Cyrurgie

Cap. 24.
Vanden fistel die wassen inden sterten vander oghen.

Nu hoert ende leert vanden fistelen die wassen in dye stertte vander oeghen Ende namelike ter⁺ nese waert dese fistele comen van humoren dye welcke vervulte van naturen dair sent die welke humoren niet moghen uut comen. Ende dat es bijdij dat zij zijn gorsem G] ende grof ende vele.⁺ die maken int ende van den ogen an die zide ten nese wert .1. bootskiin also groet alse .1. vitse. dewelke humoren daer vertegen ende maken etter der uutlopende ten bootskine. Ende onderwilen so breket dboot(s)kiin binnen den ogen. ende dan comet detter lopende van binnen den ogen. entie stede daer dbootskijn was valt neder mer die huut wert daer ontvarwt in rootheiden. ende alse men daer leget den dume op. so comt dat etter ten sterte vander ogen ute ten nese wert. van den welken ic u hier .1. deel wil leeren vander⁺ curen. ende vander vresen daer gi u af sijt sculdech te wachtene. ¶ De cure es dat gi sijt sculdech die wonde dats den mont vanden fistel te widene met marge vanden vliedere. of met gedrogeder wortelen van gencianen. ende daeraf ene wieke gesneden na dat de mont wert ront gnouch. so stecter in .1. wieke van stoppen gemaect ende genet in pulvere dat geseit es int capittel vanden wannen. Mer wacht u dat giere niet en doet in te vele. want het soude maken te groet .1. gat. ende dat soude al tansichte ontmaken entie ogen doen lopen. ¶ Mer meester bevenoud wille dat men taste an den nese waer die

+ G 67d.

+ B 128a.

+ G 68a.

[p. 92]

⁺bootse was. ende dat men daer snide .1. wondekijn metten hoeke¹⁾ van .1. scerse²⁾. ende dat de snede overlanx den nese (si) gaende. Ende wacht dat gi niet en snijdt dat oge led ontwee. want doge soude lepen. Ende legt in de wonde .1. erwete tote sander dages. ende dan so doetse ute. ende doet in de wonde van den vorseiden pulvere emmer wachtende dat gijs te vele niet daer in en doet. want het mochte te verre werken ende dan soude dansichte te zere ontsienen. want men es sculdech te genesene alle mesquame waer dat es metter minster lixemen dat men mach ende sonderlinge int ansichte. Daerna so legter op .1. plaester gesmert met gesmoltenen ⁺swinensmoute of met verscher botren tote dat vleesch gedoot es metten pulvere vorseit ende uutvallet. Ende dan so legt in die wonde .1. stuc van ere spoengiën. ende vermaket .2. werf sdages tote die wonde wel gesuvert es. Want die spoengie heeft in .2. werken. si rumet die wonde. ende si verteert etter entie andere humoren. ¶ Alse die wonde wel gesuvert es. so heiltse daerna met pluckelingen van ouden linen cledren entie suver. Ende legter op .1. plaesterkiin gesmert metter .12. apostelen zalve die avicenna componerde ende heet unguentum veneris sive duodecim apostolorum.

⁺Dese zalve es goet mede te genesene ⁺fistelen na dat si siin gedodet ende gesuvert. Si suvert scorftheit ende wonden van weyen vleesche. ende daerna so heilt sise wel. Ende dese zalve maectmen aldus. ¶ Nemt wit was. scip pec. harst. armoniac. van elken .14. Ʒ. oppopanac. groene van spaengiën van elken .2. Ʒ. galbanum. mirre elx .4. Ʒ. litargirum .8. Ʒ. aristologia longa. wierooc. mastic. bolle van ermeniën. bedellium. elx .6. Ʒ. dat armoniac. galbanum oppopanac. dit doet smelten op .1. cleine vier in starken aysine. daerna so nemt olie van oliven in den zomer .2. ℔. ende maectise iegen winter. so nemter .3. ℔. oliën. ende daer in doet smilten dat was ent pec ende tharst. Ende daertoe so ziedt die vorseide gommen gesmolten inden aysiin. ende dan so hebt alle⁺ die andere dingen wel gepulvert cleine ende geteemst dore .1. bultel ende doetse daertoe. ende roeret wel al te gadere so dat al wel geminct si. Ende hier af so legt optie wonde vorseit. Ende of gi wilt so smeert daer met u wieke die gi stect in de wonde. dese [zalve G] es goet seit avicenna alsoet vorseit es. ¶ Meester bevenoud die ontraet dat. dat men en genen fistel omtrent en berne. want die brant soude verdrogen die zenewen daer die geesten vander zie dore comen ten ogen. ¶ Maer meester roelant raet datmen hebbe .1. pipe. van ysere of van copere³⁾. Ende dese salmen steken in den fistel toten bodeme ierst den fistel geruumt met den vorseiden wieken. Ende dan so hebt⁺ .1. yser⁴⁾ daer in gaende ende dat ende sal wel wesen gegloyt ende dat stect in de vorseide pipe toten bodeme van den fistele. ende dat gereet. Want lietijt iet lange daerin. het soude doen also meester bevenoud seit. Ende daerna stecter in wieken genet int wit vanden eye

+ G 68b.

1) G: poynte

2) In G ruwe schets.

+ G 68c.

+ B 128b.

+ G 68d.

+ G 69a.

3) In G grove schets.

+ G 69b.

4) In G grove schets.

[p. 93]

om te coelne den brant. Ende daerna so doet also u vorleert es metten smoute. ende daerna metter spoengiën. Ende daerna so heilt den fistel metter vorseider zalven. of metter zalven diemen u hier na leren sal. ende dese staet in die glose vanden .4. meesters op die surgie van roelandine. ¶ Nemt groene van spaengiën .1. Ʒ. sal gemine .½. Ʒ. out swinen smout .2. ℔. dit doet smelten. ende daerna ziet dore .1. suver linen cleet. ⁺daerna so mincter met dat vorseide groene ende dat zout wel cleine gepulvert. ende maect daeraf .1. zalve. met der welker gi smert .1. wieke die gi stect in die wonde. dat sal den fistel genesen volmaectelike.

⁺¶ Noch een ander uter selver glosen. Nemt mirre. aloës. tsap van langer sporiën ende van celidoniën ende out swinen smout. dit ziedet al tegadere ende doeter met also u vorleert es vander andere zalven. Si doet tselve. ¶ Noch doet tselve herba robberti geplaestert opt fistel. of tsap daerin gegoten. Of van gariofilaten. hier met so geneest nuwe fistelen sonder anders toe te doene. ¶ Dits ene goede colirie in den fistel te doene. of in dogen die roet siin. Nemt groene van spaengiën .½. Ʒ. ende .½. pinte wiins claer ende suver ende wit. ende ⁺minct dit te gadere wel ende roeret dicken dit colirie wert groene. hieraf so doet in doge die heeft den fistel. ¶ Meester Willem van congeinne wijst dit colirie. dewelke doodt den fistel. ende stremmet lopende ogen ende verteert wey vleesch van den ogenleden. ende het doet vele meer goets.

Nemt .½. ℔. wits wiins. ende groene van spaengiën. ende sal gemine elx .1. Ʒ. dit pulvert wel ende temperet metten vorseiden wine.

¶ Dit wijst meester lanc ranc ende avicenna. Nemt mirre wel suver .2. Ʒ. gomme van arabiën .1. Ʒ. dit pulvert wel cleine ende minget metter gallen van den osse getempert also dicke alse .1. zalve. ende dit legt opt fistel gespreit op .1. linen cleet. Dit heilt. ende suvert. ende weret datter geen humoren⁺ mogen comen no bliven: ¶ Ende eist dat niet en heilt van deser plaestren ende weder uut brect. dats .1. teken dat dbeen daer onder es geraect ende verdroocht. Eist also. so doet als u vorleert es metten pijpkine ende metten gloyenden ysere. ende daerna so doet achtervolgende die curen also u vorleert es. ¶ Avicenna ende lancfranc prisen den brant. want hine verteert niet vordere dan hi geraect. mer bernde medicinen gaen me; nechwerven vordre dan men wille. so dat men sal scuwen in avonturliken steden daer men mach. want het doet dicken vresen vanden leden daer ment leit. ende ten minsten comter dicken af lanc werc.

+ G 69c.

+ B 128c.

+ G 69d.

+ G 70a.