Alle de werken. Deel 1

[p. 81]

Amica amanti anima.

Uw gunst, mijn leven.

Ghy broet een hinnen-ey, en krijght een geestigh kiecken,
En siet, een doode romp beweeght haer vlugge wiecken;

Ghy noemt dit wonder, sief! maer mocht'et my geschien,

Ghy soudt in myn gelaet al meerder wonder sien.

Ick was eens op een tijt tot aen het graf gedreven,
Maer siet, ick kreegh terstont meer als mijn vorigh leven,

Soo haest uw gunstigh oogh maer eens op my en viel:

Ghy zijt mijn ander ick, de ziele mijner ziel.

Uyt de reden, kent de zeden.

Uw dochter heeft een ey in haren schoot genomen,
En daer is naderhant een kiecken van gekomen;

Des seytse menighmael: hier ben ick moeder van.

Ghy vraeght wat dit beduyt? my dunckt: zy wil een man.

Siet, als een grage kat het spit begint te lecken,
Soo dient men het gebraet wel dichte toe te decken:

Ghy daerom, let'er op, en huwt de vrijster uyt;

Of Els sal vrouwe sijn, oock eerse wort de bruyt.

I Corint. VII. 9.
Beter gemant, als gebrant.

Ghy hebt (gelijck het blijckt) een hinnen-ey genomen
En daer is metter tijt een kiecken uyt gekomen:

Nu hebje soo veel op met dat'er is gebroet,

Dat ghy u van het jonck de moeder noemen doet.

Wel, smaeckt u dese naem, en dat maer om te mallen?
Soo dunckt my, dat de daet u beter sou bevallen.

Vriendinne, kent u selfs; het is u minder schant

Voor alle man getrout, als heymelijck gebrant.

[p. 82]

Een vader willende ondersoecken of sijn dochter het hooft na 't houwen begint te hangen, en behoeft de bewijsredenen van sulcx by stoelen en bancken (soo men seyt) niet te gaen soecken, hy hoeft maer acht te nemen op haer manieren van doen. De oogen, woorden, en het wesen selfs zijn als geduerige boden en stil-swijgende getuygen des herten, seyt Cicero.

Uyt het trecken van de mont

Kent men dickwils 's herten gront.

Posthumia, een van de Nonnen van de Goddinne Vesta, is van oneere verdacht en beticht geworden, alleenlijck om haer geestige kleedinge wille, en overmits sy wat vrymoediger van gelaet was, als soodanige maeght wel betaemde. Eenige van de ouden hebben uyt iemants uyterlijck gelaet, en insonderheyt uyt sijn woorden, over des selfs gheheele leven wel derven vonnis strijcken. Spreeckt, seyde Socrates tot den jongelingh, op dat men sien mach wat ghy voor een zijt. Des menschen reden is een spiegel sijns herten.

De Apostel en verklaert niet alleenlijck, dat et, beter is te trouwen, als in hoererye sich. te verloopen: maer selfs dat het beter is sich ten houwelijck te begeven, als te branden. Niemant dan en ketele hem selven, als of hy wat goets dede, die sich van het geselschap der vrouwen onthout, indien hy middelertijt inwendighlijck van vuyle lusten brant. Maeghdelijcke reynigheyt is een t' samenvoeginge van de suyverheyt des gemoets met een onbevleckt lichaem, gelijck klaerlijck af te meten is uyt de plaetse Pauli, I Cor. 7. 34. Ten welcken insien, seyt Isidorus seer wel, dat een macght in den vleesche, en niet in den gemoede, geen belooninge te verwachten en heeft. Maer alsoo 't kennelijck is, dat de gave van onthoudinge veeltijts alleenlijck voor een tijt den mensche by Gode wert toegelaten: soo is 'et geoorloft, sich soo lange van den huwelijcken staet te onthouden, ter tijt toe, dat men gewaer wert, dat ons de krachten ontbreken om het vleesch te konnen betoomen; doch tot sulcx ons onmachtigh gevoelende, mogen wy vryelijeken wel dencken, dat ons duydelijck van Godes wege wert gelast, dat wy ons souden ten houwelijck begeven. Doch op dat niemant dese maniere, van leven, als tegens de suyverheyt strydende, en verwerpe, dat hy lese en hoore den Outvader Chrysostomum. De hoogste trap (seyt hy) van suyverheyt, is reyne en onbesmette maeghdom: de tweede, de staet des houwelijcx, als de selve tusschen man en vrouwe eerlijck beleeft wert. Soo is dan het huwelijck (na het seggen van Chrysostomus, die nochtan over al ten besten van het huwelijck niet en gevoelt) als een tweede maeghdelijcke reynigheyt.

Amica, amanti anima.

Ova foves gremio, tener hinc tibi prodit alumnus,

Quid! teneros, inquis, id potuisse sinus?

Idne stupes, mea lux? res haec tibi, mira videtur

Philli? videbis idem, me quoque conde sinu.

Mens sine mente jaeet, gremio latus abde, resurget:

Si foveas, moveor: ni faveas, morior;

Ut foveas faveasque precor: pulloque mihique

Vita fovendo venit, vita favendo manet.

Ta faveur, ma vigeur.

Ne pense pas ce traict tant merveilleux, m'amie,
Que ta faveur a mis un rude amas en vie;
Et que tu vois produit, d'un oeuf, un beau poulet,
Car me traictant ainsi, tu verras mesme effect.

Ex signis, futura.

Ova fovet volucrum, tenerisque inserta papillis,

Lydia bom bycum semina parva gerit:

Hine veniunt foetus, hine se vocat illa parentem,

Hei mihi! ludendo nomina vera petit:

Re cupit esse parens, quae matris imagine gaudet.

Si sapis, ô pater, haec figna reconde sinu:

Quin age, quemque voles habeat tua nata maritum,

Quem noles, generum vel dabit illa tibi.

Par les meurs, cognoit-on les humeurs.

Margot, ayant au sein couvé un oeuf, fretille
En mere se nommant. Jean, marie ta fille,
Un gendre, qui te plaist, bientost te fant choisir;
Ou ta Margot prendra mary à son plaisir.

Praestat nubere, quam uri.

Et fovet, et calidis pullos educit ab ovis

Phyllis et, en! matris jam mihi nomen, ait.

Phylli quid hoe sibi vult, animum tibi prurit imago?

Ah! cui ficta placent nomina, vera juvant.

Ova soves gremio, veros imitantia partus,

AEstuat in tacito dum tibi flamma sinu.

Improba nube viro: saciat pejora necesfe est,

Si qua sub invisâ virginitate gemit.

Proverb. 5. 18. Ta source soit benite et te resiouy de la femme de ta jeunesse.

Il vaut bien mieux le corps lier par mariage,
Que se brusler le coeur d'une impudique rage.
Que te sonilles tu done par plaisirs contrefaiets?
Ven, que pens sans peché avoir les vrays effects.

Ex signis, futura.

Patri, anne nupturiat silia, secum deliberanti, testimoniis longè petitis neutiquam opus est; oculi, supereilia, vultus denique totus, sermo quidam tacitus mentis est, ait Cicero et, ut Poêta,

Ex tacito vultu seire futura licet.

Posthumia, virgo Vestalis, de incestu causam dixit, ob suspicionem elegantioris cultus, ingeniumque liberius, quàm virginem deceret. Ut Liv. et Plutarch. testantur. Ex vultu, ex cultu, ex incessu, imò et sermone, qui saepe incautis excidit, praejudicialem de moribus totâque vitâ quaestionem veteres instituisse satis patet. Loquere, inquiebat Soerates ad puerum: ut te videam; speculm enim animi sermo est. Concludam cum Hieronymo: pro signo, inquit, interioris hominis sunt verba erumpentia; libidinosum, qui sua vitia callidè celat, interdum turpis sermo demonstrat. Vultu et oculis dissimulari non potest conscientia. dum luxuriosa ac lafeiva m ns e ucet in facie, et secreta cordis motu corporis ac gestibus indicat. Plura de indiciis filiae ad nuptias properantis, vide in quinto ac sexto emblemate libelli nostri de Officio virginis in cast. amor.

lucret.

Ut bibere in somnis sitiens cum quaerit, et humor
Non datur, ardorem in membris qui stinguere possit,
Tum laticum simulacra petit, frustraque laborat.

Apud Senecam virgo Vestalis, quia hunc versiculum seripflsset: Foelices nuptae, moriar, nisi nubere dulce est: incesti postulatur: et in eam sie dicitur: Foelices nuptae! cupientis est. Moriar nisi, affirmantis. Dulce est, quam expressa vox! quam ex imis visceribus emissa! Incesta est, etiam sine stupro, quae stuprum cupit.

Melius est nubere, quam uri.

Non tantùm melius esse pronuntiat Apostolus nubere, quàm scorti soeietate se pollucere: verùm etiam melius esse asserit nubere, quam uri. Ne ergo blaudiatur sibi qui soemineâ Venere non utitur, quum intrinsecus libidine ardeat. Pudicitiam enim esse, conjunetam cum castitate corporis, auimi puritatem, rectè notatur ex Paul. I. Cor. 7. 34. Idque respiciens, virginem carne, sed non mente, praeminm nullum manere, dixit Isidorus. Hinc cum donum continentiae plerumque non nisi ad tempus à Deo homini conferatur, tamdiu à nuptiis abstinere aliquis se poterit, quamdiu ad servandum caelibatum idoneum sese senserit: at fimulatque domaudae libidini vires defiecre sibi comperiet, conjugii necessitatem à Deo sibi impositam planè intelligat. Et, ne tanquam castitati adversum, id genus vitae quis damnare audeat, audiat D. Chrysostomum. Primus, inquit ille, castitatis gradus, virginitas immaculata; secundus, conjugii sides sideliter servata. Est ergo, vel teste Chrysostomo (qui alioqui nuptiis savere vix solet) conjugum castus amor species quaedam virginitatis.

greg. lib. 26 Moral.

Qui tentationum procellas cum difficutate tolerat, conjugii portum petat: melius enim est nubere, quam uri.

Proverb. 3. 2. Pourquoi, mon fils, ferois tu transporté de l'Amour de l'estrangere et embrasserois tu le sein de la foraine?

philip. Beroal.

Quod in navigio gubernator, quod in civitate magistratus, quod in mundo sol, hoe inter mortales amor est: navigium sine gubernatore labeseit, civitas sine magiftratu periclitatur, mundus sine sole tenebricosus efficitur: et mortalium vita sine amore vitalis non est. Tolle ex hominibus amorem, solem è mundo sustulisse videberis.¹⁾

1) Rationes physicas vide apud Curd. lib. 2. de subtil., ubi & Liviam Augustam ova suo calore fovisse & pullos exclusisse memorat.