Cyrurgie

[p. 143]

Cap. 5.
⁺Van dootwonde(n) w(aer)se valle(n) anden live¹⁾.

Nu es geseit van der herten alsi gewont es dat dootwonde es ende dat de mensce sterft. Entie herssenen gewont es oec dootwonde want die gewonde scijnt vallende vanden [groote L]

⁺evele. ende hi pist in siin bedde dat hijs niet en weet. hi keert. hi spasmeert. dat es om dat die herssenen siin wortel van allen zenewen. Ende dat march vanden ruggebene [toten steertbeene G]. dwelke liggende es binnen .2. huden alse ⁺die herssenen doen. waerbi alse dat gewont es. so eist oec dootwonde. ¶ Die longere gewont es oec dootwonde. ende sonderlinge dupperste blat. want donderste mach men genesen. ende dats om dat niet en roert also vele als dupperste doet. Mer alse die longere es gewont van ere reumen diere binnen valt so en mach mer geen medicine toe doen comen. ende dan moet de mensce sterven tysike.

Die longere wert gewont in die borst ende daer comt valu bloet ute ende scinende²⁾ licht root ende vele bloets. Ende hi heeft enen dapperen adem. entie gewonde wert verweloes. ¶ Die longere gewont. es die wonde nauwe int vleesch. so ruumtse ende werpt in die wonde dit pulver. Mastic. olibanum. ⁺dragant. gomme van arabiën. venigriec. dit wel cleine gepulvert Ende geeft den gewonden te supene dese spise. ¶ Nemt⁺ tarwengruus getempert met borne ende luttel gesoden. ende daerna geziët dor .1. linen cleet ende daer met getempert peniden. Ende wachten van vele sprekene ende van gramscape [ende van lachen L] ende van den lichame te pinene. Ende en laet die wonde niet heilen buten. vore datse heel es binnen in die longere. Ende oft noot es so dwaetse wel also u vorleert es int capittel vander borst. ¶ Ende die levere gewont die en geneest niet of en si die wonde wel cleine. ende dan geneestse dapperlike. Mer die levere comt onderwilen uter wonden. ende si swillet so dat mense niet weder in en kan gedoen⁺ waerbi die .4. meesters raden dat men make dit plaster ende leget optie geswollen levere. ¶ Nemt sop van alsenen van adeke. van vliedere. zeem. aysiin. tarwen. bloeme. van elken even vele. ende siedet al overeen. dat si also dicke alse dicke zeem. Dit plaester legt optie geswollen levere also warm alse die lichame si. dit sal helpen der naturen. die geesten selen die levere weder intrecken het en si dat de wonde si al te nauwe. eist so. so wijdt de wonde met enen scerse³⁾ vroedelike. Dit plaster sal de wonde stelpen die de levere heeft die geswollen es ende gewont.⁺

⁺¶ Die craye gewont es oec dootwonde. die vallet in die corte rebben of daer omtrent dan so es

+ G 109d.

1) G: Vanden doot wonden wanen sy comen hier. L: Van allen doet wonden. Alles wat verder volgt ontbreekt in C. Daarentegen komen in C een groot aantal hoofdstukken voor, die in B ontbreken en die aan het eind van het Hs. B. een plaats krijgen.

+ B 141a.

+ G (1)a.

2) G: scietende

+ G (1)b.

+ L 166b.

+ G (1)c.

3) In G schets van een mes.

+ G (1)d.

+ B 141b.

[p. 144]

die adem groet ende dicke. denwelken hi geeft met groter pinen ende versickende. ende zere roerende beide die borsten. opdat die wonde ⁺si in zenuwe(ge)n steden. Mer alse die wonde si in vleseger steden die machmen genesen. dit proeft galienus. ¶ Die blase gewont. dats dootwonde. alse die wonde vallet int dunne vander blasen. want sijs zenewech ende zenewen en mogen niet genesen. Mer essi gewont in den hals daer si vleeschachtech es daer geneest si wel. Alse men mach zien van kindren diemen snijt vanden stene opdat die steen cleine si. uter wonden so loopt ⁺die orine. ¶ Die mage gewont es dootwonde want die spise comt uter magen ter wonden ute. entie dranc. Es die mage gewont. entie wonde in den buuc si nauwe so wijtse. Ende men naye die wonde vander magen met .1. gecanter naelden met enen cleinen gewasten drade daer in. Ja ware die wonde in vleeschachteger steden vander magen. Boven so essi zenewech daer en diedet niet toe gedaen. men verlore de pine. Opten naet so stroye trode pulver. dats int capittel vanden wonden te nayene.

¶ Die darmen gewont ende sonderlinge die dunne darmen dits dootwonde. daer ute so comen die stronten. Mer wert men gewont in die vleeschachtege darmen dat ⁺mocht men genesen. Ende daeraf so suldi hebben .1. proper capittel wat giere met hebt te doene. Maer onderwilen so en comen niet die tekene vander doot. ende dan so es men sculdech te hopene optie goetheit gods. Want het en es niet al verloren dat in vresen es onderwilen. ¶ Galienus seit. wie dat gewont es in den buuc comt hem vele ganssen op ende sicken die dunne lichame die sterft¹⁾. Ende es iemen gewont in die borst dorgaende. entie adem daer uut comt. ende comt hem toe beven vander herten. ende corten adem. dit siin⁺ oec tekene vander doot. ¶ Die wonden die gevallen boven den knie .3. vingeren entie dwers ende onder dat knie int begin vander muus²⁾ vanden leden. Entie vallen boven die leden vander hant. Ende tusscen den ellenboge enten⁺ scoudren. dit siin alle vreselike wonden ende geiugiert dootwonden. ende dat van

⁺Galiene [ende avicenne L] ende van Amazore. Want musen siin geconformeert van vleeschachtegen zenewen ende van gebinden. dewelke siin de wille van roerne. Want dat roert dat geneest node. Want de wonden begeren meer ruste dan ander dinc. want die gebinden ende zenewen comen .1. deel vanden herssenen ende .1. deel van der herten gewassen. want als men comt op spasme. dustane wonden lacertosege sine ontfaen geen genesen men snide die zenewen ontwee. dat seit avicenna. Ende dus so wert de mensce verminct. waerbi hi jugiert dat beter es .1. verminct mensce dan .1. doot mensce. waerbi avicenna ende galienus jugieren dat die wonden⁺ die vallen in die steden daer siin vele zenewen of adren of daer bi. die siin vreselijc om dongeval

+ L 166c.

+ G (2)a.

+ G (2)b.

1) L: Galienus seit wie dat ghewont is in den buke comt hem op vele sicken of rupsinghen dats teken vander doet

+ L 166d.

2) L: musen

+ G (2)c.

+ B 141c

+ G (2)d.

[p. 145]

datter dicken toe comt alse spasme of twivelinge van spraken. In die capittele die hier na siin. so salmen in elc scriven sonderlinge steden. als u geseit es hier voren.