Cyrurgie

Cap. 2.
¶ In wat maniere(n) th(er)ssenbecke(n) gewont mach siin i(n) die tekene(n) vande(n) liesen gewo(n)t alse dura mat(er) e(nde) pia mat(er)⁷⁾.

Het gevalt datmen thoeft misselike wont. Men wondet onderwilen dat dbeen brect. ende onderwilen dat niet en brect. ende onderwilen breket dbeen met cleinre wonden. ende onderwilen met groeter wonden [ende wyde G]. Ende wet dat beter es therssenbecken te broken met groeter wonden int vleesch. dan met cleinre. Want met cleinre⁺ wonden moet men de wonde meerren⁸⁾ om te bat den herssenbeckene te helpene. Also men u leren⁺ sal hier na. Ende onderwilen breket dbeen herde zere met cleinre wonden. ende onderwilen met groeten wonden. Maer hoe die broke int herssenbecken comt. altoes es men sculdech tontsiene vanden liesen. want onderwilen wont men die herde moeder ende onderwilen die sachte moeder.

7) C: Van den hoofde ghewont ende van dura mater dats die upperste lijse. G: Vanden hersebecken ghewont in elc deel.

+ G 5a

8) Ce en G: wijden

+ C 4a

[p. 10]

¶ Alse die herde moeder gewont es dat mach men bekennen bi desen tekenen. Want die gewonde heeft groete sweringe int hoeft¹⁾. om dat daer es versceden datter te gadere behorde te sine gevoecht. dansichte root ontsteken. om dat ⁺die geesten derwert lopende siin. entie ogen blakende. die tonge brunende om die cortssen. ende onverstandelijc te sine om die storberinge²⁾ van den geesten ende van den humoren³⁾. ¶ Ende ⁺alse die sachte moeder es gequetst

⁺so mogedijt bi desen tekenen bekennen. Alse bi fauten van crachten⁴⁾. van smake. ende bi dat hem niet en smelt sine spise onder hem ende dat hise gene macht en heeft te stekene van hem met crudene. ende bi dat hi niet spreken en mach bi den geesten enten roeken die in die roerende lede siin. of die zenuwen die de tonge vervullen. dat si niet en mach werken haer werc van naturen.

1) C: bedi dat de pacient heft groete pine inthoft

+ L 145a.

2) G: verstoringe

3) C: ende onverstandich tsiene omme die gheesten ende die humoren die verstoermt sijn. L: omme die gheesten ende die humoren die der verstormt sijn

+ G 5b.

+ B 108c.

4) L: als by gebrec van smaken

¶ Om te wetene of pia mat(er) es gewo(n)t op sek(er) teke(n) vand(er) doot.

Punstkine comen onderwilen int ansichte biden voetsele daer getrect bi der cracht van naturen. ende niet lichamlike. ende bloet ende etter loept hem onderwilen uten oren ende uten nese bider zelver redenen of. bider fauten der onthoudende⁵⁾ nature ende oec den vasten lichame bi den geesten die ⁺lopen ter wonden. entie vercrancheiden vanden instrumente vanden leden die den lichame voeden. Ende es te verstane of den vasten lichame of den lichten lichame hem lieden volgende es. dat dicken siin vortekene vander doot. ende dat noch arger es beven ende daerna hitte van cortssen .3. werf of .4.⁺ sdages comende den gewonden. dat siin quade tekenen. want die natuerlike hitte sceedt haer vanden wonden ende vanden lichame⁶⁾. de welke hitte si moeten⁺ hebben int achterste. ende dats .1. gewarech⁷⁾ teken vander doot. Ende alle dien dat toe comt vanden vorseiden .2. laetsten tekenen ontbeiden si die doot binnen den ondersten dage⁸⁾ ende sonderlinge alse enech van den huven van den herssenen gewont siin. so sterven die gewonde int ierste volle mane. dat gesciet sondeerlinge om dattie lichamen van den planeten hebben heerscapie optie ertsce dingen. werbi dattie mane es moeder der wacheiden van ertscen lichamen. ende die versceit vander manen gevoeget meer die verschheide vander erden wassende. ende dan die verscheide vanden herssenen wassende. doen die herssenen verspelen grotelike. ende en mach niet onthouden die herssenen sinen scieten uut haer rechter stede. want⁺ sine hebben geen onthouden⁹⁾ alse die huve gequetst es. ende aldus sterft die gewonde. waerbi grote vrese es gewont te sine int herssenbecken ende daer behort grote const

5) C: ontfandender

+ C 4b.

+ G 5c.

6) C: bedi die natuerlike hitte stect hare van den hende des lichame

+ L 145b.

7) C en L: warachtich

8) C: + daghen. G: hondersten. L: xo daghen

+ C 4c

9) C: onthoudenisse

[p. 11]

⁺toe dat herssenbeken wel te medicineerne¹⁾ ¶ Maer bruun²⁾ seit. dat hire vele genas die dura mater³⁾ gewont ende ontwee hadden. mer hebbende die vorseide tekene en sach hi noyt en genen genesen. Ende noch orcont hi dat hi genas die pia mater hadden ontwee. mer het was herde cleine⁴⁾ dattie hersenen

⁺niet uut lopen en mochten. ¶ Ende ⁺galieen orcont int comment vanden anphorisme. dats .1. boec van medicinen die also heet. dat hi oec sach den menegen die pia mater hadden gewont met cleinder wonden die oec genasen. ende dat bediedt hi nerenstelike⁵⁾ alse hi seit. alse die wonde comt ten herssenen dat si uut lopen. sonder twivel dan stervet die mensce [ende dat vynt men in plantegine In den anderen boec bescreven ende seyt dat hem vele zotten beroemen dat sij hebben ghenesen dye de hersenen ute liepen ende vulden dye stede met cottoene twelcke dat valsch was ende onrechtverdich Deo gracias G]

+ G 5d.

1) Wellicht iets duidelijker in L.:
ende namelike als eneghen in die huve van der hersenen in ghewont sy soe sterft hij inder eerster volle mane dat geschiet der naturen om dat die lichame van den planeten hebben eerscapien op die eeische (aertsche) dingen waer bi dat die mane es moeder der wacheden vanden. aertschen lichamen Ende die verschede vander manen ghevoucht soe met die verscheden vander aerden wassende ende dan die verscheden vanden hersinen wassen doen die hersine ende lopen ute Ende mach by verscheden niet onthouden ende verschieten van haerre gherechter steden bedy sine hebben ne gheen onthoudenisse als die huve ghequest is Ende aldus soe stervet die ghewonde biden welke groet vrese es int hoeft ghewont te syn vanden hersenbecken Ende hoemen den hersenbecken ghevolghen mach omme te medicineeren der behoert grote const toe.

2) G: brune. G: Galienus.

3) C: pia mater

4) C: soe cleene.

+ B 108d.

+ L 145c.

5) C en L: vasten