Cyrurgie

[p. 66]

Cap. 29.
¶ Dits va(n) de(n) wa(n)ne(n) opt hooft datme(n) heet ov(er)bene¹⁾.

Het wassen opt hooft onderwilen ene maniere van sweren datmen heet in dietsche wannen of overbeene.

⁺die herde zere mes(s)itten ende ⁺daer en wast geen haer uter huut diere boven es. Dese wassen van fleumen verhardt met materiën van melancoliën. Ende als ghi siit geroepen tote enegen mensce ende hi wilt dat gijs hem quite maect²⁾. so nemt .1. sceers ende snijt die huut nauwelike ontwee. (zie fig. XXVIII; ook in G een schets) ende wacht dat ghi niet en wont den sac vanden wanne. ende dan ⁺pelten uut al geheel. of trecten uut met enen hake (zie fig. XXIX; ook in G en L schetsen) vroedelike. ⁺Ende snijt die huut overlanx: ende niet overdweers. dats alsoet thaer wast. Ende als gine al geheel uut hebt ende ghi dies zeker siit. so nayt die wonde eist dats noot es met ere driecanter naelden ende daer in .1. gewasten twinen draet. ende heilt vort die wonde sonder wieke altoes wachtende datse niet en werde ondercotech. Ende aldus geneest alle wanne over alden lichame snidende overlancs die lede. ¶ Ende eist in die lede van den ogen so en snijtene niet op no neder gaende dat ware dweers den oge mer lancs. dats vanden nese ten slape wert also die wintbrauwen. gaen.

Ende int lier sal men sniden op ende nedergaende vanden liere ten ogen wert. Ende piint u altoes om ene cleine lixeme te makene. ende nayt de wonde weder met ere naelden³⁾ met .1. zidenen drade⁺ die cleine es. ende daerna so legt optie wonde albucasis pulver. ende niet daer binnen. dwelke u geleert es int capittel vanden wonden te nayene. Ende emmer wacht u dat gi niet en laet van der saken van den wanne in den mensce. want lieti daerin also groet alse .1. ziere.⁺ die wan soude weder wassen. ¶ Maer hout die wan so vaste dat hi brect ende gine niet uut en moget hebben al geheel. so legt in die wonde van desen pulvere. ende dan en nayt de wonde niet. Dit pulver es⁺ goet in allen steden daer ghi iet uut wilt doen vallen. Mer legget alsoet noet es. daers luttel es te doene daer legges luttel ende daers vele es te doene daer legges vele. want het doet tstuc uut vallen binnen .9. dagen⁺ op dat ment daer op leit .2. werf des dages ende versch. swinensmout of versce botere. Dits tpulver ¶ Nemt vilinge van ysere. ende gebernt copper. ende gelu operment. ende coperroot. elx even vele [ana ℥.j. C] levende calc .2. werf also vele als enech vanden andren. dit pulvert wel te gadere in enen matalinen mortier ende maecter af wel cleine pulver

sichtende dore .1. linen cleet.⁺ ende dit tempert met zeeme dat

1) C: W(?)an wannen dic wassen op thovet boven. G: Vanden wannen opt hovet. L: Vanden wennen die wast opt hoeft boven.

+ B 122b.

+ L 172b.

2) G: ute doet.

+ G 45c.

+ C 30b.

3) In G eenvoudige teekening van een naald en draad.

+ G 45d.

+ L 172c.

+ C 30c.

+ G 46a.

+ B 122c.

[p. 67]

gescuumt es ende maecter af bollekine ende droochse ter zonnen. ende daerna so maecter weder pulver af also ghi daet te voren. ende dan temperse also ghi daet te voren ende droochse noch. Ende also doet .3. werf achtereen. ende ter derder werf so drochse wel ende bestaetse in ene droge stat¹⁾ daer en gene wacheit an comen mach. ende daeraf so nemt also ⁺vele als ghi wilt besegen²⁾ ende pulveret yewer op daert droge si. ende wercter met also u vorleert es. ¶ Een ander pulver dat werct dies gelike. Nemt sop van celidoniën ende dat moet siin vander wortelen. ende orine van enen jongen kinde van .5. jaren of daeromtrent elx .4. Ʒ. levende calc .3. Ʒ. operment .1. Ʒ. tcalc ent ⁺operment dat pulvert wel cleine elc bi hem selven. tcalc entie orine ende dat sap minct al tegadere ende doet zieden op .1. cleine vier. ende alst heeft gesoden .1. ⁺stuc altoes roerende. so doeter in dat operment ende roeret wel tegadere altoes. ende latet luttel sieden daerna. Want dat operment verlore sine cracht int zieden. Ende hier af so maec bollekine alsoet vanden andren es vorseit ende droochse wel in die zonne. dan bestaet dese bollekine alsoet es vorseit. ¶ Ende of .1. mensce quite wille siin van sinen wanne op thooft ende hi niet ⁺en wille gedogen dat ghi ne snijt. so legt opten wan .1. linen cleet .2. vout ende daerin so snijt .1. gat daer die wan dore blike. ende daerop so legt clit plaster dus gemaect. ¶ Nemt zepe ende mincter in operment .1. luttel gepulvert ende levende calc .1. deel so dat si versch ende niet te dicke. ende daerboven so legt .4. vout linen cleets ende bintene vaste [met eenre scroede G] ende verbiet hem dat hiere niet toe en doet. ende dit laeter op van nuchtens toter vespertijt. dit sal die huut ontwee eten. ende sal siin swert. ende dan legter op versch swinen smout of botere. dit saelt doen vortten. Ende alst open es so legter in van uwen pulvere dat ghi vore gemaect hebt. dit so heet men ruptorium. Ende legt also u pulver tote dat die materie van den wanne no verteert es. als u vorleert es. datter niet af en blive vanden wannene van den sacke. Ende als gi dies seker sijt. so heilt die wonde als u vorleert es van andren wonden int capittel vanden wonden. ¶ Ende waert dat die wan wiese optie moude van

den hoofde ende vaste hilde ant⁺ been. so wacht u dattie wan niet en si vaste an dura mater. alsoet wel mochte gescien. Waerbi ic u segge, waert dat giere op wrocht waert met snidene waert met ruptoriën. ghi mocht lichtelike dan dien mensce doden. ende dat soude⁺ comen bi roekeloesheiden. Sijt⁺ hieraf vorsien dat radic u. want het es noot.

1) C: stede

+ G 46b.

2) C: als jou bedarf; G: orberen.

+ L 172d.

+ C 30d.

+ G 46c.

+ B 122d.

+ L 173a.

+ C 31a.