Cyrurgie

Van clieren datmen heet scrouffelen¹⁾.

Van clieren diemen heet scrouffelen anfter⁺ (l. after) de soge ende gelijc dat die soghe werpt verkine alsoe doet dit evel vele gaetkine ende ghelijc dat die verkine vroeten in dat mes achter ende voert alsoe doen dese clieren int vleesch van der eener stede ten anderen ende dese clieren siin hardt overmidts dat si siin van materiën van melancoliën. Ende si wassen meest in den hals ontrent den kelen ontrint den kaken onder de oxsele. ende dese clieren werden onderwilen versworen ontrint de kele ende si maken loepende gaten ende dan heetent eenighe meesters des sconincs evele. Ende sulke menscke gheloeft dat dit de coninc van vranckeric mach ghenesen ende dat dit es werc (l. waer?) ende dat alleene metten over gripene van sire hant ende dat eenighe lieden der of ghenesen overmidt horen gheloeven want dat gheloeve conforteert den lichaem ende die conforteringe verwint den lichame Ende dit es alse die materie niet te groet nes maer alse de materie out es ende groet zwaer der natueren sterc tonder te bringhende soene werden si niet alsoe ghenesen. ¶ Noch een ander experiment dat eenighe mesters hebben ghevisiteert ende men useret te somigher steden ende gheloeft Men leit den siecken op een

1) Dit hoofdstuk heeft eenige overeenkomst met Capp. 10, 11 en 12 Vh. 6e Boek. Zie blz. 133.

+ C 60c.

[p. 184]

springende water huten gronde

⁺op sinte jans nachte midden somers ende den siecken selmen bloet laten soe dat dat bloet valle int water ende hi seghet datter vele mede ghenesen siin maer naer datsi van swaren doghene siin soe ⁺de lieden vele moinessen mede ende si soucken vele raden ende te horer ghenesinghen behoort velesubtijlnissen. Want dese clieren commen gherne in denghenen daer si noode in droghen ende in den ghenen die vol limicheden siin ende vol humoren. Ende in den ghenen die vele eten ende vele drincken. meer dan hore verduwinge verdraghen mach waer bi dat natuere overblijft ende onverteert wert ende dese overtullicheit sterct dese clieren ⁺menich sins van hore daermense best begheeren mach. Ende onderwilen metten clieren ende onderwilen metten apostemen Die welke overtullicheit gheerne maeken in clieren ende in apostemen lopende fistulen onderwilen oec in spenen ende onderwilen anders Ende daer bi in dese hute brocken clieren diese hebben es vervulte ende alle overtullicheit van spijsen ende van drancken quaet. Ende men sel weten datsi dicken sullen liden ende ghedoghen honger dats hem goet medicine. ende die dat niet weten wille noch regement houwen ne willen die siin quaet te ghenesene Int erste men sel den siecken doen hoeden te stupen vele

⁺metten hoofde nederwert ende hi sel hem wachten van roupene van weenen ende van walgene Ende men sel die materie suveren met Electuarium diaturbit constelic ghenomen. dewelke electuarium purgiert flumen ende melancoliën. Ende men sal weten dat scrouffelen commen meest van melancoliën ende glandulen die commen meest van flumen. Ende dit nae volghende medicine es hem goet ghegeven want het purgiert fluma properlic ende melancolia. ¶ ℞ turbith bn̄(?) gomosi .Ʒ. iij. zuccari albi .℥. ½. dit selmen pulverijseeren subtijl deen in dander. ende hierof selmen den siecken gheven .Ʒ. ij. ende is hi cranc men saels hem gheven .Ʒ. j. Dit selmen gheven ten midder nacht ende dan selmen der op slapen tote dat beghint te werkene ende den pacient ne sel ghene water drincken noch niet dat cout is op sine spijse ende ventousen ne siin oec dese siecken niet goet want si ydelen dat subtijle. Ende eenighe mesters segghen dat beeter is datmen ventousen setten ende naer die ydelinghe der materiën esmen sculdich te prouvene oft mense mach doen sceeden eersi hute breken ende datsi niet soe doere hout siin datsi moghen smelten. Maer men vint vele lieden diere niet op ne hachten vor dat si hute te broken siin. Dits eene plaster

omme te doen sceeden scrouffelen.⁺ ende niet hute te brekene. ¶ Nemt rode slacken die siedt met zwiinen smout ofte met hoenderen smout ende met wijne hier of maect eene plaster ende leghet op die cliere. Een ander. ¶ Nemt gheiten cotelen die minghet met seme ende aisine ende siedtse. ende leghtse der op laeu. Een ander dat ons scrijft avicenna. dat seere wonderlic goet es. ¶ Nemt de wortelen vander leliën lijnsaet duven mes dit tempert al met wijne over een ende siedet. ende eist dat de clieren ofte glandulen siin van

+ C 60d.

+ †

+ †

+ C 61a.

+ C 61b.

[p. 185]

couder complexiën ende si siin bleec soe doeter toe te meer van der messe vorseit. ende eist een kint ofte een wijf dat vierendeel sel wesen mes vorseit. ¶ Een ander. Dit es een goet plaster om clieren te ghenesen eersi hute breken ¶ ℞ semen lini .℥. ij. sulfer .℥. ij. et ½. seem .℥. j. Dit minghet ende siedt over een ende maect een plaster legghet der op laeu. ¶ Een ander ¶ Nemt de wortele van brionien duvenmes. ana. .℥. iij. barghin smeer Dit siedt over een ende legghet der op laeu dit doet de clieren resolveren ende crempen weder in. ¶ Een ander dat ons leert Diascorides. ¶ Nemt de wortele van lapacium ende die siedt in wijne ende leght laeu der op ¶ Een ander dat ons leert macer. Nemt

⁺levende sulfer ende duvenmes. liinsaet nigellen saet. ana. partes equales Dit stoet al over een met warmen wijne dit siedt over een ende hier of maect plasteren leghtse warme der op si gaen te nienten. ¶ Een ander dat ons leert meester gillebeert. ¶ Nemt een ey anabulba ende dat ey wel ghebraden ende dat gheeft drincken met wijne smorgens ende savons .iij. daghe lanc after eens met lettel etens ende hier mede hi verliestse Dats wel gheprouft. ¶ Een ander. Ende dit segghe ic ende ic mester Jan Iperman hebbe dit nae volghende dicke gheprouft ¶ ℞ mes van duven van gheeten van ossen ende dat al droghe. ana. lithargirum cimini de wortelen van coelen semen apii galbani bitter amandelen dit minghet met pecke ende met een lettele olium oliva ende out barghin smout Dit leght der op Dit doet den scrouffelem te nienten gaen erst moet men den pacient purgieren met pillen de turbith ofte pulver ghemaect van turbith gelijc dat vorseit is. ¶ Een ander ¶ Nemt semen sinapis Dat stoetet met overjarich barghin smeer Dit selmen der op legghen warme ende dit doetse vergaen te nienten eist dat men den pacient erst te voren purgiert met pulvis de turbith. ¶ Een ander

Nemt de wortelen van wegebree⁺ die selmen braden ende die sel den pacient altoes draghen over hem Dit selse houden ende bedwingen. datsi niet sullen moghen wassen. ¶ Een ander ¶ Nemt wegebre ende die gh[e]wreven met soute ende der op gheleit dat doetse te nienten gaen. ¶ Een ander. Dat ons leert avicenna ¶ Nemt die blomme van boenen die selmen stoeten ende daer op legghen ende si sullen vergaen. Mester gillebert seit dat bloet van der slecken op de clieren gheplastert doetse te nienten gaen. ¶ Een ander Nemt succi ruthe abrotonum .ana. partes equales dese sapen ghedroncken die cruden op dat gat geleit gheneset. ¶ Een ander ¶ Nemt diaquilon dat leght der op dat es ghepriset van vele mesters. ¶ Een ander. ¶ Nemt musselagis (l. -ginis) fenugreci mussel (l. -aginis) lini. musselaginis bismalve. ana. lib. j. litargirum lib. j. olei olivarum lib. ij. hier of maect emplastrum. Ende ic mester jan yperman plach dit plaster te makene ende het dinct mi wel alsoe goet alse eenich dat ict (l. ic) vant Ic nam van elcken crude j. pont ende doen maecte icker of mussilagis

+ C 61c.

+ C 61d.

[p. 186]

(l. -go) daer of nam ic een pont. litargirum subtylissime pulverisati lib. j. et .½.

⁺oleum olivarum lib. ij. cere lib. ½. dit vergaderde ic alsoet behoert. Dit is een water om te ontbindene scrouffelen ende glandulen. ende het brect den steen in den blase ende morwet die hartheit in den levere ende nieren. ende binnen .3. daghe elc metael ¶ ℞ radicis celidonie jusquiami titimalli cicute squille marine rute silvestris maliterre affodilli Dit stampt al over een ende dit sublimeert .iij. [werf] doere eene halembic ende hoet jou daer af want dat watere es venijn.

+ C 62a.