Alle de werken. Deel 1
(1862)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 761]
| |
Jongelinck.
| |
Reys-lesse. | |
[pagina 762]
| |
Philemon:
Een vader had een raeuwen quant,
Die wou gaen reysen uyt het lant,
Om eens te leeren metter daet,
Hoe dat'et in de werelt gaet;
Hy, die wist hoe de jonckheyt malt,
En waerse dickmael henen valt,
Bysonder alsse, buyten dwangh,
Magh hebben haren vryen gangh,
Riep sijnen soon ter zijden af,
Daer hy hem dese lesse gaf:
Nadien, seyt hy, mijn weerde kint,
Dat ghy tot reysen zijt gesint,
Soo hoort doch hier op mijnen raet,
Die ick geleert heb uyt de daet:
Eerst, waer ghy u tot reysen set,
Begint den dagh met uw gebet;
Want haver geven aen uw beest,
En Godt te bidden in den geest,
Schoon dat'et beyde tijt vereyst,
En doet geen hinder als men reystGa naar voetnoot1).
Dan is noch vorder mijn bevel,
Gaet, kiest voor u een reys-gesel;
Want reysen sonder mede-maet,
En was noyt wijse lieden raet:
Maer kiest een vrient van uwen aert,
Die hant en herte reyn bewaert,
En niet en helt naer vuyl bejagh,
Dat jonge lieden schaden magh;
Noyt speelt'er iemant met het peck,
Die niet en hiel een vuyle vleck.
Maer ghy, die u tot reysen stelt
Begintet nimmer sonder gelt;
Want die wil reysen achter lant,
Die hebbe munte by der hant,
Dat is een kruyt van groote kracht,
Waer op de gansche werelt acht,
En als u dat geselschap faelt,
Soo wort ghy selden wel onthaelt.
Doch gelt te dragen overal,
Dat baert by wijlen ongeval,
Ghy, vrijdt u van dat ongerief,
En dient u van een wissel-brief;
Want dat en is geen lastigh pack,
Maer voor die reysen groot gemack.
Voorts, wilt ghy reysen met verstant,
Soo hebt een kaerte byder hant
Van yder rijck dat ghy betreet,
Op dat ghy daer de gronden weet,
En kent bynae de gansche kust,
Oock eer ghy daer oyt hebt gerust.
En is'er onder wege dan,
Een wijs, geleert, of deftigh man,
En laet niet of besoeckt den vrient,
Vermits het u ten nutte dient;
De wijsheyt is een rijcke schat,
Wie die genaeckt ontfanght'er wat.
Wanneer ghy van den peerde sit,
En van het reysen sijt verhit,
En eyst terstont geen bier of wijn,
Want dat en kan maer hinder zijn;
Toomt hier en elders uwe lust,
Dat is de grondt van uwe rust;
Niet al, niet al, dat ons behaeght,
En dient den mensche naegejaeght.
Stelt u dit voor een vaste wet,
Dat ghy op alle dingen let,
Dat ghy gestaegh uw voordeel doet,
Met al wat iewers u ontmoet,
De werelt is een wonder boeck,
Het maeckt sijn leser wonder kloeck,
Maer wie het sonder oordeel leest,
Die blijft gelijck hy is geweest;
Ghy, doet niet als den meesten hoop,
Maer doet met aendacht uwen loop;
Hoort ghy een sneêgh, en geestigh manGa naar voetnoot2),
Daer hoorje dat u leeren kan;
Siet ghy een ongesouten geck,
Leert noch al iet uyt sijn gebreck:
Leert mijden dat hy qualick doet,
En hoe men sotten vieren moet.
In 't korte, waer ghy d'oogen keert,
Siet, datje 't een of 't ander leert.
Al watmen hoort of watmen siet,
Die leeren wil, die leert'er iet.
Wat is'et of ghy verde rijdt,
En in een groot geselschap sijt,
En dan, in eenigh lustigh velt,
Veel cristalijne beken telt,
Of elders, in een open wout,
Vint schoone sloten op-gebout;
Vint Princen huysen neêr-geruckt,
Vint torens in het stof gedruckt,
Vint puyn, en ick en weet niet wat,
Daer eertijts stont een schoone stadt;
Vint weder dreven nieu geplant,
Tot ciersel van het gansche lant,
Vint hoven na de kunst gemaeckt,
Daer van dat ghy de vruchten smaeckt;
Vint rotsen uyttermaten hoogh,
Oock verre boven 's menschen oogh;
Vint ander vreemt en nieu gewas,
Daer van men noyt te voren las;
Voorwaer al dat en acht ick niet,
Ten zy dat ghy wat verder siet,
Ten zy uw dom en grilligh hert
Besetter, en oock beter wert.
't Is niet gereyst, 't is maer gedwaelt,
Indien men daer geen wijsheyt haelt.
Waer ghy oyt gaet of henen treckt
Hout staegh uw beurs en hert bedecktGa naar voetnoot3);
En melt niet, door een lossen praet,
Van waer ghy komt of henen gaet,
En min noch wat uw herte jaeght;
Want dat heeft menigh man beklaeght.
Siet, waer men gaet of waer men reyst,
Noyt dient geseyt al watmen peyst;
Een heusche mont is altijt goet,
Doch meest voor een die reysen moet.
Nu voorts, op dat ghy schouwen meught
Veel malle grepen van de jeught,
Soo laet geen dranck uw meester sijn,
Het sy van bier of heete wijn;
Want die gebruyckt in overvloet
En is te gener plaetse goet,
Maer als ghy uyt den lande sijt
Soo dient hy boven al gemijt.
Doch soo ghy eens wert over-last,
Of van een heeten damp verrast,
Soo mijdt noch al een vorder quaet:
En loopt niet mallen over-straet,
Maer hout u stil soo langen tijt,
| |
[pagina 763]
| |
Tot datje weder nuchter zijt.
Begeeft u noyt des avonts laetGa naar voetnoot1),
Noch op den wegh, noch op de straet:
Vroegh uyt te gaen, vroegh onder 't dack,
Dat is gesont en groot gemack.
Des nachts te loopen hier en daer,
Dat is niet anders als gevaer.
Ghy, laet den nacht en haer bejagh,
En doet uw saken by den dagh;
Want dat men in het duyster doet
Wort op den lichten dagh geboet.
Kijft niet in 't bed of aen den heert,
En twist oock niet met uwen weert,
Maer is hy vils, of niet te pluysGa naar voetnoot2),
Betaelt, en soeckt een ander huys.
En twist niet met uw reys-gesel:
Spreeckt iemant qualick? antwoordt wel;
Schoon spreken is van groote kracht,
Het maeckt oock harde koppen sacht.
Bewaert uw oogh, uw mont, uw beurs,
En hoedt u voor een vrouwe-keursGa naar voetnoot3),
En mijdt u voor een mede-maet,
Die op de gladde wegen gaet,
Oock wacht u voor den dobbelsteen;
Want dit sijn kanckers in het been.
Een dingh dat ghy niet sparen moet,
Dat is de rant van uwen hoetGa naar voetnoot4);
Grijpt die vry dickwils metter hant,
En hier, en in een ander lant,
Want 't is een saeck die gunst verweckt,
En die tot geenen kost en streckt;
Ick achte voor de jonckheyt goet
Een trage beurs, een rappen hoetGa naar voetnoot5).
Geen oogh in iemant anders brief,
Geen hant-spel met een anders lief,
Geen vingers in een anders tas,
Want dat geen man oyt lief en was.
En kiest niet licht een nieuwen vrient,
Of weet te voren of het dient;
De werelt is te lijdigh boos,
De menschen al te bijster loos;
Dus niemant al te licht betrout,
Want dat heeft menigh man beroutGa naar voetnoot6).
Wanneer u iemant noodt te gast,
Ghy, doet uw maegh geen over-last.
Let meer, op dat ghy leeren kont,
Als lust te geven aen den mont;
En brenght misschien dan iemant voort,
Een goet, een sneêgh, een geestigh woort,
Ontfanght dat met een vrolick hert,
Gelijck een schat ontfangen wert;
En als ghy tot de woon-plaets keert,
Seght dan: wat heb ick daer geleert?
Wat brenght of schenckt my desen dagh,
Dat my ten goede dienen magh?
En, naer een neerstigh ondersoeck,
Soo schrijft in uwen tafel-boeck
Al dat uw herte wel beviel,
Dat is al voetsel aen de ziel;
Dat is u beter in den mont,
Als al dat op de tafel stont.
Mijn kint, houdt altijt desen sin,
Gelijckt de By, en niet de Spin;
Al wat ghy hoort en wat ghy siet,
Al wat'er hier en daer geschiet,
Dat weeght, dat proeft, en kipter uyt
Dat wel, dat soet, dat geestigh luyt:
Maer komt'er eenigh vuyl bejagh,
Haelt dat noyt weder aen den dagh,
Maer wijstet spoedigh van der hant,
En laet'et uyt het vaderlant.
Ghy treet nu uyt mijn huys alleen,
En keert noyt weder met u tween,
Brenght ons doch hier geen bastert-kint,
Dat maeckt een vader ongesint;
Brenght ons doch hier geen dertel wijf,
Met u gepaert uyt tijt-verdrijf,
Jae, noyt op vryen eens en peyst
Soo lange ghy daer henen reyst;
Te trouwen als men leeren moet,
Dat dede noyt een jonghman goet;
Men queelt hier om sijn gansche jeught,
En dat al om soo korten vreught.
Ghy daerom, wat ick bidden magh,
Behoedt u voor een quaden slagh,
En, om een blijde nacht of twee,
En steeckt u in geen eeuwigh wee.
Maer om hier van te zijn bevrijt,
Soo maeckt dat ghy voorsichtigh zijt,
En woont of koopt uw kosten niet,
Al waer ghy vlugge dochters siet;
Ick weet, hoe licht de losse jeught
Wort om-gevoert door geyle vreught;
En als men dan te samen malt,
Waer is'et daer men niet en valt?
Daer stroo en vyer te samen koomtGa naar voetnoot7),
Wat onheyl dient'er niet geschroomt?
Nu, Soon! gaet, vordert uwe reys,
En houdt mijn les in uw gepeys,
En als ghy dan eens weder-keert
Gesont, beset, en wel geleert,
Soo sal men hier, van stonden aen,
Voor u 't gemeste kallef slaen.
Pudens.
Gewisselick, dese reys-lesfe, bestaende in korte verskens, is van langh bedencken, en daerom soo ter loops niet in te nemen; want (naer ick die begrijpe) soo steeckt'er meer in als in een ylen haringh; ick bidde u, laet my een keersse aen de uwe ontsteken, ick wil seggen, laetse my uytschryven, soo ben ick geholpen, sonder uw verlies.
Philemon.
Ick ben des te vreden, Pudens, doch met dit bespreck, dat ghy sult aen-nemen, niet alleenlick op uwe reyse de selve vlijtelick in 't werck te stellen, maer oock acht te nemen op allerhande voor-vallende spreucken en spreeck-woorden, en de selve by memorie opnemen, om ons daer van deelachtigh te maken, soo wanneer ghy weder in 't vader-lant keeren sult; op dat also het mes, dat den appel gesneden heeft (als de kinderen plegen te seggen), al lacchende mach t'huys komen.
Pudens.
Gansch ondanckbaer moeste ick wesen, so ick sulcx op uw begeerte niet aen en nam te doen: siet daer mijn handt, ick verbinde my sulcx nae te sullen komen, en neme met een van u mijn afscheyt.
Philemon.
Doet ghy nae uw woort, soo wil ick vertrouwen dat ghy uwen naem met een letter wel mocht vermeerderen, en, in plaetse van Pudens, Prudens sult mogen heeten op uwe weder-komste. Maer dewijle ghy my vermaent hebt geen broot voor vrienden te willen sparen, soo moet ick, voor mijn afscheyt, u onder andere mede deelachtig maken van een vreemt geval, dat ick verstont een reysenden man bejegent te zijn; waer op ick een seker bedencken t'anderen tijde gehadt, en op 't papier gebracht hebbe; ontfanght dat by geschrifte voor een Vaer-wel-gifte op dese uwe reyse, ende voor al op de groote reyse van hier in de andere werelt; en op dat ghy de meyninge des te beter vatten mogt, soo wil ick 't u eenmael voor-lesen; de galm van de stemme kan al mede wat geven: |
|