Alle de werken. Deel 1

[p. 85]

Quid non sentit amor.

Al wat mint, wonder versint.

Eens was ick op een tijt by Rosemont gekomen,
Ick hadde met beleyt twee luyten meê genomen;

Op d' eene lagh een stroo; - siet, wat een vreemde streeck!

Dat sprongh in haesten op, met dat de toon geleeck¹⁾.

Ghy roert my, Rosemont, ghy roert my sonder raecken,
En, schoon ick elders ben, noch kondy my genaecken:

Siet, daer twee herten zijn op eenen toon gepast,

Daer voelt men menighmael oock dat men niet en tast.

1) Waar door dese beweginge veroorsacckt wert, leest by Cardanum in 't achtste boeck de Sabtilit.

Bly metten blyden.

Wanneer de soete luyt heeft wel gestelde snaren,
En voelt een ander luyt op haer gestalte paren,

Soo toontse bly gelaet, als ofse vreughde schiep,

Dat iemant haers gelijck tot eer en vreughde riep.

Leert hier uyt swarte nijt uyt uwen boesem weeren,
Leert voordeel, leert geluck, voor uwen vrient begeeren:

Het is een wreede vreught, een vinnigh onbescheyt,

Dat iemant lachen derf, om dat een ander schreyt.

Psalm XVI. 11.
Ghy doet my kont den wegh ten leven, voor u is vreughde de volheyt, en lieffelijck wesen tot uwer rechter-hant eeuwighlijck.

De luyt, de soete luyt, by niemant aengedreven,
Die sal men hel geklanck by wijlen hooren geven;

Daer is geen meesters hant, geen vinger aen de snaer,

Maer slechts een stille lucht komt sijgen over haer.

Daer is een soete vreught, een heymelijcke zegen,
Die op de zielen daelt, door onbekende wegen;

Mijn herte luystert toe: het is het hooghste soet,

Dat sonder menschen hulp beweeght een stil gemoet.

[p. 86]

Daer en is niet min menschelijck, als uyt eens anders quaet iet goets te verhoopen en uyt eens anders droefheyt blijtschap te scheppen.

Daer en is niet heuscher, als verblijt te zijn in eens anders blijtschap, niet beleefder, als dat een mensche sich verheuge, wanneer het een ander mensche wel gaet: niet menschelijcker, als het suchten van den mensche, als het een ander mensche tegenloopt.

Want gelijck een slagh in de slincker zyde ontfangen, oock de rechter zyde des lichaems ontset; soo behooren wy beweeght te zijn met den voorspoet of tegenspoet van ons even mensche. En dat soo verre (gelijck Bernard: seyt, super Cant.), dat wy ons meer behooren te verblijden, als onsen naesten een groot, dan als ons selfs een kleyn voordeel aenkomt.

Het welck nademael betracht moet werden, hoe verre een redelijck gemoet van haet en nijt moet afwijcken, kan yder een, uyt 't gunt voorschreven is, lichtelijcken asnemen.

Ach! hoe ellendigh is de man,

Die nimmer vrolijck wesen kan;

Dan als een ander is beducht,

Of in benautheyt leyt en sucht:

Ach! hoe ellendigh is de mensch,

Die, als een ander krijght zijn wensch,

Van spijt sijns herten bloet verteert.

O vrient, die plage van u weert.

Gelijck de ware vreught niet en spruyt uyt lichamelijcke oorsaecken, soo en kan oock de selve niet de lichamelijcke oogen niet werden aengesien. Het onlichamelijck gemoet en wert door geen andere blijtschap vervrolijckt, als door de sulcke, die gelijckmatigheyt heeft met haren aert, dat is: die in geen lichamelijcke dingen bestaet. Alle de vermakelijckheden deses levens en gaen niet dieper als in de schorsse, dat is: raecken maer het lichaem en dringen noyt in het binnenste onser zielen. Maer die lieffelijcke vrede des gemoets, en voorbode der eeuwiger gelucksaligheyt, heymelijck door Godes geest in onse herten uytgestort zijnde, vervult ons den ganschen boesem onser zielen met onuytspreeckelijcke soetigheyt. Voor Gode en is niet gesloten, hy woont in onsen herten en sweeft midden onder onse innerlijckste gedachten. Voorwaer. (seyt de Heere Christus, Johan. 5. 24.) die mijn woort hoort, en gelooft den genen die my gesonden heeft, die beeft het eeuwige leven; dat is, (gelijck de Apostel Paulus 't selve uytleght): vrede des gemoets en blijtschap in den heyligen Geest, gewisse voorteyckenen van de toekomende gelucksaligheyt. De Godsaligen gevoelen mitsdien oock in dit leven onbegrijpelijcke vermakelijckheyt; want de blijdschap die in de gedachten is, heeft haer groote, naer de gelijckmatigheyt van de sake die men bedenckt.

Quid non sentit amor!

Dum jacet in mutâ positum testudinc stramen

Saltat, ut aequalem dat lyra pulsa sonum¹⁾;

Chorda manu non tacta tremit, non mota movetur:

Quid mirum? quod amat, seutit adesse sibi.

Te video, mea lux, nec te mea lumina cernunt:

Audio te, loquitur cum tua lingua nihil:

Sentio te, nec me tua dextera contigit: i nune

Et cordi, quod amat, numen inesse nega!

1) Hujus rel rationem acutè declarat Cardan. lib. 8. de Subtil.

Ceux qui s'entre ayment, s'entre entendent.

Remarque en ton esprit l'estrange sympathie
Des cordes de ces luths, et puis va t'en, m'amie,
Pour contempler par là des deux amans le coeur
Simbolisants tousiours en un esgal humeur.

Gaudendum cum gaudentibus.

Apta chelys tremulo testatur gaudia motu,

Ut sociae similem sentit inesse sonum.

Barbarus est, si quis mortalia corda flagellat,

Alterius laeta conditione, dolor.

Disce tuas lachrymas lachrymis miscere sodali,

Quisquis es, alterius gandia disce sequi;

Nec satis hoc, sed sponte juva, sed provehe coepta,

Et facilem placidis vultibus adde manum.

Au jour de feste, ne fay la beste.

Tu verras resiouir du luth la chanterelle,
Lors quant un autre luth en sons accorde à elle,
Soyez joyeux au coeur, prestez la bonne main
A la commodité et joye du prochain.

Intacta movetur.

Chorda manu non tacta salit, nou mota susurrat,

Ut chelys aequalem sentit adesse sonum.

Quanta piis tacitam pertentant gaudia mentem,

Cum Deus occulto mmine pectus agit!

Non videt assessor, non hos notat assecla motus,

At pia mens intus sentit adesse Deum.

Mortales oculi mortalia gaudia cernunt,

Quae Deus instillat gaudia, nemo videt.

II Corint. 4. 18. Nous avons un poids eternel d'une gloire excellement excellente, quand nous ne regardons pas aux choses visibles ains aux invisibles.

Heureux esprit sidel! qui, mesme en ceste vie,
Avec Dieu tout mouvant a grande sympathie.
On oit un lath sonner qui tontesois est coy,
Le juste sent, plaifir et nul ne sçait pourquoy.

Cum gaudentibus gaudentum.

Nihil magis inhumanum est, quàm ex malo alterius boni aliquid sibi augurari, et nuuquam, nisi ex luctu alieno, gaudium sentire.

Nihil magis aequum, quàm hominem gaudere, si benè agi cum homine videat: nihil magis humanum, quàm iniquis hominum casibus homines ingemiscere.

Utque sinistrarum partium ictus redundant in dexteram, ita nos civium nostrorum commodis et incommodis oportet affici.

Congratulandum est, inquit Libavius, amicis, cum praeclarè cum ipsis agitur; contrà condolescendum est, si dolore afficiantur; nam quibus insortunia civium voluptati sunt, non intelligunt sortunae casus omnibus communes esse.

O miseros! quorum dolor est, aliena voluptas:

O miseros! inquam, quibus

Risus abest, nisi quem visi movere dolores.

bernard. in Cant Serm. 40.

Gaudendum in bono alieno magno, magis quam in proprio parvo. Id cum agendum sit, quàm procul à livore debeat recedere aequus animus, sacilè quivis colliget.

Vera gaudia non capiunt oculi.

Vera gaudia ut ex rebus corporeis non proveniunt, ita nec oculis corporeis conspici possunt. Animus incorporcus non nisi cognato sibi gaudio, id est, incorporali, afficitur; reliqua, cujuscunque generis oblectamenta, corticem tantum, id est corpus, contingunt, ad interiores vero animi senfus nunquam penetrant. At pax illa conscientiae, vitae aeternae praenuncia, occulto numine mentibus insusa, inefsabili atque incredibili dulcedine tacitum pectus persundit. Nihil Deo clausum, interest animis nostris, ac mediis cogitationibus intervenit. Amen, amen! dico vobis (inquit Servator, Iohan. 5. 24.) qui audit verbum meum et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam; id est, ut Paulus interpretatur: pacem conscientise, ac gaudium in Spiritu sancto, vera suturae beatitudinis praeludia. Tanta enim alacritas animi (inquit Cass.) quanta suerit consideratio rei; est enim mensura laetitiae secundum magnitudinem nuntii.

bernard. super Cavt.

Jesus, mel in ore, melos in aure, jubilus in corde!

gregor. in Moral.

Jubilatio dicitur, quando ineffabile gaudium mente concipitur; quod nec abscondi potest, nec sermonibus aperiri, et tamen quibusdam modis proditur. Illud est verum ac summum gaudium, quod non de creaturâ, sed de Creatore concipitur, quod cum acceperis nemo tollet à te.

plat. lib. 6. de leg.

Vetus verbum est; similitudinem amoris auctorem esse.

cypr. Tract. de Spoas. cap. 7.

Experientiâ notum est arcanam quaudam et occultam inter homines esse naturarum affinitatem aut odium, vel naturae quadam occultâ vi, vel astrorum insfuentiâ, vel, ete. Unde sit ut aliquis ab altero toto pectore abhorreat, in alterum vero propensus tit, nec rogatus causam dicere posset cur hune amet, illum oderit, juxta illud Catulli: Non amo te, Volusi, nec possum dicere quare, hoe tantum possum dicere: non amo te.

beroald.

Quid non cernit amor! quid non vestigat amator!