Cyrurgie

Cap. 30.
¶ Van te genesene bulen opt hooft³⁾.⁺

Heeft enech mensce enen bult op thooft. of ene vercappe⁴⁾ in⁺

3) C: Van bult ofte crampen op dat hooft. G: Van bulte opt hovet. L: Van bulten of crampen opt hoeft.

+ G 46d.

4) C en L: cramp.

+ †

[p. 68]

latine testudo. ende dats .1. swere die hem spreit tusscen den vlesce enten bene. dewelke huut brect ende wast weder. dwelke gesciet bi dat tfleesch herdre es dant eldre in andren steden es vanden lichaem als u vorleert es int begin van desen boeke int capittel vanden hoofde. dwelke gevalt meest in kindren of in jongen lieden hebbende onder .10.¹⁾ jaer. ¶ Dits die cure te genesene. Ghi selt nemen .1. sceers ende sniden die huut dore vanden zwere op ende neder van den enen ende toten andren. also lanx alse thaer gaet. ende al uut halen dat etter ende breken den sac daer detter in leit gegadert [dan doet hute der na C]. Ende daerna so wiecse wel vol. ende legter boven .l. plaster van werke²⁾ ende bintse also tote dies ander dages. ende daerna so heiltse sonder wieken. ¶ Of essi groet ende si vele heeft hare gespreidt³⁾ dat si niet en mach siin gesuvert bi barer groetheiden. so snijtse ⁺cruus wijs ende dan doet als u vorleert es. Mer daer gise genesen moget sonder crucen daer en snijt mer enen snede. Want men es sculdech den mensce te genesene metter minster pinen ende metter minster lixemen. Ende dese zweren siin al vol geuulcereert. ⁺dats quaet vul wey vleesch. dat detter heeft gemaect quaet. dat doet ute metten pulvere van coperrode. ende dat ierst gebernt in enen scarf ende daerna weder ⁺gepulvert. Dit verteert quaet vleesch in den mensce⁴⁾. ende sonderlinge in den man. ende doet die wonden heilen. Ende in dwijf so verteret tfleesch. mer en helpt niet der wonden alst doet in den man. dats om dat dwijf cout es ende versch. ende dat nes niet die man. en ware dat hi ware te jonc Ende wacht wel dese wonde dat si niet ondercotech en werde. ende dat soude comen bi dat mense soude stoppen met wieken so dat detter⁺ niet ute en soude mogen comen. ende aldus sout hem spreiden ende onder-

cotech worden. Mer piint u⁺ altoes om die wonde te suverne vanden ettere ende vanden quaden vleesche metten pulvere van coperroot of met soute. Ende geneest die wonde also u vorleert es van andren wonden. Ende van desen bulten so volget⁵⁾ thaer also verre als detter gevortecht was gespreidt. dat sal weder wassen. het en ware dat detter daer te lange in hadde geweist gelaten. ende dat ware bi dat detter hadde gevort of verteert die wortelen vanden hare. dan en maecht niet weder wassen. [Explicit Johanne Ypermanne L.⁶⁾] Ende hier met si ons gnouch geseit vanden hoofde ende van siere siecheit.

1) G: 20

2) C: van den wijtte van den eye

3) C: essi groet wijde ghespreet

+ G 47a.

+ C 31b.

+ 173b.

4) fol L 173 beschadigd.

+ G 47b.

+ B 123a.

5) C: vallet

6) Hier eindigt Hs. L. Op fol. 173 c/d staan nog eenige voorschriften, gedeeltelijk met een andere hand geschreven.

[der iiii meesters salve]

Deze salve vysierden die .4. meesters van zalerne. men zal nemen litargurum ende

dat zalmen pulveren. ende dan⁺ zalmen oeck nemen loodasschen ghebrent van lode. ½. once dye salmen wel pulveren ende wyt van spaengen .1. ½. ℥ dat ghewreven

+ G 47c

[p. 69]

in .1. mortier met oliën van rosen ende met aysile te gadere ghewreven ende maect slechte zalve es goet in heeten tyden ende in heten wonden ende soe droegt ende heelt wonden met goeden ettere ende coelt.

Dits meester jan breemblat zalve.

Dits dye zalve dye maecte meester jan breemblat Ende hij zeyt dat hijse gaf tetene alse hij dye wonden verbonden heeft ende gedweghen met wijne ofte met aysine ende danne gheeft hise tetene ende men maecte aldus. Men zal nemen hontsrebbe ende sansucum (?) ende smeerwortel ende pimpenelle

⁺ende dye cruyde zalmen stoten elcs .10. ℔ ende danne zalmen dat zap ute wringen ende men sal dat post weder te vuren doen metter soute boteren voirseit ende danne zalmen dyt zieden eenen langhen tijt met enen soeten viere ende danne salment dair na wringen dore eenen starcken douck ende danne zalmen die cruden ⁺echter warmen ja porst vanden cruden ende dan zalmen nemen dat dair ute ghewronghen was dat zap zalmen doen zieden langhe wyle met zoeten viere ende danne salment vanden viere doen ende men zalt ghieten op couden borne ende alsoe coelen ende twater alsoe ute droeghen ende bestedent in .1. verloed vat in couder steden.

+ G 47d

+ †

Van eenre plaesteren die men heet dye gracie godes ⁺Gracia dei.

Een plaester dat men heet dye gracie gods dye so maect men hier ane. Nemet die blade vanden eglentiere dye roede bloemen draget ende duetse in .1. glazijn vat ende ghieter in .1. vierendeel ℔ oliën van oliven ende latet .3. maende staen ter zonnen ende dair na nemt mageden was ende nempt dye croppen van roden rosen van roden eglantiere (die) zijn gevallen omtrent zente Jans mysse ende droeghetse ter zonnen ende maecter af subtijl pulver. ende dan nemt .1. vierendeel vander voirscreven wasse ende dye olie vore genoemt ende .2. Ʒ. vanden voirseiden pulvere vanden voirseyden croppen ende smeltet alte gadere in eene panne op .1. cranck viere ende alst al gesmelten (sic) es doet af ende latet colen ende daer na nempt betenye verbena pimpenelle oft over dye pimpenelle zoe neemt⁺ roet.....¹⁾ dat men naden latyne noemt.......²⁾ wel ghedweghen ende vanden watere wel versopen ende gestampt zo zieden in enen nyewen pot met eenen stope wits wijns den starcsten ende den besten die ghij moghe(t) vynden den pot vaste ghestopt Ende laet den pot vaste gestopt ende laet den wijn versieden toten derden deele ende danne laet dye ziedinghe staen tote sander daghes dien tijt ende dan heet dien pot wel sonder zieden ende danne wringt die zode uut zuver ende doet ute in een panne over tfier ende alst beghint te zieden zo werpter in alleyskijn stucken .3. ℥. harst altoes⁺ roerende tote dat tplaestere al volmaect zij daer na so doetter in

+ G 48a

+ G 48b

1) woord onleesbaar.

2) woord onleesbaar, misschien: muse culle. Dan volgt vermoedelijk ãn, waarna een teeken dat doorgehaald is, en nog een onleesbaar teeken.

+ †

[p. 70]

voirseit was (?) metter oliën gemenghet Ende daer na pulver van mastieke alst genouch

⁺ghezoden es doettet vanden viere ende doetter in terebentyne 1 ℔ ende altoes roerende tote dat cout es dyt plaester hout altoes in ledere.

+ G 48c.

Dese wercke van desen plaesteren

Men zal weeten dat dit plaester es goet tallen wonden alsoe wel ten ouden alze ten jonghen ende boven alle dinghen zo es zij vagende ende zuverende ende oeck vleesch te doene wasse(n) Ja ende meer heelen in eenre weken dan alle andere medicinen in eenre maent Ja ende sij en laet gheen quaet vleesch in wonden wassen ende zij is goet den zenuwen dye ontcrompen sijn oft ghesneden zijn in wonden in sweeren ende zij trect alle maniere van scutte Ja op dat weder keren mach ten gate dart inne gescoten

⁺was Ende zij es oeck goet op steden van gevenijnden beten en zij trecken tfenijn ute Ende zij rijpt zeere alle alle manyeren van zweeren ende heelt zonder wyeken. Ende zij es oec goet tegen cancker ende fistele ende mormalen ende alle manieren van quaden zeeren ende zweren ende sij es alte goet op sweeren ende clieren die wassen in den hals want zij scoertse ende heeltse ende zij es goet op dye sweeren die wast andye levere ende ane dye mylte ende onder dye rebben Ja op dat mense int dierste dair op plaesters (l. plaestert) bedij zij trecken buten int vleesch ende scoertse ende heelse ende dat so orcont een dye meester was dat hyse lede op een hovet dat op gheblasen was ende dye zieke genas Sy es goet op spenen ende alse dye meesters dye warheyt willen beliën soe es zij meer orberlec danne eene⁺ mensche mach begripen want zij es ongebrechlec ende hare wercken sijn ghewarich vanden namen dat mense heet gracia dey ende der heylicheden.

(Volgt een opsomming van de medicinale gewichten en de daarvoor gebruikelijke teekens. Tevens een grove schets van een weegschaal) G]

+ G 43d.

+ G 49a.