Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

 

Inhoudsopgave

[Deel 4] Uittreksel uit de statuten

Regelen voor de uitgaven der Linschoten-Vereeniging

Voorrede

Inleiding

De zes kaarten van het Itinerario

De 67 capittels

De vier ongenummerde hoofdstukken

De ‘vraghen ende antwoorden’

Het ‘seker extract ende sommier’

Registers op de inleiding

Reys-gheschrift Aenden hoogh-geboren vorst ende heere Mauritz gheboren Prince van Orangien,

Ad Io. Hvg. Linscoti vm in detectionem freti arctici vaigats barbaris, ab eo nassovy nuncupati.

Ad lectorem de nova versus arcticum inventa navigatione, per d. Iohannem Hvgonem a Lynscoten.

Op de Noordtsche ondeckinghe van Ian Huyghen van Linschoten. Sonet

Ander Sonet totte selve.

Aen Ian Huyghen van Linschoten, op 't ondervinden ende vernemen van Vaygats. Sonet.

Aen mijn heeren, mijn heeren de superintendente raden vande admiraliteyten in Hollandt, Zeelandt, ende West-Vrieslandt, tot lof vanden Aucteur. Ode.

Sommige derouten ofte coursen vande navigatie ende vaert, so van Portugael naer Indien, als van Indien weder nae Portugael; Dat eerste Capittel. Vande Derouten ofte Coursen vande voyage van Portugael naer Oost-Indien.

Dat 2. Capittel. Roteiro ofte Deroute, dat zijn de coursen vande vaert van Oost-Indien, uytgetrocken ofte gheappoincteert door des Coninghs Piloot, Diego Affonso, Portugees.

Dat 3. Capittel. De Navigatie vande Cabo das Correntes nae de drooghten, ghenaemt Os baixos da Iudia, ende van daer nae Moçambique .

Dat 4. Capittel. De Navigatie van Moçambique naer Indien toe .

Dat 5. Capittel. Deroute ofte de Navigatie ende Coursen van Lisboenen naar Oost Indien, gheappoincteert door des Coninghs Stuerman, Vincente Rodriges de Lagos, Portugees .

Dat 6. Capittel. Om met dese Schepen te seylen van Goa naer Cochijn toe .

Dat 7. Capittel Deroute ofte die Coursen vande Navigatie van Cochijn naer Portugael, beschreven door den selfden Piloot Vincente Rodriges de Lagos .

Dat 8. Capittel. Die Coursen ende Navigatie van Indien naer de Cabo de bona Esperança toe, door een ander Portugesche Piloot ofte Stuerman aengheteijckent.

Dat 9. Capittel. Die Navigatie vande Monte Delijn naer Portugael, 'twelcke is den vernaemsten bergh gheleghen in Indien, te weten: op de custe van Malabar 6 mylen van Cananor noordwaerts, ende van Goa 61 mylen zuydwaerts.

Dat 10. Capittel. Vande rechte teijckenen ende kennisse van de Cabo das Correntes, ende d' Ey landen As Ylhas Primeiras, van alle de Havens, ende custe tot Moçambique toe.

Dat 11. Capittel. Deroute ofte die Navigatie ende Coursen van uyt Indien nae Porto Piqueno de S. Iago, (dat is de cleyne haven van S. Iacob, 'twelc de mont van de Revier Ganges is,) ghelegen in 't Coninghrijck van Bengalen, &c.

Dat 12. Capittel. Een ander deschriptie vande selfde vaert ende coursen van Indien na Porto Piqueno ofte de cleyne haven van Bengalen door een ander Piloot aengheteijckent, breeder ende correcter verhaelt, met alle die gelegentheyt ende streckinghe van dien.

Dat 13. Capittel. De Navigatie ende Coursen van uyt Indien nae de Haven van Aracan toe, 'twelck is den selfden wegh die men doet naer die Porto grande, ofte Groote haven , gheleghen in 't landt van Bengalen.

Dat 14. Capittel. Die Navigatie en coursen van uyt Indien nae de Haven van Martavan toe, gelegen int Coninghrijck van Pegu, met alle die gheleghentheyt van dien.

Dat 15. Capittel. Deroute ofte die Navigatie van Cochijn uyt Indien naer Malacca toe.

Dat 16. Capittel. Een ander breeder verclaringhe van de Navigatien ende Coursen, om te seylen van Goa uyt Indien naer Malacca, met alle die streckinge ende gelegentheyt van dien.

Dat 17. Capittel. Om te seylen van Pulo Sambilaon af door t' groote Cannael naer Malacca toe.

Dat 18. Capittel. Deroute ofte de Coursen vande Navigatie van Malacca naer Goa, met alle die streckinge ende ghelegentheyt van dien op 't breest verclaert.

Dat 19. Capittel. Beschryvinge van alle die Havens, plaetsen, Custen ende drooghten vande oost ende zuydt zyde van 't Eyland Seylon, met haer hooghten, coursen, streckinghe ende gelegentheyt van dien, met die Navigatie daer langhs heenen, tot die Fortresse van Columbo toe, daer de Portugesen haey residentie houden.

Dat 20. Capittel. Die Navigatie ende rechte Coursen van Malacca af nae Macau in China, met alle die gheleghentheyt vande selfde vaert alles in 't breedt ende op 't correctste aenghewesen.

Dat 21. Capittel. Die Navigatie ende Coursen van uytet Coningh-rijck van Sion naer China toe, met die gheleghentheyt van dien.

Dat 22. Capittel. De navigatie ende Courssen van 't Eylandt Pulo Condor af, tot de Haven van Sian toe.

Dat 23. Capittel. De Navigatie ende Coursen vande Haven van Camboja af , tot het Eylandt van Pulo Tymon ende die Pedra branqua toe.

Dat 24. Capittel. De Navigatie ende coursen van uyt de Haven van Macau in China, nae 't Eylandt van Pulo Tymon, ende die Straet van Sincapura toe.

Dat 25. Capittel. Deroute ofte de Navigatie ende Coursen van Malacca af na Sunda toe, gheleghen in 't Eylandt van Java major, met alle die gheleghentheyt ende streckinghe van dien op 't correctste verclaert ende aenghewesen.

[Kaarten]

[Deel 5] Uittreksel uit de statuten

Regelen voor de uitgaven der Linschoten-Vereeniging

Dat 26. Capittel. Deroute ofte die Coursen vande Haven Bantam af, tot die Haven van Calapa, diemen noemt Sunda Calapa , beyde Havens gheleghen aende noordtzyde van 't Eylandt Java major.

Dat 27. Capittel. Deroute ofte die Coursen van 't Eyland Pulo Tymon af, naer de Haven van Sunda toe int Eylandt Java Mayor.

Dat 28. Capittel. Deroute ende Coursen langhs de Custe van Samatra heen, te weten van de buyten zyde, beginnende van 't uyterste eyndt, gheleghen op 5 graden, aende noordtzyde vanden Aequinoctiael, tot die Straet van Sunda van 't Eylandt Java major toe, met alle die gheleghentheyt van dien.

Dat 29. Capittel. Om te seylen van Calapa uyt het Eylandt Java major naer China toe, met alle die Coursen ende streckinghe vande selfde Navigatie int particulier verclaert.

Dat 30. Capittel. Die Navigatie ende Coursen, midtsgaders de deschriptie van d'Eylanden van Canton, met alle de Custe, hoecken, Havens ende Eylanden vant Coningh-rijck van China tot Liampo ende Nanquin toe, met alle die streckinghe ende gelegentheyt van dien, op 't breetste ende correctste verclaert.

Dat 31. Capittel. Beschryvinghe van een voyage ofte Schipvaert, ghedaen door een Portugesche Stuerman, van Liampo af tot Iapon toe, in een Soma Chinchea, (dat is: een Schip van Chincheo) met de verclaringe vande Custen van Bungo , Miaco , Cacay , ende van 't Eylandt Toca , altesamen landen van Iapon, met alle de Coursen, streckinghen, ende gheleghentheyt van dien.

Dat 32. Capittel. De Navigatie ende Coursen van Lampacon af, ('twelck is gheleghen by Macon, aende Custe van China) nae het Eyland Iapon, tot het Eylandt Firando toe, met alle die streckinghe ende gheleghentheyt van dien, van een ander Piloot aengheteeckent.

Dat 33. Capittel. Een voyage ofte reyse gedaen door een Portugees Piloot, met een Soma, dat is: een Chijns Schip, van Macau af uyt China, naer 't Eylandt van Iapon ende 'tlandt van Bungo toe, met alle de Coursen ende gheleghentheyt vande selfde vaert.

Dat 34. Capittel. Een ander beschryvinghe vande Navigatie ende Coursen vande Haven van Macau af, langhs 'tlandt van China heen, naert Eylandt Fyrando, ende d'omligghende Eylanden toe, tot die Haven van Umbra , gheleghen aende Custe van Iapon, met verclaringe van andere Havens daer ontrent ghelegen, daermen handel en traffijcke drijft, met de gheleghentheyt van dien.

Dat 35. Capittel. Een corte waerschouwinghe ende onderrechtsel vande vaert van Macau uyt China af, naer Iapan, ende 'tEylandt Cambexuma , tot de Haven van Langhesaque ofte Nangesache toe, welcke is de gheen die huydens daeghs aldermeest vande Portugesen ghefrequenteert wordt, met alle de Coursen ende streckinghen op 't cort verhaelt, door een expert Piloot ende bedreven Stuerman, met verclaringhe vande winden, Tuffon ghenaemt.

Dat 36. Capittel. Een voyage ofte Schipvaert, ghedaen van Macau uyt Chyna af, nae de Haven van Langasaque ofte Nangasache in 't Eylandt Iapan met het Schip Sancta Crus, waer van Capiteijn was eenen Portugescher, met namen Francisco Pays, ende Constapel van dien, eenen Dirrick Gerritszoon, Burgher deser Stadt Enckhuysen , in het Iaer 1585 met alle de coursen ende gheschiedenisse alles gheappoincteert ende aengheteeckent door den Piloot, ofte Stuerman van 't selfde Schip ende vaert .

Dat 37. Capittel. De rechte kennisse van 't Eyland Meaxuma, so by de diepten, als by 't fatsoen ende opdoeninghe van 't landt, met een onderrechtinghe van de incomste ende rechte coursen om te loopen in de Haven, ende op de Ree van Langasaque ofte Nangasache, gheleghen in 't landt van Iapan.

Dat 38. Capittel. De Navigatie ende rechte Coursen om te seylen van 't Eylandt Meaxuma af, nae de Haven van Cochinochij ende nae Facunda , met alle de streckinghe ende gheleghentheyt van dien.

Dat 39. Capittel. Een instructie ende sekere onderwysinghe vande Navigatie ende Coursen van uyt de Haven van Langasaque ofte Nangasache af tot de Cabo de Sumbor, aende custe van Chyna, ende so voorts nae Macau in Chyna, alwaer de Portugesen haer residentie houden.

Dat 40. Capittel. Een ander voyage vande Haven van Langasaque af, naer Macau toe, 'twelcke is van Iapan naer China, met sommighe verclaringhe ende gheschiedenisse by 't Eylandt Goto, ende die gheleghentheyt vande Havens van dien, ghedaen int jaer 1584 door een Portugesche Piloot ofte Stuer-man.

Dat 41. Capittel. Een ander voyagie ghedaen van uyt de Haven van Langasaque, van het Eylandt Iapan naer Macau in Chynen, in 't Schip Sancta Crus, waer van was Constapel Dirrick Gerritsz. van Enchuysen, int jaer 1586 met alle de Coursen ende gheschiedenisse van dien, door den Piloot van het selfde Schift ende vaert aengheteijckent .

Dat 42. Capittel. Een instructie ende breede verclaringe vande vaert van het Eylandt Fyrando uyt Iapan af, naer de custe van China toe, tot de Haven van Macau, met alle de Coursen, streckinghe, ende gheleghentheydt van dien, seer correct gheapoincteert ende aengewesen, door een Portugeschen Piloot ofte Stuerman.

Dat 43. Capittel. Een verclaringe om te loopen uyt ende in, door die Canalen ende gaten van tusschen d'Eylanden ende Clippen van Macau, met alle de merck-teyckenen ende rechte kennisse van dien, om daer door te seylen tot in ende uyt de Haven van Macau, etc.

Dat 44. Capittel. Van 't loopen vande stroomen ende wateren, op de vaert ende weck van Malacca na Chyna toe, op den tijt van de Monson ofte conjunctie, datmen van Malacca nae Chyna vaert.

Dat 45. Capittel. Vande waterstroomen van alle de contreyen, van Malacca af, alle de custe ende vaert langhes na Chyna, Iapon ende Nanquijn toe, ende op wat tyden ende daghen van 't iaer, etc.

Dat 46. Capittel. Vande ghetyden vande wateren, van 't vloeyen ende ebben by de daghen ende uren vande Maen inde Haven van Macau in China, met de hoochte vande selfde haven by experientie ondersocht door een expert Piloot ofte Stuerman.

Dat 47. Capittel. Vande teijckenen ende Prognosticatie, vande tyden, weder ende wint, aen de gheheele Custe van Chyna, ende op de vaert na Iapan toe.

Dat 48. Capittel. In wat maenden ende daghen datmen tempeesten ende onweder is verwachtende aende Custe van Chyna.

Dat 49. Capittel. De tyden van 't goet weder aende Custe van Chyna.

Dat 50. Capittel. Een instructie ofte corte onderwysinghe vande Navigatie ende coursen van Macau uyt Chyna af, nae het landt van nieu Spaengien, met alle de streckinghe ende gheleghentheyt vande selfde vaert.

Dat 51. Capittel. Een waerachtich verhael ende verclaringhe vande Navigatie vande Eylanden Los Lucones ghenaemt, af nae de Haven van Acapulco in nieuw Spaengien, ende hoe men de selfde vaert soude moghen doen van Macau uyt Chyna af, met een vermaninghe vande profyten ende verdiensten aende goederen ende Waren van Chyna, met die Streckinghe ende Coursen, tijdt, ende mylen van dien, alles in 't particulier aenghewesen om te ondersoecken.

Dat 52. Capittel. Een verhael ende warachtighe beschryvinghe, ghedaen door eenen Francisco de Gualle, Spaensch Capiteijn ende Piloot, aen zijn Excell. den Viçeroy van nieuw Spaengien ende Mexico , van een Voyage ofte Schip-vaert, door den selfden ghedaen, (te weten) van uyt de Haven van Açapulco van nieu Spaengien, nae d'Eylanden vande Lucones ofte Phelippinas, tot in de Haven van Manilla, ende van daer tot inde Haven van Macau, in 't lant van Chyna, ende wederom van uyt Macau nae de voorsz. Haven van Açapulco toe, met alle de coursen ende gheschiedenisse op de selfde Voyage, seer correct ende in 't particulier verclaert, welcke reyse voleyndt is in 't jaer 1584.

Dat 53. Capittel. Die Navigatie ofte vaert vanden selfden Francisco Gualle, van uyt de Haven ende Ree van Manilla af, tot die Haven van Macau in China toe, met alle de Coursen ende gheleghentheyt van dien.

Dat 54. Capittel. De Navigatie ofte vaert vanden voorseyden Gualle, van uyt de Haven van Macau af, naer nieuw Spaengien toe, met alle de Coursen ende gheleghentheyt van dien, met andere notable ende gedenckweerdighe dinghen, belanghende de selfde voyagie, en tot verder versoeckinge, etc.

Conclusie.

Dat 55. Capittel. Een relaes ofte verhael van een Voyagie ofte Schip-vaert, ghedaen door den Piloot Nuno da Silva, voor zijn Excell. den Viçeroy van nieu Spaengien , den 20 Meye Anno 1579, binnen die Stadt van Mexico, van waert ghesonden is gheweest aenden Viçeroy van Portugaels Indien , waer inne verhaelt wordt die Coursen ende gheschiedenisse vande vaert van Françoys Draeck, die hem (belyder) ghenomen hadde by de Eylanden van Cabo Verde, ende alsoo met voerden, door die Straet van Magallanes, tot die Haven van Guatulco in nieu Spaengien daer hy hem weder liet varen.

Vermaninghe tot den leser.

Dat 56. Capittel. Inden eersten, die Deroute ofte Navigatie van den hoeck van van Cabo Verde af, naer Brasilien toe, met alle de rechte coursen ende kennisse vande custe ende Havens van Brasilien, tot die Revier ghenaempt Rio de la Plata toe, met alle de ghelegentheyt van dien.

Dat 57. Capittel. De Navigatie ende Coursen naer de Haven ofte Bay ghenaemt A Bahya de Todos os Santos, ofte van Alder-heyligen, gelegen aende voorsz. Custe van Brasilien.

Dat 58. Capittel. De Navigatie om te seylen naer de Revier, Rio dos Ilheos, (dat is: de Revier vande Eylandekens,) gheleghen aende selfde Custe van Brasilien.

Dat 59. Capittel. Om te seylen naer de Haven Porto Seguro, dat is: de seeckere Haven, ghelegen aende selfde Custe van Brasilien.

Dat 60. Capittel. Om te seylen naer de Haven ghenaemt Bahya do Espirito Santo, (dat is: de Bay van den Heylighen Gheest,) ghelegen aende selfde Custe van Brasilien.

Dat 61. Capittel. Om te seylen vande Bay van Spirito Sancto af, tot de Bay, Bahya de San Vincente genaemt.

Dat 62. Capittel. Om te seylen van Cabo Frio ofte den couwen hoeck af, naer de Revier van Rio de Plata, ofte de Revier van 't Silver, met alle de gheleghentheyt van dien.

Dat 63. Capittel. De Navigatie ende Coursen om te seylen van 't Eylandt La Gomera (een van d'Eylanden van Canarien,) af, naer de Antillas ofte voor Eylanden van Spaensch Indien, ende van daer af naer de Custe van 'tvaste landt, te weten, naer Cartagena, Nombre de Dios, ende de Navigatie van daer af naer de Havana ende 't Canael van dien, ende soo voorts naer de vlaemsche Eylanden ende Spaengien toe, etc. met alle de gheleghentheyt van dien, naer apponctiment ende beschryvinghe vande Spaensche Stuer-luyden ende Pilooten vande selfde vaert.

Dat 64. Capittel. De Coursen ende rechte kenteyckenen van het Eylandt La Desseada af, tot het landt ende Custe van Cartagena, Nombre de Dios, nieu Spaengien, ende van 't Canael van Havana, etc.

Dat 65. Capittel. Om te seylen van het Eylandt La Desseada af , naer het Eylandt van Porto Riço toe, door 't Canael ghenaemt De passagie.

Dat 66. Capittel. De gronden ende diepten by de Custe ende contreyen van nieu Spaengien.

Dat 67. Capittel. De Coursen ende rechte kennisse vande Navigatie, ende vaert vanden hoeck genaemt Cabo de Lopo Gonsalues af, tot de Revier van Congo ende Angola zuydtwaerts aen, aende custe van Guinea ende Aethiopien, met alle de streckinghe ende gheleghentheyt van dien.

Hier naer volghen de graden ende

De havens ende plaetsen gheleghen

Hier naer volcht een instructie

Sommighe vraghen ende antwoorden, seer nut ende oirbaer te weten, voor alle Zee-varende luyden .

Aende welgheborene vermoghende, Edele, Erntfeste,- Hooghgeleerde, Wyse ende voorsienighe Heeren, mijn Heeren de Staten vande Landen van Hollandt ende West-vrieslandt.

Een seecker extract

Dat eerste Capittel. Vande Renten, Domeynen ende incomsten des Coninghs, van zijn Coninghrijcken van Spaengien, Napels, Cecilien, Arragon, etc. ende van alle zijn heerlijckheyden, behalven het Coninghrijck ende Iurisdictie van de Croone van Portugael, die wy daer naer op haer selven sullen relateren, met alle net ghene meer dies beroerende is.

Dat tweede Capittel. Verclaringhe van de Alcavalen, ende Tercias, ofte derde penninghen, diemen in Spaengien betaelt.

Dat 3. Capittel. Een cort verhael vande notabelste dinghen, gelegentheyt, ende incomste van 't Coninghrijck van Portugael, eertydts Lusitanea ghenaemt.

Dat 4. Capittel. Vande Iustitie ende regieringhe van Lisbonen ende Portugael.

Dat 5. Capittel. Vande jaerlijcksche oncosten van het Coninghrijck van Portugael.

Dat 6. Capittel. Vande Stadt Lisbonen.

Dat 7. Capittel. Een cort relaes van de Coninghen van Portugael, tot op Philippus, Sone van Carolus Quintus, Rooms Keyser, die 't nu jeghenwoordigh onder zijn gewelt en gebiet heeft.

Dese navolghende caerten moeten ghebonden wesen in d'Itinerario ofte 't Eerste Deel verhaelt, ofte oock wel in 't Tweede Deel int Reijsgheschrift bij de navigatien, nae 't ghelieven vanden cooper byde aangewesen pagien ofte folien, als volcht.

Register ofte Tafel vant Reysgheschrift ofte de Navigatie der Portugaloysers ende Spaengiaerden, van die tot huydens daeghs bekent ende ontdect zijn.

Bibliographie en lijst van aangehaalde literatuur Bibliographie

Lijst van aangehaalde literatuur

Registers op het Reysgheschrift van Jan Huyghen van Linschoten