Cyrurgie

[p. 168]

Van rudicheit en(de) scorreftheit ane die mensche¹⁾.

Nou wilic jou gaen scriven van rudicheit ende scorreftheit wat het es van den ghemeenen siecheden

⁺toe hoerende Cyrugie ende oec medicine maer omme dat wel voughet dat hier in staen sal. soe willic wat medicinen der of scriven dwelke ic hebbe ghetrocken hute Galienus ende hute ypocras. ¶ Item soe int erste soe comt die rudichede ende scorreftheit toe omme dat die natuere van binnen te cranc es die quade materie hute te drivene ende dat valt meest in houde lieden ende die rudicheit vorseit in houden lieden. ne canmen niet ghenesen. ¶ Ende voert selmen weten datter eene maniere van rudicheden is ende die comt in lieden die op siin ghestaen van groeter siecheit ende die rudicheit mach men wel ghenesen. Een ander maniere van rudicheden is die den lieden toecomt van quaetheit der spijsen ende van quaetheit der drancken. ¶ Een ander maniere van ruden comt van spijsen dat mense qualic verduwen mach alse die spijse vervult wert in den lichame. Ende aldus salmen gaen ter cueren. Int erste salmen die materie ende die verrotte humoren evacueren. Item ende alse die materie is ghedigereert met sirupen diere toe hoeren ghemixtert met aq. fumi terre ofte andere water naer dat de men-

sche jonc es. Dan salmen hem⁺ gheven een laxatijf dat de humoren purgieren mach als men wel vinden sal in onsen antidotarius ende als hi ghepurgiert es dan sal men smeeren sinen puls van sinen hant ende de elliboghen ende die hamen van der beenen bachten jeghen dat vier tsavons als hi slapen gaet met deser navolgeden salve

Unguentum ad scabiem. ℞ calcx viva oloen (l. aloë) cicotrini olej olivarum misceantur insit et fiat onguentum ponatur in pixide. Een ander salve: Nemt aloë epaticon .℥. j. dat minghet met aysiin alte samen ende daer mede salvet den puls ellibogen ende die hamen van den beenen ghelic dat vorseit es. Een ander jeghen scorreftheit ende joecte. ℞ olei nucis .℥. ij. aceti vini .℥. j. daer toe doet pulvis litargirum auri pulvis seruce .ana. ℥. j. dit siedt over een altoes roerende dat niet ne berne. ende alst dicke si dan doet in dine bosse ende orboret alsoet jou vorleert es ende alse dese salve cout is minghet der toe een lettele quicsilvers. Een ander salve ten selven: Avicenna ons leert eer men den siecken bestriken sel met deser naer volghende salven dat men den pols van den hant ende delliboghe ende de hamen van den beenen erst bayen sal met warmen

1) Hetgeen verder volgt komt alleen voor in C.

+ C 51a.

+ C 51b.

[p. 169]

water ofte dat de siecke sal gaen in een badt

⁺ofte in een stove ende dan sel hem de siecke bestriken met deser salve

¶ ℞ pulvis litargirum aurum pulvis sulferi vini pulvis alumen. Dit siedt over dat vier altoes roerende cum spatula met aceti vini tote dat dicke becomt alse salve et ponatur in pixide oneste.

Een ander salve ten selven. ℞ olium nucis .℥. ij. succi scabioso .℥. j. et ½ aceti boni .℥. ij. Dit siedt over een altoes roerende dat niet ne berne tote dat dicke becomt alse salve ponatur in pixide cerata ende doet alsoe jou vorleert es. Dese vorseide salve es goet jeghen scorftheit ende jeghen serpigo ende (i)mp(e)tigo ende jeghen smette in tansichte plecken ceteren ende op al dat lijf.

¶ Een ander: smelt pec in water ende colert suver .℥. j. ende in die coleringe doet oleum nucis .℥. ij. pulveris tartari sal nitri. Dit smelt al over een et fiat onguentum fluxibile ponatur in pixide cerate.

¶ Een ander dat ons wijset mester gillebert. Nemt allium excoria dat stot al ontwe ende alst ontwe es dan doeter toe exungia porcina fiat unguentum ponatur in pixide cerate ende orboret alsoet jou vorseit es. ¶ Een ander dat ons galienus scrijft ende dit unguent gheneset scorreftheit met .iij. warf der

⁺op te legghene. ende doet seer rijpen ende laxeren metter urine. Ende avicenna seit dit naervolghende unguent es goet jeghen dat mormal sic fit. ¶ ℞ sulfer vini .Ʒ. 2. eleborj nigri argentum vivum thimi .ana. Ʒ. 2. staffisagrea .Ʒ. ½. hier of maect poeder subtijl ende dan nemt exungia poursina .½. j. misceantur ad ignem fiat unguentum ponatur in pixide. Ende daer mede jou salvet gelijc dat jou voerleert es.

Een ander unguentum ten selven sic fit. ℞ succis vitellini succus raphani .ana. .℥. 6. aceti vini olei nucis ana .℥. 3. pulvis aloë cicotrini .℥. ½. misceantur et fiat unguentum ponatur in pixide cerate.

Ende pulvius (l: Plinius) die ons bescrijft eist dat men dwaet die stede van den mormal metten water daer die doot mensche in ghedweghen is dat mormal sel ghenesen bi den crachten van den watere als plunius ons leert. Item dat mormael ende die vulle rudicheit es goet ghedweghen met desen naer volgenden water tweewarfs daghes. ℞ radicis brionie recentis lib .½. die salmen stampen al in sticken in eenen mortier ende dan sal mense sieden in scoenen water ende dat salmen

wel scumen dan salment coeleren⁺ dore een cleet ende metten claren selmen dwaen die stede alsoet vorseit is. ¶ Exper(i)mentator die seit die wortelen van poreiden loec ghebonden op de clieren van den welken dat mormael comt ende dese naer volgende salve op dat gat gheleit gheneset. Salve. ℞ olium nucis .℥. ij. cere .℥. ½. succus van poreiden .℥. j. misceantur ad ignem fiat unguentum ponatur in pixide cerate. Dit is eene goede preciuse salve. Willem van medicke. die ordinerdese erstwarf ende is wel gheprouft jeghen scorfthede want al scinse wonderlic nochtan es hore daden ende horen ghewerken seer goet ende seeker ende wel dicke gheprouft.

+ C 51c.

+ C 51d.

+ C 52a.

[p. 170]

Salve. ℞ argentum vivum .℥. 2. pulvis litargirum aurum .Ʒ. iij. euforbium staphisagria. ana. Ʒ. ij. exungie porsine sine sale lib. ½. misceantur et fiat unguentum ad ignem ponatur in pixide cerate. Ende dits eene salve metten welken men smeer den siecken van den elleboge tote .3. vingheren naer den voeten ende in den somer sal men den siecken salven in den sonne des after middich. Ende in den winter sal

⁺men den siecken salven bi den vier. Ende eist datti der naere .5. daghe zwelt. ende eist datti niet ne wert ghenesen soe selmen die maghe besten met wiine daer in ghesoeden is rosmarijn ende sailge ende op die stede die ghesuvert siin legghen eenen douc van rauwen liinwade dat die salve niet ne comt ten anderen leeden van den lichame. Ende met deser salve hebbe ic ghenesen mennich mensche die rappich was over al siin lijf die heb ic wel ende suverlic ghenesen. Ja si waren soe rappich datsi schenen seer lasers.

Mester hugones van lukes die heft dese salve dicke gheprouft eist datmer mede smeert die palmen van den handen ende die pulsen van den hant ende die planten van den voeten dese salve doet of alle alle rudichede ende scorfthede ende die materie wert scier ghenesen binnen eenen dage. Ende ic yperman vant waer binnen eenen dage ende daer naer selmen bloet laten ter lever aderen. Dats in mediana. Dits de salve. ℞ oleum laurini .℥. iij. pulvis olibani albi .℥. j. sal commune wel ghewreven .℥ .8. succi plantag. succi fumiterre .ana. quantum vis exungie pourcine lib. ½. Dit siedt over een op dat vier ende alst al ghesmolten is over een dan doet

van den viere ende alse dese⁺ salve binaer cout is dan minget der in pulvis olibani ponatur in pixide cerate et usui reserva Ende vele lieden makense aldus. ℞ olium laurini .℥. 3. pulvis aloë cicotrini. pulvis arcenici succum radicis enula compana .ana. ℥. ½. et fiat unguentum ad ignem additur argentum vivum mortificatum cum sputo .℥. j. misceantur ponatur in pixide cerate. Dits een unguentum jeghen alle scorreftheit ende rudecheit de welke ons bescrift mester hughones ¶ ℞ succi celidonie succi fumiterre succi scabiose succi lapacium aurum pulvis seruse lote pulvis elebori nigri et albi ana. ℥. ½. oleum laurini lib. ½. misceantur et fiat unguentum ponatur in pixide cerate. Hier met salmen salven de planten van den voeten. ende dat holle van den hant. Ende is die rudicheit over alle den lichame soe smeert den pols van der hant ende die hamen van den beenen ghelijc dat jou vorleert es. ¶ Item mi seide een mensche van consiëncie datti hem seer wert crouwende ende hi ghinc ende nam ertvelt ende dat stampte hi ende nam daer hute dat sap ende telken alsse hi hem crauwe(n) woude soe nette hi sinen nagelen in dat sop ende daer met hi genas. Ende hi hadde dropige beenen ende hi leider op die bladeren van hertvelde. ende si ghenasen. Een ander. Ende dat staet ghescreven in den gulden

bouc ¶ ℞ oleum rosarum .℥. iij.⁺ oleum lauri .℥. j. cere quantum sufficit et fiat unguentum ende in dat unguentum minget argentum vivum .℥. j. mortificato (l. -tum) cum sputo

+ C 52b.

+ C 52c.

+ C 52d.

[p. 171]

et ponatur in pixide cerate. Een ander goede puls salve. Die ons leert mester Willem van Congennia. ¶ ℞ oleum laurini .℥. iij. exungia poursina antiquus .℥. ij. argentum vivum .℥. j. mortif. salis commune .iiij-or succi fumiterre succi plantagis ana .℥. iij. Dit siedt op tvier over een tote dat die soppen versoden siin altoes roerende dat niet ne berne dan doet van den viere ende alst binae cout is dan minget der in jouwen argentum vivum fiat unguentum ponatur in pixide cerate. Avicenna seit succis apium silvestre daer met bestreken dat helpt de drogher (l. droghe) ruden ende joecten. Avicenna seit men sel nemen apium ende snidense intwe. ende windense in eenen douc ende die salmen braden met soute ende daer met sel men wriven den siecken in dat badt. ¶ Item aqua sulferis helpt abstringerende resolverende. ¶ Item abrotanum gbeberrent helpt alstringerende resolverende ende subtijlt ende ontpluuct. ¶ Item vetheit van den beere ende van der gheeten seer helpt. Een ander ℞ plumbum ustum .℥. iiij-or fiat pulvis subtilis. Dit

⁺minget met seem et fiat in modum unguentum (l. unguenti) ponatur in pixide. ¶ Item scoria argentum dat helpt zeer der ruden. Een ander crocus ghepulveriseert dat gheminghet met aisiin dat helpt der ruden. ¶ Item heet water es seer goet der ruden. ende gheavacuert (l. evacueert) materie. ¶ Item celidonie ghenomen met evacuaciën helpt met sinre propertheit seit ons avicenna. Item puuden te pulver gheberrent. ende dat pulver gheminget met aisiin dat helpt der ruden. ¶ Item calamentum montanum recentis der met die lieden ghewreven in den bade helpt. ¶ Item olie van eruca es goet der rudicheden in de sonne gesmeert ofte jeghen dat vier ghelijc dat jou vorleert es. Een ander ¶ Nemt dat sop van coriander succus aneti feces vini .ana .℥. ij. dese backet in eenen oven te gader ende dan maecter of pulver subtijl ende minget dat pulver met olium eruca. Ende daer mede smeert rude ende joecte si sel ghenesen probatum est. Een ander Nemt galle die minghet met succum ruthe ende aceti vini buliantur misce (misceantur?) fiat unguentum ponatur in pixide cerate. Een ander. Nemt oleum olivarum .℥. ij. succum calamenti .℥. ij. cere quantum sufficit fiat unguentum ponatur in pixide cerate hier met salvet jou gelijc (l. gelijc jou) dat vorleert es. Dit helpt seer der

boeser ruden. ¶ Item succum⁺ coriandrie dat verdrijft sterkelic rudicheit. alsoe ons leert Avicenna. ¶ Item porret dat helpt der drogher rudicheit ende resolvert. Item sinapis helpt seer der rudtheden. ¶ Item oude orine verdrijft joecte. ¶ Item dat huten wiin stocke drupet alsmen berrent es seer goet der ruden. Avicenna ons leert bussen gheset ane beede die beenen verdrijft die stinkende rude ende joecte.

+ C 53a.

+ C 53b.