Cyrurgie

[p. XXXVIII]

Dits die tafele van Meester Jan Ypermans Surgie. Dewelke heeft in .7. boeken.

	Eerste boec. Van den hoofde.
		Blz.
Cap. 1.	Van den hoefde ende van sire sceppenissen	5.
Cap. 2.	In wat manieren therssenbecken gewont mach siin in die tekenen van den liesen gewont alse dura mater ende pia mater	9.
Cap. 3.	Hoe thoeft gedeilt es ende hoe men die deel sal mogen medicineren	11.
Cap. 4.	In isto capitulo protestis scire quod pertinet ad cyrurgicum et quomodo se ipsum habebit et reget et omnis(!) articulo quos tenetur habere de jure	12.
Cap. 5.	Dits leringe hoe men ierstwerf sal vermaken entie wonden te nayene in elke stede	14.
Cap. 6.	Van wonden te stremmene van bloede	16.
Cap. 7.	Van den hoefde gewont ende niet toten herssen beckene ende ierst van .4. tiden int jaer	20.
Cap. 8.	Die leringe van bulen gevallen of geslegen of geworpen of van wonden optie bulen	21.
Cap. 9.	Hier leert men kennen ende proeven of therssenbecken ontwee es met bulen of sonder bulen of met wonden	24.
Cap. 10.	Dits van gevacken af geslagen sonder been ende metten bene ende dore	25.
Cap. 11.	Dits van gevacken af geslagen met snidender wapinen so dat men siet dura mater	26.
Cap. 12.	Van den herssenbeckene gewont met snidender wapenen ende dat gescaelget	28.
Cap. 13.	Van dat men therssenbecken wont metten hoeke van .1. fautsoene. of aex. of metten orde van den swerde	30.
Cap. 14.	Van den bulen diemen valt int herssenbecken of slaet of worpt swaerlike	34.
Cap. 15.	Van dat men therssenbecken wont so dat dene zide vander score van den bene sciet onder dandere. dat gevalt ondertiden met groten scoren	35.

[p. XXXIX]

		Blz.
Cap. 16.	Die leringe van den herssenbeckene tebroken slecht sonder wonde int vleesch	36.
Cap. 17.	Die leringe vanden .4. meesters ende van roelandine ende van vele andere goeder meesters	40.
Cap. 18.	Hoe men nayen sal int ansichte ende in andren steden om scone lixemen te makene	46.
Cap. 19.	Dits van kindren die siin geboren met gespletenen lippen scaertmonde	48.
Cap. 20.	Dits van bulen te doene gesitten die herde moru siin	49.
Cap. 21.	Van wonden die vallen boven die ogen dweers toten bene	49.
Cap. 22.	Van dat die ore afgescoort es so dat si hangende blijft an thooft	50.
Cap. 23.	Van wonden gescoten int ansichte of in andren steden	52.
Cap. 24.	Van dornen of gescutte uut te doen comen sonder sniden.	55.
Cap. 25.	Hoe men den gewonden es sculdech te houdene van etene ende van drinkene ende waer af men sal doen wachten	56.
Cap. 26.	Dits van spasmus. dats die crampe. ende dit es vrese den gewonden	57.
Cap. 27.	Van scorfheiden van den hoofde bi den rade van den .4. meesters	60.
Cap. 28.	Dits van lusen die wassen op thooft of in andren steden an den lichaem. die cuere daer iegen	65.
Cap. 29.	Dits van den wannen opt hooft dat men heet overbene	66.
Cap. 30.	Van te genesene bulen opt hooft	67.
	Tweede boec. Van den ogen.	70.
Cap. 1.	Ierst hoe die ogen geformert siin	71.
Cap. 2.	Nu suldi verstaen van ongemaken in die ogen ende hoe dat si comen	73.
Cap. 3.	Vander minster optalmen entie cure der iegen	74.
Cap. 4.	Vander ander optalmen die starker es	74.
Cap. 5.	Vander starxster optalmen of van misseliken ziecheiden die van optalmen comen	76.
Cap. 6.	Van pusten in dogen ende wit dat ungula heet in latine.	77.
Cap. 7.	Vander smetten die pannus heet ende benemt al die lucht vanden ogen	77.
Cap. 8.	Hoe vele manieren van desen smetten ende tekenen	78.
Cap. 9.	Vander ierster smetten die hare verbaert alse .1. cleine sandekijn	78.
Cap. 10.	Vander ander smetten die hare verbaert alse .1. vischscelle.	79.
Cap. 11.	Vander derder smetten die haer verbaert als .1. vlocke sneus	80.
Cap. 12.	Vander vierder smetten die al doge heeft bedect	80.
Cap. 13.	Dits van doeken of nagelen in latine ungula ende van smetten	81.

[p. XL]

		Blz.
Cap. 14.	Dits van brunen doeken of nagelen ende comen van melancoliën ende genesen cume	82.
Cap. 15.	Van poentkinen die gevallen van geslagenen ogen blau	82.
Cap. 16.	Van scorfden ogen ende van rootheiden ende van joocten in dogen	83.
Cap. 17.	Dits vanden seebel in die ogen	83.
Cap. 18.	Van lopenden ogen ende waeraf tranen comen. entie cure daer iegen	83.
Cap. 19.	Van leepen ogen of tervenden	85.
Cap. 20.	Van blauwen ogen geslagen of geworpen, etc.	86.
Cap. 21.	Dits van .4. catracten in dogen die men genesen mach entie bekennen	86.
Cap. 22.	Vanden catracten die men niet ghenesen mach	89.
Cap. 23.	Vanden wonden van den oghen	90.
Cap. 24.	Vanden fistel die wassen inden sterken vander oghen	91.
Cap. 25.	Dit es van nolimetangere int anscijn of an die lippen	93.
	Derde boec. Van den nese.	94.
Cap. 1.	Van den nese. ende ierst die sceppenisse van den nese	95.
Cap. 2.	Ende ierst van polipus	96.
Cap. 3.	Van puusten die wassen in den nese	98.
Cap. 4.	Van ondercootten sweren in den nese	99.
Cap. 5.	Van wey vlesche in den nese	99.
Cap. 6.	Van bloedene ten nese entie cure daertoe	100.
Cap. 7.	Van stanke in den nese	101.
	Vierde boec. Van den monde.	102.
Cap. 1.	Vander sceppenissen van den mont	103.
Cap. 2.	Vanden huve.... van siere verstennissen	104.
Cap. 3.	Vanden ziecheden die comen mogen in die tonge	106.
Cap. 4.	Van swillingen vander tongen	106.
Cap. 5.	Van sweringen optie tonge	107.
Cap. 6.	Vander clievingen van der tongen	107.
Cap. 7.	Vander bintadren	107.
Cap. 8.	Van ranula onder die tonge	108.
Cap. 9.	Van spasme vander tongen dats crampe daerin	108.
Cap. 10.	Dits van verlagingen vander tongen dats juchticheit	108.
Cap. 11.	Dits van puusten vanden mont ende vanden vlagen	109.
Cap. 12.	Dits van den tantvlesche	109.
Cap. 13.	Van canker in tantvlesch	109.
Cap. 14.	Van groten vlesce an tantvleesch alse spenen	110.
Cap. 15.	Van clievingen van lippen of bleinen of vlagingen	110.
Cap. 16.	Vanden tantvlesce geswollen	111.
Cap. 17.	Hoe dat tantswere toecomt	111.

[p. XLI]

		Blz.
Cap. 18.	Dits die cure van tanden die sweren ende sonder gaten	112.
Cap. 19.	Dits van den tanden die siin gegaet	113.
Cap. 20.	Van swarten tanden wit te makene	114.
	Vijfte boec. Vanden oren.	115.
Cap. 1.	Ende sprect ierst wat die ore es	116.
Cap. 2.	Van sweringen van der oren	117.
Cap. 3.	Dits van sweringen in die oren ende hoe mense cureren sal.	117.
Cap. 4.	Van wormen of lusen gelopen in die oren	118.
Cap. 5.	Van misseliken dingen dat vallet in doren etc.	118.
Cap. 6.	Van watere gevallen in die oren	119.
Cap. 7.	Van oren die lange hebben gelopen ende stinken. ende daer sistel in is	119.
Cap. 8.	Van rutingen in die oren	120.
Cap. 9.	Van droefheiden in die oren	120.
	Seste boec. Van den halse ende van der kelen.	122.
Cap. 1.	Ende ierst die sceppenisse daeraf al toten scoudren	123.
Cap. 2.	Van wonden die in den hals geslegen of gesteken siin.	125.
Cap. 3.	Van ysopagus gewont so datter die spiss dore gaet	126.
Cap. 4.	Van wonden die vallen in den roepere achter	127.
Cap. 5.	Vander squinanciën	127.
Cap. 6.	Van branken of amandren	129.
Cap. 7.	Dits van ranula onder die tonge	131.
Cap. 8.	Van graten of benen gescoten in de kele	131.
Cap 9.	Van bocium an die kele gewassen	132.
Cap. 10.	Van scrofulen diemen heet sconinx evel	133.
Cap. 11.	Van scrophulen of glandulen te snidene	135.
Cap. 12.	Van scrophulen of glandulen uut te broken	135.
	Sevende boec. Vanden halse ende vander kelen nederwert tote allen leden ende tallen steden vanden lichame.	136.
Cap. 1.	Van datmen wont adren of arteriën te meneger steden vanden lichame	138.
Cap. 2.	Van den canebene gewont of daer ontrent	140.
Cap. 3.	Van steken met kniven of des gelijc	140.
Cap. 4.	Vander herten gewont	142.
Cap. 5.	Van dootwonden waerse vallen anden live	143.
Cap. 6.	Dits vander nieren gewont	145.
Cap. 7.	Van musen of zenewen gewont in den pistel van den armen	145.
Cap. 8.	Van wonden in den ellenboge of in andren juncturen.	147.

[p. XLII]

		Blz.
Cap. 9.	Van wonden in die darmen	148.
Cap. 10.	Van te cortene die darmen	148.
Cap. 11.	Vanden gescorden of die den steen hebben	149.
Cap. 12.	Van carnofels gelijc gescorden	150.
Cap. 13.	Vanden stene dat ondersceet	150.
Cap. 14.	Van den spenen	151.
Cap. 15.	Van te genesene die spenen	151.
Cap. 16.	Van den preparaciën	151.
Cap. 17.	Van der tijt dat men medicine geven sal te vorsiene	152.
Cap. 18.	Van spenen die comen van den menisoene	152.
Cap. 19.	Van .3. manieren van spenen te bekenne	153.
Cap. 20	Van .5. adren diemen heet spenen	153.
Cap. 21.	Van geswollenen spenen te vorsiene	154.
Cap. 22.	Van handelingen te verstane	154.
Cap. 23.	Van buten nature te werkene	155.
Cap. 24.	Van den dyescinkele uter stede	158.
Cap. 25.	Hoe die dyescinkele es gemaect boven	158.
Cap. 26.	Van den dyescinkele te broken	159.
Cap. 27.	Van den dieskincele	160.
Cap. 28.	Van te settene dbeen eer ment spalct	161.
Cap. 29.	Vanden knie uter stede	161.
Cap. 30.	Van wonden int knie	161.
Cap. 31.	Van benen te broken	162.
Cap. 32.	Van benen die uutragen	163.
Cap. 33.	Van diversen meesters	163.
Cap. 34.	Andre mesters	164.
Cap. 35.	Van den voete uten lede	164.
Cap. 36.	Van den voete verwrongen	164.
Cap. 37.	Van den voete te broken	165.
Cap. 38.	Van diversen werkene van mesters	165.
Cap. 39.	Ander meesters	165.
Cap. 40.	(zonder titel)	166.

Van rudicheit ende scorreftheit ane die mensche	168.
Van warten die toe commen over al dat lijf	171.
Van den poucken ende van den maselen	173.
Nu willic jou bescriven van eener siecheit datmen heet laserscap	175.
Dit sijn die teekinen van laseriën	175.
Van den laserscap dat men heet alopicia ofte vulpes	175.
Van den laserscap datmen heet leonina	176.
Dit sijn de teekinen die hebben leoninus	176.
Van den laserscap datmen heet elefancia	176.
Warachtige prove omme dat laserscap te kennen	177.
Laserie van ghenoeten	178.

[p. XLIII]

	Blz.
Van den tresoer omme te verhoudene laserie	179.
Dye ghene die venin ghenomen heft ofte ghedroncken	180.
Om te weder slane dat venin dat men heet cantarides	181.
Van der steken of beeten vander slanghen	181.
Vander beeten ofte steken der scorpioen	182.
Van der beeten ofte steken der ruthelen	182.
Die bete van den verwoeden hont es quaets van al	182.
Dits den armen tresoer jeghen venin	182.
Van clieren datmen heet scrouffelen	183.
Van den stancke dat yrcus heet in die oxelen	186.
Van den clappoeren diemen heet bubo	186.
Van den siecheit diemen heet fistula	187.
Van apostemen die commen van colera combusta	190.
Van bescautheit van hete water ofte van viere	192.
Van den bloet zweere flegmon	193.
Van der couwe aposteme die men heet zimia	193.
Leeringhe des Ypermans	194.
Van den lever ghewont	195.
Van dat den lever hute hanghet	196.
Van wonden in den nieren	195.
Van den blase ghewont	195.
Van dat den darmen ghewont sijn	196.
Van ghescorden te ghenesene sonder snijden	196.
Van apostemen die wassen in de rode der veden ende dat van winde es	198.
Van gaten in den roeden der veden	199.
Van den vede die erisipeleren wille ofte ontsteken	201.
Hoemen den siecken houwen sel van eten ende van drincken	202.
Van den cancker in den vede	203.
Van bloet te stelpen in de roede der vede	203.
Van apostemen ende zwellingge der cullen	205.
Van apostemen van couwe saken	205.
Van eenen siecheit in den cullen die men heet erina	206.
Van water carnouffele	206.
Van den gescorden te ghenesene in ander maniere	207.
Van den navele ghescort in kinderen	208.
Van spenen die wassen in dat fundament	209.
Van den fistele in den ersdarme	210.
Van dat fundament dicken hute gaet	211.
Hier beghint dat bouc van den quaden beenen	212.
Van apostemen in der beenen	213.
Van den cancker die comt in den beenen	213.