Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 18. Capittel.
Deroute ofte de Coursen vande Navigatie van Malacca naer Goa, met alle die streckinge ende ghelegentheyt van dien op 't breest verclaert.

Scheydende van Malacca naer Goa ofte Indien, soo is den besten⁺ cours te seylen een mijl en anderhalf, de Custe van Malacca langhes heen, altoos int ghesicht houdende de struijcken ende t'onderste van de boomen die op 't landt staen, te weten tot Pulo Parcelar toe; men heeft alhier vande 16 tot 27 ende 28 vadem diepten, sult gheadverteert wesen beneden de 14 vadem niet te⁺ passeren, aen d'een noch aen d'ander zyde; loopende van uyt Malacca af tot ontrent derde half ofte drie mylen, so heeftmen twee ofte drie drooghten van steen ende Klippen (ontrent een half mijl t'Zeewaert in steeckende) liggen, recht teghens over de Cisterno¹⁾⁺ ofte sConincx back ghenaemt, van de Portugesen Tanque del Rey²⁾ geheeten; Van gelijcken sult u wachten van te ghenaken den inwijck vande Cabo Rachado, (welcke Cabo leijt op 2½ graden aende selfde custe van Malacca, noordtwest ten noorden af 10⁺ mylen) soo veel vande zuijdtoost zyde als vande zyde van 't noordwesten,⁺ en compter op gheen mijl naer by 't landt, als gheseyt is; alhier so heeftmen een goede mijl weeghs tot anderhalf toe, tprincipaelste van 't Cannael tot Parcelar toe.

+ Coursen van Malacca nae Goa.

+ Vermaninghe van niet beneden de 14 vadem te passeren.

1) Cisterna (Port.) = ondergrondsch regenwater-reservoir.

+ Omtrent drie mylen van Malacca liggen 3 drooghten.

2) De naam komt nog op de 18de-eeuwsche Nederlandsche kaarten voor; Valentijn, in zijn ‘Nette beschrijving van Malakka’ (Oud en Nieuw Oost-Indiën, V, 1) maakt er echter geen melding van.

+ Tanque del Rey.

+ Cabo Rachado leijdt op 2 een half graden.

[p. 80]

⁺ Comende by Pulo Parcelar, ende begerende de drooghten dwers over te loopen, sult u ontrent twee mylen van Pulo Parcelar afhouden, overmidts datter vande custe van Parcelar een bancke af steect, streckende tot ontrent een half mijl in Zee, wesende als geseyt is, tot ontrent 2 mylen van het land af, om over de drooghten te passeren; zijnde mettet wassen van het water, soo sal u Pulo Parcelar blyven int oosten, ende mettet vallen vant water int oost noordoosten, waerom u noodigh is goede opsicht te hebben mettet ghety, op dattet u niet en bedrieghe; Comende op deser manier in dese contreye, sult west noordtwest aen loopen, u altoos naer d'een ofte d'ander zyde houdende, naer dattet ghety loopt; ende soot saecke waer dat ghy quaemt (int dwers over loopen) te sien Pulo Parcelar, so ist goet dattet u blijft int oosten ende oost ten zuyden; ende komende ten half weghen naer d'Eylandekens⁺ van Aru toe, (ghelegen dicht aende custe van Samatra op 3 graden, te weten west noordtwest 30 mylen van Malacca) al ist dat u Pulo Parcelar alsdan blijft tusschen 't oost zuijdtoosten, ende oost ten zuyden, soo hebt ghy niet teghenstaende eenen goeden cours, in voegen dat komende naer Pulo Parcelar, soo ist goet⁺ datmender met over een comt, oost noordtoost ende west zuijdwest, dit is te weten twee mylen daer van af: maar int afwijcken naer d'Eylanden d' Aru toe, so ist best dattet u blijft int oost ende oost ten zuyden, wesende int ghesicht vande voorschreven Eylanden⁺ d' Aru, u houdende naer 't groote Eylandt van d' Aru toe, moechter op een myl ofte twee naer by komen soo dicht alst u belieft: want is daer rontom diep ghenoegh; die diepten diemen sal vinden by de voorschreven drooghten, loopende door 't Cannael, sal wesen vande 10 tot 21 vadem, doch sult weynigh worpen¹⁾ van 21 vadem hebben, ende die meeste diepten diemen heeft door⁺ 't Cannael loopende is 12. 13. 14. 15. 16. 17 vadem; ende al ist schoon dat ghy komt op de 10. 9 ende 8 vadem drie ofte vier worpen, te weten van kleijn, fijn, ende swart sant ofte moddergrondt, is evenwel eenen goeden cours: want sult terstont weder op 12, 13, 14 vadem komen; hebbende dese diepte ende gront, ende doende dese cours als geseyt is, al ist dat ghy sommige worpen van kleijn, fijn, wit sant crijght, ist noch al eenen goeden cours: maer so ghy grof sant ofte schulpen crijght, so weet dat ghy buyten 'tCanael zijt; weest op u hoede, dat soo wanneer ghy de

+ Coursen om dwers over de drooghten te loopen.

+ d'Eylandekens van Aru lighen dicht aende Custe van samatra op 3 graden.

+ Vermaninge om na't groote Eylandt d'Aru toe te houden.

+ [34a]

1) D.w.z. worpen met het lood.

+ Diepten vant Cannael.

[p. 81]

gront van swarte schulpen, ende grof sant vindt, dat ghy weder⁺ kleijn, dun, swart sant ofte modder gaet soecken: want de gront van grof sant ende schulpen is buyten 't Canael, daerom sult in alles goet advijs hebben, het loot ghestadigh uytworpende, om u⁺ te verseeckeren; is oock goet met twee looden te diepen, te weten: van elcke zyde van 't schip een, met goede opsicht ende wacht, ende u Anckers altoos ghereet te hebben, met een Cabel van 12 of 15 vadem bots¹⁾ , soo 't noodigh waer, om u daermede te helpen;⁺ Nu om dat wy hier veel reysen mentie maken van Pulo Parcelar, so hebbe alhier by willen voeghen waer ende op wat hooghte 'tselfde gelegen is, hoe wel dattet genoegh inde Pas-caerten afgheteyckent staet; 'tis een landt 'twelcke eenen hoeck maeckt, in ghelijckenisse van een Cabo, gheleghen aende selfde custe van Malacca, te weten by de 15 mylen noordwest ten n. daer van af, op de hooghte van 3 graden ruijm; oock mede doe u gedencken dat nemende⁺ uwen wegh van Pulo Parcelar af, naer d'Eylanden d'Aru toe, comende ter halver wegen, so moet u Pulo Parcelar blyven int oosten ende oost ten zuyden, ende wat naerder d'Eylanden komende, so blijft u Pulo Parcelar bynaest int oost zuydtoosten; dit⁺ is te weten als ghy d'Eylanden begint te ghenaken: want loopende op dese manier hebt eenen goeden cours, ende zijt verseeckert en vry vande drooghten, ende soo ghy dese drooghten inder nacht over loopt, so sult des daeghs 'tlandt mercken als boven, hebbende eenen goeden wint, altoos acht hebbende op de ghetyden van⁺ 't water, op dat het u niet en bedrieghe, en aen d'een ofte d'ander zyde drijft: want de stroomen alhier seer sterck loopen²⁾ , soo wel int vloeyen als int ebben, u in als³⁾ conformerende naer 't ghety, doende uwen cours in sulcker voegen, dat ghy altoos 'tloot moecht uyt worpen.

Als u 'tvoorschreven groote Eylandt d'Aru int zuijdwesten⁺ blijft, wesende ontrent twee mylen daer van af, so sult ghy u stellen mette Pulo Sambilao recht over een, in voeghen dat ghy niet en wijckt ofte vervalt vande Eylanden af, naer de zyde van Samatre toe, uwen cours als gheseyt is, vervolgende naer Pulo Sambilao toe, sonder yet te vreesen, om dat de Monson

+ Teijcken alsmen buyten 't Cannaels is.

+ Waerschouwinge vande gront buyten 't Cannael.

1) Bochts. D.i. 12 of 15 vaam kabel klaar om uit te loopen.

+ Beschryvinge van Pulo Parcelar.

+ Pulo Parcelar leydt op 3 graden ruym.

+ Teijckenen alsmen vry vande drooghten is.

+ Vermaninge om acht op de ghetyden te hebben.

2) Een bewering die omtrent onbekende parages haast immer wordt geuit en is terug te brengen op de ervaring dat men de onjuistheden van opvolgende plaatsbepalingen aan stroom toeschrijft inplaats van aan de gebrekkigheid der kaarten en de onnauwkeurigheid van het gegist bestek.

3) Lees: alles.

+ Hoemen aengaen sal als het Eyandt d'Aru int z.w. blijft

[p. 82]

ofte den tijt van de winden alsdan van over 't landt nae de Zee toe waeyen, ende somen hier in onachtsaem waer, soude groot⁺ achterdeel ende verhinderinge inde reyse konnen doen; de diepten⁺ ende gront diemen heeft van d'Eylanden d'Aru naer Pulo Sambilao toe, is van 27 tot 40 vadem modder gront, ende op sommighe plaetsen sant; ende loopende byde Eylanden d'Aru, so heeftmender van de 40 tot 50 vadem diepten; Van dese Eylanden Pulo Sambilao af, naer d'Eylanden van Pulo Pinao¹⁾ toe, sult altoos langes 'tlandt heen seylen, sonder daer af te⁺ wijcken, u wachtende van een bancke (gheleghen recht tegens over 'tlandt ghenaemt Baruas²⁾ , tusschen Pulo Sambilao ende Pulo Pinao) is van modder-gront, ende segghen datmen daer⁺ drie vadem diepten op heeft, sult u altoos mettet loot behelpen, onder de 15 vadem naer 't landt toe niet passerende, noch boven de 30 vadem t' Zeewaert, om dieswille dat de buyen alhier altemets⁺ van over 't landt (uytet gheberchte van Queda³⁾ komen vallen) uyten n.o. ende n.n.o. en somtijts noch scherper, by wylen wel ruymer lancks de Custe loopende, als gheseyt is; sult uwen vaert sonder schromen moghen doen, vande custe van het Eylandt Samatre, daermen in dese Monson aldermeest voor vreest, daerom sult uwen cours doen sonder van het landt af te wijcken, te weten tot d'Eylanden van Pulo Pinao toe, daer by wesende ofte op de hooghte ende lenghte van dien, ende de Monson (dat is: de winden die alsdan regneren en u favorabel zijn) krygende, moecht dan wel van het landt afwijcken, u best altoos doende⁺ om te loefwaert van Pulo Pera⁴⁾ te passeren, twelcke eenen goeden cours is: maer so u de wint diende om te gaen verkennen tEylandt van Pulo Batum⁵⁾ , is noch beter: want moecht van hier af uwen cours nemen na het Canael, van op de 7½ graden⁶⁾ : maer de Monson cryghende als boven, al ist wat te rugge, sult⁺ den tijt verliesen: want de Monson somtijts int eerste scherp is, ende begint daer nae allenskens te ruymen, gelijck alsmen het land ende custe afwijckende is.

Op dese cours sult ghy loopen naert Canael van op de 7½

+ De diepten van d'Aru tot Pulo Sambilaon is van 27 tot 40 vadem.

+ [34b]

1) P. Pinang; zie p. 74, n. 1.

+ Waerschouwinge voor de bancke Barvas.

2) Op kaart van Sumatra in Valentijn V(1); Bazuas.

+ Beschryvinge van Barvas.

+ Buyen uyt 'tgheberghte van Queda.

3) Landschap ter kuste van het schiereiland Malakka.

+ Vermaninge om zijn best te doen datmen loefwaert van Pulo Pera passeert.

4) P. Perak midden in de Straat van Malakka; zie p. 76, n. 1.

5) Voor Pulo Batum of Batun zie p. 74, n. 3

6) Sombrero Kanaal der Nikobaren.

+ De Cannael Pulo Batum op 7 een half graden.

[p. 83]

graden daer door passerende, ende eer dat ghy komt van op de 7½ graden, tot op de 7⅔ ende minder d'Eylanden gepasseert wesende, sult u altoos houden op de voorseyde 7½ graden, om dieswille datmen in dese Golffo ofte contreye altemets, ende veel tijts n.n.o. ende n. winden heeft; Inde cours naert Eylandt⁺ Seylon toe, sult loopen op 7⅓ ende op 7 graden, met welcke gangh sult komen opt Eylandt Seylon aen, by een plaets ghenaemt Matecalou¹⁾ , 'twelcke te loefwaert van de drooghten is;⁺ alhier en heeftmen gheen gront dan van de 2 mylen naer het landt toe; sult oock gheadverteert wesen, dat van te middewegen vande Golffo af, tot het Eylandt Seylon toe, de stroomen ende wateren (in desen tijt ofte Monson) naer buyten toe t'Zeewaert in loopen, van gelijcken so wraeckt het Compas elcke⁺ reijs meer naert noordtwesten, opt welcke ghy altemael sult goet regard nemen; ende komende by het Eylandt Seylon, dat int ghesicht kryghende sultet niet weder verlaten, altoos de gront houdende, te weten van onder de 30 vadem, (wel voor u siende, ende u wachtende vande drooghten die quaet ende periculeus zijn,⁺ wesende d'uyterste van dien van steen ende klippen, de lenghte van een Galeye, sonder eenige andere meer te hebben dan datmen siet) loopende op de diepten van 14 ende 16 vadem; ten halfwegen ofte te midde-wegen van dien ende 'tland sult de ⁺ voorschreven diepten vinden, ende een ander drooghten die u⁺ achter blijft, welcke is d'eerste, en machmen niet sien dan datter de Zee op breeckt; seggen datmen met kleyne schepen tusschen dien ende 'tland mach passeren, wesende van 4 vadem diepten, niet teghenstaende is beter t' Zeewaert daer van af te loopen; is van hier af tot het landt een mijl weeghs, sulter tot op 16 ende 18 vadem naer aenkomen, ende so ghy u alhier by gevallen⁺ vont tegens den nacht, salt noodigh wesen mettet Fock-seijl alleen²⁾ te seylen, te weten alsmen ghesicht van onbekent landt heeft, onder die 18 vadem naer 't landt, noch boven de 30 vadem t'Zeewaert niet passerende.

Van dese drooghte af salmen langhs de custe heen loopen, op⁺ de diepten van 15, 16 ende 20, 25, 30 vadem: maer in sulcker voegen dat ghy de gront niet en verliest³⁾ : want mochter stilten crygen, dat verliesende gront, u de stroomen ende wateren

+ Coursen naet Eyland Seylon.

1) Batticalao ter oostkust van Ceilon.

+ Loefwaert van de drooghten van Ceylon leijdt Matecalou.

+ Vermaninge hoe de stroomen hier loopen inde Monson, etc.

+ Waerschouwinghe voor periculose drooghten.

+ [35a]

+ Een verborgen droochte. Oorsaeck waeromme datse verborghen is.

+ Hoe datmen hen reguleren sal alsmen by nacht ontrent dees drooghte kompt.

2) M.a.w. weinig vaart te loopen.

+ Waerschouwinge om niet naer d' Eylanden van Maldiva te vervallen.

3) D.w.z.: dat gij niet op zoo groote diepte komt, dat gij den grond niet kunt aanlooden.

[p. 84]

mochten dryven naer d' Eylanden van Maldiva toe, waer door noodigh is goet opsicht te hebben tot datmen comt by Negumbo¹⁾⁺ (twelcke int Eylandt Seylon is) van daert goet is dwers over naer 't vaste lant te loopen; tot Negumbo komende en sulter⁺ van 't landt niet afwijcken, dan vanden 15 Februarius voort aen: want van dien tijt af, so beginnen de stroomen ende wateren weder binnewaerts aen te loopen, ende wesende van den 15 Februarius voort aen moecht van 't landt (te weten van 't Eylandeken⁺ Verberijn,²⁾ 'twelcke dicht aende custe van Seylon leijt) af loopen, tot die fortresse vande Portugesen genaemt Columbo toe, naer dattet u best geleghentheyt sal gheven, op⁺ dattet u niet en wedervare alst met veel schepen gheschiet is, die door onachtsaemheyt gedreven worden naer d'Eylanden van Maldiva toe³⁾ .

⁺ Van dese laetste drooghten⁴⁾ af naer Tanadare⁵⁾ , ende tot den hoeck genaemt A punta de Galle toe, te weten langhes de custe ende Zeekant heen, ist landt over al bynaest even gelijck ende⁺ hoogh, ende recht teghens die voorschreven drooghten over, te landewaerts binnen sietmen drie hooghe bergen; Van hier af tot Tanadare toe heeft men sant stranden; sult altoos langhes⁺ 'tland heen loopen sonder schromen, tot int ghesicht van Tanadare, 'twelcke seer wel bekent is, en latet selfde u niet bedriegen: want hem van buyten aen komende verthoont als die Punta⁺ de Galle; de teeckenen ende rechte kennisse daer van is als volcht, te weten heeft een uytsteeckende hoeck van dun landt, maeckende 'tfatsoen van een tonghe, met een Riffe van steen daer van 'tZeewaert af steeckende, de lenckte van eenen goeden⁺ steen worp; Dese punt landts ofte uytsteeckende tonghe is vol Indiaensche Palm-boomen, die hen seer schoon en cierlijck int ghesicht verthoonen, ende eer datmen daer op een mijl ofte twee naer by comt so verthoont hem dese hoeck ofte punt landts int schijnsel van een tonge, te weten buyten de Palm-boomen naer de Zee toe: maer het bosch vande Palm-boomen in zijn

1) Negombo beN. Colombo op de westkust van Ceilon.

+ Negumbo leijdt in 't Eylandt Seylon.

+ Van Negumbo niet voor den 15 February afvaren.

+ Dicht aen Seylon leijt d'Eylandeken Verberijn.

2) Berberyn, Barberyn, Berbelim, Barbery enz., een eilandje ongeveer 30 zeemijlen beZ. Colombo. Zie Hobson-Jobson.

+ De fortresse Columbo.

3) Deze alinea is eigenlijk een vooruitloopen op de kustbeschrijving die nog volgen moet.

+ Gedaente vant land Tanadare tot A punta de Galle.

4) Zie begin vorige alinea.

5) Dondra Head; zie p. 61, n. 5.

+ Drie hooghe bergen tegenover de drooghten.

+ Van dese bergen tot Tanadare is santgront.

+ Gelijcformicheyt van A punta de Galle ende Tanadare.

+ Kenteijcken van Tanadare.

[p. 85]

selven is dick ende schoon int aensien, ende aleermen by Tanadare⁺ komt, so heeftmen twee oft drie sant bayen, waer van niet noodigh is mentie te maken.

So wanneer ghy komt met dit bosch vande Palm-boomen over⁺ een, sult int midden van dien een witte Pagode (dat is eenen Indiaenschen Afgoden Tempel ofte Afgodt) sien; van dese Pagode⁺ af naer de zyde van t noorden, sult ghy sommighe Doelen ofte Duynen van witte ende roode aerde sien, 'twelcke goede teijckenen⁺ ende de rechte kennisse van dese contreye is; sult niet te dicht aen 't landt komen: want heeft een kleyne drooghte wat te Zeewaert in steecken, doch weynigh; als ghy dese voorsz. Doelen⁺ ontdeckt, so sult ghy loopen op 18 ende 20 vadem diepten: want⁺ soo de wint begonst te stillen, ende de gront dieper te werden sultet Ancker uyt worpen: want so ghy sulcks versuymde, sout⁺ metter haest gront afwesen, om dat de stroomen ende wateren seer sterck t'Zeewaert in loopen.

Van Tanadare tot Belliguao¹⁾ zijn ontrent 6 mylen; dese plaets van Belliguao is een seer grooten inwijck, ende vande⁺ zuydtzyde van dien verthoonen hem sommighe groote Doelen ofte Huevelen van roode aerde, te weten binnen inden inwijck:⁺ want men en machse niet sien, dan alsmen den inwijck geheel ontdeckt heeft; ende vande noordtzyde heeftet 2 kleyne Eylandekens⁺ dicht by 't landt, van welcke Eylandekens een kleyne drooghte af steect: maer is vande zuijdt-zyde naer 't landt toe; Van Belliguao tot Gallee zijn 5 mylen; dese wegh van Belliguao tot Gallee is altemael langhes de Zee-kant heen vol Palm-boomen, ende tusschen beyden leijdt een Eylandeken (dicht by⁺ 't landt) van Steen-klippen.

So wanneer ghy loopt naer Gallee toe, so sult ghy komen te sien een hoogh vlack landt vol Bosschagie, ende een effen wildernisse,⁺ ende vande zyde van 't noorden vande Bay heeftet een groot bosch van Palm-boomen, ende soo 't u noodigh waer inde Bay te Anckeren, moechter wel in loopen tot op 15 ende 14 vadem diepten: maer die zynen wegh begeert te vervolghen en heefter niet van doen in te loopen; Van Tanadare tot dese Haven van Guallee, ('twelcke zijn 12 mylen) looptmen van d'een⁺ tot d'ander n.w. ende z.o. ende heeft wat van n.w. ten w. ende z.o. ten o. sult geadverteert wesen desen wegh langes dese custe tot Guallee toe, niet te doen sonder gront²⁾ .

+ By Tanadare 2 of 3 sant Bayen.

+ Een witte Pagode in het Bosch van de Palmboomen.

+ [35b]

+ Duynen van wit en roode aerde aende noordtzy.

+ Watse beteijckenen.

+ Een kleyne drooghte.

+ Vermaninge voor de stroomen.

1) Belliguam bewesten Dondra Head.

+ Beschryvinge van Belliguaõ.

+ Gedaente ende gelegentheyt.

+ Aende noordzy 2 kleyne Eylandekens met een drooghte.

+ Een Eylandeken van Steenklippen.

+ Beschryvinge van de gedaente van Gallee.

+ Courssen van Tanadare tot de Haven van Gualle.

2) Lees: zonder grond aan te looden.

[p. 86]

⁺ Van Guallee tot die punt ghenaemt Belitote¹⁾ , zijn vijf ofte ses mylen, welcke punt een dicke Bosschagie van Palm-boomen heeft, (ende daer recht tegens over ontrent een half mijl weeghs, heeftet een groote Klippe) ende tusschen beyden ligghen veel Steen-klippen langhes 'tlandt heen; by dese punt de Guallee⁺ liggen twee drooghten daert water op breect, d'eene is gelegen eer datmen by de punt Comt, welcke ¼ mijls t'Zeewaert in steeckt, ende d'ander recht teghens over de Bay, aende noortzyde een kleyne mijl t'Zeewaert in steeckende, ende van dese⁺ moet ghy u principalijcken wachten; men mach alhier wel inder nacht voorby loopen, te pas komende op de 20 vadem diepten, so en isser geen vrees te hebben; op dese drooghte breeckt de Zee altemet seer verlancksaem, te weten alst hoogh water is.

⁺ Alhier langhes heen salmen zynen cours nemen tot Columbo toe, ghelijck als de custe streckende is, ende vant Eylandt Verberijn²⁾ voort aen, so is de gront banckachtigher ofte ondieper;⁺ Comende dicht by Columbo te weten op 3 ofte 4 mylen naer tot by Negumbo soo machmen altoos Anckeren op 8 ende 9 vadem: maer by Columbo en sultet niet doen, dan soot grootelijcks van doen waer, so moecht ghijt setten vande 18 vadem naert landt toe; men heefter steen gront, tselfde is het oock van gelijcken⁺ boven de 25 vadem t'Zeewaert in, en dit op de meeste plaetsen, sult altoos op u hoede wesen als ghijt Ancker uyt worpt, dat⁺⁺ eerst beproevende met het loot; de gront van dese contreye ende custe is op sommige plaetsen cleijn en op ander grof sant, 'twelcke tsekerste is, heeft oock by wylen root sant; Insghelijcks plaetsen van wit ende swart sandt; dit zijn de teijckenen vande gronden langhes dese Custe, op alle welcke gronden men Anckeren mach.

⁺ De rechte teijckenen ende kennisse van Columbo (twelcke is daer de Portugesen haer fortresse hebben) zijn dese, te weten alsmen in de Haven is, so sal de Pico van Adam³⁾ gheheeten (dat⁺ is een hooghen spits, 'thooghste van alle de omligghende contreye)⁺ blyven int oosten; Doende uwen cours naer de Haven van dese fortresse, so sult ghy allencxkens alle die berghen ende huevelen comen te verliesen, en beginnen te comen by dun ofte vlack laegh landt, twelcke een teijcken vande Haven ende een

+ 't Punt Belitote. Kenteijcken vande voorsz. punt.

1) Bentotti, Benteta, halverwege Galle en Colombo.

+ Twee droochten, desgelijcx de geleghentheyt der selver.

+ Waerschouwinghe voor dese drooghten.

+ 't Eylandt Verberijn.

2) Zie p. 84, n. 2.

+ Negumbo leijt 4 mijlen van Columbo.

+ Steen-gront by Negumbo.

+ [36a]

+ Verscheyden colueren van sant langhs dese cust.

+ Beschryvinge vande fortresse Columbo.

3) De Adamspiek, hoog 7379 Eng. voet.

+ Pico d'Adam.

+ Teijckenen van Columbo.

[p. 87]

seer goede kennisse is; De winden diemen alhier sal vinden t'⁺ meestendeel van desen tijdt ofte Monson sullen wesen n.n.oost, n.o. by wylen o.n. oost ende oock ooste winden; De Viraçoins¹⁾⁺ (dat zijn de winden die van uyter Zee waeyen) blyven veeltijdts int noorden ende n.w. Doe dese verclaringhe, opdat hem niemant en verwondere sulcx aldaer vindende; Van ghelijcken so vintmen daer oock wel w.n.w., w. ende w.z.w. winden, naer de Conjunctie vanden tijt datmen by dese custe come; Dese winden diemen noemt Viraçoins, welcke ghemeenlijcken van uyten⁺ westen waeyen door gheheel Indien, te weten den tijt datmen de Zee ghebruijckt, (twecke is des Somers vande namiddach tot de middernacht) komen van uyter Zee nae het landt toe, waerom vande Portugesen ghenaemt worden Viraçoins, dat is te verstaen winden van uyter Zee; Nu vande middernacht af⁺ tot des middaechs, waeyen ghemeenlijck de winden van uyten oosten, welcke comen van over 't land naer de Zee toe, van de Portugesen Terreinhos²⁾ ghenaemt, dat is winden van over 't land naer de Zee toe gheseyt: ghelijck als wy alles dies beroerende breeder verclaert hebben in myne Itinerario ende beschryvinghe van Indien, wort alleenlijcken hier verhaelt opdat het niemant vreemt en schijnt, de maniere van de beschryvinghe van dien, ende 'twaeyen van dese winden langhes alle dese custe; Als ghy des nachts wilt seijl gaen met die Terreinhos, (ofte Landt-winden)⁺ soose gheen noordtoost en waren, so en sult niet seijl gaen, dan vande middernacht voortaen, ende sose niet en ruijmden ('t Zeewaert in loopende) so en wilt u niet te seer van 't landt afsteecken: want souden u quaet wesen verde t'Zeewaert in te loopen, om daer naer weder by 't land te comen, om dat de Viraçoins ofte Zee-winden van uyten noorden ende noordtwesten dickwils verlancksaem ende slap aenkomen.

Van Negumbo af salmen dwers over loopen naer de Cabo de⁺ Comorijn toe, loopende naer de oostzyde vande Cabo, te weten aen 't landt (ghenaemt) das Areas Gordas³⁾ , (dat is vande vette ofte grove Duynen geseyt) twelcke is 12 mylen vande Cabo de Comorijn aende zyde van Choromandel: want is goet hier aen te comen, om oorsaecke vande stroomen, die seer sterck naer buyten toe loopen met scherpe winden; by dese Areas Gordas als ooc een

+ Wat de Virasoins zijn.

1) Port. viraçāo, een bries, in 't bijzonder een zomersche bries. Verg. iets verder in den tekst. Zie ook Itinerario I (ed. Kern) p. 157.

+ De Virasoins blyven veeltijts int noorden.

+ De Virasoins waeyen uyten westen vande naemiddach tot de middernacht.

+ Wat winden datter vande middernacht totten middagh waeyen. Terreinhos, dat is winden van over landt.

2) Port. terrainhos = landwinden.

+ Waerschouwinghe vande winden.

+ Coursen van Negumbo na C. de Comerijn. 't Landt das Areas Gordas leijt 12 mylen van Comorijn.

3) Zie p. 58, n. 4.

[p. 88]

⁺ stuck weeghs naer de Cabo toe, so vindtmen grondt (aleermen het landt komt te sien om dattet leegh is) van 40 ende minder⁺ vadem diepten.

Soo 't gebuerde dat ghy vande Cabo binnewaerts quaemt,⁺ wesende by nacht, ende gront vont, so moeght vryelijcken op dese gront heenloopen, te weten van de 12 tot op de 18 vadem diepten: want alsmen mette Cabo over een comt, so is de gront veel steijlder afgaende van wit sant, en sult boven de 20 vadem⁺ t' Zeewaert niet in loopen, te weten van de Areas Gordas naer de Cabo toe: want vande Areas Gordas binnewaerts aen, so is de gront bancachtigh, ende van kleyn swart sant, sult loopen op een mijl ofte anderhalf tot op twee mylen van 't landt af, op de grondt ende diepten als gheseyt is.

⁺ So wanneer ghy komt byde Cabo de Comorijn naer Coulaon¹⁾ toe, soo sult ghy uwen cours nemen langhes de custe heen tot by een mijl vant lant af om te mogen Anckeren, onder de 12 vadem naer 't landt toe niet passerende, is goet te loopen van⁺ 15 tot op 18 vadem, u altoos wachtende vande Rudsen ende Steenen van Trauancor²⁾ , welcke ligghen tusschen de Cabo ende Coulaon, ende wesende by nacht, so is het alderseeckerste teijcken (om te weten ofmen by Coulaon is) de gront banckachtigher⁺ te vinden: want van Coulaon tot Batequola³⁾ toe (dat is by Onor niet verde van Goa) soo heeftmen de gront banckachtigh,⁺ ende moechtet op de 8 vadem setten sonder vrees; Van Batecola tot Goa toe is de gront op sommighe plaetsen steijlder en dieper, waer naer u moecht reguleren met te Anckeren; Van Cochijn⁺ af tot Cananor⁴⁾ toe en hebt nieuwers af te vreesen, dan alleenlijcken u te wachten van 't Eylandeken ghenaemt Ylheo Cagado⁵⁾ , geleghen 7 mylen van Cananor zuydtwaert, ende 3 mylen noordtwaerts; vande fortresse van Mangalor⁶⁾ leijt noch een reghel Eylandekens, Klippen, ende Rudsen langhes de custe heen⁷⁾ ,⁺ tot datmen compt by de fortresse van Barcelor⁸⁾ ; van daer tot Batecola heeftmen sommighe Rudsen: maer staen dicht by

+ Oorsaec waer om dat het hier goet aen te komen is.

+ [36b]

+ Waerschouwinge ofmen inde nacht binnen de C. quam.

+ Bancachtige gront by de Areas Gordas.

+ Hoemen vande C. de Comorijn loopen sal na Coulaon.

1) Kulam, gewoonlijk Quilon genaamd.

+ Waerschouwinge voor de Rudsen ende steenen van Travancor.

2) Het landschap heet Travancore. Op de kust liggen eenige ondiepten.

+ Teeckenen van Coulaon.

3) Bhatkal, iets beZ. Onor; zie p. 38, n. 4.

+ Gelegentheyt van Batequola.

+ Van Cochijn nae Cananor niet te sorghen dan voort Eylandt Ylho Cagado.

4) Thans Kannanur.

5) Sacrifice Rock; zie p. 39, n. 3.

6) Zie p. 39, n. 2.

7) S^t Mary Islands.

+ 3 mylen vande fortresse van Mangalor veel Eylandekens, Klippen, etc. tot Barcelar toe.

8) Zie p. 38, n. 6.

[p. 89]

't landt, ende die twee Eylandekens¹⁾ van Batecola moeght passeren tusschen 'tuyterste van dien, ende tvaste landt sonder schromen: want hebter 15, 16 vadem diepten; Wat voorder aen leijt het Eylandeken van Honor²⁾ dicht aent vaste landt, daer naer volghen d' Eylanden van Angediva³⁾ , welcke strecken ghelijck⁺ als de custe, ende soo 't laet inden tijdt van 't jaer waer, en sult u niet seer inden inwijck van Ancola⁴⁾ steecken: want en hebt alsdan gheen Terreinhos⁵⁾ ofte Landt-winden om u⁺ weder uyt te dryven, so is het alsdan beter langhes alle dese custe wat verde vant Landt af te loopen: want hebter dickwils de⁺ Viraçoins⁶⁾ ofte Zee-winden wat verde af, ende wesende dicht by 't land, en souden u niet te baet komen, dit is te verstaen van den 20 Meert voortaen.

Soo 't gheschieden dat ghy u vont by Angediva, ende u noodigh⁺ waer eenige Ree ende beschutsel te soecken, so moecht ghy loopen in Angediva, te weten aende noordtzyde, so verde van 't Eylandt als van 't vaste landt, ende eer wat naerder 'tEylandt dan 't vaste landt, al waer ghy een goede Ree ende beschutsel hebt: want alhier somtijts wel schepen verwinteren alst noot doet; men heefter binnen in 6 vadem diepten; Wat voorder⁺ van Angediva liggen de 4 ofte 5 Eylandekens vande Revier Sanguisijn dicht aen 't vaste landt; van hier af een half mijl voortaen,⁺ soo leyt het Eylandt van Goa velha⁷⁾ , (dat is, oudt Goa) en daer en zijn anders gheen Eylandekens meer daermen mentie af⁺ maken mach.

Advertere u dattet dickwils geschiet, datmen langhs dese⁺ Custe heen, de winden van uyten n.w. ende n.n.w. krijcht sonder om loopen, die terstont crachtigh ende sterck op steken, waer om ick u rade met sodanige winden niet seijl te gaen, al waert schoon datse uyt den noorden waeyen, dan wesende met den claren dagh, so moecht ghy alsdan u anckers lichten, ende tZeewaert⁺ in loopen, ende so de wint niet om en liep nae 't n.o. wesende by de 4 mylen van land, ende des voormiddaeghs vande

1) Pigeons Is.

2) Onor.

3) De Angadiven beZ. Goa.

+ Gelegentheyt van 't Eylandt Honor.

4) Ancola bij Karvar, even beN. de Angadiven.

5) Zie p. 87, n. 2.

+ d'Eylanden van Angediva.

+ Waerschouwinge voor den inwijck van Ancola.

6) Zie p. 87, n. 3.

+ Plaetsen noodigh zijnde Ree te soecken.

+ Een weynigh van Angediva ligghen 5 Eylandekens.

+ [37a]

7) Aangeduid op de kaart van Goa in Itinerario I (ed. Kern) tegenover p. 120, in den hoek rechts boven.

+ Het Eylandt Goa velha.

+ Advertensie vande winden ende waerschouwinge vande selve.

+ Vermaninge hoement aenlegghen sal, so de wint niet om liep naet noord oosten.

[p. 90]

9 ofte 10 uren voort aen, soo sultet setten tot op den naemiddagh toe, dat u die Viraçoins ofte Zee-winden by comen, om weder nae het landt toe te seylen: want op dese maniere sult yet comen te winnen van te loefwaert te gheraken, al ist met moeyte; oock mede so sal den tijdt u wel wysen wat u te doen staet.

⁺ Advertere u noch eens, dat wanneer ghy u vint by de custe van Seylon, wesende vanden 15 Febr. voort aen, so en derft niet verder loopen als tot het Eylandeken Verberijn¹⁾ toe, ende van daer af uwen cours doen na de C. de Comorijn toe: want en hebt in desen tijdt niet te schroomen voor water nochte stroomen, om u buyten te dryven, doch niet teghenstaende daer altoos opsicht op hebbende: want sommige jaren later, en by wylen vroegher comt, nae dat de winden loopen, op alle het welcke⁺ acht sult hebben: Ende wesende vanden 15 Februarius voort aen, sult verdacht wesen op den boech na binnen toe niet te loopen, u daer van wachtende: want de stroomen alsdan na binnen toe trecken, twelcke u aldermeest bedrieghen moecht, ende hoe het later in Februarijs is, hoe zy crachtiger na binnen toe loopen.

⁺ Comende in Cochijn, vanden 15 tot den 20 Meert toe, moechtet wel bestaen, om van daer na Goa te loopen, hoe wel de reyse twijffelachtigh is: maer wesende vanden 20 Meert voortaen, so soude mynen raet wesen dat niet te bestaen; want van veel jaren herwaerts, soo heeftmen aen dese Custe van Indien, (te weten, met de Maen²⁾ van April, ende het beginsel vande Meye), buyen⁺ ende stormen vande traversie ofte dweerswinden op de wal met bedomde lucht ende bedecten Hemel, waer mede u in groot perijckel sout stellen, daerom ist best teghens desen tijt een goede haven te kiesen, niet te min, Godt kan tot allen tyden ende stonden goet weer ende wint gheven.

⁺ Om te loopen inde Haven vande Fortresse van Barcelor³⁾ , aende Custe van Malabar voorsz. so sult ghy weten, dat wanneer ghy eenen ronden huevel siet, staende aen het eynde vande berghen van Batecola⁴⁾ , nae het n.o. ende n.o. ten o. alsdan so zijt ghy met die Fortresse van Barcelor over een, ende moechter⁺ wel tot op 7 vadem in loopen, in sulcker voegen, dat ghy die

+ Tweede vermaninge vande custe van Seylon, ende coursen tot Comorijn.

1) Zie p. 84, n. 2.

+ Den 15. Feb. is hier ontrent niet te schroomen voor de stroomen ofte 'twater.

+ Van 15 totten 20 Meert mach men wel van Cochin na Goa loopen.

2) De tijd van Nieuwe Maan tot Nieuwe Maan.

+ Buyen ende stormen in April ende Mey aende Custe van Indien.

+ Vermaninge om een Haven in desen tijt te kiesen.

3) Basarur, zie p. 88, n. 8.

4) Bhatkal, zie p. 88, n. 3.

+ Gelegentheyt vande Fortresse van Barcelor.

[p. 91]

Fortresse oost, ende ter halver streeck van o. ten n. van u hout, sult comen te sien alle die Clippen ende Rudtsen die langhs de Custe heen ligghen tot die Eylanden As Ylhas de S. Maria toe, het welcke altemael Rudtsen ende steenen zijn: maer staen dicht⁺ by het landt.

+ Op wat diepten datmen in loopen mach.