of oeffent uw gedult.
Indien'er dit en gint is in het huys verloren,
Hoewel ghy neerstigh sijt uw dingen na te sporen,
En gaet niet tot het volck dat niet als leuren geeft,
En evenwel den naem van waer te seggen heeft;
En roert de sifte nietGa naar voetnoot1), en wilt u noyt bekroonen
In water of in glas den dief te laten toonen,
Vermijt het ring-geklanck, en wat er meer geschiet,
Waer van geen wacker oogh òf gront òf reden sietGa naar voetnoot2).
't Is Duyvels guychel-spel van over langh gedreven,
En noch, 'k en weet niet hoe, in onsen tijt gebleven,
Ghy, hout'et voor bedrogh, vermijt'et als verdacht,
En laet het duyster werck begraven in der nacht.
De Duyvel is gewoon van eersten aen te liegen,
Al spreeckt hy somtijts waer, hy wil ook dan bedriegen;
Dus schout dat naer geheym, en wat daer henen siet,
Want by de leugenvorst en is de waerheyt niet.
't Is quaet in dit geval, een ongerust vermoeden
Te rapen uytte lucht, en in den geest te voeden;
Noch slimmer, in der haest en op een losse waen
Te loeren opte meyt, of in haer kist te gaen;
Door wantrouw ommesien en angstigh na te sporen,
Heeft menigh swack gemoet sijn eerste trou verloren:
Men siet, dat menighmael niet ontrouw wordt geloont
Die aen het dienstbaer volck mistrouwen heeft getoont.
Hier maen' ick yder man en alle kloecke vrouwen,
Geen luy en dertel volck in huys te willen houwen;
Siet, wat het weligh hof voor snoode leckers heeft,
En al om dat de jeught daer onbekommert leeft.
Het is de beste voet, dat alle menschen wercken,
Dat sal haer aen het lijf en in de linnen stercken;
Wie ledigh sit en gaet, is water sonder vloet,
De mensch doet enkel quaet, wanneer hy niet en doet.
Dan, schoon ghy vlytigh volck in dienst hebt aengenomen,
Noch dient'et niet alleen op boden aen te komen;
Men vint dat alle dingh èn rau èn slordigh gaet,
Wanneer het gants bedrijf op vreemde boden staetGa naar voetnoot3).
'k En segg' niet, dat de vrou sal niette leden wercken,
Maer laet haer wacker oog op alle dingen mercken;
Al wat er ommegaet en deught gemeenlijck niet,
Indien het huyswijf selfs geen dingen nae en siet.
Het ooge van de Struys (het is van outs geschreven)
Dat broet alleen het ey, en doet haer jongen leven;
Het toesien baert de vrucht; het ooge van de Struys
Is, van den ouden tijt, een lesse voor het huys.
Hoort mannen, vrouwen hoort, of wie het mochte wesen,
Die onsen boeck misschien hier namaels sullen lesen,
Wanneer ghy nu en dan een vreemde wat gebiet:
Hout niet voor wel gedaen, voor gy het eerstmael siet.
Het ooge van den heer verbetert alle saecken,
Het ooge van de vrou kan gauwe boden maecken;
Het ooge van den heer dat maeckt de peerden vet,
Het ooge van de vrou dat maeckt de kamer net.
Een woort maer in het oor: Indienje koomt te mercken,
Dat over uwen man de kriele tochten wercken,
| |
[pagina 497]
| |
Soo let op uw beleyt, wanneerje boden huert:
Wat sonder raet geschiet, wort naderhant besuert.
Soeckt niet te sijn gedient van al te schoonen meyssen,
Maer denckt, wat menigmael de snoode lusten eyssen;
Weet, dat een jonge vrou geen kleyne kans en waeght,
Die in haer kamer brenght een moye kamer-maeght.
Ghy sijt by wijlen swack, by wijlen uyt-gevaren,
By wijlen sonder lust, ontrent het kinder-baren;
By wijlen ongesont, by wijlen in de kraem,
By wijlen ongesint, by wijlen onbequaem;
Uw man, een weeligh quant, is dickmael uyter-maten
Van krevel aengeperst, in tochten uyt-gelaten;
De meyt, die deckt het bed of viert'et met de pan,
O! denckt, dat uyt het vyer eene vlamme rijsen kan.
Gewis een swack gemoet, dat niet en weet te strijden,
Sal haest gebogen sijn en licht ter aerden glijden;
De mensch is wonder broos, de jeught geweldigh teer,
De nacht is al te vry, en schoonheyt lockt te seerGa naar voetnoot1).
Ey! leght de steenen wegh, daer over menschen vallen,
Ey! sluyt de dingen uyt, daer op de sinnen mallen;
Het is van outs gemerckt: een ongesloten kist
Maeckt, dat'er iemant gelt en moye dingen mist.
Door schoonheyt, gulle jeught, en wel-gelege stonden
Is menigh swack gemoet in vuyle lust gevonden;
Wel aen dan, tot besluyt, hier tusschen ons geseyt:
Huert voor een dertel man geen schoone kamermeyt.
Doch vint u noyt beswaert een meyssen af te dancken,
Die vast gewortelt is in ongeschickte ranckenGa naar voetnoot2);
Een yeder wort geacht, in daet en in den schijn,
Na dat sijn dienstbaer volck of speelgenooten sijn.
De boden van het huys sijn openbare peylen
Of van een goeden aert òf van gewisse feylen;
Het is niet sonder gront in ouden tijt geseyt:
De heer is als de knecht, de vrouw gelijck de meytGa naar voetnoot3).
Leert uyt dit vorigh werck, leert, alle trouwe boden!
En wat'er dient gedaen, en wat'er dient gevloden;
Dient niemant naer het oogh, of uyt een loosen schijn,
Maer laet uw gantsch bedrijf uyt trouwer herten sijnGa naar voetnoot4).
Wilt door een reyne sucht op alle dingen achten,
En niet het loon alleen, maer Godes segen wachten;
De deught heeft haren glans oock in het minste lot,
En schoon ghy menschen dient, ghy dient den grooten God.
Stelt dit voor uw gemerck, en laet te sijner eeren
Uw sinnen, uw bedrijf, uw gansche diensten keeren;
Wat is van sware last, of harde slaverny?
Wie God van herten dient, die is geduerigh vry.
Die wandelt in de lucht, en boven alle landen,
Die klimt tot sijnen God, oock midden in de banden;
Die kan in volle lust met vrye sinnen gaen
En verder als de wint èn hooger als de maen.
Maer een die veerdigh staet tot alle boose treken,
Als vlees en Duyvel bast, of als de lusten spreken,
Hy sy dan wat hy magh, een Prins of machtigh Graef,
Hy is een vuyle slons, hy is een volle slaef.
De Heer is niet alleen een God van hooge bergen,
Of die hem niet en laet als groote dingen vergen,
Hy sent een wacker oogh geduerigh over alGa naar voetnoot5),
En siet van boven af tot in het laege dal;
Het lant is Godes huys, en die'er in verkeeren,
Die konnen altemael den grooten Schepper eerenGa naar voetnoot6);
Een ieder in het sijn bedient des Heeren raet;
Wel hem, die trouwe pleeght oock in de minste staet.
Al wat u wort belast, ghy, tracht om dat te willen;
Dat sal in uw gemoet veel droeve baren stillen:
Ten krenckt den mensche niet den mensch ten dienst te staen,
Maer wie onwilligh dient, die is'er qualick aen.
Indien u vrouw of heer na waerde niet en loonen,
En wilt haer evenwel geen bitter wesen toonen;
Denckt, dat een hooger Macht, die in den hemel leeft,
Een ieder na den eysch uyt sijne volheyt geeft.
En laet u nimmermeer tot slimme rancken drijven,
Op hope dat het quaet verholen mochte blijven;
Want, schoon ghy uyt het oogh van alle menschen sijt,
God, die u rechten sal, die siet'et alle tijt.
Ghy sult te sijner tijt eens reden moeten geven,
Soo wel als eenigh Prins, oock van uw gantsche leven;
God, die het al bestiert, en siet geen menschen aen,
Maer proeft het innigh hert, en wat'er is gedaen. -
Vriendinne, 't is genoeghGa naar voetnoot7). Ick sie de sonne dalen,
En koome, met verlof, mijn lief geselschap halen;
Doch, eer ick henen ga, en, voor den goeden nacht,
Soo hoort noch een gebod, hier nut te sijn bedacht:
Wanneer uw weerde vrient is op het weder-komen,
Soo dient voortaen gelet en waer te sijn genomen,
Dat, als hy sijn gemael vereyst met alle vlijt,
Ghy dan niet buytens huys misschien te soecken sijt:
| |
[pagina 498]
| |
Als iemant koomt gereyst, die, uyt een soet verlangen,
Sich beelt in sijn gemoet een vriendelick ontsangen,
Indien hy by geval sijn vrouwe niet en vint,
Soo wort hy somtijts gram, of niet te wel gesint.
Ghy, maeckt, wanneer het dient, op uwen vrient te wachten,
Dat brenght een eerlick man een vreught in sijn gedachten,
Gaet, valt hem om den hals, en hiet hem wellekom,
Gaet, valt hem in den arm, en kust hem wederom:
Gaet, voeght u neffens hem, en stelt u om te vragen,
Hoe dat sich alle dingh heeft op den wegh gedragen,
Hoe dat hy koomt gereyst, en onder wat geley;
En, lieve, waerom niet een soentjen tussen bey?
Maer wacht hier iet te doen, of iet te komen spreken,
Uyt loosheyt, uyt bedrogh, of uyt geveynsde treken,
Of uyt gemaeckte gunst, of uyt een lossen mont,
Hier dient geen ander sucht, als uyt een waere gront.
Of anders soo de list wort eenmael ondervonden,
Soo is het ape-spel voor alle tijt geschonden;
Wat schoon gy naderhant hem ware vrientschap biedt,
't Is al maer water-verw, uw man en acht'et niet.
Maer soo de teere jeught van sacht gewieghde vrouwen
Moet lusten tegenstaen en tochten wederhouwen,
Soo moet voor al de man, wanneer hy buyten reyst,
Sich quijten in de trou, gelijck de reden eyst.
Als haer de snelle kraen wil op de reyse geven,
Om tot een ander lant of over zee te sweven,
Sy stijft haer met gewicht, op datse door de locht
De driften tegenstaen en seker vliegen mocht;
Sy ballast haren krop met sant en sware dingen,
Op dat geen sijde-wint haer wegh en soude dringen;
Siet, wat een gaeuw beleyt! gewis de snege kraen
Is weert te sijn bemerckt, en na te sijn gedaen.
Ick wenste dat het volck, al eer van huys te scheyden,
Met ballast van de tucht sich wilde voor-bereyden,
Om noyt van buyte-lust te worden overheert,
Of van de rechte streeck te worden afgekeert.
Ulysses dede wel, die voer gestadigh henen,
En trock hem geensins aen de loose zee-Sirenen;
Hy stack een klompe was sijn gasten in het oir,
Dus, wat'er ommeging, geen liefde, geen gehoir.
Al die sich buytens huys en uyt den lande vinden,
Behooren menighmael het oore toe te binden,
Om, schoon een gladde tongh de quade lusten vleyt,
Noyt van de ware deught te worden afgeleyt.
Wat sijn in dit geval, wat sijn'er kwade streken!
Wat sijn hier by het volck, wat sijn'er al gebreken!
Hoe menigh reyst'er uyt, die, als hy buyten gaet,
En vrouw èn echte trou te samen achter laet?
Wy kennen echte mans, die in het buyte-leven
Hen weten by de jeught als vryers uyt te geven,
Alleen op desen gront, om met een beter schijn
Te springen uyt den bant, en geck te mogen fijn.
Dit is een rechte voet om lusten op te wecken,
En moet aen alle kant ten quaden eynde strecken;
Wat kan een jonge maeght niet worden ingebeelt,
Daer yemant dertel is, en met de trouwe speelt?
En wie beseft'er niet, dat, uyt soodanigh mallen,
Licht iemant lijt gevaer in ware lust te vallen?
Die sit en knicke-bolt, en maer de slapaert maeckt,
Is dickmael onverhoets in diepen slaep geraeckt.
Ghy vaders van het huys, wilt dese rancken mijden,
't Is uytslach van de jeught die niet en is te lijden:
En voet geen malle sucht tot in den echten bant,
't Is al te weerden schat, en al te dieren pant.
Noch is'er slimmer volck, dat schier op ieder haven
Vint, ick en weet niet wat, om brant te mogen laven;
De menschen gaen te werck, als of het echte bont
Bleef in haer eygen huys, en daer versegelt stont.
Fy, van het vuyl bejagh! doet anders, ware mannen,
En leert onguere drift uyt uwe leden bannen,
Leert regels tegens lust en al te ruymen jeught,
En hoort hoe ghy het vleesch in banden houden meught.
Of schoon in uw geheym veel heete dampen rijsen,
'k En sal u evenwel tot geenen Campher wijsen:
Tot geen uytheemsche gom, die, met een koude sucht,
Doet onrecht aen de trou, en hinder aen de vrucht.
Indien ghy middel soeckt om brant te mogen stelpen,
Ick wil u sonder leet op beter gronden helpen,
Ick wil u met gemack doen houden in den toom
In 't waken uw gepeys, in 't slapen uwen droom:
Voor eerst, om heete drift in u te doen verdwijnen,
Soo speent u menighmael van alderhande wijnen;
Siet, datje niet en nut, of met den monde smaeckt,
Dat, uyt een innigh vyer, de lusten gaende maeckt.
Vermindert uwen slaep, en breeckt de lange nachten
Door vlijt tot deftigh werck, door reyne vroegh-gedachten;
Weest neerstigh in de weêr en besigh op den dagh,
Op dat geen boose geest u ledigh vinden magh;
En soo u niettemin de tochten overlasten,
Soo smijt uw voetsel af, en stelt u om te vasten;
Maeckt, dat uw grage jeught meer helle na de schouw,
Als na de vuyle lust, of naer een schoone vrouwGa naar voetnoot1).
Maeckt, dat de geesten selfs niet op en mogen stijgen,
Maer eer bekommert sijn om broot te mogen krijgen;
De bobbels houden op, oock als de ketel siedt,
Indien men aen de pot geen hitte meer en biet.
Gaet des al niettemin, en offert uw gebeden,
Dat sal een reyne sucht u storten in de leden;
De krevel is van outs een steegh en vinnigh quaet,
Dat niet als door gebreck en bidden af en laet.
Maer wacht u evenwel met vrouwen oyt te mallen,
Met vrouwen immermeer in jocken uyt te vallen;
| |
[pagina 499]
| |
Weet, dat hy sonder schult geen vrouwe raken magh,
Die nu in lange tijt sijn vrouwe niet en sagh:
Oock daer men vrouwen groet, vermijdt u van te kussen,
Want dat ontsteeckt uw vuer, en wie doch sal het blussen?
Spaert liever alle jock, spaert alle vreughde, spaert,
Tot datje wederom met uw geselschap paert.
Bedinght aen uw gesicht geen maeghden aen te loncken,
Oock door het oogh alleen ontsteken heete voncken;
Het oogh, het ydel oogh, dat leyt den eersten gront,
Waer door tot in het mergh de siele wort gewont.
Weet, dat het gansche rot van alle snoode sonden,
Door strijt en tegenweer, dient in te sijn gebonden;
Maer dat de gulle jeught, en hare kriele sucht
Wort beter overheert door middel van de vluchtGa naar voetnoot1).
Sijn vyant aen te sien, en met gewelt te tergen,
Of in het open velt hem krijgh te willen vergen,
Magh elders dienstigh sijn; - in lust en heete pest,
Daer is het wijcken heyl, daer is het vluchten best.
Ghy, blijft dan buyten schoots, en mijt de boose stonden,
En wat'er eenighsins kan locken tot de sonden:
Denckt, hoe dat menigh mensch sijn eer te buyten gaet,
Om dat'er hier en daer een koffer open staet.
Doch, valt'et iemant swaer soo deun te moeten leven,
Die moet hem niet te veel op lange reysen geven:
Veel uytten huys te sijn, veel uyt het vaderlant,
Doet hinder aen de vrou en aen den echten bant.
Die metten lijve rotst door alle vreemde palen,
Leert dickmael metten geest, ja mette liefde dwalenGa naar voetnoot2);
Die veel te peerde rijt, en veel te schepe vaert,
Wort lichter als hy plagh, en krijght een lossen aertGa naar voetnoot3);
Dat is van outs gelooft. Het trouwen is gevonden
Opdat het echte paer, door ware sucht gebonden,
Malkander overhant geduerigh mochte sijn
In voorspoet herten lust, en steunsel in de pijn.
Hoe lichte valt de mensch, die, met onwisse schreden,
Koomt sonder metgesel een gladden wegh getreden!
Helt oyt sijn losse gangh naer eenigh ongeval,
Wie is 't, die in den noot hem weder rechten sal?
Wat gaet de menschen aen, die rasen om te paren,
En schier noch in de feest haer stellen om te varen,
Of naer het koude vack daer witte beeren sijn,
Of daer de strant opsplijt van heete sonneschijn?
Wat is'er menigh leet in alle tijt geresen
Van uytter stadt te gaen, en langh van huys te wesen!
Wat is'er menigh man ten hooghsten ongesint,
Die out van reysen koomt, en jonge kinders vint!
Daer sijn uyt dit geval niet selden goede vrouwen
Door overspel besmet, en dat ter goeder trouwen;
Ick weet dat menigh kint voor wettigh is gekent,
Al was het by een boef de moeder ingeprentGa naar voetnoot4).
Hoort Zeeuws en Hollants volck, die uytte zee geboren
Hebt altijt nieuwe lust om landen op te sporen:
Of laet de lange reys òf staeckt het echte bed,
Of, hebje varens lust, soo neemt de vrijster metGa naar voetnoot5);
Geen vrouw en dient alleen. Siet, Eva, van der slangen
Met listen omgevoert en in der haest gevangen,
Sy eenigh bracht, eylaes! de werelt in de pijn,
Een vrouw, een jonge vrou, en magh niet eenigh sijn.
Ghy, die een jonge vrou laet eenigh sitten treuren,
Denckt, hoe de werelt gaet, en wat'er kan gebeuren;
Of valt'er ongemack, soo lijt'et met gedult,
Want sy is wonder broos, en ghy niet sonder schult.
Maer om aen uwen man sijn huys te doen behagen,
Soo wil ick, jonge vrou, een nieuwen raet gewagen:
Het is u wonder nut, soo ghy met alle vlijt
Uw eygen posten trout, en niet uythuysigh sijt.
Daer is geen ruygh gewas aen uwe teere wangen,
Dat is tot u geseyt: Bepaelt uw losse gangen,
Bepaelt u binnens huys, bepaelt u, jonge vrouw!
Daer is aen uwen mont geen decksel voor de kouwGa naar voetnoot6).
Hy, die den eersten gront van onse taele stelde,
En heeft u niet genoemt òf vrouwen van den velde,
Of vrouwen van de straet; Huys-vrouw is uwen naem,
Een woort, oock uytte klanck, tot uwen plicht bequaem.
Als Adam in den hof gaf namen aen de dieren,
Men konde door het woort bekennen haer manierenGa naar voetnoot7);
Ghy, denckt, als u de man begroet en huys-vrou hiet,
Dat u een korte les tot uw beroep geschiet.
Laet, ick en weet niet wie, gaen dolen by de bueren;
Ghy, blijft in uw bevangh; daer sijn uw vaste mueren,
Uw slot, uw bolle-werck, uw rots, uw trouwe vest,
Blijft daer, o sedigh volck; daer sijn de vrouwen bestGa naar voetnoot8).
Begaet dat over al, van boven tot beneden,
Daer mooghje, sonder schroom, met vrye gangen treden;
| |
[pagina 500]
| |
Een die het huys bestiert moet weten wat en hoe,
Moet alle dingen sien, tot in den kelder toe.
Men acht'et voor een feyl, het oogh te laten dwalen
Door eenigh vreemt bedrijf, maer in sijn eyge palen
Daer is'et prijsensweert, indien men overslaet
Al wat een ieder doet, en wat'er omme-gaetGa naar voetnoot1).
Niet dat ick eenighsins, door al te strenge boecken,
Een vrient beletten wil een vrient te gaen besoecken;
Neen, dat is niet gemeent; de vrientschap is te soet,
In weelde, grooter lust; en troost in tegenspoet.
Kiest vry naer uwen aert, kiest lieve noot-vriendinnen,
Maer sedigh, heus, beset, en van beproesde sinnen;
De mensch wort eer of smaet by menschen aengedaen,
Na dat de menschen sijn die met hem omme-gaen.
Gaet dese na den eysch by wijlen eens begroeten,
Maer overlooptse niet met al te losse voeten:
Te groote vryheyt walght, besoeck is wonder goet
Voor die het met bescheyt en niet te veel en doetGa naar voetnoot2).
Voor maeght of echte vrou veel uyt'et huys te wesen
En is van ouden tijt van niemant oyt gepresen;
Siet, als het weeligh schaep gaet dolen uytte stal,
Stracx is'et voor de wolf, of ander ongeval.
Als Abrahams gemael is buytens huys gevonden,
Sy staet in grooten angst om daer te sijn geschonden;
't Is waer, dat God het quaet ten besten heeft gewent,
Maer let eens hoe het quam: haer man was daer omtrent.
Als Dina gingh besien de dochters van den lande,
Siet, wat een droef geval: haer eertje blijft te pande!
En schoon om dese daet een groote moort geschiet,
Haer broeders krijgen buyt, maer sy haer maeghdom niet.
Hoe geestigh heeft'er een het vrouwe-beelt beschreven,
En, door een wijse vont, geschildert naer het leven!
Want, om haer rechten aert te maecken openbaer,
Soo stelde 't kloeck pinceel een schilt-pad onder haer:
Een schilt-pad, altijt-t'huys, die in haer eygen schelpen
Sich kan voor alle quaet en tegen leet behelpen:
Om dat een jonge vrou is vry van ongemack,
Indiense maer en blijft omtrent haer eygen dack.
Een schilt-pad, traegh-gevoet, die noyt en komt getreden,
Als met een stillen gangh, en met gesette schreden:
Om dat een jonge vrou, in daet en in den schijn,
Moet deftigh in gebaer, niet schotebolligh sijn;
Een schilt-pad, stilheyts-vrient, wiens tongeloose kaken
Geen stemme, geen geraes, geen klanck en konnen makenGa naar voetnoot3):
Om dat een jonge vrou geen wesen beter staet,
Als datse stille swijght, of niet te veel en praet;
Een schilt-pad, weyger-lust, die niet als aengedreven
Sich aen haer wederpaer gewoon is op te gevenGa naar voetnoot4):
Om dat een jonge vrou moet blijven onbesmet,
En plegen reyne tucht oock in het echte bed;
Een schilt-pad, kinder-vrient, die tegen hooge baren
En ander ongeval haer eyers kan bewarenGa naar voetnoot5):
Om dat een jonge vrou, ten goede van de vrucht,
Moet toonen, alsse draeght, een rechte moeder-sucht;
Een schilt-pad, sacht-gemont, die sonder harde tanden
Geen menschen hinder doet, geen dieren brenght ter schanden:
Om dat een jonge vrou geduerigh, watse doet,
Noch vinnigh in den mont noch bitsigh wesen moet;
Een schilt-pad, huys-vriendin, die noyt en komt getreden,
Of draeght tot aller stont haer woningh op de leden:
Om dat een jonge vrou, oock alsse buyten reyst,
Moet dencken wat het huys van hare plichten eyst.
Hoe teer is vrouwe lof! alleen met uyt te dwalen
Soo kanse boos gerucht haer opte leden halen;
Want krijghtse maer een reys den naem van Seldenthuys,
Het recht is tegen haer, men achtse niet te pluysGa naar voetnoot6).
Soo dient dan hier besorght voor alle jonge vrouwen,
Het ooge van het volck en alle nijt te schouwen;
Al wat opsichtigh is, en wat het ooge treckt,
Is om te sijn begeert, of om te sijn begeckt.
Men segge wat men wil, een vrouwe wort gepresen,
Niet om haer grooten naem, maer om haer sedigh wesen:
Te leven sonder roem, en in het duyster sijn,
Is voor een eerlick wijf een helle sonneschijn.
Wel tracht dan, lieve, tracht u niet alleen te mijden,
Van schade by het volck in uwen naem te lijden,
Uw deught dient even selfs niet al te seer bekent,
Want door te grooten eer is menigh wijf geschent.
Laet Ridders, heerlick volck, laet Prinssen, Vorsten, Helden,
Doen klincken haren lof, en door de werelt melden;
Ghy, schuylt in uw bevangh, daer is uw vaste schans;
Ghy, blijft aen uwen heert, daer is uw beste glans.
Dit wort noch evenwel in geenen deel geschreven,
Om gronden aen den man tot vrouwe-dwangh te geven;
Een die met eyge praem sijn echte wijf bewaert,
En hout den regel niet van onsen vryen aert.
Men hoeft (God sy gelooft!) in onse Nederlanden
Geen boeyen voor de vrou, geen slaevelicke banden,
Geen kluysters aen het been, geen ander onbescheyt,
Dat elders wort gepleeght, en niet en dient geseyt.
Ick bid de Zeeusche jeught en alle ware mannen,
Noyt vrouwe door bedwangh in huys te willen bannen:
Sy dient niet, als een boef, gesloten in den stock,
Sy dient niet als een aep gehouden aen den block.
| |
[pagina 501]
| |
Denckt vry dat menigh wijf is uytten bant gesprongen,
Om datse veel te seer was in den bant gedwongen:
Van hier dan alle dwangh! de Zeeuw is al te vry,
Geen deught en wort geleert door harde slaverny.
Daer woont een leelick spoock in 't voor-hof van der Hellen,
Geboren om het volck tot in de siel te quellen;
Men noemt'et Yversucht, een dochter van de Nacht,
Dat sy, uyt Waen begort, ter weerelt heeft gebracht.
Geruchten sonder gront, geduerigh Quaet-vermoeden,
En Achter-klap, gewoon de Leugen aen te voeden,
En altijt versche Schrick, en stage Dweepery,
En Dorst tot heete Wraeck sijn haer geduerigh by.
Haer oogen sijn gemaeckt om ieder na te loeren,
Haer leden afgericht om huysen om te roeren,
Haer kop geweldigh los, en swack gelijck een riet,
Om datse t'aller tijt naer iemant omme siet.
De vrientschap haer gedaen oock by de beste luyden,
Die kan haer grilligh hert tot slimme lagen duyden;
Sy schrickt voor alle man, sy vreest haer eygen bloet,
En die haer liefde draeght, en die haer gunste doet.
Noyt toontse blijden schijn, dan als haer slimme gangen
Sijn uyt op haer bedrogh, en loeren om te vangen;
Haer gunst is enckel lust, van buyten schoon gelaet,
Van binnen enckel moort, en niet als wreeden haet.
Beleeftheyt, schoone verw, gesontheyt in de leden,
Wel-spreken, kloeck beleyt, bequaemheyt in de seden,
En wat'er andersins ons wel te sinne staet,
Is hier maer enckel gal, en voetsel van het quaet:
Koomt maer een kleyne wint haer in het oore blasen,
Sy steygert in de lucht, en schijnt'er af te rasen;
Sy hoort dat niemant spreeckt, dat niemant is bekent,
Noch blijft'et aen het spoock ten diepsten ingeprent:
Haer slaep is sonder rust, want in de stille nachten
Soo bobbelt haer de kop van diepe na-gedachten,
Haer gansche bloet verschiet op 't drillen van een blad,
En vlieght door al het huys om ick en weet niet wat:
Sy luypt aen allen kant om ieder na te sporen,
En soeckt geduerigh iet, dat niet en is verloren;
Maer alsse 't guntse soeckt ten lesten ondervint,
Dan isse boven al geweldigh ongesint.
O wat een ongemack sal echte lieden quellen,
Als man of swacke vrou naer dese stuypen hellen!
Wat heeft'er menigh heldt, oock buyten alle schult,
Sijn weerde lief gedoot, alleen uyt ongedult.
Siet, Procris, in den geest door Yver-sucht gedreven,
Verspiet een eerlick man, en laet haer jeughdigh leven:
Hy schiet een snelle pijl juyst daer de ruyghte drilt,
En treft een lieve vrou, in plaetse van het wildtGa naar voetnoot1).
Leuconoë, bynaest in éénen graet bevonden,
Wort van een wreeden brack aen alle kant geschonden;
Haer man geheel verwoet om soo een droeve doot,
Doorsteeckt sijn eygen hert, en valt haer in den schootGa naar voetnoot2).
Justina, sedigh dier, noyt van de quade tongen,
Noyt van den achterklap in haren naem besprongen,
Wort van haer eygen man selfs om den hals gebracht,
Om dat haer wacker oogh hem wat te geestigh dachtGa naar voetnoot3).
Siet, Corys, ingeleyt van dese felle vlagen,
Is om een vysevaes in raserny geslagen;
En, na sijn droef gemoet had lange tijt getreurt,
Soo heeft hy sijn gemael de leden af-gescheurtGa naar voetnoot4).
Maer eer sal ons de nacht, met hare swarte vlercken,
Bedecken al de lucht, en onse kim bewercken,
Als mijn vermoeyde pen sal brengen aen den dagh,
Wat droefheyt menigh mensch uyt dese plage sagh.
Geen sucht, geen harde drift van alle felle tochten
En baert in onsen geest soo vreemde waen-gedrochten,
Soo dullen onverstant, als dese spokery;
O mannen, hout de borst van hare stuypen vry!
Ontlast uw deusich hooft van alle vyse droomen,
En doet in dit geval gelijck het oude Romen,
Daer noyt een eerlick man hem in sijn huys begaf,
Of sant aen lijn gemael een bode voren afGa naar voetnoot5).
Dat was genoegh geseyt: 'k en heb geen achterdencken,
Dat oyt mijn echte deel haer eere mochte krenken;
Want of ick buyten gae, of dat ick weder koom,
Sy is (oock sonder wacht) sy is geduerigh vroom.
Dit is van ouden tijt, en heden oock gepresen;
Want die men veel betrout, en wil niet ontrou wesen:
Maer die met slim geloer op sijn geselschap wacht,
Die leert haer somtijts doen dat noyt en is gedachtGa naar voetnoot6).
Maer wilje gansch het quaet uyt uw geselschap werpen,
Soo pooght des Heeren vrees in uw gemael te scherpen;
Want sooje dat verwerft, daer is geen twijfel aen,
Van haer sal quade lust, van u de vreese gaen.
| |
[pagina 502]
| |
Ghy mede, jonge vrou! pijnt u te wederhouwen
Van dese dweepery, en alle mis-vertrouwen;
Niet dat soo vinnigh bijt, en soo de jeught verslint,
Als droefheyt in den geest tot ijver-sucht gesint.
En broet geen innigh leet, geen hooft vol muyse-nesten,
En laet in uw gemoet geen quade tongen vesten,
Gelooft geen achterklap, en sooje rusten wilt,
Siet datje dwase sorgh door reyne liefde stilt.
Maer pijnt u boven al, geen reden oyt te geven
Tot dit verdrietigh leet en ongerustigh leven;
Weet, dat een eerbaer wijf moet afgesondert sijn
Niet van het quaet alleen, maer even van den schijn.
Indien ghy sijt beducht van op den klap te raecken,
Soo treckt de sinnen af van tienderhande saecken:
Van al te lossen praet, van dertel hant-gespel,
Van hier en daer te gaen met eenigh jonck-gesel,
Van door een selsaem kleet geweldigh uyt te steken,
Van prins of ander vorst met u te laten spreken,
Van wijfs, by eerlick volck voor niet te pluys bekent,
Van alderley geschenck, dat u een vreemde sent,
Van met een dertel oogh de lieden aen te wincken,
Van, daer ghy sijt genoot, de glasen uyt te drincken,
Van sonder uwen man veel overal te gaen,
Veel in de venster sijn, of in de deur te staen.
Daer is geen nutter dingh voor alle jonge vrouwen,
Als, door een staegh bedrijf, de jeught te wederhouwen;
En in het tegendeel, het slimste dat men vint
Is, dat een rappe siel haer niets en onderwint.
Die ledigh sit en kijckt, set al de sinnen open
Tot ick en weet niet wat; des koomt'er ingeslopen
Al wat een swacken geest en goede seden krenckt:
Hoe menigh denckt'er quaet, om dat hy niet en denckt!
Gewis, de broose jeught wort al te licht bewogen,
En door een ydel hert uyt haren stant getogen:
Het beste water stinckt, wanneer het stille staet,
En als het yser rust, soo roest het metter daet.
Al magh een kloecke vrou geen winst of eer bejagen,
Met eenigh swaer gedingh den rechter voor te dragen;
Al magh een kloecke vrou niet toonen haer verstant,
In dienst van eenigh prins, of van het vader-lantGa naar voetnoot1):
Al magh een kloecke vrou, om sonderlinge redenGa naar voetnoot2),
Niet dienen in de kerck, niet heerschen in de steden,
Niet sitten in den raet; noch vint een vlytigh wijf
In menigh ander dingh een eerlick tijt-verdrijf;
Noch wort haer evenwel vry stos genoegh gelaten
Om niet een ure tijts te dwalen achter straten;
Al wie sich besigh hout ontrent het huys-gesin,
Die vint'er kleyn beslagh en groote saecken in.
Ghy kont, besette vrou, hier tijts genoegh besteden,
Indien ghy maer en wilt u quijten naer de reden:
Een moeder van het huys, die op haer saecken past,
Vint dickmael groote vreught, en weder grooten last.
Ghy, met uw weerde man, sijt hier als hooge machten,
Als prinssen van het lantGa naar voetnoot3); laet uwe kinders achten
Voor ridders van den Staet, en doet'er vorder by
De boden van het huys; siet daer uw borgery!
Hoe moogje, jonge vrou, uw sinnen laten swieren?
Hoe konje ledigh sijn? ghy moet een Rijck bestieren,
Ghy moet een Vorstendom, een lant, een ganschen Staet
Behoeden van gevaer, en dat met eygen raet.
Ghy moet u menighmael als ware rechters toonen,
Nu straffen naer den eysch, dan goede diensten loonen;
Hier naer den regel gaen, daer uyt een volle macht
Iet rechten dat'er schort, al naeje dienstigh acht.
Hier moetje stil gemor en muytery beletten,
Daer yemant metter daet uyt alle Staten setten:
In 't korte, groot beslagh, oock in het kleyne wijck,
Soo dat men seggen magh: een huys een koninckrijckGa naar voetnoot4).
Hier dient nu, snelle pen, hier dient een buyte-reden;
Hier dient de man vermaent, aleer wy vorder treden,
Te nemen tot behulp sijn wijf en haer beleyt,
Gelijckse, tot behulp van Adam, was bereyt.
Daer sijn verwaende mans, die alle vrouwen laken,
En sluyten haer de deur, oock in geringe saken,
Ja, houden voor geral en enckel kinder-praet,
Oock dat een deftigh wijf op vaste gronden raedt:
Daer sijn verwaende mans, die, buyten alle reden
En met een nortse kop, in alle dingen treden,
Die uyt een eygen sin en aengenomen waen,
Al wat de vrouwe seyt geen acht en willen slaen.
Hier sijn (na mijn begrijp) geen kleyne reden tegen;
Ick meyne dat de vrou ons meer behoort te wegen,
Ick meyne dat de vrou, ten dienste van den man,
Oock groote dingen selfs ten goede leyden kanGa naar voetnoot5).
Men vint in menigh boeck, dat eertijts van de vrouwen,
Voor al by wacker volck, niet weynigh is gehouwen,
En dat niet sonder vrucht; men vint dat vrouwen raet
Heeft, ick en weet niet wat, dat ons te boven gaet.
Sy vinden menighmael geweldigh kloecke streken,
Die met een snelle drift haer uyt den monde breken;
Sy vinden inder haest een onverwachte slagh,
Die noyt vernuftigh hooft in wijse boecken saghGa naar voetnoot6).
| |
[pagina 503]
| |
Siet my de Griecken aen, siet Duytsen, en siet Franssen,
Die hebben altemael, oock midden in de lanssen,
Oock in het krijghs-beleyt de vrouwen raet gevraeght,
En op haer geestigh breyn een stouten slagh gewaeghtGa naar voetnoot1).
Darius heeft bestaen, en niet te sijner schande,
Te mengen vrouwen raet in saecken van den lande;
Als Nero nieu-gekroont sich noch geseggen liet,
Hy dede wonder veel, dat Agrippine riet.
Justinianus selfs heeft opentlick gepresen
Den raet, door sijn gemael sijn Raden aengewesen;
Hy, die de wetten gaf, en heeft hem niet geschaemt
Te geven aen het Rijck een wet, by haer geraemtGa naar voetnoot2).
In 't korte, menigh huys is in der daet behouwen
Alleen door kloeck beleyt en middel van de vrouwen;
Ja siet, oock menigh man is groot in sijn bedrijf,
Niet uyt sijn eygen hooft, maer om een deftigh wijfGa naar voetnoot3).
Men vint des niet te min by wijlen vreemde menschen,
Die geen vernustigh wijf voor hun en souden wenschenGa naar voetnoot4),
Maer kiesen uyt den hoop, met voorbedachten raet,
Een die niet anders kan, als strijcken over straet;
Een kiecken-murruw dier, een siele sonder leven,
Die van de reden selfs geen reden weet te geven;
Een lichaem sonder oogh, een ooge sonder licht,
En, met een woort geseyt, een onbedreven wicht.
Vraeght iemant: waerom dat? verstaet doch eens de reden:
't Is om met volle macht in all's te mogen treden;
't Is om in alle dingh, gestaegh en al den dagh,
Te drijven sijnen wil, te stijven sijn gesagh.
Maer vrienden, met verlof, dit sijn bekaeyde slagen,
Hoe! kan uw tanger oor geen tegenspreken dragen?
Hoe! lijt uw grilligh hooft, uyt pracht en overmoet,
In vreught geen mede-maet, geen troost in tegenspoet?
Hoe! kan een slechte duyf, verdwaelt in losse wanen,
Vertroosten naer den eysch, en, als het dient, vermanen?
Hoe! kan een slechte duyf, dat geen onwijse kan,
Met eenigh soet gespreck vermaken haren man?
Ghy laet een geestigh quant uw reken-boecken houwen,
Ghy doet een rustigh knecht uw koren-landen bouwen,
Ghy kiest u voor een min de gaefste die men vint,
Ghy soeckt in grooten ernst een meester voor uw kint,
Ghy huert een snege meyt om op de kost te passen,
Ghy krijght gehantsaem volck tot schueren en tot wassen,
Ghy sijt beset in all's en door uw gansch bedrijf;
En trouje, lieve vrient! een Jole voor een wijf?
Een peert dient tot den krijgh, een osse weet te ploegen,
Een esel kan het lijf tot sware packen voegen,
Een kat doet haren dienst in 't vangen van de muys,
Een gans waeckt op het hof, een hont ontrent het huys,
Een sabel kleet het volck met kostelicke vellen,
Een leeuw, het moedigh dier, kan sich te weere stellen;
Maer door een vysen aep wort niet te weegh gebracht,
Als dat een ydel hooft om sijne grillen lacht.
Hoe! dient het wijf alleen om by den man te slapen,
Of om een dwase vreught uyt haer te mogen rapen?
Voor my, ick segge neen; het is een slim gebreck,
De vrouwe van het huys te houden voor de geck.
Wien is'et niet bekent, dat ja besette vrouwen
Het huys van haren man en alle vrienden bouwen;
En dat aen d'ander sy een wijf van dwasen aert
Niet als verdrietigh leet en alle schande baert?
Wat krijght'er menigh man een paer beschaemde wangen,
En lijdt in sijn gemoet veel duysent herte-prangen,
Om dat hy, sonder gront, in haesten heeft getrout
Een rompe sonder keest, een klompe sonder sout?
Wien is'et niet bekent, dat in het kinder-telen
De vrouwen in 't gemeen de meeste rolle spelen?
En dat schier alle tijt daer iemant saet verweckt,
De vrucht het meeste-deel van sijne moeder treckt?
Ey siet, de wijste GrieckGa naar voetnoot5) heeft kinders sonders namen,
En duysent sijns gelijck die sich daer over schamen;
Wat reden dient'er toe? de moeder was een vrou
Of van een selsaem hayr, of niet gelijckse sou.
Hout stille mijn vernuft, de tijt sal u ontbreken,
Indien ghy sijt geneyght hier breeder af te spreken;
Maeckt liever hier het slot, en seght: een slappe gans
Een ongemack in huys, een plage voor de mans.
Ghy, die God heeft gegunt een van de kloecke wijven,
Wiens raet en geestigh breyn u machtigh is te stijven,
Geeft danck voor dat behulp, en neemt tot uwer baet,
Dat uyt sijn eygen aert tot uwen dienste staet;
Niet in het huys alleen (gelijck wy voren spraecken)
Of in het licht beslagh van kleyne keucken-saecken,
Maer oock in ander werck, dat vry wat hooger gaet,
Al raeckt het menighmael den gront van uwen staetGa naar voetnoot6).
Wat is'er menigh man met tranen over-goten,
Om dat hy voor de vrou sijn dingen had gesloten!
| |
[pagina 504]
| |
Om dat hy sijn gemael het wit van sijn beleyt
Of niet en had getoont òf niet en had geseyt!
Hoe! woont hier niet een man, die qualick is gevaren,
Van niet aen sijn gemael te willen openbaren?
Hy kreegh verlies ter zee, hy sweegh het bitter leet,
Des gingh sijn jonge vrou geduerigh even breet;
Sy sloegh'er lustigh in, en al tot nieuwe lasten,
Sy maeckte wonder veel, sy brack, sy noode gasten,
Haer kinders gingen moy, haer kamers waren net,
Haer tafel bijster vol, haer keucken al te vet:
In 't korte, gansch het lant dat wist'er af te spreken,
En siet! in dese pracht soo koomt de man te breken;
Daer schreeuwde toen het wijf: ick hebbe dus gequist,
Om dat ick noyt den gront van onse saecken wist!
Ghy, leert een echte wijf op alle dingen letten,
Dat sal u dienstigh sijn, en hare sinnen wetten:
Leyt, oeffent, onderwijst, en stijst haer swacke jeught,
Op datje naderhant de vruchten trecken meught.
Daer kan een snelle doot, met onverwachte stralen,
U rucken uytter tijt, en van de werelt halen;
En siet, daer is de geest dan bijster ongerust,
Indien uw bed-genoot is slecht en onbewust.
Wie sal hier uw bedrijf, wie huys en hof bestieren?
Wat order sal'er sijn ontrent uw jonge dieren?
Wat troost in desen noot? wat raet in dit gewoel?
Wie sal uw saecken doen? wie redden uwen boel?
Eylaes! de swacke vrou sal vreemden moeten streelen,
Om gunst en onderstant haer meê te willen deelen;
Doch schoon sy krijght behulp oock van haer eygen bloet,
't Is al maer water-verw, wat hier een ander doet.
Denckt hoe de werelt gaet, siet al de loose grepen,
Let hoe dat yder woelt om in te mogen slepen;
Wie denckt'er niet om winst, en om sijn eygen baet,
Wanneer hy tot behulp van iemant veerdigh staet?
Hoe dickmael wort een vrint door vrinden onder-kropen!
Hoe dickmael wort een wees van vooghden uytgesopen!
Wat is'er menigh vraet, die lant en huysen eet!
En al om dat de vrouw haer gronden niet en weet.
Wat my dan hier belanght, ick soude beter vinden
De vrouwen nimmermeer het ooge toe te binden:
Doch eerje noch het hert in haren boesem stort,
Soo let of haer te mets geen losse tongh en schort.
Daer sijn wel snege wijfs, en vol bequame grepen,
En geestigh uytter aert, en fijn genoegh geslepen,
Daer sijn'er wonder kloeck, ja loos gelijck een vos;
Maer, wat de tonge raeckt, by wijlen al te losGa naar voetnoot1).
Veel is'er wel geneyght het gladde lid te snoeren,
En door een stil beleyt haer saecken uyt te voeren;
Maer als het mont-raveel is eenmael op de vaert,
Stracx wijckt de goede wil voor haren swacken aert.
Hier door is menigh man in groot verdriet gekomen,
Sijn goet, sijn leven selfs, sijn eere wegh-genomen,
Hier door is menigh huys gedreven in den gront;
Wat komt'er menigh quaet uyt eenen lossen mont!Ga naar voetnoot2)
Ghy, leert dan uw gemael en haer gewoonte kennen,
Let ofse wil en kan tot swijgen haer gewennen;
En om hier vast te gaen, soo leert een goeden vont,
Waer door ghy aen de vrou mooght peylen haren gront:
Wanneer men tonnen proest, of door de losse duygen
Geen edel vocht en sijpt, geen fijne dampen suygen,
Men stort geen Dele-wijn, geen oly in het vat,
Maer water uyt de put, of eenigh slechter nat.
Ghy, die genegen sijt met reden uyt te vinden,
Hoe vast uw bed-genoot haer tonge weet te binden,
En of haer menighmael niet uyt den mont en leeckt,
Wanneerse, daer het valt, met vreemde lieden spreeckt;
Wil haer van eersten af geen groote dingen seggen,
Geen saecken van gevolgh in haren boesem leggen;
Maer liever dit en gint, dat niemant schaden magh,
Al wort'et openbaer oock van den eersten dagh.
Soo dan het deftigh wijf haer sluyt op uw bevelen,
En kan het kleyn beslagh met stille lippen helen,
Soo mooghje metter tijt een weynigh verder gaen,
Tot datse volle proef van swijgen heeft gedaen.
Doch hier moet by den man in groot bedencken komen,
Hoe verre vrouwen raet is dienstigh aengenomen,
En of haer veerdigh breyn op vaste gronden staet,
En of haer rasse vont sal passen opte daet.
De gansche werelt klaeght, al is'et langh geleden,
De gansche werelt sucht, tot aen den dagh van heden,
Dat Adam metter haest sich over-reden liet,
Als Eva sonder gront hem totten appel riet:
De gansche werelt acht, dat Samson tegen reden
Heeft sijn verholen aert aen Delila beleden,
Men hout dien grooten held onwinbaer in de kracht,
Maer in sijn gansch beleyt niet al te wel bedacht.
Ghy, leert, o deftigh man! met reden overleggen
Eerst wat'er dienstigh is de vrouwen aen te seggen,
En dan of haer beleyt gaet hooger als de schijn,
Soo dat'et inder daet magh na gekomen sijn.
Een vrouw is dan bequaem om raet te mogen geven,
Wanneer haer wacker oogh nu siet een ander leven;
Wanneer haer stille siel is van de waen gekeert,
En van de weerelt selfs de weerelt heeft geleert.
Dus als de rauwe jeught haer prickel is benomen,
En dat een rijpe sucht nu boven is gekomen,
Soo weeght oock vrouwen raet; dan is de rechte stont
Te putten vast beleyt oock uyt een teeren mont.
Ick spreke wederom, ick spreke tot de vrouwen:
Leert oock in dit geval uw plichten onderhouwen,
| |
[pagina 505]
| |
Het swijgen is van outs een aengename deught,
Gepresen in de vrou en in de teere jeught:
Leert, wat ick bidden magh, leert uwe lippen swijgen,
Soo mooghje wetenschap van groote dingen krijgen;
Siet datje, wat de man uw tonge toebetrout,
In uwen boesem sluyt, en daer versegelt hout.
Voor al draeght goede sorgh, dat immers sijn gebreken
Niet, ick en weet niet waer, uyt uwen boesem leken;
Begraeft in uw gemoet wat aen hem schorten magh,
Prijst, dat te prijsen is; van feylen geen gewagh.
Doch soo ghy niet en kont uw losse tonge dwingen,
Soo treckt uw sinnen af van alle groote dingen;
Vernoeght u met'et huys, ghy vint in uw bedrijf
Meer als ghy dragen kont, oock met het gantsche lijf.
En laet te geener tijt uw geest daer henen strecken,
Om saecken van gevolgh tot u te willen trecken;
Doet hier gelijck een vrient van seker machtigh prins,
Die niet soo lief en had, als luttel onderwins;
Juyst als de goede Vorst sijn gunste wilde toonen,
En vraeghde naer den wegh om hem te mogen loonen:
Onthaelt my (sprack de man) gelijck een weerden vrient,
Maer swijght my niet te min al wat geswegen dient.
Nu weder tot de saeck, daer sijn verscheyde dingen
Om lust, om gulle jeucht, om tochten in te dwingen;
Om al de geesten selfs te houden uyt den droom,
Indien men sijn bedrijf wil houden in den toom.
Wat klaeght'er eenigh mensch van al te ruyme dagen,
En tracht het gantsche jaer met manden uyt te dragen?
Wat klaeght'er eenigh mensch van al te langen tijt,
Die staegh doch henen loopt, en als te poste rijdt?
Ick bidde, teere blom, en wilt uw vluchtigh leven,
Niet door een ydel hert tot dwaesheyt overgeven;
Telt liever uwen tijt, en denckt hoe menigh man,
Om al sijn vaders erf geen ure koopen kan.
Al wat men na verlies niet weder kan bekomen,
Dient nau te sijn gespaert, en neerstigh waer genomen;
Siet, al wat eeuwigh duert wort in den tijt gesocht,
De tijt, de nutte tijt, dient uyt te sijn gekocht.
'k En magh geen echte wijf, geen ware maget velen
Ontrent het slim bedrogh van geyle kamer-spelen;
Ey! wat is dat een school van alle vuyl bejagh,
Daer noyt een teere siel haer suyver houden magh.
Noch moet ons jonge vrou geen dobbelspelen leeren,
En quisten haren dagh met tuyssen of verkeeren;
Al wat den teerlingh raeckt en is voor hare jeught
Geen wettigh tijt-verdrijf, geen toegelaten vreught:
Ten past geen jonge vrou, en min bedaeghde wijven,
Te rollen met de steen, te klappen met de schijven;
Te wagen in het bert een ongewisse kans,
En met een stout gebaer te woelen by de mans.
Wat hoort men menighmael onnutte kackelacken
By speelders ommegaen, en in de grabbel smacken!
Wat hoort men menigh woort dat goede seden schent,
En, ick en weet niet wat, in teere sinnen prent!
Een gril op yder worp kan, door bedeckte nepen,
U quetsen in den geest, en naer de lusten slepen;
Het spotten heest vergist, het spelen heeft gevaer,
Ghy, neemt in stille sorgh uw reyne plichten waer.
Gedenckt, dat uw gemoet, na dit ellendigh leven,
Oock van een ydel woort sal reden moeten geven;
Gedenckt noch by gevolgh, dat ja een dwase daet
Vry wijder van de tucht en uytten regel gaet.
Laet dan u door het spel geen sedigh herte stelen,
Het is u grooter eer te spinnen, als te spelen;
De teerlingh quiste-goet en staet u geensins wel,
Ghy, kiest, o jonge vrou! de spille voor het spel.
Doorsoeckt den ouden tijt en al het vorigh leven,
De rijckste dochter spon, de moeder konde weven;
Prinssesse van het lant, de grootste die'er was,
Gingh om met reyne wol, of met het witte vlasGa naar voetnoot1).
Besiet de weerde vrou door Salomon beschreven,
Sy wort door enckel lust tot spinnen aengedreven;
Sy maeckt dat haer gesin de spille drayen kan,
Ten goede van het huys, ten dienste van den manGa naar voetnoot2).
De Vorst, die menighmael heeft leeuwen overwonnen,
Heeft voor sijn weerde lief en nevens haer gesponnen;
De spille gingh de maeght soo geestigh van der hant,
Dat oock lijn edel hert daer in vermaecken vantGa naar voetnoot3).
Een schrijver onser eeuw, gewent in Prinssen hoven,
Heeft even nu ter tijt het spinnen willen loven:
De spille, seyt de man, verciert het vrou geslacht
Gelijck een swacke lans de koene ridders plachtGa naar voetnoot4).
Maer siet ons Zeeusche jeught, en haer verwaende sinnen:
Schier niemant van den hoop is lustigh om te spinnen;
Men seyt hier overluyt, dat haer verheven siel
Gaet hooger als de spil, of als het spinne-wiel.
Oock is'er menigh man, die niet en wil gedoogen,
Door spinnen sijn gemael haer uyt te laten droogen;
Want als hy maer en hoort het kirren van het wiel,
Hy stoot'et over hoop, of goyt'et in de griel.
Ghy (soud' het pluysigh vlas aen uwen man vervelen),
Ontslaet u van de spil, en laet de naelde spelen;
't Is beter dat het wijf niet éénen draet en spint,
Als haren besten vrient te maecken ongesint.
| |
[pagina 506]
| |
Wel, leert dan mette priem, leert nette dingen breyen,
Maeckt aerdigh boom-geway, en loof van syde-meyen,
Maeckt u een schoonen hof, oock sonder uyt te gaen,
Plant bloemen op het doeck die al den winter staen;
Leert uyt-gesneden werck, en alle fijne steken,
Leert doeck in rechte maet en naer de kunste breken,
Leert scheeren op het raem, en maecken uytter hant
Al wat ons heden sent het geestigh Britten-lant:
Leert mette fijne kool of mette penne trecken,
Leert wat geteyckent is met gimp en sijde decken;
Wat dient'er noch geseyt? leert, sooje leeren kont,
Wat Anna Roemers weet, of eerstmael ondervont.
Daer is'et al geseyt. De keyser was te prijsen,
Die liet in grooten ernst sijn dochters onderwijsen
In naeld en spelle-werck, in alderley beslagh,
Waer door een jonge vrou haer besigh houden magh.
Al wat die frissche jeught, van boven tot beneden,
Voor prinsselick gewaet droegh aen de gansche leden,
Gesteken of genaeyt, geweven of gebreyt,
Het was daer altemael met eygen hant bereyt.
Gaet vorder, jonge vrou. Reet alderhande webben,
Ghy kont uit dese teelt veel nutte dingen hebben,
En hemden voor het lijf èn lakens voor het bedt,
En konstigh tafel-goed èn aerdigh serviet.
Maer wilje rechte vrucht uyt vlas of wolle trecken,
Soo wilt'er menighmael een naeckten mede decken;
Niet dat voor uw gesin soo groten nut bejaeght,
Als dat een schamel mensch door uwe gunste draeght:
Het lijf aldus verwermt sal heyl en segen spreken,
En met een reyn gebed tot in den hemel breken
Ten goede van den mensch, die met bewegen geeft,
En niet voor hem alleen hier op der aerden leeft.
Doch als na lange tijt uw garen is gesponnen,
Geweven, uytgeleyt, en op het velt gewonnen,
Soo rijst'er op een nieu voor yeder vlytigh wijf
En stof van meerder eer èn soeter tijt-verdrijf;
Want boven uwen naet, en diergelijcke saecken,
Soo dienje net te sijn ontrent het linne-laken;
Niet van het vrouwen-kraem en staet ons beter aen,
Als lywaet, wit gebleyckt en geestigh opgedaen.
'k En weet in ons gewest, en min in vreemde landen,
Ontrent dit aerdigh tuygh vooral geen netter handen,
Als mijn gewenschte deel hier in betoonen kan,
Ten luste van het oogh, ten goede van de man:
Want als het somtijts valt, uyt sonderlinge reden,
Dat in dit sinnigh werck een ander is getreden,
En dat'er maer een dwael op tafel is geleyt,
Ick vinde metter daet een seker onderscheyt.
Noch soud'et menighmael een swaren geeft verlichten,
Indien ghy middel wist een veers te konnen dichten,
Een veers tot nutte vreught of tot gemeene leer,
Of om met uw gesin te singen voor den Heer.
Jonckvrouwen, sooje kont, laet uwe kloecke sinnen
Besoecken, als het past, de negen Sang-godinnen,
Klimt op den Maegden-bergh, oock met een echten voet,
Gelijck tot haren lof de Zeeusche peerel doetGa naar voetnoot1);
Al heeft de reyne trou haer sinnen ingenomen,
Noch laetse niettemin, noch laetse niet te komen
Daer Clio sit en queelt; en toont u metter daet,
Dat even Pindus selfs aen vrouwen open staet.
Doch sooje niet en hebt het edel nat gedroncken,
Dat van den Hemel selfs de siele wort geschoncken,
Soo laet het rymen daer, en leest een soet gedicht,
Dat nutte dingen leert en uwe seden sticht,
Of queelt een heyligh lied; maer, boven alle dingen,
Soo leert van Davids harp, den grooten Herder singen,
Den herder van het vee, en niet te min het Lam,
Dat ons tot eeuwigh heyl hier in de werelt quam.
Doch wacht tot aller tijt de schriften aen te raecken,
Die met een dertel jock de lusten gaende maecken;
Of als ghy vuyl bejagh verneemt in eenigh boeck,
Soo laet het lesen staen, en keert tot uwen doek.
Noch is'er meerder hulp om luye sucht te schouwen,
Dat is: een kleynen hof ontrent het huys te bouwen:
De lust tot bloem-gewas, tot moes en ander kruyt,
Jaeght alle vuyl bejagh van quade lusten uyt.
Wat is'er in den tuyn, wat is'er al te leeren,
Waer door een reyne siel kan haren schepper eeren!
Wat wast'er over al, wat groeyt'er menigh kruyt,
Waer door een nutte vrucht in onsen boesem spruyt!Ga naar voetnoot2)
Indien er iemant meynt dat eten, drincken, slapen,
En anders niet te doen als ledigh sitten gapen,
Het rechte leven is, dat tot vernoegen leyt;
Die heeft niet recht geleert, wat leven is geseyt.
Men segge wat men wil, des menschen beste dagen
Bestaen in besigh sijn, in soete last te dragen,
In iet te mogen doen ontrent een goede saeck;
Daer vint een rappe siel voor al de beste smaeck.
Wat is 't doch van het lijf by wijlen op te vollen,
En weder overhant, wanneer het is geswollen,
Te ruymen eenigh deel; indien men niet en doet
Dat ons de siele wijst tot eenigh beter goet?
Wanneer de groote God aen Adam wilde geven,
Al wat er dienen mocht om wel te mogen leven,
| |
[pagina 507]
| |
Al wat'er noodigh was, om, met een soete vreught,
Te leyden tot gebruyck de krachten van de jeught;
Hy gaf hem tot vermaeck een hof vol schoone boomen,
Doch niet om luy te sijn, en daer te sitten droomen,
Niet om alleen te sien het edel boom-gewas,
Niet om, gelijck een block, te liggen in het gras;
Maer om het schoon priëel met eygen hant te bouwen,
En daer in alle dingh den Schepper aen te schouwen;
't Is seker, ledigh sijn en is geen ware rust,
Een mensch die niet en doet, is sonder herte-lust.
Wel leert dan, jonge vrou, u totten hof gewennen,
Leert allerhande loof, leert alle vruchten kennen.
Wint nut en heylsaem kruyt, wint alle selsaem groen,
En geeft uw kloecke jeught geduerigh iet te doen.
Saeyt oock met eygen hant, en leert de schoone bloemen
Verdeelen opte maet, en naer de konste noemen;
Het, dringht tot in de siel, wanneer men recht bemerckt,
Hoe konstigh over al de groote Schilder wercktGa naar voetnoot1).
Doch boven alle dingh behoort de man te letten,
Door eenigh staegh bedrijf de sinnen op te wetten;
Geen sucht tot luyen aert, maer strenge besighheyt
Is van den eersten af de mannen opgeleyt.
De groote Schepper werckt, en dat van aller eeuwen,
Hoe kan des Heeren beelt dan ledigh sitten geeuwen?
Ick bidde, deftigh man, sijt kloeck in uw bedrijf:
Een man, die niet en doet, een plage voor het wijf.
Wanneer het somtijts valt, dat u geen sware dingen
En perssen aen de borst, of aen den boesem dringen,
Soo treet dan in den hof, en oefent uwen geest,
Jaeght luyheyt uytte siel, maer uwe tochten meest.
Men vint in ouden tijt, en op den dagh van huyden,
Oock Prinssen van het lant genegen totte kruyden,
Genegen in den hof te winnen soet gewas,
Daer eertijts al het volk maer harde fruyten lasGa naar voetnoot2).
Leert mannen, by gevolgh, leert alle vruchten enten,
Leert op een wilden boom een beter appel prenten;
Gaet, wint de roode pers, de pruym gelijk een ey,
Den vroegen abrikoos, de kriecken in de Mey:
Verbetert alle fruyt, leert harde dooren-hagen
Of duu-gewolde queên òf groote mispels dragen;
Heeft iemant in het lant een vrucht van beter aert,
Maeckt datje sijn gewas met uwe boomen paertGa naar voetnoot3).
't Is seker, sooje wilt op uwe saecken letten,
Ghy kont op eenen boom verscheyde boomen setten:
Hier appels, vinnigh-groen gelijck het weeligh gras,
Daer weder sachter aert, gelijck het geele was;
Hier fruyten, juyst gestelt gelijck de bolle wangen,
Die midden in de vorst met koude sijn bevangen;
Daer vruchten, schoon gebloost gelijck een teere maeght,
Die van een geestigh quant ter eeren wort gevraeght,
En elders wederom, al na je moogt begeeren,
Of wrangh en hard gewas van wreede winter-peeren,
Of aerdigh somer-fruyt vol geur en soeten wijn,
Soo dat een boom alleen u kan een boomgaert sijnGa naar voetnoot4).
Indienje dese kunst wilt neerstigh onderhouwen,
Ghy sult oock met vermaeck verkeerde tochten schouwen,
Ghy sult ontuchtigh spel en alle vuyle lust
Of drijven uyt den geest òf vinden uytgeblust:
Het enten is van outs de menschen aengepresen,
Om van het liefde-mal bevrijt te mogen wesen;
De leeraer van de min verheft'et wonder seer,
Niet in de Minne-kunst, maer in de Tegen-leerGa naar voetnoot5):
Hy raedt dat ieder een, aen wie het ydel mallen
Van liefdes dwepery is in het hooft gevallen,
Dit aerdigh tijt-verdrijf sal nemen by der hant,
Als tot een seker heyl van heeten minne-brant.
Doch soo daer eenigh fruyt geen enten kan gedoogen,
Soo stelt uw saecken aen om dat te mogen soogen;
Laet eerst uw taxken in, en set uw boomken vast,
Doch scheyt'et nimmermeer, voor dat het beyde wastGa naar voetnoot6).
Maer noyt en quam'er iet soo nut in onse landen,
Soo dienstigh, jonge vrou, voor reyne juffer-handen,
Als enten metten bot: daer is'et al gemack,
Daer komt geen rauwe saegh, geen beytel aen den tack;
Daer hoeft men aen het was geen handen vuyl te maken,
Geen slick of vette kley met vingers aen te raecken,
Daer is geen koude lucht die in de leden snijt,
Daer ruyst geen Noorde-wint die in de wangen bijt;
Siet, als de gulde son koomt metten Hont geresen,
Dan is de rechte tijt de botten af te lesen,
Te voegen aen het hout, dan is de rechte tijt
Dat haer de schorsse pelt, en van den houte splijtGa naar voetnoot7).
Ick weet een weerde vrouw hier binnen dese mueren,
Een licht, een gulde krans van onse na-gebueren,
Die voert een eygen naem genomen van den hof,
En daer in scheptse vreught, niet sonder haren lof:
Daer heeftse menigh fruyt uyt alle vreemde landen,
Daer menigh aerd-gewas van alle verre stranden,
| |
[pagina 508]
| |
Daer bloemen sonder naem, daer ongepersten wijn,
Gelijck'er dickmael komt gedreven van den Rijn;
Daer speelt het geestigh nat met hondert watersprongen,
Daer teelt de gulle visch, de herten krijgen jongen:
Wat dient'er veel geseyt? daer is een volle schat,
Een wout, een open velt, te midden in de stadt.
Vriendinne, weest gegroet! ghy leert de jonge vrouwen
Met vlytigh huys-bedrijf de sinnen besigh houwen,
Ghy leert de Zeeuwsche kust, hoe dat men overvloet,
Hoe dat men eere selfs, en weelde dragen moet,
Noch is'er meerder vrucht in uwen hof te rapen,
Indienje ontrent de schors u niet en wilt vergapen:
Hier is geen fruyt alleen, dat opte tonghe smaeckt,
Maer iet dat vorder gaet en aen de siele raeckt:
Geen dingh en kan de mensch oyt voor de sinnen komen,
Daer niet een nutte les kan worden uyt genomen;
Het spreeckt tot onsen geest, het klopt aen ons gemoet,
Al wat de wijse God hier opter aerden doet.
De groote Schepper werckt met onvermoeyde krachten,
Hy geeft den heeten dagh, en weder koele nachten,
Hy draeyt den hemel om, en wickt het aertsche dal,
Van dat de werelt stont, tot datse vallen sal:
Soo langh de gulde son sal opter aerden straelen,
En weder onder gaen, en in het water dalen;
Soo langh als ebb' en vloet sal op en neder gaen,
En dat het woeste meyr sal wassen naer de maen;
Soo langh als eenigh mensch sal in de lente saeyen,
En in den heeten oogst de rijpe vruchten maeyen,
Het spinsel van den herfst sal vliegen overal,
En dat de strenge vorst het water binden sal;
Soo langh de groene jeught sal wenschen om te spelen,
Soo langh een rijper volck sal echte vruchten telen,
Soo langh de soete vreught sal vloeyen uytten wijn,
Soo lange salder stof tot Godes eere sijn;
Soo lange salder gront voor alle menschen wesen,
Om sonder eenigh boeck van God te mogen lesen;
Schoon yemant ledigh sit, of wandelt in het groen,
Noch kan hy besigh sijn, en groote saken doen.
Doorsoeckt het boom-gewas en alle kleyne bladers,
Ghy vint een wonder net van hondert duysent aders;
Siet my de planten aen met opgetogen sin,
Daer woont een hoogh beleyt, daer sit een wonder inGa naar voetnoot1).
God is in alle dingh, sijn onbegrepen wercken
Sijn door het oogh te sien, en in den geest te mercken;
Een bies, een enckel loof, een gras, het minste kruyt,
Dat wijst den hemel aen, en roept den Schepper uyt.
Ghy, die tot uw vermaeck gaet in het groene treden,
Of door een soet bedrijf daer oesent uwe leden,
Heft vry de sinnen op, men vint'er over al,
Dat u tot aen de siel ten goede dienen salGa naar voetnoot2):
Al wat wy met verdriet voor aerdsche dingen leeren,
Dat moet hier, met het lijf, ter aerden weder keeren;
Maer wat men God ter eer hier in de sielen prent,
Dat wort, noch voor de doot noch door de doot, geschent;
Dat sal tot aller tijt ons aen de siele kleven,
Oock na het duyster graf, oock in het eeuwigh levenGa naar voetnoot3);
En, schoon dit groote Rond in duysent stucken viel,
Noch sal de weerde deught niet scheyden van de siel.
Wy sijn hier niet gesint ten breetsten uyt te meten
De deughden van den hof; de wijse lieden weten:
Ons wit is anders niet, als met een kort beslagh
Te toonen wat de geest in hoven plucken magh.
Indien ghy koomt gegaen daer uwe bloemen wassen,
Wat dingh en is'er niet de siele toe te passen?
Of schoon van alle kant de koude winter bijt,
Noch siet men in de sneeu den heeten Aconijt;
Noch siet men evenwel de moeder-naeckte bloemen
Haer geven in de lucht, en uytter aerden koemen;
Wat beelt dit anders uyt, als dat de ware deught
Vint blijdschap in de pijn, en uyt het lijden vreught?
Indien ghy op het velt siet met de voeten treden
Den groenen Camomil, en acht het tegen reden,
Berispt den planter niet; maer staet een weynigh stil,
En let in uw gemoet waer dat'et henen wil:
Ghy sult in korten tijt ten vollen konnen mercken,
Dat leet en ongemack die plante konnen stercken,
En dat van stonden aen het onderdruckte kruyt
Geeft aengename reuck, en vry al beter spruyt.
Brenght dit aen uw gemoet, wanneer het bitter lijden
U druckt aen alle kant, en vordert om te strijden:
Ghy sult ten lesten sien, oock in het swaer verdriet,
Dat God u liefde toont en soete gunste biedt:
Hy kent tot aen den gront den aert van al de luyden,
Gelijck een hovenier de krachten van de kruyden;
Hy weet dat als het vleesch met smerte wort belast,
De geest dan evenwel in meerder grootte wast.
Indien ghy pluckt de vrucht in Persen eerst gelesen,
En siet dan hoe het fruyt een herte schijnt te wesen,
En 't blad gelijck een tongh; soo tracht, vriendinne, tracht
Dat beyde tongh en hert sy over een gebracht!
Indien'er iemant saeyt, het saet dat schijnt verloren;
Men siet'et evenwel als op een nieu geboren,
Men siet'et naderhant, al schijnt het schoon vergaen,
In jeught, in nieuwe kracht, in volle lovers staen.
Wie, als hy dit bemerckt, en sal'er niet gelooven
Dat, schoon de bleecke doot den mensche komt berooven
| |
[pagina 509]
| |
Van dit uytwendigh beelt, hy des al niet te min
Sal rijsen nyt het stof, en leven met gewin?
Wy sien het slechte saet als van de doot verwecken,
Verrijsen, weder sijn, en naer den hemel strecken,
Wy sien het menighmael; wy sien, hoe alle kruyt,
Oock na het rotten leeft en uytter aerden spruyt:
Hoe kan doch Godes beelt in alle deelen sterven,
Verdwijnen, gaen te niet, en in den gront bederven,
Daer nietigh aerd-gewas koomt uyt het dorre stof,
En wort van nieuwen aen een ciersel van den hof?
Neen, God en sal den mensch niet eeuwigh laten slapen,
Het is voor hem gemaeckt al wat'er is geschapen:
Betrout dan, droeve siel, betrout op uwen God;
De mensch rijst weder op, al is het lijf verrot.
Wanneer men boomen int, en dat men van de sijden
Plagh met een staele bijl de tacken af te snijden,
Op dat het jeughdigh sap, en al het innigh vocht
De nieuwe schoot alleen tot voetsel dienen mocht;
Peynst dan op uwen stant, peynst aen uw vorigh wesen,
Peynst dat het los gewaey, uyt uwe jeught geresen,
Dient af te sijn gesnoeyt, op dat uw beste sucht,
Mocht wijcken van het hout, en kleven aen de vrucht.
De boomGa naar voetnoot1), wiens bloedigh fruyt oock heden kan betoonen,
Hoe dat het blinde Kint sijn jongers plagh te loonen,
Kan los en haestigh volck als wijsen metter hant,
Dat los en haestigh sijn is enckel onverstant:
Al is het gansche velt met bloemen overgoten,
En dat schier al het wout nu botten heeft geschoten,
Dit hout wort evenwel tot groeyen niet geneyght,
Soo langh als ons de lucht met stuere vlagen dreyght;
Maer als de Noortsche drift ten lesten is geseten,
De koude wegh gejaeght, de winter afgesleten,
Dan maeckt de boom gewaey met soo een snellen spoet,
Dat sy oock met geluyt haer botten open doet.
Leert hier, o rouwe jeught, leert alle domme sinnen,
Niet doen als na beraet, niet in der haest beginnen;
Dit hout schijnt of het sprack: bedaert, o vrient, bedaert
Tot dat men heeft gesien hoe dat een ander vaert:
Leert wat'er is te doen, niet rijpheyt overdencken,
En wat'er in het werck u soude mogen krencken;
Maer als dan eens het stuck is langh genoegh bedacht,
Soo maeckt dat uw besluyt sy spoedigh uyt-gewracht,
My dunckt het is genoegh; wie kan het al beduyden
Wat leere dat'er schuylt in boomen ende kruyden?
Ick vinde goede stof, die ons de siele bouwt,
Oock in het woeste velt, oock in het dichte wout:
Het weynigh hier geseyt, dat kan den wegh bereyden,
Om yeder, dien het lust, hier dieper in te leyden;
Wel aen dan, geestigh volck, neemt acht op uwen tijt,
En hebt een besigh hert, wanneer ghy ledigh sijt.
Hier raed' ick onse vrou haer doch te willen pijnen,
Te maken voor het huys gemeene inedecijnenGa naar voetnoot2),
Te queecken in den hof Tijm, Botris, Alsem, Ruyt,
Endivy, Cicorey, en ander heylsaem kruyt.
Een mensch, die dertigh jaer op aerden heeft versleten,
Behoort tot sijn behoef ten minsten dit te weten,
Hoe dat hy sijn gebreck, sijn plichtigh ongeval
Door raet en eygen hulp te rechte brengen sal.
Al die in goeden ernst op hare saecken letten,
Ontdecken metter tijt bequame keucken-wetten,
Waer door een yeder mensch sijn eyge leden stijft,
En menigh ongemack uyt sijnen huyse drijft.
Ey lieve! waerom niet? een yder weet te loopen
De gansche werelt deur, om iet te mogen koopen,
Dat hem en sijn gesin ten goede dienen kan;
Besiet, een leuyaert selfs is hier een dapper man.
Een yeder is begaen, en spant de gansche sinnen,
Om goet tot sijn gebruyck, om gelt te mogen winnen;
Maer wat is van het goet, of van het loose gelt,
Indien een droeve koorts uw siecke leden quelt?
Wat voordeel kan het sijn te soecken, wroeten, delven,
Soo niemant draeyt een oogh ontrent sijn eygen selven?
De ziel dient eerst besorght, en dan het swacke lijf,
En sonder dese twee is geit maer ongerijf.
Siet al de dieren aen, die in de bosschen leven,
Die swemmen in der zee, die in der hooghte sweven;
Al schijnt haer wesen dom en onvernuft te sijn,
Een yeder is nochtans sijn eygen medecijn:
Sy weten heylsaem kruyt te plucken uytte weyen,
En uyt het dorre sant, en uyt de groene meyen,
Sy weten over al te vinden haer gerijf,
En alle quade sucht te jagen uyt'et lijf.
Het velt, het gansche bosch is haer Aptekers winckel:
Een draeck gebruyckt latou, een slange groenen vinckel:
Een draeck, als hem de krop met slijm is overlast,
Een slangh, als haer de mos ontrent de leden wastGa naar voetnoot3).
Wanneer de wilde geyt veel wonden heeft ontfangen,
Soo dat de schichten selfs haer in de leden hangen,
Sy pluckt maer groen poley, en door het machtigh kruyt,
Soo vallen metter daet de losse pylen uytGa naar voetnoot4).
Het zeepeert, als het queelt, koomt na de koele beken,
En gaet sich aen het riet een ader open steken;
De schild-pad, door vergif tot aen de doot gewont,
Eet maer een weynigh keul, en wort'er door gesontGa naar voetnoot5).
| |
[pagina 510]
| |
Den arent kent een steen, die opent hem de nierenGa naar voetnoot1),
De kraye schuert de maegh met wilde lauwerieren,
De kraen, als haer de borst met gal beladen is,
Soeckt flux en vint behulp ontrent het jonge lisGa naar voetnoot2).
Wat eyst'er iemant meer? siet honden ende vercken,
Die konnen heylsaem kruyt tot hare sieckten mercken,
Men hoort'et alle daegh, het gras voor hun bequaem
Dat heeft, door haer gebruyck, en hout een vasten naemGa naar voetnoot3).
Siet my de padde selfs, die, van de spin gesteken,
Koomt tot het open blat van wegerbree geweken,
Daer vintse seker heylGa naar voetnoot4). Siet ick en weet niet wat,
Het kent sijn eygen salf, sijn eygen herte-blat.
Hoe dom is menigh mensch! hy wandelt opte velden,
Die God in yder loof, in alle boomen melden,
En hy en kent'er geen; hy, die het wonder siet,
En prijst noch evenwel den grooten Schepper niet.
Ick sal noch vorder gaen, en metter daet bewijsen,
Dat oock het woeste bosch hier over is te prijsen;
Dat aen de planten selfs ten vollen is bekent,
En wat haer dienstigh is èn wat de wortel schent.
Al die van over langh naer vreemde kruyden spoorden,
Vernamen in het wout een soorte van kauwoorden,
Een wonderbaer gewas, dat om sijn vreemden aert
Noch heden aen den dagh in hoven wort bewaert:
Indien men aen het kruyt, te midden in den velde,
Hier oly in een vat, daer regen-water stelde,
Men sagh in korter stont aen yder groene schoot,
Wat vocht de plante socht, en watse weder vloot.
Men sagh aen allen kant haer rancken nederbuygen,
Ontrent het hemels nat, om daer te liggen suygen,
Men sagh in tegendeel, dat sy niet éénen tack
Ontrent het vet en bracht, noch aen het smout en stack;
Doch soo het geele vocht haer naerder quam te prangen,
Soo lietse metter daet haer droeve krullen hangen;
En soo daer eenigh smeer quam aen het veyle kruyt,
Soo queeld' het metter daet, en gingh ten lesten uyt.
O noyt begrepen God! naer weerde noyt gepresen!
Men siet aen allen kant, men tast uw eeuwigh wesen,
Het wilt door al het velt, tot aen het domste beest,
Ja leven-loos gewas, is wijs door uwen geest:
Wy sien hoe uwe gunst, nu soo veel duysent jaren,
De vogels in de lucht, de vissen kan bewaren,
Kan weeren uyt het wout verdriet en ongeval,
En siet, ghy acht den mensch noch verre boven al!
Wy stellen aen den Heer èn ons èn alle saecken,
Hy sal het voor gewis ten alderbesten maecken
Met sijn verkoren volck. Is God uw toeverlaet,
En vreest u geen bederf, oock als het qualick gaet.
Wel, kan het woeste bosch sijn eygen quael genesen,
Hoe kan dan eenigh mensch hier in nalatigh wesen?
Waerom sal hier het wijf haer dienst niet brengen in,
Ten goede van den man en van het huys-gesin?
Ick bidde, wijse vrou, en acht dit geensins schande,
Het wort in u vereyscht by luyden van verstande,
Als tot een noodigh ampt, om dat de medecijn
Om yder kleyn geval niet dient gemoeyt te sijnGa naar voetnoot5).
Hier kan het Roomsch gebruyck de vrouwen in versterken,
Daer wert de deur gesmeert met reusel van een vercken,
Ter komste van de bruyt, en, naer dat yeder raemt,
Soo is het echte wijf na desen plicht genaemtGa naar voetnoot6).
Dit was gelijck een les de vrouwen voor gelesen,
Dat sy een heylsaem dingh in huys behoort te wesen,
Dat sy moet voor den man, voor kint, en boden sijn
Een troost in alle quael, een staege medecijn.
Wel, leert het out gebruyck in uwe jonge dagen,
Leert, meer in uwen hof, als oogen-lust bejagen;
En wint geen moes alleen, dat tot de keucken past,
Maer plant oock ander kruyt, dat voor de siecken wast:
Hebt eenigh kleyn vertreck, daer voor de kinder-qualenGa naar voetnoot7)
Sijn wortels, nutte salf, sijn poeyers uyt te halen;
En al wat daer behoeft, dat maeckt door eygen vlijt,
Het sal u menighmael bekorten uwen tijt.
Hebt daer wat dienstigh is om 't lijf te mogen ruymen,
Hebt suycker voor den hoest en voor de taye sluymen,
Hebt sap en krachtigh vocht tot alderley gebruyck,
En voor een swacke maegh èn voor een harden buyck.
Is iemant wat te vast door hitte toe gesloten,
Soo dat de gangen staen, en niet en willen vloten,
Gaet, koockt hem voor salaet de toppen van de vlier,
Dat maeckt een open lijf, en blust het innigh vier.
Wort iemant dunne slijm te veerdigh afgedreven,
Soo dient hein ander kruyt te worden ingegeven;
Neemt vocht in dit geval van wegerbree gemaeckt,
Of vleys van malsse queên, daer na de jonckheyt haeckt;
Indien'er eenigh kint een buyle koomt te vallen,
Neemt oly van de roos, hier dienstigh boven allen;
Of soo misschien de meyt haer aen den vyere brant,
Hebt krijt van stonden aen, hebt oly by der hant:
| |
[pagina 511]
| |
Koomt iemant aen de scheen een open gat te stooten,
Soo laet hem flux het been van alle decksel blooten,
En voeght dan opte wond een dorren eyckenblat,
Te voren lauw gemaeckt en in de wijn gebadtGa naar voetnoot1).
Wort iemant van het huys door koortsen aengestreden,
Of voelt hy grooten brant in al de binne-leden,
Sied queeken, porceleyn, en wilde cichorey,
Een dranck geduerigh nut, doch best ontrent de Mey.
Is iemant aen het hert en in de maegh gequollen,
Of van de binne-worm verdrietigh opgeswollen,
Leght plaesters opten buyck, gemaeckt van osse-gal,
Dat heelt in korten tijt het droevigh ongeval.
Verneemt men eenigh kint geneyght tot quade stuypen,
Die uyt een vochtigh breyn op al de leden druypen,
Gebruyckt de groene ruyt, en wortels van peöen,
Dat sal in korten tijt geen kleyne bate doen.
Waer sal dees' moede pen noch verder henen dwalen?
Een kint, ellendigh dier, heeft duysent vreemde qualen:
Ey, siet wat is de mensch! niet een soo kleynen lit
Daer in tot onsen druck niet eenigh hinder sit.
Gaet, jonge moeder, gaet by wijse na-gebueren,
En vraeght in rechten ernst naer alle nutte kueren;
Verneemt van ieder een, die kinders heeft gevoedt,
Hoe dat een jonge vrou haer kinders queecken moet.
Doch wilt uw kleyn vertreck alleen geen winckel maken
Van alle bitter kruyt, daer af de kinders braken;
Maer hebt oock even daer iet voor een teeren mont,
Daer mede ghy een kint by wijlen paeyen kont.
Maeckt quee-vleys root en wit, maeckt alle confituren,
En sied de suycker langh, soo kanse beter dueren;
Leght ocker-noten in en proeftse met de spel,
Want in het soete vocht en dient geen harde schel.
Maeckt aengenaem beslagh van ingeleyde kriecken,
Gerechten voor den lust van alle teere siecken,
Leght persen in syroop, en wint moerelle-wijn,
Die kan u koelen dranck in heete koortsen sijn.
Bereyt, wanneer het dient, provincy-roos-conserven,
En amper druyve-moes, dat niet en kan bederven,
Maeckt vlier-en-roos-en-loock-en-goude-bloem-azijn,
En klaert het dapper nat in heete sonne-schijn.
Treckt water uyt de roos en alle groene kruyden,
En deyltet altemael oock aen de vreemde luyden:
Wat u de rijckdom geeft, of wat de kunste baert,
En is niet om alleen voor u te sijn gespaert:
Geeft ieder die het eyst, verdeelt uw milde gaven,
En wilt'er menighmael een siecken mede laven;
Te geven daer het dient, dat is het rechte wit,
Van al dat iemant kan, of eenigh mensch besit.
Maer schoon ghy dickmael proeft aen veelerhande luyden
De deught van uwe salf, de machten van de kruyden,
Noch slaet het ooge niet op uwen mengel-pot,
Maer opten hemel selfs, en opten grooten God.
De meester is het tuygh, de middels sijn de drancken,
Maer God, en sijne gunst, is boven al te dancken:
Al wie in dit geval op konst of meester siet,
En geeft, gelijck het dient, aen God sijn eere nietGa naar voetnoot2).
Ghy weet, geen Christen mensch en sal'et oyt vergeten
Te roepen tot den Heer, te bidden voor den eten;
Soo dient dan des te meer aen God te sijn gepeyst,
Wanneer uw kranck gestel gesonde leden eyst.
Ghy, die gewissen troost wilt uyt de drancken suygen,
Wilt boven alle dingh voor uwen Schepper buygen,
En roepen sijnen naem; hy is, die in het kruyt
Den rijcken segen stort, en nutte gaven sluyt;
Hy is, die aen het vee, die aen de jonge hinden
Leert heylsaem voeder sien, leert haren balsem vinden;
Hy, die van boven geeft gesontheyt aen den vis,
Of door het gulle riet òf uyt het groene lis:
Hy is, die aen den mensch vernieuwt het innigh wesen,
En niemant, sonder hem, en kan'er oyt genesen;
Hy is, die aen het wout verleent een machtigh saet,
En buyten sijn behulp en vint'er niemant baet.
Doch hoe de saecken gaen, en laet u noyt verlangen
Na menschen die het volck ontrent de leden hangen
Iet, ick en weet niet wat, geschreven, of geprent,
In ongeboren leer, in maeghde-parkement,
In ander vreemt beslaghGa naar voetnoot3); en laet u niet bewegen
Te soecken uwen troost, te stellen uwen segen
In eenigh guychel-spel, bedacht tot uwen spot:
Noyt koomt'er eenigh nut uyt woorden sonder slot.
Het is een rechte wegh tot onbekende goden,
Dat aen het Christen volck ten hooghsten is verbodenGa naar voetnoot4).
Vermij dan dit bedrogh, want God en segent niet
Wat tegen sijn bevel, en sonder gront geschiedt.
En schoon het soo geviel, dat buyten alle reden
Ghy voeld' uyt dit bejagh u beter aen de leden,
Soo stelt noch echter vast, dat uyt den snooden vont
De siele wort gequetst, al is het lijf gesontGa naar voetnoot5).
| |
[pagina 512]
| |
 Sal ick hier verder gaen, en by geschrifte setten,
Hoe dat ons jonge vrou haer wangen sal blancketten
Met eenigh selsaem kruyt, of door een dierbaer gom?
O neen, vriendinne, neen; ick ware liever stom:
'k En wil niet dat het wijf sal haren man bedriegen,
Noch door een loosen schijn voor al de weerelt liegenGa naar voetnoot1);
Ghy, weest maer datje sijt; daer is geen echte man,
Die smeer, die kladdery, die slijm behagen kan.
Ghy, wilt uw jeughdigh lijf met geen blancketsel strijcken,
Noch uyt een sotte waen naer vreemde kruyden rijcken;
Die anders pooght te sijn, als God haer heeft gemaeckt,
Die is van dwase pracht of vuyle lust geraecktGa naar voetnoot2).
Soo moet dan onse vrou de macht der kruyden leeren,
Voor eerst, om haren God hier in te mogen eeren,
Dan om een eygen kint, of eenigh ander vrient,
Te geven dat de maegh, of borst, of lever dient;
Maer boven alle dingh, soo moeten echte vrouwen
Ten dienste van de mans de kunste veerdigh houwen,
Ja vry al verder gaen. De trouw en haer verbant
En eyst geen bloote salf, maer oock een eygen hant.
Wort dan uw weerde vrient besocht met siecke leden,
Seght: hier is Godes hant, en voeght u naer de reden;
Hier is nu rechte stof, waer uyt ghy toonen kont,
Dat ja, uw reyne sucht gaet dieper als de mont:
Noch vint men evenwel niet selden vreemde wijven,
Die, oock in dit geval, haer ouden handel drijven,
Die soecken haer vermaeck, en gaen oock uyt te gast,
Al is haer weerden vrient met smerten overlast:
Men sietse voor de deur, en schier op alle straten,
Men vintse by het volck in weelden uytgelaten;
Maer hoe doch kan het lijf tot vreughde veerdigh sijn,
Wanneer het opper-deel is midden in de pijn?
Daer is een seker visch, die, als hy wort gevangen,
Gevoelt sijn trouwe gaey aen sijne vinnen hangen;
Die blijft'er aen gevest, en suckelt hier en daer,
Nae dat de visscher treckt haer lieve wederpaer;
De visscher is verbaest, en seyt: wat vreemder saecken!
De visch is buyten dwangh, en laet hem efter raecken!
Maer visscher, dit en koomt niet van uw kloeck bedrijf,
Maer uyt een rechte sucht van man en echte wijf:
Het visje, datje siet, dat quijt hem naer vermogen,
Om van sijn met-gesel niet af te sijn getogen;
Het voeght hem by den man, en wort sijn deel-genoot
In droefheyt, in gevaer, ja midden in de doot.
Die sich in onsen tijt het varen onderwinden,
Vertellen datse volck in verre landen vinden,
| |
[pagina 513]
| |
Daer yeder echte wijf soo vast is aen den man,
Dat oock de bleecke doot haer geensins scheyden kan;
Want als'er iemant sterst, soo komen alle vrouwen
By hem, die nu verscheydt, te vooren onderhouwen,
En twisten onder een, wie uyt het lief getal
Den dooden in het graf geselschap honden sal;
De liefste maer alleen, de liefste kan verwerven,
By hem te mogen sijn, met hem te mogen sterven;
Die gaet dan soo geciert, soo lustigh na de vlam,
Als offe totte vreught van hare bruyloft quamGa naar voetnoot1).
Ick wil niet dat de vrou, gelijck in dese landen,
Sal kleven aen den man om nevens hem te branden;
Neen, dat is niet gemeent; ick geve maer bevel,
Dat ieder sy beweeght met haren bed-gesel;
Dat ieder echte wijf sal hare weelde stremmen,
Als haren bed-genoot benaude prangen klemmen;
Waer twee gelieven sijn vereenight in de trouw,
Daer is gemeene vreught, daer is gemeene rouw.
Ghy, laet den lossen hoop van onbedachte wijven,
By sieckte van den man, haer oude rancken drijven,
En schoon al Griet en Trijn maer om haer jeughde peyst,
Ghy, stelt uw saken aen na trou en reden eyst;
Ghy, set u voor het bed om sijn verdriet te breken,
Of door een soet onthael, of met bevalligh spreken;
Ghy, reyckt hem water toe, wanneer hy wast en spoelt,
Ghy, schenckt hem eenigh sap, dat hem de lever koelt;
Ghy, stelt u vlytigh aen om dit en gint te langen,
Ghy, drooght den heeten damp van sijn besweete wangen,
Ghy, als hy light en woelt, soo deckt sijn naeckte lijf,
En weest hem over al een trouw en handigh wijf.
Ghy, toont, door uw beleyt, dat alle schryvers dwalen,
Die gansch het vrouw-behulp besluyten in de palen
Van bedd' en kinder-queeck, en seggen, dat de man
Geen nut, als dat alleen, van vrouwen trecken kanGa naar voetnoot2);
Ghy, wederleght het volck, dat, uyt versufte droomen,
De vrouwen vergelijckt met sachte vyge-boomen,
Die soet gesuyckert sijn, doch niet als in de vrucht,
Want al haer vorder sap is maer een wrange suchtGa naar voetnoot3);
Ghy, toont dat van de vrou meer baten sijn te rapen,
Als in haer teêren arm een nacht te mogen slapen;
Ghy, toont aen uwen man, dat niet alleen het kint,
Maer dat de vader self aen u een steunsel vint.
O al te slappen volck, en rechte pimpel-meesen,
Die by een siecken man de sware luchten vreesen!
Al waer men quaden reuck en ander vuyl ontsiet,
Daer is de rechte sucht van echte liefde niet.
Dan iemant sal misschien hier tegens komen seggen,
Dat siecke-lieden-dienst niet op en is te leggen
Als aen het dienstbaer volck en van de minste slagh,
En niet die haer behulp met geit versetten magh.
Maer hoe! sal dan het wijf haer in het jeught vermeyen,
Of als de jonckheyt lacht met haren man laveyen?
En, soo een droeve koorts hem in de bedde leyt,
Dan roepen om den knecht, of loopen om de meyt?
Neen, dat is ongerijmt. Gewis, de ware vrouwen
Die hebben haer beroep hier beter onderhouwen;
Besiet de grootste selfs: de vorst Themistocles
Ontfing van sijn gemael in sieckte sijn getesGa naar voetnoot4).
Stratonica, wel eer een weerde koninginne,
Heeft haren ouden heer, uyt onbeveysde minne,
In kranckten bygestaen, geheven, neêr-geleyt,
En veel met eygen hant hem spijse toebereytGa naar voetnoot5).
By 't oud' Romeynsche volck daer wert'et dwers genomen,
Indien een echte wijf liet vreemde lieden komen
Ontrent een siecken man: die last, die soete last
Was maer de vrouw alleen, geen slave toegepastGa naar voetnoot6).
Wy vinden over al, dat aen de siecke lieden
Niet, als met onderscheyt, sijn diensten aen te bieden;
Wien is'et niet bewust, hoe veel het ieder schilt,
Een vrient by hem te sien of dien hy niet en wilt?
De koorts is wonder vijs; het sijn bekende saecken,
Dat aen een siecken mont geen spijse plagh te smaecken,
Als die te rechter tijt wert vlytigh aengedient
Of by een lieve vrou òf by een weerden vrientGa naar voetnoot7).
En waerom sal de man hier troost en steunsel eyssen,
Of van een vreemden knecht òf van een sloffigh meyssen?
Is 't billijck dat het wijf door geit haer plichten hout,
Soo heeft de man het gelt, en niet het wijf, getrout.
Wat dient'er veel geseyt of veel te sijn gelesen?
Ontvangt een korte les, die moet uw regel wesen:
Weet, dat een echte wijf geen man ontseggen moet
Iet, dat een billick mensch sijn eygen lichaem doet:
Wat iemant stelt te werck omtrent sijn eygen leden,
Dat moet een echte vrou aen haren man besteden;
Ey, lieve, waerom niet? gewis, het echte wijf
Dat is met haren man gelijck een eenigh lijf.
| |
[pagina 514]
| |
Ghy mannen, niet te min, en druckt de teêre dieren
Niet door een vinnigh recht, maer leert de swacke vieren;
Hoewel u jicht, of koorts, of ander sieckte quelt,
Siet, datj' haer trouw behulp niet al te laegh en stelt.
Men vint gestrenge mans, die, boven alle reden,
De vrouwen lastigh sijn, die nimmer sijn te vreden
Wat oock een vlytigh wijf met alle krachten doet,
Soo verre gaet de waen van haren overmoet.
Ey, vrienden! niet alsoo; leert alle sinnen voegen
Na dat de reden eyst, en laet u vergenoegen,
Indien'er eenigh dingh kan werden uytgerecht
Of door een snege meyt, of door een trouwen knecht.
De stoffe tot de vrou is van den man gekomen,
Niet uyt het leeghste deel, niet van het hooft genomen,
Ten teycken dat het wijf haer noyt verheffen moet,
Maer efter niet en dient getreden metten voet;
De stoffe van de vrou is midden uyt de leden.
Ghy, heerscht dan met bescheyt, en niet als naer de reden,
Gebruyckt geen lieve vrou tot alle kleyn bedrijf,
Sy is uw bed-genoot, en niet uw vuyl-jonghwijfGa naar voetnoot1).
|
|
