Alle de werken. Deel 1

[p. 754]

Noyt sagh mensch soo schoonen roos, die niet eens haer glans verloos.
Ogni fiore al fin perde l'odore.

De oude Vrouwe spreeckt:

En wilt, ô jonghe maeght! geen sinnen immer setten
Noch op het vroegh gewas van teêre violetten,

Noch op het purper-root dat uytter aerden groeyt,

Noch op het aerdigh wit dat aen der heyden bloeyt.

De bloemen, waerde kint! en al de schoone rosen
Die hier in desen hof, die op de velden blosen,

Zijn al van weecke stof, zijn al van teêren aert,

Sy gaen, eylaes! te niet, hoe wel men die bewaert:

Een mist, een kleyne vorst, een rijp, een koude regen,
Het minste dat'er ruyst, is al de bloemen tegen;

Ja, soo de klare son maer eens te vinnigh schijnt,

Men siet van stonden aen dat hare glans verdwijnt.

Maer neemt dat eenigh mensch het onweêr kan beletten,
Met schutsels over al ontrent het kruyt te setten,

Noch wort'et evenwel verwonnen van den tijt,

Al is'et iemant leet, al is'et iemant spijt.

Siet, vrijsters altemael! siet, alle jonghe vrouwen!
Siet, wat'er op de jeught of schoonheyt is te bouwen;

De glans van uw gelicht, de blos van uwen mont,

Vergaet, verflenst, verdwijnt, en al in korten stont.

Iet, ick en weet niet wat, dat kan uw jonckheyt quellen,
Dat kan uw soet gelaet in vreemde bochten stellen,

Dat kan in korten tijdt verslinden uwe jeught,

Hoe seer ghy even-staegh daer acht op nemen meught.

Wat is van schoone verf? van alle moye dingen?
De tijdt kan alle vlees en alle schepsels dwingen;

Daer is een stil verderf dat ons in yder lit,

Dat in het middel-punt van al de werelt sit;

Dat eet geduerigh in, dat bijt door alle banden,
Dat knaeght (men weet niet hoe) en al met stage tanden;

Sluyt vry uw beste kleet, des ester niet te min,

Daer wast een vuyl gebroet, daer komen motten in.

Uw schoonheyt, jonge maeght! hoe ghy die soeckt te decken,
Verandert evenwel door onverwachte vlecken:

Bewaertse soo ghy wilt, ach! naer een korten tijt

Ghy blijft niet dieje waert, ghy waert niet dieje zijt.

Ghy dan, soeckt beter glans, die tijt en oude dagen
Geen hinder konnen doen, of wegh en konnen dragen;

Vraeght iemant wat het zy, wel hoortet soete jeught:

Het is een reyne ziel, wiens lust is in de deught.

[p. 755]

Op den selven sin.

Ghy zijt te trots, ô schoone blom!
Maer, lieve, segh my eens waerom?
Segh waerom ghy soo hoogen moedt
In uwen teêren boesem voedt?
Is 't om uw schoonheyt, aerdigh kint?
Maer die en is maer enckel wint.

Siet dese roos, die ick u toon,

Die was noch heden wonder schoon,
Die was noch heden wonder fris
Gelijck uw jeugdigh tuylcken is:
En siet, in soo een korten tijt
Is sy haer aerdigh blosjen quijt;
Eylaes! haer glans die is gedaen.
Ach, schoonheyt is maer enckel waen!

Gelooftet vry, ô waerde maeght,

Hoe seer ghy dees of die behaeght,
Hoe jeugdigh u het wesen staet,
Hoe wacker uw gesichte gaet,
Hoe lustigh uwe stemme klinght,
Hoe geestigh ghy een deuntjen singht,
Hoe aerdigh u dit hairtjen krult;
Ghy sult, ô lieve kint! ghy sult,
Ghy sult, en al in korten tijt,
Niet zijn gelijck ghy heden zijt:
Ghy sult haest zijn ghelijck een roos
Die op een koude nacht vervroos;
Of die, na datse was gepluckt,
Met rouwe vinghers wort gedruckt:
Ghy sult haest wesen mijns gelijck,
Dat is geseyt, een levent lijck.
Ghy daerom, stelt uw toeverlaet
Noyt op iet dat soo haest vergaet:
Maer kies tot u vermaecken, kiest
Dat met geen winter af en vriest,
Dat met den loop van langen tijt,
Dat met geen outheyt af en slijt;
Betracht een stil en reyn gemoet,
Dat is een schoon en duersaem goet.

Anders, ten selven eynde.

Lest was ick in een groote feest,
Daer sat ick met een blijde geest;
Want daer was spijs en dranck bereyt,
En al wat tot genuchte leyt:
Ick sagh de vrijsters nevens my,
Ick sagh'er dertigh op een ry,
Al jonck, en schoon, en sris, en net,
Al wonder cierlick opgeset:
My docht, dat ick den ganschen dagh
Geen menschen, maer goddinnen sagh;
En efter des al niet-te-min
Soo kreegh ick daer een droeven sin;
Want t'wijle dees en gene songh,
Of met de vrijsters omme-sprongh,
Soo quam my voor een swaer gepeys,
En dat vry meer als eene reys.

Men seght, dat Xerxes, op een dagh,

Als hy sijn groote leger sagh,
Als hy sijn ruyters over-al
Sagh draven in het groene dal,
Stont treurigh midden in het heir,
En sloegh sijn hooft en ooghen neêr:
Men sagh genoegh aen sijn gebaer
Dat sijn gepeys was wonder swaer.

Een van den Raet, een deftigh man,

Die vraeght'er hem de reden van,
Die vraeght wat dat'er is gebeurt
Dat soo een machtigh Prinsse treurt,
Daer hy geen man in 't leger siet
Die hem niet lijf en leven biet.
De Koningh sprack: Ick sie de macht,
Die niet als mijn bevel en wacht;
Ick sie hier menigh dapper helt
Sich moedigh toonen in het velt,
Ick sie het, en noch evenwel
Soo baert'et my een droef gequel;
Want segh doch eens, na hondert jaer,
Waer salse sijn dees groote schaer?
Eylaes! verstoven als een kaf,
Eylaes! verschoven in het graf.
Dit sey de Vorst, en tot besluyt,
Soo borsten hem de tranen uyt.

Ick was bedroeft in mijn gemoet,

Genoeghsaem op dien eygen voet;
Want 't leet dat Xerxes overviel
Dat perst oock op mijn droeve ziel,
Ick dacht: Besiet de schoone jeught,
Die al de werelt nu verheught,
Die ons, die alle man verblijt,
Wat is die van een kleynen tijt!
Eylaes! in min als hondert jaer
Soo sal haer sangh, haer geestigh hair,
Haer roode mont, haer bly gelaet,
Niet wesen als het heden staet.

[p. 756]

 

Hier met besloot ick dese feest,

 

En siet, dit blijft my in den geest,

 

Dit maeckt my droef en ongesint,

 

Waer ick een bly geselschap vint.

 

En siet, 'k en weet ons geenen raet

 

Voor dit soo algemeene quaet,

 

Als dat men, met sijn gansche kracht,

 

Na beter glans en schoonheyt tracht,

 

Na schoonheyt die noyt leelick wert,

 

Dat is geseyt: een suyver hert,

 

Een woonplaets van de ware deught;

 

Jaeght dese na, ô reyne jeught!

Ovid. 3. Art.

Nec, quae praeteriit, rursum revocabitur unda:

Nec quae praeteriit hora, redire potest.

Utendum est aetate; cito pede labitur aetas.

Nec bona tam sequitur, quàm bona prima suit.

Hos ego, qui canent srutices, violaria vidi:

Hâc mihi de spinâ grata corona data est.

Tempus erit, quo tu, quae nunc excludis amantes,

Frigida desertâ, nocte jacebis anus.

Quàm citò, me miserum! laxantur corpora rugis,

Et perit in nitido qui fuit ore color,

Quasque fuisse tibi canas à virgine juras,

Sparguntur subitò per caput omne comae!

Anguibus exuitur tenui cum pelle vetustas,

Nec faciunt cervos cornua jacta senes.

Vestra sine auxilio fugiunt bona. Carpite florem,

Qui nisi carptus erit, turpiter ipse cadet.

Idem Trist. lib. 3. Eleg. 7.

Ista decens facies longis vitiabitur annis,

Rugaque in antiquà fronte senilis erit:

Injicietque manum formae damnosa senectus,

Quae strepitum passu non faciente venit:

Cumque aliquis dicet: Fuit baec formosa, dolebis,

Et speculum mendax esse qucrere tuum.

Horat. 2. Od. 11.

--- fugit retro

Levis juventus, & decor, aridâ

Pellente lascivos amores

Canitie, facilemque somnum.

Non semper idem floribus est honor

Vernis, neque uno luna rubens nitet

Vultu.

Nederl.

Schoon root, haest doot.

Schoon hayr, en wel te singen,

Sijn verganckelicke dingen.

De netste schoen die wort een slof.

Niemant en heeft hem seer te roemen,

Al staet sijn hof vol schoone bloemen;

Want dickwils op een koude nacht

Soo wert'et al te niet gebracht.

Het velleken is wijs, het weet wanneer het rimpelen moet.

Hooghd.

Das end aller freud ist leid.

Die haut ist kein narr, wann sie alt wirdt, so rumpfft sie sich.

Frans.

Ce qui est meur, passe à la pouriture.

Il n'y a si belle face

Que le temps bien tost n'efsace.

Le temps se change en peu d'heure;

Tel rit le matin qui le soir pleure.

Il n'y a si belle rose qui ne devient grate-cul.

Ital.

Non fu mai si bella scarpa, che non diventasse una brutta ciabatta.
Non è si buon cavallo, che non diventi una rozza.
Ogni cosa al suo sin vola.
Ogni cosa mortal temp' interrumpe.

Lat. Est forma morbi ac temporis ludibrium. Socratem statuisse ajunt, pulchritudinem esse modici temporis tyrannidem: Theophrastum, tacitam deceptionem; Theocritum, eburneum detrimentum. Laërtius in vita Arist.

Mimnermus apud Stoboeum Serm. 98.

‘Ημεῖς δ’ ὁίατε Φύλλα. &c.

Hoc est interp. H. Grotio:

Nos folijs similes quae ver producit amoenum,

Cùm sol se primùm candidus exeruit,

Heu non mansuro gaudentes flore juventae

Ludimus, edocti nec bona, per Superos,

Nec mala, circumstant geminae, fera numina: Parcae:

Altera fert aevi triste senilis onus,

Altera fert mortem; nec durat longius aetas,

Quam sol qui subitis spargit humum radijs.

At poftquam rosei defluxit temporis hora,

Nil magis optandum quàm citò posse mori. &c.

Sallust. Jugurt.

Praeclara facies, magnae divitiae, ad hoc vis corporis, & alia hujusmodi omnia brevi dilabuntur.

Virg. 3. Georg.

Optima quaeque dies miseris mortalibus aevi
Prima fugit; subcunt morbi, tristisque senectus:
Et labor, & durae rapit inclementia mortis.

Tibul. 1. 8.

At tu, dum primi floret tibi temporis aetas,

Utere; nam tardo labitur illa pede.

Seneca Hippol. Act. 2.

AEtate fruere; mobili cursu fugit.

Idem Octáv. Act. 2.

-- Sola perpetuò manent,

Subjecta nulli, mentis atque animi bona.
Florem decoris singuli carpunt dies.

Juvenal. Sat. 9.

-- Festinat enim decurrere velox

Flosculus, angustae miseraeque brevissima vitae
Portio. Dum bibimus, dum ferta, unguenta, puellas
Poscimus, obrepit non intellecta senectus.

Tibul. 1. Eleg. 4.

At si tardus eris, errabis; tranfiet aetas.

Quàm citò non segnis stat remeatque dies!

Quàm citò purpureos deperdit terra colores,

Quàm citò sormosas populus alta comas.

Qu`am jacet, insirmae venêre ubi fata senectae,

Qui prior Elaeo est carcere missus equus?

Vidi jam juvenem, premcret cum ferior aetas,

Moerentem stultos praeteriisse dies.

Crudeles Divi; serpens novus exuit annos:

Formae non ullam fata dedere moram.

Apul. de Deo Socrat.

Formosus est? exspectet paulum, & non erit.

Ronsard.

Bien fol est qui se fie en sa belle jeunesse,

Qui si tost se derobbe, & si tost nous delaisse;

La rose à la parfin devient un gratecu,

Et tout avec le temps par le temps est vaincu.

[p. 757]

 

Pseau. 103. 15, 16.

 

Les jours de l'homme mortel sont comme foin, il fleurit commc la fleur d'un champ. Car le vent estant passé par dessus, elle n'est plus, & son lieu ne la recognoist plus.

 

Syrach. 7. 37.

 

Quoy que tu dis ou que tu faces, qu'il te souviene de ta fin, & tu ne pecheras point.

 

Et 10. 13.

 

D'où vient que la terre & la poudre s'enorgueillit? veu que quand l'homme meurt, il devient l'heritage des serpens, des bestes, & des vers.

 

Gravissimè apud Sophoclem Oedipus concionatur:

 

Ω῎ ϕίλτατ᾿ Αἱγέως παῖ, μόνοις οὐ γίνεται

 

Θεοῖς τὸ γῆρας, οὐδε ϰαρδανεῖν ποτέ.

 

Τὰ δ᾿ ἄλλα συγχεῖ πάντ᾿ ὁ παγϰρατῆς χρόνος,

 

Φθίνει μέν ἰσχὺς γῆς, ϕθινεῖ δὲ σώματα. &c.

 

Hoc est, interprele H. Grotio:

 

Solis tributum est illud, AEgide, Deis,

 

Nec fato mortis, nec senectutem pati;

 

At alia enncta miscet omnipotens dies:

 

Perit vigor telluris & vis corporum.

 

Ovid. 2. Art.

 

Forma bonum fragile est, quantumque accedit ad annos

 

Fit minor, & spatio carpitur ipsa suo.

 

Nec semper violae, nec semper lilia florent,

 

Et riget amissâ spina relicta rosâ.

 

Et tibi jam venient cani, formose, capilli,

 

Jam venient rugae, quae tibi corpus arent.

 

Idem de Medicamine Faciei:

 

Certus amor morum est: formam prolabitur aetas,

 

Et placitus rugis vultus aratus erit.

 

Tempus erit, quo vos speculum vidisse pigebit,

 

Et veniet rugis altera causa dolor.

 

Petronius.

 

Quod solum formae decus est, cecidere capilli,

 

Vernantesque comas tristis abegit hyems.

 

Nunc umbra nudata sua, jam tempora moerent;

 

Areaque attritis ridet adusta pilis¹⁾.

 

O fallax natura Deûm, quae prima dedisti

 

AEtatis nostrae gaudia, prima rapis.

Seneca Hippol. Act. 2.

Anceps forma bonum mortalibus,

Exigui donum breve temporis,

Ut velox celeri pede laberis!

Non sic prata novo vere decentia

AEstatis calidae dispoliat vapor;

Saevit solstitio cum medius dies,

Et noctem brevibus praecipitat rotis!

Languescunt folio lilia pallido,

Et gratae capiti desiciunt rosae:

Ut fulgor teneris qui radiat genis

Momento rapitur, nullaque non dies

Formosi spolium corporis abstulit.

Res est forma fugax. Quis sapiens bono

Considat fragili? Dum licet, utere.

Tempus sed tacitum subruit, horaque

Semper praeteritâ deterior subit.

Idem Herc. Oet. Act. 2.

Ut alta silvas forma vernantes alit,

Quas nemore nudo primus investit tepor;

At cum solutos expulit Boreas Notos,

Et faeva totas bruma decussit comas,

Deforme folis adspicis truncis nemus:

Sic nostra longum forma percurrens iter,

Deperdit aliquid femper, & fulget minus,

Malsque minus est: quidquid in nobis fuit

Olim petitum cecidit, & partu labat;

Materque multum rapuit ex illo mihi:

AEtas citato senior eripuit gradu.

Propert. 2. 28.

Nec forma aeternum, an cuiquam est fortnna perennis.

Nemesiam Ecl. 4.

Non hoc semper eris, perdunt & gramina flores,
Perdit spiua rosas: nec semper lilia candent,
Nec longùm tenet uva comas, nec populus umbras.
Donum forma breve est, nec se tibi commodat omnis.

Petrarch. de Rem. utr. fort. lib. 1. Dial. 2.

Cunctis ex qualitatibus quae mortali cum corpore fugiunt, nulla est velocior quam forma. Quae mox ut amoenum flosculum ostenderit, ipsos inter oculos mirantium atque laudantium, evanescit: brevis hunc pruina percusserit, lcvis hunc aura decusserit; fubito vel inimicae manus ungue decerpitur, vel praetereuntis morbi calce deprimitur. Denique gloriare, & exulta, ut libet, venit ecce magnis passibus, quae te velo tenui latentem detegat. Quanti sit forma, vivi hominis mors ostendit: nec mors sola, sed senectus, & pancorum spacium annorum, imo vel unius lucis repentina febricula. Postremo, ut nihil externum incidat, per sese stando durandoque consumitur, & in nihilum redit: neque tantum gaudii veniens tulit, quantum fugiens fert doloris. Haec, ni fallor, expertos erat aliquando formosus ille Romanus princeps Domitianus, qui amico scribens: Scias, inquit, nec gratius quicquam decore, nec brevius; quamvis, etiamsi dnrabile perpetuumque naturae donum esset, non intelligo quid tantopere expetendum habeat iste non solidus, nec in ipso homine nisi superdeie tenus fulgens decor, multaque foeda contegens, & horrenda: levissimaeque cutis obtentu, sensibus blandiens & illudens. Veris igitur ac mansuris bonis delectari convenit, non falsis, atque labentibus.

Unde superbit homo, cujus conceptio culpa,

Nasci poena, labor vita, necesse mori?

La conclusion soit la mesme des Proverbes de Salomon 31. 80:

La grace trompe, & la beauté s'esvanouit; mais la femme qui craint l'Eternel, ce sera celle qui sera louée.

1) Vid. Scalig. adversus R. Titium lib. 3. cap. 17.