Cyrurgie

Cap. 7.
¶ Va(n) muse(n) of zenewe(n) gewo(n)t in den pistel va(n)de(n) arme(n)³⁾.

Eest datmen wont enen mensce in den pistel van den

arme of eldre ende dat dwers⁺ der muus. dat es groete avonture vanden live. ende merder dan die arm al of ware geslagen. ende dats om die wedertreckinge. vanden zenewen. dwelke torment den gewonden doet spasmeren. ende dats⁺ .1. teken vander doot. Want die musen siin gewrocht van dradekinen vanden zenewen. ende van herden vlesce vanden herssenen ende vander herten als u vorleert es int capittel van dootwonden. ¶ Ons leren oude mesters van salerne. alse die zenewen siin ontwee geslegen dweers datmen die enden vanden zenewen bescoude met enen gloyenden instrumente⁴⁾. ende wacht dat gi niet en comt ant vleesch so gi best moget. want dat bernen sal die⁺ zenewen delivereren doen van haren humoren die si tote hem trecken bi haerre beseffelijcheit. Want galienus seit. die geesten entie humoren. die lopen altoes⁺ ter onsochter steden [ende aldus seyt hijt in latijn ad locum dolorosum confluunt humores G]. Ende legt optie wonde dit plaester ge-

3) G: Vanden wonden inden arm pistel der muus. L: Van wonden die vallen inden pestele.

+ B 141d.

+ G (3)c.

4) In G en L schetsen van een brandijzer.

+ G (3)d.

+ L 167b.

[p. 146]

maect. ¶ Nemt tectiken die hoofden af gedaen ende suvertse vander erden die si ane hebben. dese tectiken so stampt metten witten vanden eye. ende legt dit plaester optie wonde. dit sal die zenewen doen vergadren naerder dan enech ander plaester. dits optie zenewen geseit die dwers gewont siin of ontwee. Maer die zenewen die gespleten ⁺siin of es die wonde lanx. die en heeft gene noot van gebernt te sine. Ende wacht die gewonde zenewe van warmen watere. want het soude die zenewen verrotten. want die zenewen siin gewassen van wacheiden. welke wacheit heeft bider coutheit te gadere gewrongelt die zenewen over al den lichame vanden mensce. ¶ Nu hort hier .1. exempel dat mester galienus orcont. Een man was gewont in sinen vinger met enen instrumente als .1. naelde. die huut vanden vingere verherdde entie wonde sloet. die vinger swoer hem so zere dat hi niet en conste geduren. Hi ontboet enen meester ⁺diere op leide plaestren die vet waren. die vinger hi vertechde. die zieke spasmeerde. ende was doot binnen .7. dagen. Ende hadde hire op geleit dat die wonde ontdaen hadde. dat dmes hadde mogen comen ute. hine hadde niet gestorven. ¶ Waerbi die meesters van medecinen die raden datmen wachte die wonde in zenewegen steden. van warmen watere ende van couden watere. ende van oliën. het en ware gerechte

⁺olie van rosen gemaect van groenre oliën van oliven. dat siin van oliven die niet ripe en siin of van oliën van nokernoten. ¶ Eist dat enech mensce wert gesteken met ere naelden of dies gelike in sine zenewen. so legter op terbentine gespreit op .1. linen cleet ende dat warm. dat salse zere gesmieden.⁺ ¶ Noch maect .1. plaster dies gelike van euforbiën ende van wasse. ¶ Noch .1. ander. Nemt galbanum. armoniacum. cerapinum. oppopanacum. dit mingt wel overeen. dits goet optie steke van naelden. van griffiën. van elsenen ende des gelike. ¶ Ende sulke meesters siin alse meester lancfranc die willen aldus voortgaen. si raden alse die wonde es dwers in den arm. Eist dat in die muus vanden arme die pistelen siin ontwee of die zenewen datmen die enden vanden zenewen naye tegadere met .1. driecanter naelden. Ende dat men legge op den naet pulver van levenden calke ende olibanum ende vanden bloede van⁺ draken alsoet wijst int capittel vanden nayene. Ende eist dat die wonde daer met verstormt. so willen si dat men den naet ontwee snide. ende dat men die wonde giete al vol warmer oliën van rosen⁺ geminct met doders van eyeren. Ende eist dat het wert bloedende alsoet gerne pleget. want daer siin vele adren ende arteriën daer af si zere es tontsiene. dat ware quaet te stremmene sonder met berne. Men mach qualike wonden die armen. men moet zenewen ende adren ende arteriën wonden. mer boven alle dese so es men sculdech tontsiene van spasmen. dewelke vreselijc es alsoet gescreven staet int capittel vander spasmen. ¶ Ende gi moet oec manierlike binden⁺ dese wonde ende an elke side besmeren met deser zalven. dewelke weret die humoren dat si niet en lopen ter wonden. het en ware datter te vele waren entie waren

+ G (4)a.

+ G (4)b.

+ B 142a.

+ G (4)c.

+ G (4)d.

+ L 167c.

+ G (5)a.

[p. 147]

starc. Maect deze zalve aldus¹⁾. Nemt bole van ermeniën .½. Ʒ. olie van rose .2. Ʒ. aysiin. dese maect also u vorleert es maken die witte zalve die bolen wel cleine gepulvert in .1. motalen mortier. dan doeter in .1. luttel oliën ende wrivet wel. daerna met .1. luttel aysiins. ende doet dus wrivende dat si slechte zalve. Dit es geseit optie wonden die mogen vallen in die pistele vanden armen. [oft in dye muse vanden armen. G] of in den ellenboge. of om tende

⁺in dyen of in benen onder tknie. ⁺Of om tende in allen steden daer musen of zenewen of adren of arteriën of corden siin. die den zenewen hulpen haren last dragen. welke zenewen niet en mogen haren last dragen bi haerrer groeter beseffelijcheit. want die corden en beseffen niet dies gelike. ¶ Ende eist datmen enech been slaet ontwee dwers. so moet men studeren datmen dat led ontwee legge op .1. effen velt of plaetkijn of spaenkijn²⁾. die dat been houden dat niet en mach verporren³⁾. anders so en vergadert niet. Ende studeert dat gi den gewonden legt so sachte dat hi ende sine wonden rusten mogen. Ende heilt die wonde als ⁺u vorleert es altoes smerende⁴⁾ ende dwaende met warmen⁺ wine. ende daerna wel drogende met stoppen of met linen cledren.

1) L: Unguentum defensivum

+ B 142b.

+ G (5)b.

2) G: spalken

3) G: dye dat been effene houden effene liggende die dat niet mach verkeret

+ L 167d.

4) G en L: zuverende

+ G (5)c