Cyrurgie

[p. 138]

Cap. 1¹⁾.

⁺Het gevalt dat men snijt ⁺dweers adren ontwee of ⁺arteriën in meneger stede ⁺an den lichame. uut welken adren of arteriën loopt also vele bloeds dattie zieke valt in onmacht ende siin anscijn wert al wit. ende het scijnt dat die gewonde stervet. Ende dat es om dat hi heeft te vele bloets gelaten. bi ⁺welken dat dit es mijn raet. dat gi legt op die wonde pulveren die stremmen also u vorleert es int proper capittel van den stremmene dbloet. dewelke staet in die ierste partie van den hoofde. ¶ Ende het gesciet dicken dat nature haer verrecht. die welke vervult die adren bi bloede dat si sendet vander leveren. entie gewonde wert weder bloedende in onmacht. Of bi dat hem die gewonde so piint of roert sijn led. daer hi in gewont es dat daer bi comt. alst dicwile gesciet ⁺es die gebloet laet sijn²⁾ van welken gi sijt altoes so berecht op u ⁺wachte dat gijt in tijts moget weren. Want pulver no coniuraciën no cracht van stenen so en mach hem niet stelpen. Waerbi mijn raet es. ende ooec die leringe van meester⁺ hugen van luken. datmen hebbe vormaect die scrode daer men mede bint. ende dat dwingende even effene. ende niet te zere. Ende doet die wile houden enen andren mensce sinen vinger optie adere of arterie diere ontwee es. so dat daer geen bloet uut en come. Dese redene es bi dat verstorkelt ende wert dicke onder den vinger. om dat men lange daer op hout. so langer so beter. ende daerna so bintene also u vorleert es. [Ende meester hughe van lukes die seit alsmen den vingere of doet van den wonden dat men op den wonden sal stroien dit naevol ghende pulver. ¶ ℞ aloë epaticum .Ʒ. ij. boli armenici .℥. ½. sanguis draconis .Ʒ. i. thuris albi et pinguis .Ʒ. iij. misceantur et fiat pulvis subtijlis ende boven desen poeder stroiet een lettel tarwin blomme ende daer boven lecht eenen plaster ghemaect van stoppen ghenet in dat wijtte van den eye ende asiin tegader gheminget ende alsoe verbindet ende men sal dat ledt hoegghe leg-

1) In C staat boven dit Cap. een mansfiguur geteekend, waarbij volgens Broeckx geschreven staat: Henri Van Wilghe.

+ B 139d.

+ C 48d.

+ G 105b.

+ L 164c.

+ G 105c.

+ C 49a.

2) L: ende daerbi so ghesciet dicken dat nature in den ghenen die gelaten sijn dat si worden weder blodende.

+ L 164d.

+ G 105d.

[p. 139]

⁺ghen. Een ander. mester hughe van lukes die seit dat men den vinghere houde op den wonden. ende datmen ghiete op dat ledt cout water daer met sal die spelinge ende die hitte van den bloede weder keeren ende hoemen die vinger langer der op hout hoe beter is ende als men ten vingerewert stroit van den vorseiden poeder der op ende der boven leght een plaster ghenet in aisiin ende dwitte van den cye. Ende alse de siecke ghevoelt de hitte in de wonde men sal hastelic of doen den plaster ende men sal der op legghen eene versche plaster ghenet in aisiin ende dwitte van den eye ende dit doet altoes tote dat die ghewonden seght datti niet meer hitte ghevoelt no verspringhinge van bloede. Ende hi scrijft oec datmen die stede sel vercoelen van datmen der op sal werpen aisiin ende water te gader gheminget alsoet vorleert is int cappittele van den wonden te stremmene van bloede ende dan heelt de wonde ghelijc dat jou dicke gheleert is voren ende nare C]¹. ¶ Meester hugen van luken seit eer hi stremmet dat lopen vanden bloede. dat hi ierst bluscht die verspelinge of die hitte die in die adren siin. ende dat met coutheiden van couder medicinen. alse es aysiin en twitte van den eye. ⁺Ende als die gewonde beseft die hitte in die adren of arteriën ende hijt u seit. vorvoets so doet af die plaestren die liggen optie wonden ende legter op nuwe plaestren van aysine ende van witte vanden eye. Ende alsi verwarmen so vernuwetse al tote dat die gewonde seit dat hi niet en beseft verspelinge no hitte van bloede. Of vercoudt die stede met daerop te werpene couden borne. ende aysijn te gadere. ¶ Ende het siin sulke lieden die

seggen dat cout warm verhit.⁺ ende dat warm vercoudt. sine weten niet wat si seggen. want dat cout es. dat doet dbloet vlien. dwelke es onse naturlike hitte. ende warm water dat verhit. want gelike verblijt hem van sinen gelike. Die baertmakere en laet niet in couden borne. no die gene die cout heeft en verwarmt niet in couden watere.⁺ Alse .1. mensce hem dwaet in couden watere so sluten die porosse. dewelke siin dor nauwe gaetkinen in die huut. entie siin daer onse sweet dore comt. Ende om dat die siin besloten metten couden borne. so en mach geen naturlike hitte daer ute scieten. ende dus so dunct hem dat tcoude water verwarmt. Ende dat warm water ontdoet die porosse. ende dan so sciet daer ute die naturlike hitte. dus so en mach si niet verhitten die stede. also⁺ den mensce dunct in den winter die baedt in warmen watere hi hevet te coudere daeraf menichwerven. .2. dage daerna. Daer omme dwaet hem die ribaut in den winter met couden watere smorgens die qualike gecleet es of naect wille gaen. dus so slut hi dan sine porosse. dus so behout hi dan te bat sine naturlike hitte. Ende als .1. mensce. badet den zomer in couden watere ende hi vercout. daerna als hi gecleet es so heeft hi meer hitten dan hi hadde te voren eer hi ginc baden. Ende blijft hi in couden watere. hem salder af hongeren. ende dats om dat tcoude water drijft die natur-

+ C 49b.

1 De rest van dit Cap. ontbreekt in C en L.

+ G 106a.

+ B 140a.

+ G 106b.

+ G 106c.

[p. 140]

like hitte inwert in den lichame. welke hitte doet verteren die spise die in de mage es. dits al geproeft ⁺ende merket wel gi vindet waer. ¶ Ende alse dit bloet es gestremmet. so legt optie wonde die plaster van stoppen die genet siin in couden watere ende in aysine geminct te gadere. ende laet die plaestere niet daerop verwarmen. Daerna so legt optie wonde u rode pulver. ende geneset also u vorleert es. ¶ Ende voort wert gewijst hier na hoe mense sculdech es te genesene in misseliken steden eldre. Ende die dus hebben verloren haer bloet alst vorseit es alse gi versekert sijt dat si nemmeer en bloeden. so voedse met dranken ende met spisen die goet bloet maken alse capoene hoendren kiekine pertricen wedren vleesch ende ⁺daerin gesoden persiin ende daeraf gemaect .1. sover met doders van eyeren ende drinke goeden suveren wiin. dus ete ende

⁺drinke hi es al genesen metter hulpen van naturen. wien god die cracht heeft gegeven. want sonder hulpe van gode en heeft nature gene macht.

+ G 106d.

+ G 107a.

+ B 140b.