Cyrurgie

Van den siecheit diemen heet fistula.

Fistula ofte fistele dats eene ghegate siecheit binnen wider dan buten ende de mesters segghen dat fistele siin menichrande maer die ouwe mesters die segghen fistelen die gerechtich siin die hebben harte (l. harde) ghezwollen boorde alse eene penne ofte pipe alsoe .Avicenna. seit ende daer achter heeft hi sinen properen name achter die pipe

fistula. Die fistule comt onderwile⁺ van saken van buten ende onderwilen van saken van binnen alse van aposteme ende van zweeringhe ende quetsingen die qualic waren van binnen gheheelt alse van verrotten overtullingen humoren van der virtuut daer waert stekende natuere te weike leiden gesent ofte datsi siin ghesteken te eener canker steden ende datse die stede moet ontfaen bi bedwange Nou soe willen wij gaen toter werken der cueren. Int erste men sel bekennen die quade ghecorrumperde humoren die de mensche in heeft. ende die humoren selmen hut suveren met sinen properen medicinen dats te segghen datmen sel gheven voren een preperatijf dats een bereetsele die de humoren ripen ende daer nae alse de humoren ripe sijn selmen gheven een laxatijf daer dienende. ende daer nae selmen gheven pillen der toe dienende diemen sal useren over ander dach ende die pillen ende die medicinen vinden wij ghenouch in onsen antidotarium ghescreven. Ende eist dat dese fistule comt van bloede ende dat te vele bloets es in den mensche soe selmen dat bloet ydelen ter aderen die welke aderen selmen nemen die beste mach suveren dat siecke ledt ofte men maecht suveren met ventousen op dat van node si

Ende men sel weten dat den fistele⁺ somtijt comt ende wert in vleeschachtich steden ende somtijts in senuachtigen steden ende oec in senuwen ende somtijts soe wert hi in der beene in sine bome ghevorthect⁺ (l. ghevortheit) ende dan ne

+ C 63a.

+ C 63b.

+ †

[p. 188]

mach den fistele niet ghenesen die verrotthe beenen ne werden erst hute ghedaen of ghescrepet ende ghesuvert van den gansen beene met instrumenten daer Cyrugie mede werct aldus gemaect met eenen haecke in desen maniere (zie fig. XXXIX a) ende daer met salmen dat quade been of screpen van den goeden. Ende ypocras ons wel leert ghi meesters van Cyrugiën siet wel dat ghi wel rumt dat quade van den goede want blever iet an van den quaden die fistele souder weder of wassen ende groien. ende somtijts eist al verrot ende somtijts maer een deel. Ende eist dat sake dat tgat van den fistele buten te nauwe is soe nemt march van j. vliender ende dat stect der in daer mede salt wijden seer oftemen snidene daer men toe mach. ende dat mer in doen mach pulveren diere in behouven ofte lavasien ghemaect van wine ende van seeme ofte andere lavacia dat soete behouft Dit doot den fistele. ende ⁺etter of dat quade vule vlesch.

℞ levende calc atrament floris eris alumen hier of

⁺soe maect subtijl pulver ende van desen pulver op de wieke gestroit ende te voren de wieken ghenen (l. ghenet) in dwitte van den eye. Ofte poeder ghestroit van spaens groen op de wiecke ghenet erst in aisiin. ¶ Een ander ¶ Nemt spaens groen wit alumen hier of maect pulver ende dat gheminget met seeme. ¶ Een ander ¶ Nemt gheberrent sout spaens groen .ana. hier of soe maect pulver subtijl. ¶ Een ander ¶ Nemt een eyere scale ende die eyere scale vult met opermente ende coperoet ende menschen drec .ana. partes aequales Dit al over een gheberrent ende hier of ghemaect subtijl pulver. Dit pulver ghedaen op de wiecke gheneset den fistele. Ofte die wortele van anabula ghepulvert gheneset den fistulen. ¶ Een ander ¶ ℞ Nemt eene levende padde ende canep volle wort sap van rute ende van boenen Dit stopt in eenen erden pot met leeme ende met parts torten gheminget ende daer of berrent pulver in eenen oven ende dan latent coelen ende dan ontdecten ende maecter of pulver cleene ende doet in den fistele metter wiecken ghelijc dat vorseit es. ¶ Item men sel weten daermen tpulver leit dat ment sel laten legghen tote dat hute drijft. ¶ Een ander ¶ Constantinus seit

Dat hooft van den hont gheberrent⁺ te asschen. gheleit in den fistele gheneset. ¶ Een ander. Dit segghen de .iiij. mesters dat dit es een seeker pulver om fistulen te ghenesene. ¶ ℞ agrimonie. pimpernelle. arnaglossa. centum galli. tartari viridis eris .ana. Ʒ. j. ende alse die stede van den fistele ghesuvert is dan stect dit pulver der in met eenen wiecken ¶ Een ander. ende siedi dat die fistule es met vele gaeten ende dattene de medicine met rechte niet ghedrogen can. dan nemt den stront van der gheit laeu met seeme gheminghet der op gheleit Dit bewert die zweeringe ende trect te hem die verrothede ende het gheneset canker fistulen ende vulle seer. ¶ Een ander ¶ Nemt dat mes van den mensche gheberrent te pulver .℥. ij. pulver piper longi .℥. ½. dit minghet te gader met seeme ende boven alle dinghen verslaet dat canckere ende fistule. ¶ Een ander Es de fistule buten

+ †

+ C 63c.

+ C 63d.

[p. 189]

nemt pes columbini dat stampt ende duwet tsap der hute Dat sap doet der in. Ende is den fistule binnen dat sop selmen drincken. ¶ Een ander jeghen den fistule ende cankere ¶ Nemt dat sop van titimallus ende smout barghin

⁺dit siedt over een ende doeter toe mirre. ende daer in soe net dine wiecke dit stect in den fistule dit selse met allen droghen Dits dicken seer gheprouft.

¶ Een ander. Nemt witten wiin daer anabula in ghesoden is dat gedaen in den fistele dat droechten ende mester gillis seit dat die wormen der in doot. ¶ Een ander ¶ Nemt duven mes ghesoeden met melc van gheeten. Dit gheleit op den fistele droechten ende suvertene. ¶ Een ander. Nemt dat sap van tapsus barbatus dat ghesoeden met seeme gescumt over een toter consumpcie van den sape. Dan doet der in pulver van spidei en[de] van den geluen mirabolani. Dit minghet over een ende doet op den fistele. ¶ Een ander. Nemt serpillum ende dat met sout ghewreven ende dat op den fistele gheleit gheneset. ¶ Een ander. Mester gillis seit in eenen bouc heet dinas dat titimalli met sinen wortelen ghedroeghet in eenen hoven ende daer nae maecter pulver of ende dat met eener wiecken in den fistele leit dat gheneset. ¶ Een ander. Nemt operme[n]t levende sulfur ende levende calc Dit minget met seeme ende hier of leght

⁺.3. ofte vierwarf op den fistele. ¶ Een ander. Nemt wit peper. droghe figen wortelen van petrocelini dit minghet te gader ende leght op den fistele. ¶ Een ander. Mester gillebert seit dat bloet van den slecken dat in den fistele ghedaen gheneset den fistele. ¶ Een ander. Nemt olibanum ende maect subtijl pulver Dit minget met witten wijne ende dat stect in den fistele. Dat droghet den fistele. ¶ Die werke der cueren: omme die fistele van binnen ende dits een goet wonderlic dranc jeghen den fistele van binnen dicke gheprouft te dodene ende die verrotte beenen hute te stekene. ¶ ℞ de wortelen van arnaglossa fragoria kemp ofte dat saet lapacium acutum tormentilla jacea alba jacea nigri rode coelen. ana. m[anipulus] j. tanacetum. m. ij. Dese vergadert ende siedtse in eenen stoep witten wiine tote dat comt op de keift ende dan doeter toe meilis dispumati. ende hier of soe gheeft hem drincken tweewarfs sdaghes telken .2. lepelen vol smorgens ende savons. ¶ Een ander Dranc. ¶ ℞ roode coelen feniculi abrotanum tenacetum fragaria cubia fictorum. herba roberti. arnaglossa apium canabus. ana. m.j. Dit selmen sieden in een stoep wit wijns met meilis dispumato tote dat den (l. deen) helft versoeden si ende daer nae coeleret ende van desen drancke gheeft

drincken .2. warf sdages ghelijc⁺ dat vorleert es ¶ Een ander. ¶ ℞ succi betonice succi agrimonie abrotanum succi ruthe succi marubrium .ana .℥. j. Dit sap minghet met wijne ende ghevet drincken tweewarf sdages alsoet vorseit es.

¶ Een ander ¶ ℞ canep ofte dat saet radicis arnaglossa anacetum fragaria. agrimonie gariofilata spragus herba roberti croppen van bramen .ana. m.j. rode meede. m.j. et ½. Dit siedt in

+ C 64a.

+ C 64b.

+ G 64c.

[p. 190]

witten wijne ende doeter toe mellis dispumato. Dit siedt in een stoep wiins tote dat den (l. deen) helft versoeden si Dan coleret ende dat selmen gheven drincken gelijc dat jou vorleert es. ¶ Een ander. ¶ Nemt wilde saelge die selmen stampen met wine ende dat ghedroncken ghelijc dat vorseit is. Ende van den cruden gheleit op den fistele. Dit gheneset bi lancheit van tide. Item ende eenighe mesters segghen dat sap van der netelen ghedroncken doet datselve. ¶ Een ander. Ende dit leert ons mester albrecht van colene. Dat pulver aristologia rotonda ghegheven drincken een Ʒ.½. met witten wijne des smorghens ende savons ende te middage. ofte pillen der of ghemaect doet die materie van den fistule hute gaen bi camer gange ende gheneset al. ¶ Een ander. ende dat selve doe(t) gariofilata dat ghestampt met wijne ende van dien sape ghedroncken .iiij. warf

⁺sdaghes ende van den crude op dat gat gheleit. ¶ Een ander. ¶ ℞ Succi pollum montanum succi herba benedicta. succi agrimonie Dit sap minget met wijne ende ghevet drincken als vorleert es. Ende men sel weten dat agremonie es een van den besten cruden die ten fistele toe hoeren.

+ C 64d.