De middelen, waerdoor de jonckheyt tot leeren verweckt wert, zijn twee: Tuchtinghe en Vergeldinghe. Wel aen dan, ghy Ouders:
't Zijn weynigh woorden, maer van groot bedencken, en voordeeligh in 't gebruyck. Nu verder:
De slimste moeder die men vint,
Die wenst noch al een eerbaer kint.
Om dan de sulcke en andere tot haer voornemen te helpen, soo is te letten dat ongesoute soet-voerigheyt van ouders hier gansch schadelijck is.
Wie swijnen wil streeleu, en met kinders mallen,
Die doetse bey in de modder vallen.
En 't is daerom wel geseyt:
Wie aen sijn kint of kuecht wil lust en vreughde sien,
Die moet noyt volle gunst aan d'een en d'ander biên.
Voor het tegendeel seyt de Fransman:
Qui bien aime, bien chastie.
En de reden daer van is in een Turcks spreeckwoort uyt-gedruckt:
Hep asa da luc den jaramasreck oluruste; id est:
Het is van ouden tijt bevonden:
Van sachte meesters vuyle wonden.
Leert ons niet d'ervarentheyt dagelijcks, hoe schadelijck der moeders troetel-liefde is aen de kinderen?
Deteriores omnes sumus licentia. Ter.
Een aep, uyt al te grooten min,
Die perst haer jonck de lenden in.
Ick derf noch meer seggen:
Ego parentes vidi, quibus amor nimius ne amarent causa exstitit. Plaut.
Te grooten liefd' heeft wel gedaen,
Dat haet uyt lieven is ontstaen.
Hoe kan dat zijn? deuckt misschien iemant; verstaetet met een woort: een teer boomtje, door gebreck van gesnoeyt en ge-int te werden, in 't wilde gewassen, en brenght geen andere als wrange vruchten voort, die aen de planters de kele als doen worgen ende d'oogen loopen.
Non resistet offensis, cui nihil unquam negatum eft; cui lachrymas semper follicita mater abstersit. Sen.
't Is wel (na mijn begrijp) in ouden tijt geseyt:
't Is beter dat het kint, als dat de moeder schreyt.
Mieux vaut un dolent, que deux.
Vele, die haer ouders niet en hebben willen hooren, zijn namaels gedwongen geweest naer het kalssvel te luysteren, en daer ooek dan wederspannigh vallende, brengen henselven in noch grooter ongelegentheyt.
Wie op geen ouders raet en past,
Die stelt sijn gangen na de bast.
Ghy daerom, ouders, om dese en andere ongemacken te schouwen, vergeet noyt de Tucht, maer voor al niet op bysondere gelegentheden, en voor eerst:
Straft vry wel hart uw weerde kint,
Indien ghy dat op leugens vint;
En soo ghy eenigh dingh vermeught,
Leert waerheyt spreken aen de jeught.
Licht korsel zijn, en licht te proncken,
Zijn in de jonckheyt quade voncken;
Ghy, die het in uw kinders siet,
Soeckt ghy haer voordeel, lijt'et niet.
Een kint geneyght tot snoepernyen,
En staet een vader niet te lyen;
Want als de lust daer toe gewent,
Soo is een aerdigh kint geschent.
Wel aen dan, ghy ouders en voogden:
Gewent soo veel ghy immer kont,
Tot slechten kost een kinder-mont,
Dat is u nut en hen gesont;
Want als de spijs is door de keel
Dan is'et doch al even veel.
Ten vierden in 't gemeen:
Straft kintsche feylen aen uw kint,
Eer ghy daer mans gebreecken vint.
En om sulcks bequamelijck te doen, soo gedenckt dat de Basiliscus dient vertreden, terwijlen die noch in t ey is, de rupsen terwijlen sy noch in de poppen steecken, ende de gebreecken der jonckheyt terwijlen die in haer eerste beginselen zijn; anders, waer de slange het hooft in krijght, daer krijgtse licht het lijf in; van een kleyn vonckjen, dat men eerst niet en dachte of en achte, brant namaels wel een geheele huysinge. Ick segge dan, met den Duyts-man: en laet den Duyvel noyt in der kercken komen, anders sal hy licht eens opten autaer geraken.
Maer men moet de kintsche jaren
Boven reden niet beswaren.
Jonge kinders moeten spelen
Of van pijn en sieckte quelen.
In de sulcke moet geleden werden dat hare jaren mede brengen, en ten aensien van de gene die verder gegaen zijn, moet gedaen worden na gelegentheyt van haren aert; 't een paert gaet met een woort, 't ander met een rijsje, en 't derde moet somtijts een spoor hebben.
Hoc patrium est confuefacere filium sua sponte recte sacere, non alieno metu. Terent.
Een eerbaer kiut is aen te jagen
Door eersucht, niet door harde slagen.
Eu sulcks woud' ick de ouders ten hooghsten bevolen hebben. In allen gevalle als'er tucht te oeffenen is, soo moet sulcks niet anders als met een besadight ende stil gemoet gedaen worden.
Vermaent uw vrient met stillen moede,
En straft uw kint met koelen bloede;
Want doet ghy dit met gramme sucht,
Soo dient ghy selfs te zijn getucht.
De maniere van straffen heeft mede vry haer bescheyt; sommige slaen haer kinders of leerlingen op 't hooft, borst, of aensicht, waerse maer best raken konnen, 't is buyten den regel. De Spanjaert seyt seer wel:
Wie kint of muylen straffen willen,
Die slaetse niet als op de billen.
Daer is recht de woonplaetse van bescheyden tucht, waer niet soo licht hinder te vreesen is, als wel in andere leden. Tot besluyt dan van desen:
In gramschap niemant oyt kastijt;
En loont niet als ghy blyde zijt:
Want als de geest niet stil en staet
Geschiet'et beyde sonder maet.
Doch hier toe noch een woort: Lieve kinderen te maken, ende om eene saeck het eene kint te slaen, en het ander te kussen, kan niet als nadeel doen. Een cierlicker kleet maeckte Joseph hatigh onder zijn broederen. Een ongelijck onthael en kan niet als scheele oogen verwecken onder soo gelijcken maeghschap: 't is natuerlicker hier in gelijckheyt te houden.
Foetus suos non diftinguunt ferae, & aves ex aequo patiunter cibos. Sen.
De beesten en maken geen onderscheyt onder haer jongen, en de vogelen voeden de selve in gelijcke mate. Bedenckt dit, en al vorder. Twee rotsen daer dese teêre schepen dickmael tegen stooten, en in gevaer staen om schipbreuck te lijden, zijn, mijns oordeels, Ledigheyt en Quaet-geselschap, en zijn daerom beyde ten hoogsten te mijden. Voor eerst dan, aengaende de Ledigheyt:
Maeckt dat geen jonckheyt ledigh gaet;
Want niet te doen leert enckel quaet.
- Si non intendas animum studiis & rebus honestis, Invidiâ vel amore vigil torquebere. Horat.
Wie in sijn lant geen koren zaeyt,
't Is seker dat hy distels maeyt.
En hier van komt het, dat
Ledigheyt is hongers moeder,
En van diefte volle broeder.
L'ozio è padre di tutti i vicii.
Ons oudt seggen is niet vreemt, al luyt'et wat schrickelijck:
Een ledigh mensch is Duyvels oorkussen.
En daerom is'et voor de jeught en alle menschen best, in eerlijcke saecken geduerighlijck besigh te zijn, om geen rust-plaetse te werden voor soo ongneren nacht-vogel. In tegendeel van desen, is voor alle saken vlijt en neerstigheyt de jonckheyt in te scherpen; want, gelijck d'ouden wel seyden, Godt verkoopt alles om arbeyt, dat is de prijs die op goede dingen geset is.
Wy sullen dan, met Salomon, over dit leerstuck de jonckheyt wijsen tot de mier, en om dese vermaninge by de selve van des te beter gewichte te doen wesen, sullen wij hier cen gedenck-teecken in voegen, met dese by-spreucke:
Collige, non omni tempore messis erit.
Vergadert graen in uwe schueren,
De Oegst en sal niet eeuwigh dueren.
Auteursrechtvrij