Cyrurgie

[p. 155]

Cap. 23.
¶ Va(n) bute(n) nat(ur)e te w(er)kene.

Twee dage buten nature te werkene den mensce te destruweerne daer bi men werptene in cortse. En si bi vroeden rade alsoet vorseit es. of hi blivet doot. Al es nature herde edel dat si bi harer cracht menegen geneest indien datmen haer volget te rechte. gelijc si gebiedet bi den .4. elementen. hitte te verslane bi coutheiden. coutheit bi hitten. verscheide bi droochten. droochte bi verscheiden. Waert dat men hete dingen dade tote hitten. men versloege dien mensce. want nature soude verhitten so dat men soude vallen in cortse ende daerbi sterven. Dade men oec verscheit tote verscheiden. nature soude so verladen werden bi der overvloet. dat die gene daer bi soude sterven. Ende gelijc dade men droge dingen tote drogen. die nature soude verliesen haer doget ende daerbi sterven. Hier bi es elc mensce sculdech te vorsiene den mensce omme te bringene uten vernoye ten alderiersten datmen mach bi contrariën. elc bi dat hem toe bestaet hitte te verslane met coutheiden. ende coutheit bi hitten. droochte bi verscheden. ende versc heide bi droochten. dus mach mense genesen.

⁺[Vanden leden uten stedeghen steden.

Het ghevalt menechwerf dat men den lieden steect wonden of drawen(?) soe dat sij gaen uut haren rechten steden. Ende dat comt bij menegerande zake alse bij springene alse bij valne. Ofte men gaept soe dat dye kake gaet uut hare rechter ⁺stede ende ne mach niet weder in keren bij haer zelven sonder raet van meesters ende van anderen wondenden leden.⁺

+ G (7)c.

+ G (7)d.

+ †

Vanden cakebene uter stede.

Eist dat zake dat het zij kakebeen een man soe vaste houden⁺ thovet vanden zieken ende dan so zal die dienst man steken vinger oft dume inden mont ende dan zal hij dat let nederwaert trecken. Ende metter ander hant zal hij duwen op tlet buten soe dat weder kere tote ziere rechter steden.

+ †

Vanden cakebeene te broken.

Alse vanden kake beene te broken dat zal die dienstman trecken af telker zide ende voegen deen deel teghen dandere ende men zaelt verbinden metten zelven⁺ scroeden dat men wysen zal int capittel van te broken beenen. Hierna ende dair boven salmen legghen .1. cusseneel ende te byndene ende te latene te vermakene alse men wijst int proper capittel vanden te broken beenen vore volgende.

+ G (8)a.

Vanden halse uter stede.

Ende vanden halse uter leden die dienstman zal steken tusschen zine tanden eene wage van houte gemaect alse eene korste broets. zo dat dye lucht uut ende in mach gaen. Ende dan zo salmen legghen op elke scoudere cussenelen ende dair na boven so doet enen man oft .2. staen dye warren(?) ende enen⁺ oft .2. diene neder trecken biden armen ende die dienstman biden hare oft biden kinne backen trecken soe dat let weder keere te ziere rechter stede ende hantieret soet betaemt van anderen beenen.

+ G (8)b.

Vanden scuderen uter steden.

Ende vander scoudren uter stede men zal den zieken eenen man

[p. 156]

doen houden wel vaste omtrent dye myddewaert ende men zal eenen anderen doen trecken die arme ende die dienstman zal tlet wysen te wegewaerd ende steken deene hant onder doxele op ward ende metter hant zal men dye scoudere perssen nederwaerd zo dat let weder kere in sine stad.

⁺Vanden elleboghe uter stede.

Ende vanden elleboge uter lede een man zal hem houden den arm reckende ende die dienstman zal houden den arm bogende dan zal hij metten dume vander rechter hant steken indye buginghe soe dat tlet weder keere te ziere steden.

+ G (8)c.

Vander hant uter stede.

Vander hant uter steden men zal doen houden enen man den arm reckende ende danne zal die dienstman bughen ende steken soe dat let weder kere te ziere steden.

Vanden vinghere uter stede.

Ende vanden vingeren uter leden men zal een man doen houden dye hant ende dye dienstman zal tlet zo rechten ende crommen dat ⁺weder zal keeren te ziere rechter steden.

+ G (8)d.

Vanden arm pistele te broken aldus.

Vanden arm pistel te broken aldus ofte arm welc(?) es ende zal weeten dat die arme hebben .2. beenen ende niet eens want dat opperste es crom van enen beene ende dat onderste es rechte van .2. beenen ghemaect. Ende vanden .2. soe brect zomwilen teen ende zomtijt beyde ende somtijt zonder wonde ende het es meer tonsiene dat cromme dan dat rechte ende darre .2. breken dat es oeck meer tonsiene dan offer maer een en brake ende met wonden eyst meer tonsiene danne sonder wonde. Ende soe hoe dat es te broken men zal ane elke zijde vanden lede enen⁺ doen zetten ende elc zal recken sijn deel algemackelike ende die dienstman zal voegen deel tegen deel ende dat geve een luut ende dat es teken dat es tsiere steden gescoten ende aldus doet Ende danne zalmen hebben die scroeden ende dat cusseneel ende let te broken met wonden dat eesche .4. corte scroeden elc dat let omme gaende niet langere dan enen vinger ende eene spanne breet oft .1. halve spanne breet vander braeke vander wonden van elker zide ofte .3. cussenele van linen cleede elx .4. vout ende een spanne lanc ende soe breet dat sij ane elke zide vander wonde vergadere Ende dair ne gheene wonde sijn dair zijn sculdech te zine .8. scroeden

oft .3. cussenele ende elcs .4.⁺ vout ende dair dat let clenst es dair es men sculdech te leggene meest oft zoe vele te meer dat effene become ende danne ghenet in borne ende dat ute geperst ende dan int dwitte vanden eye genet ende dan salmen onder elc let zine scroede steken gebreet te gevoughen soe dat let ligge op de mydde waert dair hem tlet meest openbaert. Ende eyst dat zake dat het niet belette stervelec let zo salmen. dair in legghen .1. cusseneel ende .2. instrumente vingers lanc ende enen vinger breet. Ende dye salmen netten int witte vanden eye ende dat ute gheperst. Ende men [sal] dye eene zide walken in roden pulvere ende dan zalmen tlet rechte helpen houden ende men zal ane elcke⁺ zide vanden lede heffen op dye eene scroede nader andere ende

+ G (9)a.

+ G (9)b.

+ G (9)c.

[p. 157]

dan zalmen se voeghen deen boven den anderen al gemackelike oft men zal legghen die cusseneele in langes den leden soe dat dye stede dair dye wonde es bliken moghen vanden clederen ontdect. Ende dair boven met linenen scroeden steken moghen dinne houten spalken enen vinger breet ende eene spanne lanc cortere danne dat let es soe dat ne gheen vleesch omtrent [si] ende dair zo salmen legghen also vele spalken alst noot es so dat tusschen elken .2. spalken blive spacie van eenre daer dat lecht dore wesen mach ghelucht soe dat ieet verderve ⁺noch verhitte dat zere deren mach want bij te vaste te byndene ende te spalkene te dicke soe comt ondertyden ende by quaden meesters grote vreese ende erysipyla. Ende daer ne gheene wonde nes dair salment (l. salmen) doen boven den clederen een velt (l. vilt) oft .1. effen vellen cleet ende dat niet breedere no niet langhere dan die vore geseedeghe scroede ende danne salmen nayen ten gevoege ende dair boven zalmen leggen .3. corden oft snare soe dat ter myddewaerd eene ligge ende wel na op elc eyhde eene. Ende danne zalment cnopen so dat men dair onder spalken steken mach .4. oft .5. alsoet noot es ende danne zalmen voeghen langes den lede zoe dat tusschen elke .2. ⁺spalken spacie blive van eenre alsoet voirseyt est soe dat let dair dore wese gelucht. Ende danne zoe ontbint dye myddelste bindinge ende byntse weder slap soe datmen dair onder mach steken een pipe eens vingers lanc zilverijn oft coperijn oft vliederijn oft coperijn. ende gesmeert bynnen oft buten beyde ende drayt omme te ghevoegene ende op dende eene pipe dies gelike ende legghet dye spalken effene ende danne so drayt dye myddelste pipe westwart ende dye .2. pipen optye eynden drayt oestwert. Ende dan stect daer dye drie pipen eenen houtenen oft yseren priem ende dus salmen doen van beenen ende van armen

ende van allen leden dye men⁺ spalken wille. Ende eyst den arm so salmen hangen anden hals te gevoegene vore dye borst aldus. Ende eyst .1. been zo salmen legghen effene ende dan wet effelijc(?) hoghe in ene lade ofte men wille dair toe gemaket es ofte legget daert zachte es tusschen .2. walmen van gluye elc alsoe groot alse een arm aldus. Ende men zaelt laten ligghen aldus toten verbyndene aldus alsoe ment zal leeren hier na wert tachterwaerne tote dat ghenesen es eest arm ofte been te broken.

+ G (9)d.

+ G (10)a.

+ G (10)b.

Vanden cakebeene (l. canebeene) te broken.

Ende vanden kanebeene te broken uter stede dat zal dye dienstman trecken af elke zide ende voeghen

deel teghen deel. Ende dan⁺ zo salmen legghen .1. dick cusseneel dair boven ende men zal legghen 1 ront onder doxele. Ende es dat kanebeen entwee zo salmen dan den arm op waert houden ende draghen dat het te bat vergaderen soude ende dan zal men maken .1. plaster van stoppen ende dat genet int dwitte vanden eye ende dye scroede yerst in borne ute gheperst. Ende men zal weten dat die scroede vanden kanebeene es sculdech te zine so lanc ende so breet dat so bevaet dat cusseneel dat onder doxele leyt ende boven den scouderen inden hals. Ende int cruus gaende boven

+ G (10)c.

[p. 158]

der andere scoudere alsoe omme ender (l. onder) arm .6. vout ofte ⁺.8. vout omme gaende ende danne zalment nayen ende latent liggen te gevoege ende voert hanteren ende heelen met subtijlheden metten zelven dat men heelt te broken been.

+ G (10)d.

Vanden ribben.

Ende vander rebben die dienstman zal sinre (l. sine) hande besmeren met dicke zeeme oft hij zalse bepecken met herse deser gelijc Oft men zalre zetten venteusen so dicke op dye stede dat sij verwarmen die stede. Ende danne zalmense ghereet of trecken dat zalmen doen so dicke om dende oft zo dat dye rebbe weder keeren te haren rechten steden ende dair boven zalmen legghen apostolicum op een leder gebreet ende

⁺ne gheen cusseneel ne ware eene scroede dye dat plaester houden zal genayt te gevougen G].

+ G (11)a.