Cyrurgie

Cap. 18.
¶ Dits die c(ur)e va(n) tande(n) die sweren (ende) sond(er) gaten¹⁾.

Alse die tanden sweren entie sweringe comt van heten humoren ende van heter spisen dan hout cout water in den mont. dit sal die sweringe veriagen dapperlike. ¶ Ende comt si van couden humoren. of van couder spisen. so doet hem olie van oliven houden in den mont entie warm daerin gedaen. dat sal die tanden verwarmen entie sweringe stelpen. ⁺Ende werden u tanden eggelich dats bomich. so eet case. of [groene C] perceleine. of cuwet warm was. ¶ Ende comt die sweringe van hitten uten hoofde comende van reumen. dewelke die humoren doet dalen also u vorleert es. dwelke ⁺gi moget kennen

bider verhitheit vanden ansichte⁺ ende bider rootheit vanden tantvlesce ende swillingen. dan so doet den zieken bloet laten in die hooft adre. Ende dies ander dages in de .2. blauwe adren onder die tonge. Of en ware dat hi hem niet en plage te bloetlatene. of hine ware te jonc of te cranc. Ende daerna houde in den mont olie van rosen geminct met aysine. ende alst verwarmt so vernuwet met couden. Ende hem hulpt wel datmen hem gietet in die ore an die selve zide daer die sweringe hout warme olie van rosen geminct metten virendele aysiins. ¶ Ende comt die tantswere van heten humoren ende dat swerlike. so es dese raet boven allen andren medicinen. ende dits menechwerf geproeft. Nemt zaet⁺ van belrike in latine jusquiamus ende dat wit. niet tswerte. opie. van elken .2. Ʒ. ende .1 ℈ apiesaets²⁾.⁺ die stampt al tegadere te stucken ende tempert met aysine dickere dan zeem hieraf maect bollekine also groet alse bonen. van den welken gi sult leggen .1. opten tant diere sweert. ende dat duwet vaste metten tande diere iegen staet bitende. dit verdrijft die sweringe ende maect den tant eggerech ende onbeseflijc. waeraf gene vrese en es. nochtan dattie tanden beseffelijc siin hoe dat si siin bene. ende comen van des vader nature alse dandere been siin. Alse mense verliest si comen onderwilen weder. maer ander been en comen niet weder. mer daer comt in die stede vanden verloornen

1) C: Van groeten zweeringhen der tanden. G: Die cuere vanden tanden die zweeren sonder gate.

+ C 39a.

+ G 84c.

+ B 133c.

+ G 84d.

2) C: Nemt saet van belden crude. wit mancapinsaet apium elcxs .Ʒ. 2. semen apium .Ʒ. 1.

+ C 39b.

[p. 113]

⁺benen bi den voetsele van naturen .1. gecnoes in latine porus carnoydes. Ende na den .4. dach so hout in den mont olie van rosen daer mastic in gesmolten es. ¶ Ende eist dat coude humoren comen in die tanden of daer omtrent. dat kent bi der leliker¹⁾ varwen. dan en comet geen hitte. no int ansichte no int vleesch. vanden welken tanden gi dese humoren selt purgieren met pillen cochiën. of met yera pigra galieni. Ende houde daerna in den mont triacle dycessarum diemen aldus maect. ¶ Nemt genciane. aristologia longa²⁾. mirre. lauwers backen. dit pulvert wel in .1. mortier cleine ende daerna so temperet met gescuumden zeme ende van desen ⁺ so hout in den mont. Ende van deser selver medicinen so doet .3 drople drupen in dore an die side daer die tanden sweren. ¶ Nemt olie van oliven .2. Ʒ. aysiin .1. Ʒ. coloquintide. peper. elx .1. Ʒ. dit doet zieden in .1. vat opt vier staende in .1. ander vat met watere. hieraf so doet drupen [int doghe G] als u vorleert es.

⁺ ¶ Noch piretrum gecuwet ende gehouden in den mont tusscen dien tanden die sweren. het verteert die humoren ende trect die reume uter magen. ¶ Noch rute gesoden in wine ende dat geplaestert optie sweringe vander caken. benemt die sweringe ende droget die humoren. ¶ Noch piretrum. stasifagre zaet. ende groene van spaengiën. elx even vele wel ⁺cleine tegadere gestoten. Ende dat gedaen in .1. sackelkiin van nuwen linen cleden also groet als dat vorste deel van enen dume. Ende cuwet tusscen de tanden diere sweren. dit sal doen die humoren uutlopen by scotel vollen. ende emmer en swilget dit niet. ¶ Noch cuwe .1. clijster loocs ende bint die opten arm an die zide daer die sweringe es bider hant opten puls. dat sal trecken alle die humoren entie sweringe uten tanden. Ende daer en geen gat in en es. daer eist proper. ja ende al dat hier vorscreven es. [Een poeder dat alderbest es jeghen die tant zweere. ¶ Nemt piretrum ende dat saet⁺ van staphisagria. ende spaens groen partes equales dit wel cleene ghemalen. ende ghedaen in een cleen sackijn van nieuwen lijnwade alsoe groet alse dat vorste ledt van uwen dume ende dat leght tuschen den tanden. Dat sal de humoren hute doen loepen ende emmer spuwet die humoren hute ende hoet datsi niet ne gaen in dinen lichame. ende al dit ende dat vorleert es dat es seer goet den tanden sonder gaten C].

+ G 85a.

1) G: bleeker

2) G: rotunda

+ G 85b.

+ B 133d.

+ G 85c.

+ C 39c.