Cyrurgie

Cap. 26.
¶ Dits va(n) spasmus, dats die cra(m)pe. en(de) dit es vrese den gewonden.⁴⁾

Spasmus dats ene ziecheit die vreselijc es alsi comt opten gewonden. ende daer af sterfter [vele C] meer dan geneest. Ende daeraf⁺ esser .2. manieren die onderwilen comen van vervultheiden. Ende onderwilen van ydelheiden. Van vervultheiden. alse men wont enen vervulden man ende hi niet en bloet also

vele als hem bedarf na sire⁺ vervultheit. Ende oec bedarf hem meer bloedens als hi gewont es⁺ [met stocken oft dies ghelike dan alse hij gewont es G] met snidender wapenen alse met swerden of⁺ dies gelike. Ende bloet hi min dan hi bedarf so doeten bloet laten ter adren. of hine ware te flaeu. ende dat in die adren die dlet rumen of ydelen datter gewont es. Ende eist int hooft. so doeten laten in die hooftadre an die selve zide van den hoofde daer hi gewont es. Ende eist in .1. been. so doeten laten in die nederste adre van den arme an die selve zide der hi gewont es. Ende es hi gewont in den lichaem of in die scoudren. of in den rugge. so doeten laten⁺ in den arm an die selve side in die melte adere⁵⁾ op dat hi gewont es van den navele opwert. Ende es hi gewont van den navele nederwert. so doeten laten in die nederste adre vanden drien die es in den rechten arm [ende L] [dye nederste adere dats G] die levere adre ende in den slinken arm die milte adre. Ende als hi gewont es met stocken of dies gelike. so moet

4) C: Van der crampen dat men spasmen heet. G: Vander cueren van den wonden. L: Van crampen die men heit spasme.

+ G 37c.

+ B 119d.

+ C 26a.

+ L 168d.

+ G 37d.

5) C: ter adere van mediana; G: myddel adere.

[p. 58]

men [te L] meer laten om dat die humoren dan meer lopen ter gebrokender¹⁾ stede. ende dan so souden si keren weder ter stede die geydelt ware metten bloet latene. Ende dits dierste regement optie gewonde ende dat nuttelec es den genen die gewont es. ende vervult ende spasmeert. ¶ Die gene die gewont es ende van ydelheiden spasmeert. so en esser gene cure toe. want men mach den ⁺lichaem niet vervullen. want hine mach niet verteeren wat dat men hem geeft. Want die mage en mach niet zieden²⁾ dat in hare es. want die levere es vercranct ende vercoelt. ⁺waerbi dat si niet en mach zieden dat in de mage es bi harer vercoutheit. dus so en mach si niet trecken tote hare tfoetsel van der magen. waer met si vort mach senden den lichaem siin voetsel van naturen. ende dus so blijft die lichaem ongevoet. Aldus so comt dattie mensce es verydelt in sinen lichame. ¶ Spasmus van vervultheiden comt dapperlike³⁾. ende spasmus die van ydelheiden comt. die comt traechelike ende in lanc so meer wassende. waerbi dat spasmus ⁺comt bi .3. manieren. ende comt oec bi .3. saken. dewelke .3. manieren heeten aldus in latien ⁺emprestonos empistonos. tetanus. ¶ In emprestonos so trecken die zenewen thooft vorwert. so dat die kinne daelt optie borstentie mont staet geloken so vaste dat men niet en mach ontdoen met .1. messe. entie vingren luken in die hant so dat mense niet en mach

⁺ontdoen no gerechten. ¶ In empistonos trecken die zenewen thooft achterwert entie mont blijft open staende altoes sonder luken. Die caken metten tanden versceeden dat si niet tegadere en mogen luken. entie vingere rechten. entie hande en mogen niet luken. ¶ Tetanus so heet die spasme die alden lichame van elker ziden even vele of even zere trect so dattie hals en mach en geensins keeren. so dat die lichaem es also stijf vanden holen vanden hoofde toten planten vanden voeten alse ofter in gesteken⁺ ware .1. stoc. ¶ Dit evel eist datmen spasmus heet dat comt opten gewonden bi .4. manieren dats bi vervultheiden. of bi verydeltheiden⁺ alst nu vorseit es. of bi dat die zenuwen hebben etter omtrent. dwelke dat hem vertecheit toebrinct ende sweringe. ende tormente. Of bi vertecheiden van enegerande vetheiden alse van zalven die vertech es alsi meest al es. of sine ware gemaect van oliën van rosen die gerecht gemaect ware also avicenna leert. of plastere van smoute van botren. of van oliën van oliven of dies gelike. Of bi dat die coude lucht comt an die zenewen dat hare sere contrarie es. coude wint of coude medicine naturlike cout of coude plaestere of zalve daer op geleit. Dus siin dese .4. manieren te bringene spasme. Dat van vervultheiden comt. die comt dapperlike. die van ydelheiden comt die comt tragelike. Ende die .3. andre manieren comen oec biden meester⁺ bi roekeloesheiden ende meest dat⁺ si niet en weten vander const. Want het siin al leeke meesters

1) C: ghefrossierder; L: ghequester.

+ G 38a.

2) G: versyden

+ C 26b.

3) L: rasche

+ L 169a.

+ G 38b.

+ B 120a.

+ G 38c.

+ C 26c.

+ G 38d.

+ L 169b.

[p. 59]

diet geleert hebben an leeke meesters. Want die hem vragede om enege surgye. sine souden hem anders niet antworden. dan ic doe also ic sach doen minen meester diet mi leerde also ict can. ende ic doe alsi daden. ende ⁺dats noch leeker.

¶ Nu gaen wi ter curen also die meesters wisen van surgyen. genomen uten boeken van medicinen [dye segghen G] dat goet es bloet laten in alle die [speciën van C] spasmen. ende meest in die die comt van vervultheiden. ende daerna in dandre .3. ¶ Maer die comt van ydelheiden daer in en wilt niet bloet laten. of luttel. In alle die wonden die comen siin in zenuweger steden so gieter in olie van ⁺rosen entie warm. Ende al u medicinen ⁺die legt op wonden warm. Ende smeert den hals enten nacke en trugge been. entie occele entie liesche met oliën van lauriers

⁺die sulke lieden heeten olie van bayen. olie van euforbie of olie van castiin. olie nardum. rute olie. olie van lelyën. of olie b(e)nedictum. of peterolie. of enegerande hete olie. ende so si heeter es so si beter es. alse olie b(e)nedictum die heetst es. of peterolie. mer si nes niet so heet. ¶ Of maect dese zalve die maecte meester bruun van legoburgens. Nemt castorie dats bevercul. euforbie. elx .3. Ʒ. piretrum. thuris. dats wierooc. mirre. aloës. mastic. elx .5. Ʒ. oliën van baven. van vliedere. van docken¹⁾. van popelioene. elx .1. Ʒ. ende was also vele alst bedarf. Maecse dus. datmen pulveren mach dat salmen pulveren in .1. motalijn mortier ende mingent al te gadere metter oliën vorseit. ende dan wermet al tegadere op .1. vier. dan doeter⁺ in dat was. dits goede salve jegen al sulc evel. ¶ Noch ten selven die gespasmeerde sal drinken⁺ van desen dranke die gi maect aldus. Nemt bevercul. caneel. spijc. peper. calamente. maiorane. saelgie²⁾. rute elx even vele Meester hugo van luken die maecter af .1. goet clareit. ende gaeft drinken den zieken .1. luttel te make³⁾⁺. ende hi seide dat goet was. ¶ Noch maect ene gargarisacie aldus. Nemt mostaert saet. piretrum. stafisagria. dit ziedet in wine met zeeme. ende ziet door .1. cleet ende dit sal die zieke gargariseren. ¶ Noch maect hem oec .1. niesinge datten doet⁺ niesen. Nemt bevercul. ende peper. gepulvert in enen mortier. ende werpet hem in den nese dit doet zere niesen. ¶ Noch men sal hem maken .1. stove daer in dat hi sweten⁺ sal. in ene cupe sittende⁴⁾. Ende men sal in den pot zieden hete cruden alsene. saelgie. rute. venkel. persiin. mente ende deser gelike sal men zieden in enen pot wel gedect dat die doem⁵⁾ niet uut en mach slaen. sonder⁶⁾ van den potte in die cupe [ghemaect in deser manieren (zie fig. XXVI) C] dore daer die zieke in sal sitten. Ende men sal maken vier jegen dat men wille entie zieke gedogen mach dat hi wel sweete. Ende daerna so smerten metter vorseider⁺ zalven. ende wachten dat hem geen coude en belope. ende legten dan op .1. sacht bedde. Ende als hi .1. luttel gerust⁷⁾ heeft so doeten weder in die stove. ende dit doet

+ †

+ G 39a.

+ C 26d.

+ B 120b.

1) L: docken; C: oleum sanbuciin

+ G 39b.

+ L 169c.

2) C: salvia

3) L: lepelvol te gader

+ †

+ C 27a.

+ G 39c.

4) In G en L schetsen van een dampbad.

5) C: adem

6) C: anders dan

+ L 169d.

7) C en L: ghezweet; in G gherust

[p. 60]

dicken tote hi genesen es bider ⁺hulpen Gods. Ende stect tusscen sine tanden enen stoc dat hi niet en bite sine tonge dat gerne gevalt. ¶ Dits goet plaester jegen spasme dat comt van vervulten. Nemt polyoen. alsene. bayen van

⁺lauriers. comijn. [ana partes equales C] dit stampt al tegadere ende maecter af pulver wel cleine. ende daerna minget met zeeme. ende doet .1. luttel spelen so dat si .1. luttel dicke. ende daer af so moet men leggen .1. luttel optie stede die zeer es. ende dat warm ende niet te heet no te cout. dit sal sachten ⁺die zeerheit. ¶ Een ander dat goet es kindren die gespasmeert siin also avicenna leert. Nemt anijs. soffraen. zeem. ende .1. plaster hier af gemaect alsoet vorseit esdat legt op tkant daert hem zeer es. ¶ Die (van) verydeltheide comt van te vele te bloedene. of van te vele ter cameren te gane. of van te vele te cortsene.

+ C 27b.

+ B 120c.

+ G 39b.