Alle de werken. Deel 1

[p. 91]

Nescit habere modum.

Van groot tot grooter.

Den groenen Crocodil, ontrent den Nijl geschapen¹⁾,
Die noem ick met bescheyt het rechte minne-wapen;

Dit beest wast alle tijt, en wort geduerigh groot

Tot aen den ouden dagh, ja midden in den doot.

Ick dacht al ever langh: hoe kan ick hooger minnen?
En aoch soo gingh het vier my dieper in de sinnen

Er hoe het langer duert, hoe dat'et heeter gloeyt

Siet, dat is rechte min die sonder evnde groeyt.

1) Van het geftadigh wassen des Crocodils en des selfs groote, siet Plin. lib. 8. cap. 25.

Noyt groot genoegd

Al is de Crocodil maer uyt een ey gekomen,
Hy wort een grousaem beest, waer van de menschen schromen;

Hy slockt gelijck een vraet en wast noch alle tijt,

Tot dat de bleecke doot hem op de leden rijdt.

Wie sucht van hooger staet of gelt-begeerte quellen,
Die willen even staegh tot meerder hooghte swellen:

Al wat een mensch gelijckt, dat heeft een kantigh hert,

En siet daer is een hoeck die nimmer vol en wert.

Gal. VI. 9.
Laet ons weldoende niet vertragen.

De groote Crocodil, die noyt en laet te wassen,
Die is met alle vlijt ons ziele toe te passen;

Ghy, die oyt zijt een stap genaerdert totte deught,

Weet dat ghy naderhant noyt stille wesen meught.

Laet daer Hiskias son, die wert te rugh getogen,
Laet Josua de zijn', die niet en wert bewogen;

Maer let op Davids son, die staegh en veerdigh rijdt:

Want wie hier stille staet die is zijn voordeel quijt.

[p. 92]

De gene die de geheymenissen der natueren ondersocht hebben, schryven: dat d'eselinuen (hoe out sy oock sijn mogen) altijt noch jongen voortbrengen.

Van eergierige menschen iet sulcx geseyt te konnen werden, weten alle de genen, die den aert van dit gebreck bekent is. Elk (seyt Thucidides) die eenigh onverwacht geluck aenkomt, is genegen altijt na meer te trachten.

Hierom verlcopen haer veel Prinssen, mits de selve gemeenlijck te groote weerdigheden al te schielijck, en veel te vroegh aen haer troetel-kinderen toevoegen: dewelcke veel beter allenexkens en met tusschen-val van tyde dienden uytgegeven.

Om verscheyde redenen; eerstelijck: op dat de loon des geheelen daegs des morgens vroegh betaelt zijnde, het overige van den dagh in luyernie niet deurgebracht en soude worden.

Ten tweeden: op dat niemant te vroegh al te hooge geset zijnde, en altijt (naer de wyse van de eergierigen) vorder willende gaen, eyndelijck niet hooger dan het betamelijck is en soude opstijgen, en nieuwigheden ter hant trecken.

De menschen (seyt Dion) werden veeltijts door te grooten eere, die men hun aendoet, buyten de palen van hun schuldigen plicht weghgeruckt; want voorwaer 't en is alle mans werck niet, grooten voorspoedt en uytmuntende eerampten te kounon verdouwen.

Geen ledigheyt, maer een gestadige besigheyt, is het gene dat eygentlijck een Christen mensche betaemt. 't Is den hemel, en alle die ten hemel-waerts hun spoeden, gansch eygen, haer geduerigblijck te bewegen: want indien sulcx niet met allen ernst en wert betracht (nadien wy in de verdorventheyt der werelt wonen), soo sullen wy lichtelijck, door de kracht der selve, als door het aendriugen van een nederloopende riviere, werden weghgeruckt.

Die tegen stroom zijn schuytjen roeyt,

Dient nimmermeer te zijn vermoeyt;

Want rust hy maer een kleyne tijt,

Hy is terstont zijn voordeel quijt:

Mits, t'wijl zijn riemen liggen stil,

Hy swiert, alwaer het water wil;

En wert soo, door den snellen val,

Gedreven tegens leeger wal.

Hy en is niet recht goet, die van dage tot dage niet en tracht om beter te werden. Wy dienen onse eygen ziele menighmael te vragen, wat sy, sedert eenigen tijt herwaerts, gevoelt heeft in Godzaligheyt gevoordert te hebben; watse op de gierigheyt, korselheyt, en andere onse gebreken vermeent gewonnen te hebben. Want, ten zy sake wy in 't quade eenige asbreuke, in 't goede eenigen aenwas, van tijde tot tijde, gewaer worden, laet ons vryelijck dencken, dat wy de ware kracht des Geestes noch niet recht en hebben. Wat ons in het uytwendige sal gewerden, is ons onbekent: Maer wat het inwendighe belanght, wy hebben, door Gods genade, vaste hope om tot het selve van tijde tot tijde wat goets te sullen toebrengen. De Heere, die den wille geest, geve oock het volbrengen!

Nescit habere modum.

Crescit in immensum phariis¹⁾ Crocodilus in arvis,

Inque dies Nili major ab amne redit:

Augendi metas non huic dedit aegra senectus,

Mo sque vel ipsa paret vulnera, crescit adhuc,

Tu genuina mei, Crocodile, furoris imago,

Augetur nostro pectore semper amor.

Frigida mors calidos olim mirabitur ignes,

Cum gelida tanget fervida corda manu.

1) Crocodilum crescere quamdiu vivat et excrescere ad longitudiuem duodeviginti cubitorum, et alia, vide apud Plin. lib. 8. cap.

Bien que grand, tousiours croissant.

Le crocodil si longtemps, que sa vie dure,
Sent de l'accroissement tousiours en sa stalure;
Il n'est touché au vis des traicts du vrai amour
A qui l'affection ne croist de jour en jour.

Non modus augendi.

Cum, crocodile, tibi praecordia vasta replevit

Praeda petita solo, praeda petita salo,

Crescis et, exiguo quamvis progressus ab ovo,

Exsuperat cubitos bis tua sorma novem:

Incrementa tibi non sistit anhcla seneetus,

Fiuis et augendi vix tibi sunus erit.

Ambitiose tibi, tibi convenit istud avare;

Scilicet angendi nescit uterque modum.

Chiche, jamais riche.

Le corps du crocodil, bien que la mort le presse,
De devenir plus grand, de jour en jour, ne cesse.
Qui ont l'ambition on l'avarice au coeur,
Ne trouveront jamais un accompli bonheur.

Nullum virtuti solstistium.

Crescis, et extremis vel jam, crocodile, sub annis,

Majus adhoc Nili tollis ab amne caput.

Incrementa decent Christum, tam longa professos,

Nescius augmenti vir bonus esse nequit.

Nuniudes sistat, retrotrahat Hiskia Pboebum,

Dux solymi vatis sol tibi solus eat:

Ille, velut sponsus thalamo redit, altaque lnstrat

Sidera. Virtutem non dccet ulla quies.

Philip. 1. 13. En oubliat les choses qui sont en derriere et m'avançant aux choes qui sont en devant, je tire vers le but.

Non Josue ton soleil, non ton soleil Hiskie,
Mais David ton soleil, soit guide de ma vie.
Le corps du crocodil, et du Chrestien l'esprit,
S'augmente si longtemps, que l'autre vit.

Augendi modus omnis abest.

Qui naturae arcana scrutati sunt, asinas per omnem vitam gignere tradiderunt, nec unquam provectae adeo aetatis fieri, quin partui partum identidem accumulent. De homine ambitioso simile quid dici posse, nemini, cui id vitii innotuit, obscurum est. Adepti aliquid inexperti boni (ait Thucyd.) semper, propter praesentem ex inopinato prosperitatem, plura sperantes, majora concupiscunt. Notantur hanc ob causam plerique principum, quod nimis effusè et, celerius quam par est, honores, in eos quibus favent, conferant, quos non nisi carptim ac paulatim depromere, magis consultum est: idque duplici ratione: primò, ne merces totius diei summo manè, vel circa meridiem exsoluta, reliquum lucis non justo labore, sed ignaviâ, consumendi occalionem praebeat. Secundò, ne quis exquisitis honoribus tempestivius decoratus, identidem ad altiora enitens (prout mores sunt ambitionis) tandem majora, quam par est, audeat et res novas moliatur. Corrumpuntur enim homines magnitudine honorum, nec cujuslibet est, in rebus tam prolixis, magnam fortunam concoquere, inquit Dio.

Boëth. de Consol. lib. 2.

Quis tam compositae soelicitatis, ut non aliquâ ex parte cum status sui qualitate rixetur? Anxia enim res est humanorum conditio bonorum, ut quae vel nunquam perpetua subsistat.

Sen. Trag. 4.

- Scilicet improbae

Crescunt divitiae, tamen

Curtae, nescio quid, semper abest rei.

Virtuti nullum solstitium.

Nec oscitatio, nec torpor, sed cura diligens, atque actio continua hominem Christianum decent. Coeli proprium est, animique ad coelestia properantis, moveri semper, ac progredi. Inque id nisi summâ nitatur opum vi mens pia, facilè impetuoso decursu humanae corruptionis abripietur:

Ac veluti si quis adverso flumine lembum
Quia subigit remis, si brachia forte remisit,
Ecce! illum in praeceps prono rapit alveus amne.

Nec utique verè bonus est, qui indies, ut melior fiat, operam non dat. Saepe nos nobis examinandi sumus, saepe conscientia velut interroganda est, ecquid profecerimus, ecquid iracundiae, avaritiae, ac reliquis vitiis decesserit, ecquid virtutibus accesserit; nisi enim in illis decrementum, in hisce accrementum percipimus, vero divini Spiritus aestro percitos nos esse certi esse non possumus. Sane apud viros pios magnum fluxae fidei indicium esse solet, non proficere. Quid de externis hisce, deque status nostri condihone futurum sit, haud quidem scimus; nec id quidem multum curandum est: animae sanè ut indies adjiciam aliquid, in animo nobis et in votis est. Lumen ad hoc nobis infunde, ô Numen!

Hieronym. ad Demetr.

Sanetrae vitae ratio processu gaudet, et crescit: cessatioue torpescit et deficit Quotidiams et recentibus incrementis instauranda mens est et vivendi hoe iter non de transacto, sed de reliquo metiendum.

ovid. 10. Metam.

Nec modus aut requies, nisi mors, repritur amoris.

sen. Oct. Act. 1.

Amor perennis conjugis castae manet,

auson.

Uxor vivamus, quod viximus, et tencamus

Nomina quae primo sumpsimus in thalamo;

Naeve sit ulla dies ut commutemur in aevo.

Quin tibi sim juvenis, tuque puella mihi, etc.