Alle de werken. Deel 1

[p. 67]

Sibi nequam, cui bonus?

Sich self quaet, niemant nut.

Vrijt met een lustig hert. Waer toe bedroefde sinnen?
Doet als het velt hoen¹⁾ plagh; dat weet hem vet te minnen;

Doet als het geestigh dier², dat aen den rijcken Nijl

Eet sat, en niet-te-min bedient den crocodijl.

't Is dwaesheyt, soete jeught, en rechte vise-vasen,
Door al te grooten brant te quelen of te rasen:

Ghy, die een frissche maeght uyt reyner minne dient,

Belieft haer na den eysch, maer blijft uw eygen vrient.

1) La Perdris s'engraissit à couvrir la femelle. Plutarch.

2 Van uit vogelken Trochilus genaemt, siet Plin. lib. 8. cap. 25.

Onder vrientschaps schijn, besorght hy 't sijn.

Een vogel, wel bekent ontrent de Nijlsche stranden,
Bedient den crocodil, en peutert hem de tanden;

Hy swiert ontrent het beest, waer dat'et henen gaet,

En siet! hoe schoon het dient, ten soeckt maer eygen baet.

Al schreeuwt men overluyt: Diana van Ephesen,
Gaet, let eens wat'er schuylt, het sal wat anders wesen;

Neemt hier op uw gemerck: wie slockt gelijck een struys,

En dient de landen niet, maer eer sijn eygen huys.

Philip. III. 19
Daer wandelen vele, wiens god den byck is, dewelcke aerts gesint zijn.

Wanneer de crocodil is sat en vol gesopen,
Soo komt tot lijnen muyl een vogel ingekropen,

Die suyvert hem den mont en al om weynigh aes:

Wat gaet het beesken aen? voorwaer het is te dwaes.

Maer segh eens, arrem dier, is 't niet een beter leven,
Te nutten slechter kost, en vry te mogen sweven?

Hoe geeft sich menigh mensch tot alle vuyl gebruyck!

En al dat, maer alleen ten dienste van den buyck.

[p. 68]

't Is best, seyt Tacitus, de soodanige in dienste van den lande te gebruyeken, die wel mans genoegh zijn om haer saecken te verrichten, evenwel nochtans niet al te groote overvliegers: want, gelijck Thucydides meynt, ronde gesellen die maer eenen derm hebben (gelijck men seyt) en die recht uyt, zijn immers soo dienstigh totte beleydinge van 's landts saken, als de spitsvinnige hayr-klyvers. De reden daervan is, onder andere, dat dese scherp vogels, alsse qualijck willen, al te veel kromme sprongen ter hant hebben, om haer loos en boos voornemen voor de oogen van de gemeente te bewimpelen, als wetende soo behendelijck haer eygen voordcelen metten deekmantel van 't gemeene te bekleeden, dat selfs de sneegste van allen niet en konnen merken waer 't vast is. Daer in tegendeel van dien, dese effene en eenvoudige verstanden gemeenlijck ofte geen slimme streken en derven aenrechten, ofte wel, sulcx bestaende, werden lichtelijck achterhaelt, en betrapt. Soo is dan best het gevoelen van Tiberius, die en hielt niet van uytmuytende deughden, hatende oock soodanige gebreken: vreesende van de beste eygen gevaer, van de quaetste gemeene schade.

Wat zijnder al geslepen gasten,
Soo afgericht om toe te tasten,

Dat al hun doen schijnt voor 't gemeen:

En siet! 't is maer voor hun alleen.

Indien den mensche, terwylen dat hy besigh is et eten en drincken, niet meer fijn lusten als den nootdruft en sochte in te volgen, en dat de begeerlijckheyt altijts ophielt met den honger: voorwaer hy en soude niet beschadight werden, noch door de keucken in zijn goet, noch door de gulsigheyt in zijn gemoet. Wat een dwaesheyt! men spijst een vogel duysentmael, al om eens van de selve gespijst te werden: en aen het gene, dat ons voor eeuwigh soude konnen spysen, en weet men nauwelijex een koude soop waters te wille. Men doorsnuffelt lant en zee, om het lichaem met alle leckernyen vet en dick te maecken, en middelertijt en neemt men nauw eens de pijne zijn eygen selfs recht te ondersoecken, op dat de ziele haer rechte bekomste hadde. Sekerlijck hy betoont hem der zielen onwaerdigh te zijn, die meer te doen heeft met zijn lichaem, als met haer op te koesteren. Wat voeght'er doch een mensche minder, als den buyck en 't gene den buyck nabuerigh is, als voor een God te achten? De wijsheyt (seyt'er een wijs man) woont in 't drooge, niet in poelen of morassen. Al te vochtige landen brengen niet als puyten en padden voort, als onbequaem zijnde tot goede vruchten. De buyck, opwallende van overdadigheyt, werpt niet uyt als schuym van onkuysheyt. De Medecijn leert sparigheyt goet te zijn voor het lichaem; de Wijsgierige voor het verstant; de Leeraer der Godheyt, voor de ziele. Willen wy alle en yder van de voorschreven dingen goet doen, laet ons met maten sparigh zijn.

Sibi nequam, cui bonus?

Stultè aliquis nimio languet miserabilis igne,

Stultè aliquis tigno slebile pendet onus.

Sit tibi cura tui, duin te coucedis amicae;

Quid lacus, aut laqueus, quid tibi mucro subit?

Se quoque curat avis¹⁾ tibi dum, crocodile, ministrat;

Et peldix, veneris munere, pinguis abit.

Et curare cutem potes et servire puellae:

Quod nimis, ut pastim, sie in amore nocet.

1) De trochilo sive avium rege, crocodilo dentes sealpente et se saginanle, consule Plin. lib. 8. cap. 25.

Sois serviteur, sans crevecoeur.

Veus estre sage amant? va t'en de telle sorte
Que rien, que tout plaisir, ton ame n'en rapporte:
Va, sui le Roitelet, lequel est li habil,
Qu'il se rapaist, alors qu'il sert au Crocodil.

Publica praetexuntur, privata curantur.

AEgypti cum pinguis ager, tibi bellua Nili,

Nilus et ipse pater prandia bina dedit.

Regulus ut dentes curet tibi, guttura lustrat;

Scilicet: at saturo ventre recedit avis.

Fana licet jactet Demetrius alta Dianae²⁾,

Nil nisi privatas pectore versat opes.

Res agis ipse tuas, bone vir, dum publica tractas,

Idque patet, redeas cum gravis aere domum.

2) Actor. 19. 35.

A la cour du roy, chacun pour soy.

Robin faict grand devoir, tout pour la republique,
Ainsi le dit-il, mais remarquez sa practique,
Vous trouverez en fin qu'il soit un vrai Trochil,
Lequel s'est engraissi servant au Crocodil.

O prodiga rerum luxuries!

Dum satur, ad sulvas Nili Crocodilus arenas,

Turpiter eructans littora vasta quatit,

Regulus, ore trahens haerentes dentibus escas,

Relliquias pretium vile laboris habet.

Nonne foret melius nulli servire tyranno?

Perque nemus vietu liberiove frui?

Turpe minifterium satanae praestamus et orbi:

Vah pudeat! solus praemia venter habet.

Proverb. 9. 17. Les eaux desrobées sont douces et le pain prins en cachette est plaisant.

As tu done, pauvre oisean, la bouche si sriande,
Que tu vas t'hasarder, pour si peu de viande,
Prostituant ton corps au monstre si hideux?
Qui sert anx appetis, ô qu'il est malheureux!

Non id agis, quod agis.

Praestat tales, inquit Tacitus, Reipublicae adhibere, qui pares negotiis, neque supra sunt: hebetiores enim, quam acutiores, ut plurimum, melius rempub. administrare, multis creditum est. (Thucyd. lib. 3). Ob rationes, inter alias, quia multiplici cautione (si malâ fide eos agere contingat) nimisque callidè artes suas tegant et, speciose Reipublicae praetextu, suas res agant; adeò ut vel emunctissimae naris aut fallaciam non discernant, aut impedire non possint. De talibus Guicciardinus: chi da il configlio, inquit, se non è molto fidele, per ogni piccolo suo commodo, per ogni leggier' occasione, drizza spesso il consiglio à quel fine, che pin gli torna à proposito, ò di che piu ti compiaci. Die, quaeso, trochilum dentes crocodili sedulo, ut videtur, curantem, ventri suo consulere quis non credat? ingenui autem isti et paulum modo supra vulgus, stratagemata hujusmodi vel omnino non tentant, ingenio suo diffisi, vel non tam cantè, quiu facilè detegautur. Bona hie ergo Tiberiana cautio, ille nec eminentes virtutes sectabatur et rursus vitia oderat; ab optimis periculum sibi, à pessimis dedecus publicum metuebat, inquit Tacit.

lips. de Const. lib. 1.

Vidimus agrestes saepe trepidare, et concurrere, et vota facere, cum calanuitas ingruit aut tempestas; sed tu, cum desaevit, eosdem sevoca et examina, reperies unumquemque timuisse duntaxat segeti et agellulo suo (et insra) mundus universus exercet histrioniam (ait Arbiter); comoediam, ô boni, luditis et veluti personâ patriae rem privatam curatis.

mich. de montagne: quelque personage que l'homme joue, il joue tousionrs le sien parmy.

O prodiga rerum luxuries!

Si quoties cibum sumimus, non voluptatis potius, quam valetudinis negotium ageremus, atque ibi desineret cupiditas, ubi finitur necessitas; sanè nec patrimoniorum exitium culina, nec animorum pernicies soret gula. Avem aliquam (vah dementiam)! millies pascimus, ut semel ab ea pascamur: quod verò aeterni alimenti occasionem liberalissimè nobis offert, vix potu frigido dignamur. Terram ac mare scrutamur, ut cibis exquisitis corpus saginemus; ut anima? benè sit, vix aliquis seipsum inspicit. Ecquid homine magis indiguum, quàm ventrem et quae ventri vicina sunt, tanquam pro Deo habere? Sapientia in siceo habitat, inquit ille, non in paludibus ac lacunis. Fundi nimio humore diffluentes nil serè praeter bufoues, ranas, ac hydros generare solent, utpotè srugibus serendis inutile. Venter mero aestuans, inquit Hieron., despumat in libidinem. Abstinentiam, ut corpori bonam, laudat Medicus; ut ingenio, Philosophus; ut animae, Theologus. Si omnibus et singulis benè velimus, ipfa colenda est.

innocent. de Vil. Vitoe Hum.

Gula paradisum clausit, primogenituram vendidit, suspendit pistorem, decollavit Baptistam; Nabuzaidam princeps coquorum templum incendit et Jerusalem totam evertit. Balthasar manum contra se scribentem conspexit in convivio, et eadem nocte intersectus est à Chaldaeis.

ovidius lib. 1 de Remed. Amor. ad Cupidinem.

Et puer es, nec te, quidquam nisi ludere oportet.

Lude, decent annos mollia regna tuos.

Cur aliquis ligido sodiat sna pectora serro?

Invidiam caedis paeis amator habes.

hieron. Amor immoderatus ipsi amori novissimè inutiles facit: nam quum fruendi cupiditate insatiabili quis slagrat, tempora suspicionibus, lachrimis, querelis perdit, otium sui facit et novissimè sibi est odio.