Cyrurgie

Cap. 11.
⁺Dits va(n) gevacke(n) af geslage(n) m(et) snidend(er) wapine(n) so dat me(n) siet dura mater¹⁾.

Ondertiden slaet men van den hoefde een gevac metten herssenbeckene tote dura mater. dats toter upperster huven daer die herssenen in liggen besloten. ende dan ziet ⁺men die herssenen roeren. dat es bi dattie huven siin gebreit²⁾ bi werken van naturen van den huden arteriën die comen vander herten. ende oec siin in de selve herssenen gele arteriën die den herssenen hitte bringen ende geest bi welker hitten ende geesten de herssenen geven den zenuwen van ⁺den haren. Enten hollen zenuwen [van den oren ende der holder senuwen C] van den ogen trecken die geeste van ziene met gaders der claerrer kerstalijnre ende glasine ⁺dunne huden daer die pupillen van den ogen af siin gemaket³⁾. ende oec van andren dingen also die anothonomie in sal hebben vanden ⁺ogen hier achter. ¶ Alse die slach⁴⁾ wert geslagen met snidender wapenen ende tgevac af hanct met allen metten bene. so pelt ierst ute dbeen.⁺ ende dan so tast met uwen vingere of die cantkine vanden herssenbeckene iet scarp sijn⁵⁾ ende vindisi scarp. so suvertse van harer scarptheit eer gi tgevac op nayt met enen scarpen yseren instrumente. [aldus ghemaect onder eene suver plaetkin ghescepen alse eene pennic (zie fig. VI) dwelke ware ane een lemmetkin vaste Ende dat lemmetkin waer vaste ende breeder dan een stroe. Ende dat goet stalin C] Of hebt .1. plaetkijn loods. ende dat stect tusscen dbeen enten herssenen. ende⁺ suvert de cantkine van den bene van der scarpheit met .1. beytelkine [dwelke si ghescepen aldus C; zie fig. XII] want tplaetkiin loods sal die herssenen bescermen van den beitelkine ende van den slagen die vallen op dura mater. de welke slage⁶⁾ gi uut heft met .1. pinchen of met enen tanxkine. [pinsette aldus ghemaect C; zie fig. VII. In G twee afbeeldingen.] of men sal slechten die scarpe cantkine met enen groefhake. [die ghemaect es in deser maniren (zie⁺ fig. VIII. Ook in G een afbeelding) ofte men sal nemen eene formore die ghemaect is van Isere ende van staelle wel ghetempert daer men die canten van den hersenbeckin mede slicht en sel ghemaect wesen in deser maniere aldus (zie fig. IX) Ende dan muegdi die scavelingheen⁷⁾ hute nemen met eene subtiler tanghe die ghe-

+ C 11a.

1) C: Van enen vacke of gesleghen dat hanghet. G: Vanden vacken al af. L: Van enen facke of gheslegen tot dura mater toe.

+ †

2) L: ghebadet

+ G 14b.

+ B 112a.

3) L: in staen.

+ L 150d.

4) In C onbetamelijke teekening.

+ C 11b.

5) C: iet scarps hebben.

+ G 14c.

6) Bedoeld zijn: beensplinters.

+ C 11c.

7) L: screpelingen, beensplinters.

[p. 27]

maect es in deser manieren (zie fig. X) Ofte met dusdanigen eenen graet huuse soe suldi die tanden slichten C] Ende wat dat gi werct optie herssenen met snidender instrumenten. emmer wapent die herssenen ierst met .1. plaetkine loods. [ende ymmer legt die platekyn loets onder hersenbecken L] Aldus mogedi seker werken sonder sorge. ¶ Ende als ghi dus hebt gedaen ende die cantkine van den bene geslecht. so ⁺nayt dat gevac op ende poentet weder tsier rechter stede ende daerna clovet tgevac. dewelke ⁺lippen gi versceedt. ende daer dore suvert die herssenen van den ettere dat vallen soude op dura mater. ¶ Nemt nuwe root sindael ende snidet also breet alse tgat of .1. luttel bredere dan tgat van den bene. ende dat net int witte van den eye. ende dat legt optie herssenen. ende steket onder dbeen op elke zide also dat tsindael si .2. vout of 3. Men nemt dat sindael om dat bat weert die natheit dan linen cleet. ende oec om dat slechter es. Ende daer boven so legt linen cleet van suveren witten hoeft doeken ende ander liinwaet dat wit ende suver si. want het sal sugen dat etter ute. dat en doet tsindael niet. ende boven den herssenbeckene so legt plaesterkine van stoppen. ende dat vele genet in den doder van den ⁺eye allene of gemaect met olyen van rosen dat beter es. Want die ⁺doders die gesmieden¹⁾. ende olye conforteert. ¶ Ende suvert de wonde met deser zalven. Nemt screpelinge van specke van baec vlesche²⁾. ende olie van rosen elx even vele³⁾. ende⁴⁾ soffraen⁵⁾ ende minct dit wel in .1. mortier ende hier met so smeert die wonde omtrent. Maer opten naet so legt dat rode pulver [voer ghenoemt L]. Ende alse tfleesch omtrent tusscen den stucken wel es vergadert entie huut. dan so slecht die stucken met ere vliemen [ende licht dye stucken G] ende doet uut elken steke bi hare⁶⁾ [selve G] Ende daerna so heilt die wonde met warmen wine. Ende met⁺ zwarter zalven of met andere zalven. [dye u goetdunct G] ¶ Ende of tgevac (heel L) af ware geslegen metten bene. ende dat niet tote dura mater. ende dbeen niet dorescoort⁷⁾ en ware. ende ghi daer af seker sijt. so pellet dbeen ute van den vlesche⁸⁾ ende nayet tgevac weder in sine rechte stede. ende legter op dat rodepulver.⁺ Ende int hangende vander wonden so stect .1. wieke daer dat etter ute mach purrgieren. ende⁺ boven den gevacke so legt .1. polukijn dat tfleesch doe tegader dwingen⁹⁾. Ende dies .4. dages so dwaet die wonde met wermen wine ende daerna so droochse wel. Ende daerna so legt daer op dat rode pulver tote dat si genesen es. Ende alse gi siet die canten wel tegadere houden. so snijt die steken⁺ ute. dats te verstane die draden elc sonderlinge. Aldus so heylt die wonde alse u vorleert es. ¶ Vele

+ G 14.d

+ L 151a.

+ C 11d.

+ G 15a.

1) L: suwert

2) L: baken vleisch

3) L: ana .2. Ʒ.

4) G: terdendeel

5) L: .1. Ʒ.

6) L: ende trectse uut elc bi hem

+ B 112b.

7) L: doet scrouden

8) L: so wint dat been alsame van den vleschc dat daer of ghehouden is

+ G 15b.

+ †

9) G: cleven. L: ende boven den polukin so bijnt met enen subtilen bande so dat tflees chalte gader duwet.

+ C 12a.

[p. 28]

lieden steken tusscen elken steke .1. wieke. ende sine weten niet wat nayen bediet ende doen iegen haer ierste meninge. ende sine weten ⁺niet wat si meynen. Want dat nayen bediet dat tfleesch te gadere soude houden. ende dat si .1. scone lixeme¹⁾ souden maken²⁾. Want ⁺die huut es gewassen van des ⁺vaders nature. ende so siin die been ende al dat de mensce over hem heeft. sonder allene tfleesch ende dbloet ende dat smere of vetheit. Ende hier omme sone mach die huut niet weder vergadren also si ierst was sonder lixeme. ende sone mach te broken been sonder cnoes ende sone mach zenuwe no adre sonder bindinge of sonder gebint van vleesce ¶ Ende hangt .1. gevac af sonder been gequetst so nayet weder op alsoet vorseit es ende heilet dies gelike. Ende vele lieden leggen wijfs melc daer in genet haer wieken ende also leggen³⁾ sise. ende al dit doet die cracht van naturen die haer minget of verweert met haren subtilen ⁺werken alsi te boven⁴⁾ es. Maer alsi tonder es dan moet men haer helpen bi redenen. dats te conforteerne die gequetste stede. ende oec⁵⁾ den zieken metten dyeten. dats met etene ende met drinkene ⁺Es die gewonde te vol. so moet men houden met subtilen spisen. ende met dranke die licht es. ende beide geven te maten. Ende es hi te flau, dats te zere verteert⁶⁾. so moet men voeden met goeder machteger⁷⁾ spisen die subtyl es.⁺ alse kiekenen gesoden pertrisen. wederen

vleesch ende cranken wijn of⁺ die zieke niet en cortsede. ende onderwilen moet men den cranken verteerden die cortse voeden met kiekenvlesche. Also u wert geleert int capittel van den dyeten. dats hoemen sal nemen tfoetsel. ende gevent den zieken.

+ †

1) G: huut

2) G: bedy alse dye huut ontwee es metten vleesche soe moetter bliven eene lixeme.

+ L 151 b.

+ G 15c.

3) L: helen

+ L 151c.

4) G: broken

5) L: hoet

+ G 15d.

6) L: Ende is hij te seer verhert

7) L: lichte

+ C 12b.

+ B 112c.