Cyrurgie

 

Inhoudsopgave

Inleiding.

Dits die tafele van Meester Jan Ypermans Surgie. Dewelke heeft in .7. boeken.

Meester Jan Ypermans Surgie.

Cap. 1. Vande(n) hoefde e(nde) va(n) sire sceppenissen.

Cap. 2. ¶ In wat maniere(n) th(er)ssenbecke(n) gewont mach siin i(n) die tekene(n) vande(n) liesen gewo(n)t alse dura mat(er) e(nde) pia mat(er).

Cap. 3. ¶ Hoe thoeft gedeilt es e(nde) hoe me(n) die deel sal moge(n) medicinere(n).

Cap. 4. In isto cap(itu)lo potestis scire q(uo)d p(er)tin(et) ad cyrurgicu(m) et q(uo)m(odo) se ip(su)m h(ab)ebit et reg(et) et o(mni)s articulo quos tene(tur) h(ab)ere de jure.

Cap. 5. ¶ Dits leri(n)ge hoe me(n) ierstw(er)f sal v(er)make(n) entie wonde(n) te nayene i(n) elke stede.

Cap. 6. ¶ Van wo(n)de(n) te strem(m)ene va(n) bloede.

Cap. 7. ¶ Van de(n) hoefde gewo(n)t e(nde) n(iet) tote(n) h(er)ssenbeckene. e(nde) ierst va(n) .4. tiden int jaer.

Cap. 8. ¶ Die leri(n)ge va(n) bulen gevalle(n) of geslegen of gew(or)pe(n). of va(n) wonde(n) optie bulen.

Cap. 9. ¶ Hier leert me(n) ke(n)ne(n) (ende) proeve(n) of th(er)ssenbecke(n) o(n)twee es m(et) bule(n) of sonder bulen of met wonden.

Cap. 10. ¶ Dits va(n) gevacke(n) af geslage(n) sond(er) been e(nde) metten bene e(nde) dore.

Cap. 11. Dits va(n) gevacke(n) af geslage(n) m(et) snidend(er) wapine(n) so dat me(n) siet dura mater.

Cap. 12. ¶ Van de(n) h(er)ssenbeckene gewo(n)t m(et) snidender wapene(n) e(nde) dat gescaelget.

Cap. 13. ¶ Van dat me(n) th(er)ssenbecke(n) wo(n)t m(et)te(n) hoeke va(n) .1. fautsoene. of aex. of m(et)te(n) orde van de(n) swerde.

Cap. 14. Van den bulen dieme(n) valt int h(er)ssenbecke(n) of slaet of worpt swaerlike.

Cap. 15. ¶ Va(n) dat me(n) th(er)ssenbecke(n) wont so dat dene zide vand(er) score va(n) de(n) bene sciet ond(er) dandere. dat gevalt ond(er)tide(n) me(t) g(ro)ten score(n)

Cap. 16. ¶ Die leri(n)ge va(n) de(n) h(er)ssenbeckene tebroke(n) slecht sond(er) wo(n)de int vleesch.

Cap. 17. ¶ Die leringe vande(n).4. meest(er)s e(nde) va(n) roelandine e(nde) van vele and(er)e goed(er) meesters.

Cap. 18. Hoe me(n) naye(n) sal int ansichte (ende) i(n) andre(n) stede(n) o(m) scone lixime(n) te maken.

Cap. 19. Dits van kindre(n) die siin gebore(n) m(et) gespletene(n) lippe(n) scaertmonde.

Cap. 20. ¶ Dits va(n) bule(n) te doene gesitte(n) die h(er)de moru siin.

Cap. 21. ¶ Van woonde(n) die valle(n) bove(n) die oge(n) dweers tote(n) bene.

Cap. 22. ¶ Van dat die ore afgescoort es so dat si hangende blijft an thooft.

Cap. 23. ¶ Van wonde(n) gescote(n) int ansichte of i(n) andre(n) steden.

Cap. 24. ¶ Van dorne(n) of gescutte uut te doe(n) come(n) sond(er) sniden.

Cap. 25. ¶ Hoe me(n) den gewonde(n) es sculdech te houdene va(n) etene (ende) va(n) dri(n)kene (ende) w(aer) [af] me(n) sal doe(n) wachte(n).

Cap. 26. ¶ Dits va(n) spasmus, dats die cra(m)pe. en(de) dit es vrese den gewonden.

Cap. 27. ¶ Va(n) scorfheide(n) va(n) de(n) hoofde bi de(n) rade va(n) d(en) .4. meest(er)s

Cap. 28. ¶ Dits vande(n) luse(n) die wasse(n) op thooft of i(n) andre(n) stede(n) an de(n) lichae(m) die c(ur)e d(aer) iege(n).

Cap. 29. ¶ Dits va(n) de(n) wa(n)ne(n) opt hooft datme(n) heet ov(er)bene.

Cap. 30. ¶ Van te genesene bulen opt hooft.

[Tweede boec. Van den ogen.]

Cap. 2. ¶ Nu suldi v(er)stae(n) va(n) o(n)gemake(n) in die oge(n) en(de) hoe dat si comen.

Cap. 3. ¶ Vand(er) mi(n)st(er) optalme(n) entie c(ur)e d(er) iege(n).

Cap. 4. ¶ Vand(er) and(er) optalme(n) die starker es.

Cap. 5. ¶ Vand(er) starxst(er) optalme(n) of va(n) misselike(n) ziecheiden die va(n) optalme(n) comen.

Cap. 6. ¶ Van puste(n) i(n) doge(n) e(nde) wit dat ungula heet in latine.

Cap. 7. ¶ Vand(er) smette(n) die pa(n)n(us) heet en(de) benemt al die lucht vande(n) ogen.

Cap. 8. ¶ Hoe vele ma(n)iere(n) va(n) dese(n) smette(n) e(nde) tekene(n).

Cap. 9. ¶ Vand(er) ierst(er) smette(n) die ha(re) v(er)baert alse .1. cleine sandekij(n).

Cap. 10. ¶ Vand(er) and(er) smetten die hare v(er)baert alse .1. vischscelle.

Cap. 11. ¶ Vand(er) derd(er) smette(n) die h(aer) v(er)baert als .1. vlocke sneus.

Cap. 12. ¶ Vand(er) vierd(er) smette(n) die al doge heeft bedect.

Cap. 13. ¶ Dits va(n) doeke(n) of nagele(n) i(n) latine ungula e(nde) va(n) smetten.

Cap. 14. ¶ Dits va(n) brune(n) doeke(n) of nagele(n) e(nde) come(n) va(n) melancolië(n). e(nde) genese(n) cume.

Cap. 15. ¶ Va(n) poe(n)tkine(n) die gevalle(n) va(n) geslagene(n) oge(n) blau.

Cap. 16. ¶ Van scorfde(n) oge(n) e(nde) va(n) rootheide(n) e(nde) va(n) joocten i(n) doge(n).

Cap. 17. ¶ Dits vande(n) seebel i(n) die ogen.

Cap. 18. ¶ Va(n) lope(n)de(n) oge(n) e(nde) w(aer)af t(ra)ne(n) come(n). entie c(ur)e d(ae)r iegen.

Cap. 19. ¶ Va(n) leepe(n) oge(n) of t(er)ve(n)de(n).

Cap. 20. ¶ Van blauwe(n) oge(n) geslage(n) of gewerpe(n). etc..

Cap. 21. ¶ Dits va(n) .4. catracte(n) i(n) doge(n) die me(n) genese(n) mach entie bekennen.

Cap. 22. Vanden catracten die men (niet) ghenese(n) mach.

Cap. 23. Vanden wonden van den oghen.

Cap. 24. Vanden fistel die wassen inden sterten vander oghen.

Cap. 25. ¶ Dit es va(n) nolimeta(n)g(er)e int a(n)scij(n) of an die lippe(n).

[Derde boec. Vanden nese]

Cap. 1.

Cap. 2. En(de) ierst van polip(us).

Cap. 3. ¶ Van puuste(n) die wasse(n) i(n) de(n) nese.

Cap. 4. ¶ Van ond(er)cootte(n) sw(er)en i(n) de(n) nese.

Cap. 5. ¶ Van wey vlesche i(n) de(n) nese.

Cap. 6. ¶ Van bloedene ten nese entie cure d(aer)toe.

Cap. 7. ¶ Va(n) sta(n)ke i(n) de(n) nese.

[Vierde boec. Van den monde.]

Cap. 2. ¶ Vande(n) huve bi..... va(n) si(er)e v(er)ste(n)nissen.

Cap. 3. ¶ Vande(n) ziechede(n) die come(n) moge(n) in die tonge.

Cap. 4. ¶ Van swillinge(n) vand(er) tongen.

Cap. 5. ¶ Va(n) sweringe(n) optie to(n)ge.

Cap. 6. ¶ Vand(er) clievi(n)ge(n) va(n)d(er) to(n)ge(n).

Cap. 7. ¶ Vander bintadren.

Cap. 8. ¶ Van ranula ond(er) die to(n)ge.

Cap. 9. ¶ Van spasme vand(er) to(n)ge(n) dats cra(m)pe d(aer)i(n).

Cap. 10. ¶ Dits van v(er)laginge(n) vand(er) tongen dats juchticheit.

Cap. 11. ¶ Dits va(n) puuste(n) va(n)de(n) mo(n)t ende vande(n) vlage(n).

Cap. 12. ¶ Dits van den tantvlesche.

Cap. 13. ¶ Van canker in tantvlesch.

Cap. 14. ¶ Va(n) g(ro)ten vlesce an ta(n)tvleesch alse spene(n).

Cap. 15. ¶ Va(n) clievi(n)ge)n) va(n) lippe(n) of bleine(n) of vlagingen.

Cap. 16. ¶ Vanden tantvlesce geswollen.

Cap. 17. ¶ Hoe dat tantswere toecomt.

Cap. 18. ¶ Dits die c(ur)e va(n) tande(n) die sweren (ende) sond(er) gaten.

Cap. 19. ¶ Dits van den tanden die siin gegaet.

Cap. 20. ¶ Van swarte(n) tanden wit te makene.

[Vijfte boec. Vanden oren.]

Cap. 2. ¶ Van d(er) sweringe(n) va(n) der oren.

Cap. 3. ¶ Dits hoe datme(n) die sweringen i(n) die ore(n) curere(n) sal.

Cap. 4. ¶ Van worme(n) of luse(n) gelope(n) in die ore(n).

Cap. 5. ¶ Va(n) misselike(n) dinge(n) dat vall(et) i(n) doren. etc..

Cap. 6. ¶ Va(n) wat(er)e gevalle(n) in die oren.

Cap. 7. ¶ Va(n) ore(n) die la(n)ge hebbe(n) gelope(n) (ende) stinke(n). (ende) da(er) fistel in is.

Cap. 8. ¶ Van rutingen i(n) die oren.

Cap. 9. ¶ Van doefheide(n) i(n) die oren.

[Seste boec. Van den halse ende van der kelen.]

Cap. 1. ¶ Van der kelen.

Cap. 2. ¶ Van wonden die in den hals geslegen of gesteken (sijn).

Cap. 3. ¶ Va(n) ysopag(us) gewo(n)t so datt(er) die spise dore gaet.

Cap. 4. ¶ Va(n) wonde(n) die valle(n) i(n) de(n) roep(er)e acht(er).

Cap. 5. ¶ Vand(er) sq(ui)nanciën.

Cap. 6. ¶ Va(n) branke(n) of ama(n)dre(n).

Cap. 7. ¶ Dits va(n) ranula ond(er) die tonge.

Cap. 8. ¶ Va(n) g(ra)te(n) of bene(n) gescote(n) i(n) de kele.

Cap. 9. ¶ Van bociu(m) an die kele gewassen.

Cap. 10. ¶ Van scrofule(n) dieme(n) heet sconinx evel.

Cap. 11. ¶ Va(n) scrophule(n) of glandule(n) te snidene.

Cap. 12. ¶ Van scorphule(n) of glandule(n) uut te broken.

[Sevende boec. Vanden halse ende vander kelen neder wert tote allen leden ende tallen steden vanden lichame]

Cap. 1.

Cap. 2. ¶ Va(n) de(n) canebene gewont of daer o(m)trent.

Cap. 3. Van steke(n) m(et) knive(n) of des gelijc.

Cap. 4. ¶ Vand(er) h(er)te(n) gewont.

Cap. 5. Van dootwonde(n) w(aer)se valle(n) anden live.

Cap. 6. ¶ Dits vander niere(n) gewont.

Cap. 7. ¶ Va(n) muse(n) of zenewe(n) gewo(n)t in den pistel va(n)de(n) arme(n).

Cap. 8. ¶ Van wonde(n) i(n) de(n) ellenboge of i(n) andre(n) ju(n)cture(n).

Cap. 9. ¶ Van wonde(n) i(n) die darme(n).

Cap. 10. ¶ Van te cortene die darmen.

Cap. 11. ¶ Vande(n) gescorde(n) of die de(n) steen hebben.

Cap. 12. ¶ Van carnofels gelijc gescorden.

Cap. 13. ¶ Vande(n) stene dat ond(er)sceet.

Cap. 14. ¶ Van den spenen.

Cap. 15. ¶ Van te genesene die spenen.

Cap. 16. ¶ Van de(n) p(re)paraciën.

Cap. 17. ¶ Vand(er) tijt datme(n) medicine geve(n) sal te vorsiene.

Cap. 18. ¶ Van spenen die comen va(n) de(n) me(n)isoene.

Cap. 19. ¶ Van .3. ma(n)iere(n) va(n) spene(n) te beke(n)ne.

Cap. 20. ¶ Van 5 adre(n) dieme(n) heet spenen.

Cap. 21. ¶ Va(n) geswollene(n) spene(n) te vorsiene.

Cap. 22. ¶ Van handelingen te v(er)stane.

Cap. 23. ¶ Va(n) bute(n) nat(ur)e te w(er)kene.

Cap. 24. ¶ Va(n) de(n) dyescinkele ut(er) stede.

Cap. 25. ¶ Hoe die dyesci(n)ke(len) es gemaect boven.

Cap. 26. ¶ Van den dyescinkele tebroken.

Cap. 27. ¶ Van de(n) diescinkele.

Cap. 28. ¶ Va(n) te settene dbee(n) eer ment spalct.

Cap. 29. ¶ Vande(n) knie ut(er) stede.

Cap. 30. Va(n) wonde(n) int knie.

Cap. 31. ¶ Van benen te broken.

Cap. 32. ¶ Va(n) bene(n) die uutrage(n).

Cap. 33. ¶ Van diversen meesters.

Cap. 34. ¶ Andre mest(er)s.

Cap. 35. ¶ Van de(n) voete ute(n) lede.

Cap. 36. ¶ Van de(n) voete v(er)wro(n)gen.

Cap. 37. ¶ Van de(n) voete tebroken.

Cap. 38. ¶ Van div(er)se(n) w(er)kene va(n) mest(er)s.

Cap. 39. ¶ And(er) meest(er)s.

Cap. 40.

Van rudicheit en(de) scorreftheit ane die mensche.

Van warten die toe co(m)me(n) over al dat lijf.

Van den poucken en(de) van den maselen.

Nu willic jou bescriven van eener siecheit datmen heet laserscap.

Dit sijn die teekinen van laseriën.

Van den laserscap dat men heet alopicia ofte vulpes.

Van den laserscap datmen heet leonina.

Dit sijn de teekinen die hebben leoninus.

Van den laserscap datmen heet Elefancia.

Warachtige prove omme dat laserscap te kennen.

Laserie van ghenoeten.

Van den tresoer omme te verhoudene laserie.

Dye ghene die venin ghenomen heft ofte ghedroncken.

Om te weder slane dat venin dat men heet Cantarides.

Van der steken ofte beeten vander slanghen.

Van der beeten ofte steken der scorpioen.

Van der beeten ofte steken der ruthelen.

Die bete van den verwoeden hont es quaets van al.

Dits den armen tresoer jeghen venin.

Van clieren datmen heet scrouffelen.

Van den stancke dat yrcus heet in de oxelen.

Van den clappoeren diemen heet bubo.

Van den siecheit diemen heet fistula.

Van apostemen die commen van colera combusta.

Van bescautheit van hete water ofte van viere.

Van den bloet zweere flegmon.

Van der couwe aposteme diemen heet Zimia.

Leeringhe des ypermans.

Van den lever ghewont.

Van dat den lever hute hanghet.

Van wonden in den nieren.

Van den blase ghewont.

Van dat den darmen ghewont sijn.

Van ghescorden te ghenesene sonder snijden.

Van apostemen die wassen in de rode der veden ende dat van winde es.

Van gaten in den roeden der veden.

Van den vede die erisipeleren wille ofte ontsteken.

Hoemen den siecken houwen sel van eten ende van drincken.

Van den cancker in den vede.

Van bloet te stelpen in de roede der vede.

Van apostemen ende zwellinghe der cullen.

Van apostemen van couwe saken.

Van eenen siecheit in den cullen die men heet .Erina.

Van water carnouffele.

Van den gescorden te ghenesene in ander maniere.

Van den navele ghescort in kinderen.

Van spenen die wassen in dat fundament.

Van den fistele in den ers darme.

Van dat fundament dicken hute gaet.

Hier beghint dat bouc van den quaden beenen.

Van apostemen in der beenen.

Van den Cancker die comt in den beenen.

Aanteekeningen.

Lijst van Schrijvers, die door Yperman genoemd worden.

Woordenlijst.

Literatuur.

[Figuren]