Cyrurgie

Cap. 10.
¶ Van scrofule(n) dieme(n) heet sconinx evel⁵⁾.

Scrophula in latine es of bediet⁺ in vlaemsce soch want also die⁺ soch werpt vele verkenen also werpt dit ongemac vele clieren. die wassen onder die oren omtrent die kele ende onder die kele [ende onder die kinne L]. onder die ocsele. ende in die liesche omme die .3. leden principael die hem daer purgieren.⁺ also ic u noch hier na sal maken vroeder int capittel vanden sweren. ende van desen daer dit capittel af sal leren. So sijnre beide grandulen ende scrophulen. Ende grandula es. .1. cliere. die es meest van humoren diemen heet fleuma. Ende scrophulen die siin meest van humoren die men heet melancolie. Ende glandulen die siin moru ende scrophulen die siin hart. Ende si di daertoe geroepen omme te genesene. so sijt vroet weder si siin out of nuwe. Also avicenna seit. Men es sculdech ierst dengenen te purgierne diese heeft. ende siin voetsel te minderne. Purgieren dat es keren ter kelen dat zere hulpt den genen die scrophulen of clieren hebben. Ende en hulpt dit⁺ niet wel. so moet menne purgieren met medicinen die macht hebben

5) C: Van scrouffelen dat es eene mainere van clieren ende si heeten na die soghe. G: Van dat men in vlaemsche heet sconincs evel dus. L: Van scorften of clieren an die kele.

+ L 163d.

+ C 47c.

+ G 102a.

+ G 102b

[p. 134]

te purgierne gorseme humoren van fleumen. also dit pulver doet. ¶ Nemt turbith. gingbere. wit suker. van elken even vele te gadere gepulvert. van desen pulvere en geeft niet den zieken boven .2. Ʒ. of ene .Ʒ. na siere cracht. Ende dit so geeft hem ter middernacht of een deel daer achter. ende slaper op .1. luttel. dat es tote hi begint ter cameren gaen. ende dan en ⁺slape niet meer. so dat hi heeft al gegaen. Ende wachtem wel so dat hi niet sat en ete. no

⁺en ete niet navens. no en drinke genen borne. No niet dat cout es op siin spise. Ende hem es goet dat hi gedoge vele hongers. Ende ⁺wachtem van vele te stupene. want dat verwillet thooft van humoren. ende en kniele niet vele op sine knien. dat hi hem doet venteusen. dat nes niet goet. want die venteuse ydelt die subtile nature ende laet die gorseme. ¶ Nu weten gaen ter curen van desen scrophulen of glandulen of wanne. Men es sculdech ten iersten te proevene of men dese evele mach doen vergaen. ende smelten met plaestren. dien men sal leggen optie gehele huut. Nochtan so en mickender niet op vele liede sine ware uut tebroken. Ende sulke siin diere op micken. Ende diere op micken ende verdriet dat sise hebben. dien salmen maken dese plaestere ende ⁺leggense daer op. ¶ Nemt rode slecken die ziedt met swinen smoute. ende doeter toe zeem dit ⁺so minct wel te gadere. Ende dit plaster so legt op die scrophule geheelder huut. ¶ Een ander. Nemt wortel van hoensce gestoten. ende gesoden met swinen smoute. of hoendren smout ende met wine. hier af maect .1. plaester dits oec goet. ¶ Noch geets cotelen geminct met aysine ende met zeme. dats oec goet. ¶ Nemt armoniac. bedelli. galbanum. van elken even vele. dit stelt .3. dage te smeltene in sterken aysine. ende daerna so tempert daer met sulfer. ende maecter af .1. plaester. dits oec goet. ¶ Avicenna seit dat dit plaester es wonderlike goet dat men maect aldus. Nemt wortele van lelyën ende lijnsaet. duvenmes ende al dit tempert wel met wine. Of die mensce die de scrophulen of glandulen of⁺ wannen heeft es van zere couder naturen. ende si niet ontvarwet en⁺ siin. so doet te meer van den duvenmesse daer in¹⁾. Maer oft also niet en si. so doeter in temin vanden duven messe. Ende eist in kindren oft in vrouwen. so en doeter in maer tfirendeel duven mes. ¶ Dits een zeer geprijst plaester van avicenna. ende dit plaster prisen alle meesters. dewelke es quaet te makene. of gine siter op so wel berecht als gijt maect. dat gi wacht dat gijt niet en bernt. no en laet ontlopen int vier. dit plaester heet in latine emplaustrum dyaquilon. Hets goet op gehele scrophulen ende op wannen. ende op alle herde sweren.

Ende men maket aldus. ¶ Nemt⁺ venigreic. lijnsaet wortel van hoensce. elx een .℔. dese dingen⁺ doet elc in enen nuwen erden pot bi hem versceden. ende giet op elc sonderlinge .3. ℔. speel heets waters. ende latet also staen enen dach ende enen nacht. daerna so doet

+ C 47d.

+ B 138d.

+ G 102c.

+ L 164a.

+ G 102d.

+ G 103a.

+ C 48a.

1) De rest van dit Cap. ontbreekt in C en L.

+ B 134c.

+ G 103b.

[p. 135]

elc spelen bi hem .1. luttel. ende daerna so wringet elc bi hem dor een linen cleet. so gi elc meer pijnt. soet beter es. Ende maect van elken bi hem een dic lijm. daerna so nemt onder .½. ℔. litargirum. dit stampt wel cleine ende sichtet dor .1. gedichte zeve so dat wel cleine pulver si. dan nemt oude olie van oliven entie suver ende claer .2. ℔. daer met ziedt litargirum altoes roerende op .1. cleine vier tote dat .1. luttel si die verwe verkeert. Ende wildijt proeven ⁺oft gnouch es. so laet een dropel drupen op enen steen of opten bodem van enen beckene. houdet te gadere sonder versceden. so eist gnouch gesoden. so doet die panne vanden viere ende latet vercouden. .1. stuc. Ende dan hebt van den lime dat gi hebt vormaect also u vorleert es .1. ℔. ende een virendeel. dat minget metter oliën ende metten litargirum dat te gadere es gesoden. daerna so stellet op tvier ende doet zieden alsoet u vorleert es. dit roert altoes met enen spatule solange ziedende. dat becomt dicke als was. dan so stellet van den viere ende walket ende bouwet met uwen handen. dewelke gesmeret selen siin met oliën van oliven dat die plaester ⁺an u hande niet en cleve. so gijt langer pijnt. soet beter es. Dit plaester es goet alsoet vorseit es Ende al dat hier es geleert es goet op daer die huut es geheel. Ende dit plaester dat gi hebt nu. dat es goet op sweringe. ende dusentech werven beter dan treyt es.

+ G 103c.

+ G 103d.