Alle de werken. Deel 1
(1862)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina t.o. 333]
| |
 | |
[pagina 333]
| |
Kinder-spel.Al wie oyt siet dit kinder-spel,
Ghy sijt of man, of jonck-gesel,
Of echte wijf, of vrye maeght,
Siet eerst of u het beelt behaeght,
En dan noch staet een weynigh stil,
En siet eens wat'et seggen wil.
Ghy lacht, na dat ick aen u merck,
En denckt: 't en is maer kinder-werck!
Wel lacht, het is u wel gejont,
En lacht oock uyt een vollen mont;
Want al het woelen van de jeught,
Dat is alleen maer losse vreught,
En is alleen maer dom bejagh,
Dat ieder wel belachen magh.
Maer t'wijlje met de kinders lacht,
Soo woud' ick datje vorder dacht:
Als datj' oock in dit eygen beelt
Al mede by de kinders speelt.
'k En weet niet dat'er iemant leeft,
Die niet sijn kintsche poppen heeft,
Die niet by wijlen eens en malt,
Die niet by wijlen eens en valt,
Die niet by wijlen heeft gekoot,
Of iet begon dat niet en sloot.
Dit spel, al schijnt'et sonder sin,
Dat heeft een kleyne werelt in;
De werelt en haer gansch gestel
En is maer enckel kinder-spel;
Dus, sooje na den eysch bevroet
Al wat de malle jonckheyt doet,
Ghy sult vernemen op de straet,
Hoe dat de gansche werelt gaet;
Ghy sult'er vinden, meyn ick wel,
Uw eygen mal en kinder-spel,
Of, soo ghy 't heden niet en vint,
Soo zijt ghy vry al wat te blint,
Soo is het oogh u sonder licht,
Dus soeckt een bril voor uw gesicht,
Een bril, die eygen kennis hiet,
Waer door men in sijn herte siet,
En sooje die eens recht gebruyckt,
En noyt het ooge toe en luyckt,
Soo weet ick, datje vinden sult
Of eygen mal òf eygen schult;
Of soo ick noch bedrogen ben,
Soo denckt dat ick geen mensch en ken.
Maer treet eens toe, en wijf en man,
En neemt hier eens een proefjen van:
Voor-eerst is daer een dertel kint,
Dat om sijn oogen is geblint,
Dies gaet'et, met een open hant,
Geduerigh tasten na den want,
En noch in desen blinden loop
Soo grijpt'et iemant uyt den hoop,
Het grijpt'er eene by de mou,
Die best haer laten grijpen wou;
En schoon, eer dat het iemant vingh,
Hem om de kop een decksel hingh,
Soo wort nu 't oogh hem los gedaen,
Dies siet het sijn gevangen aen;
Het siet ten vollen wat en hoe,
Het siet by wijlen wonder toe;
Maer ach! het siet den klaren dagh,
Juyst als het niet meer grijpen magh;
Het speeltje, vrienden, dat gebiet
Een blinde greep, en vorder niet,
My dunckt dit is een eygen beelt
Van dat men in het vryen speelt;
De vryer, arrem Venus kint,
Die is gemeenlick steke-blint,
Des dwaelt hy veeltijts over straet,
Onseker waer hy henen gaet:
Hy drilt, hy loopt, hy rent, hy sweeft,
Tot hy'er een gevangen heeft;
Maer wie doch krijght de grijper vast,
Of wie doch vanght hy by den tast,
En sonder licht èn sonder bril,
Als die haer laten grijpen wil?
Hy sagh te voren niet een steeck,
Noch hoe hy stont, noch waer hy weeck,
Maer na dat hy de vrijster vingh,
Nu siet hy vlack in alle dingh:
| |
[pagina 334]
| |
Hy siet èn haer èn haer gebreck,
Haer ydel hooft en stegen neck,
Hy siet haer feylen allegaer,
Hy siet by wylen al te klaer;
Maer, of hy veel of luttel siet,
Noch eens te grijpen magh hy niet;
En schoon hy vint on-aerdigh vleys,
De greep is maer voor eene reys.
Maer waerom doch een grammen sin?
Dit speultjen heeft die wetten in,
Dit speultjen heeft een groote sleep:
Men hout daer eeuwigh watmen greep!
Gewis, indien het mocht geschiên,
Het ware beter eerst te sien,
En blint te wesen naderhant,
Op dat men geen gebreken vant.
Wel, blinde kinders, hoort een woort,
En vaert niet ras en haestigh voort,
Maer, by gebreck van eygen licht,
Gebruyckt eens anders hel gesicht,
Op datje noyt een greep en doet,
Daerom ghy namaels treuren moet.
Siet, hoe de mensch sijn eygen aert
Oock in de kintsheyt openbaert:
Het meysje speelt met poppe-goet,
Het knechtje toont een hooger moet;
Het meysje doet de wiege gaen,
Het knechtje laet den trommel slaen;
Het meysje speelt met kleyn beslagh
Dat tot de keucken dienen magh;
Het knechtje met een swacke lans,
Naer wijse van de rouwe mans;
Het weet doch, dat'et Hollants bloet
Het lant met wapens houden moet.
Siet, kinders, soo het oude songh,
Soo pijpt daer na het kleyne jongh;
Siet, wat vermagh een oude stam!
't Wil muysen wat van katten quam.
Dit kint heeft langen tijt gewacht,
En veel en dickmaels overdacht,
Wanneer de slagh-tijt komen wou,
En dat men ossen bollen sou;
Edoch sijn oogh en gansch gepeys
En sagh niet op het osse-vleys,
Niet op het smeir, niet op het roet,
Ten dacht niet om te sijn gevoet;
Maer al dat groot en langh geraes
En was alleen maer om de blaes,
Die jaeght het nu vol schrale wint,
En daer is 't dat het vreughde vint;
Maer prickt eens met een kleyne spel,
Terstont soo slinckt het bol geswel.
Wat isser menigh ydel mensch,
Die streckt sijn lust en gansche wensch,
Dat iemant, daer hy 't oogh op heeft,
Van nu sijn tijt had uyt-geleeft!
Niet om te deelen in het goet,
Want hy en is niet van het bloet,
Maer op dat hy bekomen mocht
Een schrale wint, een kleyne locht,
Iet, ick en weet, een weynigh eer,
Een wasem uyter-maten teer.
Eylaes! de mensch en alle pracht
En is maer ijs van eender nacht!
De tol draeyt lustigh op de vloer
Gegeesselt met een vinnigh snoer,
En hoe dat iemant harder slaet,
Hoe dat hy beter omme-gaet;
Maer laet de sweep een weynigh of,
Soo valt hy neder in het stof,
En doet voortaen niet eenen keer,
Maer is een block voor immermeer.
Men past noyt beter op het stuck,
Als in verdriet en ongeluck,
Want leeft'er iemant sonder pijn,
Die roest terstont van ledigh sijn.
Siet, waer een weeligh mensche rust,
Daer sijght het herte na de lust!
Let op het kint, dat bobbels blaest,
En siet hoe seer het is verbaest,
Om dat het opgedreven quijl
Alleen maer duert een korte wijl,
En valt dàn neder op het velt,
Wanneer het op sijn hooghste swelt:
Ey, stoort u niet, ghy menschen-kint!
Dit spel en wy sijn enckel wint;
Wie heeft'er oyt soo vasten staet
Die niet gelijck een roock vergaet?
En noch, dat hoogh en moedigh swelt,
Dat wort gemeenlick eerst gevelt.
Het kint dat op een stockjen rijt,
En met een stock een stockjen smijt,
Meynt dat'et drijft een moedigh paert,
Wel duysent fransche kroonen waert,
Maer iemant die het wel besiet,
Die vint een hout, en anders niet.
Hoe menigh rijt'er op een stock,
Hoe menigh sit'er op een block,
Hoe menigh woont'er in een poel,
En meynt het is een konincx stoel!
Veel rijden, schoon sy gaen te voet:
Haer paert, dat is een hooge moet.
De koorde-springer leert den vont,
Om recht te vatten uur en stont,
Om wel te passen op den tijt,
Al eer hy weder henen glijt;
Want konje springen op de maet,
En niet te vroegh èn niet te laet,
En niet te traegh èn niet te snel,
Ghy zijt dan meester van het spel.
Besiet, hoe gene jongen springht,
En sijnen macker neder dringht;
Besiet, hoe dat de lecker baert,
En over al de kinders vaert;
Maer siet oock hoe het speeltjen ent,
En hoe de kans haer omme-went:
Hy die een wijl gedoken heeft,
Die toont eens weder dat hy leeft,
En die te voren hooge sprongh
En al het kleyn geselschap dwongh,
Die duyckt dan weder met'et hooft,
Als van sijn eerste macht berooft.
Wanneer een rijck, of groote stadt,
Haer tijt van wellust heeft gehadt,
Soo rijst'er licht een uyt het graf,
En siet haer al het voordeel af.
Aldus gaet alle dingh in 't ront,
Het rijst, dat lagh; het valt, dat stont.
Besiet, hoe daer een jongen speelt;
Besiet, hoe lustigh dat hy veêlt!
Sijn tuygh en heeft nau eene snaer,
En efter maeckt hy bly gebaer.
Siet, kinders, wat vernoegen doet,
Het maeckt ons rauwe boonen soet,
Het maeckt, dat oock een kouden heert
Is lief, en uyt'er-maten weert.
Smaeckt u een duyf gelijck patrijs,
De geerst soo wel als eenigh rijs;
Het ende-vleys gelijck kapoen,
Wat hebje met veel goets te doen?
| |
[pagina 335]
| |
Het is alleen een luckigh man,
Die sijn gemoet vernoegen kan.
Het kote-spel seyt mede wat,
Voor die het na behooren vat:
De koot en is geen spel op straet
Soo langh den os daer henen gaet;
Maer raeckt het beest eens uyt de stal,
En doet het dan een droeven val,
Soo wort terstont sijn innigh been
Den jongers op de straet gemeen;
Die maecken dan een groot geraes
En met de koot èn met de blaes.
Een karigh mensch bewaert het goet,
Soo dat het niemant voordeel doet,
Hy sluyt'et op in sijnen schoot
Tot na de prangen van de doot;
Maer alsoo haest hy maer en sterft,
Terstont hy die het goetjen erft,
Die brenght dan lustigh aen den dagh
Dat eerst geen son of maen en sagh;
En wat de vreck in d'aerde groef,
Dat is dan voor een malle schroef.
De kinders die op stelten gaen,
Zijn rechte beelden van de waen:
Wy soecken meest al hooger schijn,
Als wy in rechte waerheyt zijn.
Let op den vlieger van papier
Geresen tot den hemel schier,
Die, soo de jongen lost de koort,
Gaet efter noch geduerigh voort,
En sweeft ten lesten wonder hoogh,
En sweeft ten lesten uyt het oogh;
Maer breeckt'er dan een dunne snoer,
Waer door hy in der hooghte voer,
Siet, dat wel eer soo wonder scheen,
Dat sijght in haest dan weder heen;
Daer leyt dan al die losse vreught
Ten spotte van de schamper jeught.
Het scheen wel eer een selsaem dier,
En nu en is 't maer vuyl papier.
Een die met eersucht is besmet,
Al wort hy bijster hoogh geset,
Hy wil noch efter verder gaen,
En noyt is hem genoegh gedaen;
Hy voet begeerten sonder ent,
Tot hy ick weet niet waer belent;
En breeckt'er dan maer eens een draet,
Het steunsel van sijn gansche staet,
Dat is de gunste van den Prins,
Eylaes! het hooft vol schrale wints,
Wel eer geducht gelijck een God,
En is terstont maer enckel spot.
Al is het musje van den bant,
Noch keert het na des jongens hant,
En dit al om een weynigh aes;
Maer wis, de vogel is te dwaes,
Het ware beter in het velt
Sich kloeck en neerstigh aengestelt,
En daer te soecken eenigh graen,
Om soo den noot te wederstaen,
Als staêgh te vreesen voor de pijn,
En eeuwigh slaef te moeten zijn.
Wat dient dit naerder uytgeleyt?
My dunckt daer is genoegh geseyt.
Het kint, dat met'et hoepje speelt,
Vertoont gelijck een eygen beelt
Van iemant, die sijn leven langh
Alleen maer gaet sijn ouden gangh;
Hy siet de son, hy siet de maen,
Hy siet den hemel omme-gaen,
Hy draeyt oock met den tijt in 't ront,
Maer staet dan weder daer hy stont;
Want in sijn ganschen omme loop,
Soo doet hy als de meesten hoop,
Hy treet wel in een ander jaer,
Maer anders wort men niet gewaer,
En schoon hy krijght gerimpelt vel,
Hy speelt noch al het oude spel.
De jongen die uyt spelen gaet,
En heeft een musjen aen een draet,
Wanneer het dier te verre schiet,
Soo roept hy veerdigh: hooger niet!
En of de musch haer stelt te weer
Hy rucktse met het toutjen neêr.
Waer heen, o mensch, soo bijster hoogh,
Waer heen doch swiert uw dertel oogh?
Al staet u open zee en velt,
Een yder is sijn pael gestelt,
En als uw lijntjen is ten ent,
Dan is'et al om niet gerent.
Ey, springht noyt verder, saligh man,
Als daer uw stockje reycken kan.
Het kint, dat daer een mooltjen heeft,
Siet, hoe het over strate sweeft,
Tot dat'et eens een koelen wint,
Tot dat'et eens een luchjen vint,
Tot dat'et eens ter degen waeyt,
Soo dat het mooltjen omme-draeyt.
Veel hebben molen binnen haer,
Die ieder niet en wort gewaer;
Maer die tot malen is gemaeckt,
Die soeckt tot hy aen 't malen raeckt.
Koom hier eens, vrient, en sta wat by,
En spreeckt een woort en segget my:
Wat dunckt u, is die jongen wijs?
Hy laet hem dryven met een rijs,
Hy laet hem sleuren by de mou,
En siet, indien hy maer en wou,
Hy ware van soo goeden stant,
Als die hem leyden aen den bant.
Daer leeft'er veel in slaverny,
Die, soo sy wilden, waren vry.
Siet, daer staen jongers op haer kop,
En steken bey de voeten op;
Ghy, sooje vraeght wat dat beduyt,
Soo treckt'er dese leeringh uyt:
Wy zijn het die, van geest berooft,
In d'aerde wroeten met'et hooft,
En geven aen het hooghste goet
Schier niet, als 't hol van onsen voet.
Dan 't is genoegh; ghy, voor besluyt,
Kiest hier uw kinder-speeltjen uyt,
En als ghy dat ten lesten vint,
Soo maeckt dat ghy het overwint,
Of immers kent in uw gemoet,
Dat ghy noch kintsche grillen broet;
Soo sal niet al verloren gaen
De tijt, dien ghy hier hebt gestaen.
Maer 'tdunckt misschien u wat te slecht,
Door spel te worden onderrecht;
Dan neemt geen dingen soo verkeert,
Daer is oock mal, dat wijsheit leert;
Een snege ziel, die overweeght
Al wat de gansche werelt pleeght,
En schoon het dickmael niet en sluyt,
| |
[pagina 336]
| |
Sy treckt'er noch haer voordeel uyt,
En brenght, oock uyt een dom beslagh,
Veel nutte dingen aen den daghGa naar voetnoot1).
Maer wat is van een menschen-kint,
Of van de wijste die men vint!
De wijsheyt die van boven daelt,
En op de gansche werelt straelt,
De reden van den grooten God
En acht de kinders niet te sot,
Maer heeft het kinder-spel vereert
En daer de wijse door geleertGa naar voetnoot2).
En dan oock, wat de jonckheyt speelt
Heeft dickmael wonder afgebeeltGa naar voetnoot3).
Veracht dan niet, o weerde vrient!
Dat u en my ten goede dient.
|
|