Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

⁺ Dat 31. Capittel.
Beschryvinghe van een voyage ofte Schipvaert, ghedaen door een Portugesche Stuerman, van Liampo²⁾ af tot Iapon toe, in een Soma Chinchea, (dat is: een Schip van Chincheo) met de verclaringe vande Custen van Bungo³⁾ , Miaco⁴⁾ , Cacay⁵⁾ , ende van 't Eylandt Toca⁶⁾ , altesamen

+ [71a]

2) Ningpo; zie p. 176, n. 1.

3) Kiu Siu; thans heet alleen het noordelijkste gedeelte Bungo.

4) Thans Kioto, met Osaka als haven.

5) Sakai, op de zuidkust van Hondo.

6) Shikoku; thans heet alleen het oostelijk gedeelte daarvan Tosa.

[p. 194]

landen van Iapon, met alle de Coursen, streckinghen, ende gheleghentheyt van dien.

⁺ Den dertighsten Junij des woensdaegs, wesende den derden dagh vande nieuwe Maen, inden dagheraet, ginghen 'tseijl van uyt het Canael vant noordoosten vant Eyland Syongicam¹⁾ , met eenen z.o. wint, ende comende buyten d'Eylanden creghen de wint van uyten zuyd-zuydoosten, doende onse cours oost, en altemets wat naer 't oost ten noorden aen; teghens den nacht hadden eenen z.z.w. wint, loopende o., o. ten z. ende o.z.o. aen, hebbende seer groote Zee-baren van uyten zuyden, soo dat wy qualijck onsen wegh konsten behouden, hadden de Seylen maer half op, metten dageraet liepen ter halver streeck⁺ van oost ten zuyden, ende o.z.o. om dat de wint wat ruijmde naert zuydtwesten toe, comende met vlaghen van reghen ende gheweldige opheffende Zee-baren, uyt welcke oorsake de wateren ende stroomen (in dese contreye) naert noorden toe loopen, wy maecten onse gissinghe ende rekeninge van geseylt te hebben, op dese Coursen van o. ende o. ten n. aen, 26 mylen int etmael,⁺ twelcke was tot des donderdaeghs smiddaeghs, wesende den eerste Julij, hadden altoos grooten aenstoot ende overval vande Zee-baren, om dattet de Conjunctie van een sprinck-vloet²⁾ was, hebbende den geheelen nacht over veel Weer-lichten, van uyten oosten comende, van op alle de streken van 't Compas van noorden tot het zuyden toe.

Den eersten Julij des donderdaeghs, te weten, van des middaeghs af tot des nachts toe, hadden eenen zuydtwesten wint, loopende o. ende o. ten z. aen, ende wat naer 't o.z.o. toe, met groote vlaghen van reghen, sonder eenighe verheffinge van wint, ende wesende twee uren inder nacht, so besloot hem 'tweder van alle zyden met een seer grooten plas reghen, waermede de wint begonst te stillen, loopende naer 't noorden, 'twelck siende d'Officieren vande Soma, (dat Chijnsche luyden waren) begonsten⁺ seer verturbeert te worden: want de Chynen houden voor gewis in dese Maen vande maent Julius, tot datse 12 dagen out is (te weten, aende Custe van geheel China) daer een groot onweer naer te volghen, ende is naer mijn gissinghe tot den dagh van

+ Inleydinghe der volgender voyagie beschryvinghe.

1) Chu san, hier genoemd naar de haven Sinkeamun; zie p. 187 n. 5.

+ Door wat stormen de stroomen ende wateren noordwaert gedrongen werden.

+ Aenstoot der Zee-baren, door Conjunctie des sprinkvloets.

2) 3 à 4 etmalen na nieuwe maan; zie den aanhef.

+ Stormen diemen inde maent Julij aen alle Indische custen verwachtende is.

[p. 195]

Sint Jacob¹⁾ toe, datmen daer altoos is, verwachtende stormen ende onweder: want ick daer op de voorsz. daghen twee groote stormen gepasseert hebbe. Keerende weder op onse materie vande noorde windt, welcke allencxkens begonst te vermeerderen, hebbent terstont ghewent op den boegh van 't westen weder naer d'Eylanden toe, ende mochten geloopen hebben vanden⁺ middagh af, tot dese tijt ontrent 10 mylen weeghs, in voeghen dat wy (naer onse rekeninghe) van 't landt van China af, waren ontrent 36 mylen; deden aldus onse cours van west ende west ten noorden aen, cryghende daer naer een betrocken ofte besloten⁺ Lucht, met weynigh wints, soo dat wy sonderlingh niet voorts gingen. Des vrydaeghs begonst de noorde wint wat meer te waeyen, loopende noch also op de selfde streeck tot des middaeghs toe, hebbende op dese cours van west aengheseijlt, ontrent ses mylen weeghs.

Des vrydaeghs van des middaeghs af voortaen, liepen met de selfde noorde wint alle desen avont ende nacht tot des saterdaeghs smorghens, doen creghen wy eenen noordoosten, ende daer nae oosten windt, ende liepen noch also west aen, tot des middaeghs toe. so dat wy gisten gheseijlt te hebben 18 mylen weeghs, ghevende 'tschip zynen wegh op w. ende w. ten n. aen²⁾ , hadden in alle desen tijt noyt Son noch Sterre, om de hooghte⁺ te moghen nemen.

Des saterdaeghs twee ofte drie uren nae den middach, so liep de wint weer naer 't zuyden, beginnende 'tweder wat op te claren, liepen noch also een sant-looper lanck³⁾ , ende siende dattet weer een schijnsel gaf van bestandicheyt, wenden ons weder (inden naem Gods) op den boegh naer Iapon toe, wesende alsdoen naer mijn gissinghe vande Custe van China af, ontrent 12 mylen; deden aldus onsen cours dien avont ende naer volgenden nacht, te weten, oost ende oost ten zuyden aen, met eenen slappen wint ende stille Zee.

Des anderen daeghs des sondaeghs smiddaeghs, nam de hooghte vande Son, op 30 graden min ⅙ ende waren ghescheyden vande hooghte van 29 graden ende ⅔ rekenende door d' etmael 13 mylen, soo dat ick my giste te wesen van 't landt van China af 25 mylen.

1) D.i. 25 Juli.

+ Beschryvinge der streckingen bejegeningen, ende ongevallen die voor ende na ontmoet zijn op de reyse na Iapon

+ [71b]

2) D.w.z. gisten den gemeraal gezeilden koers W. en W.t.N.

+ Wanneer zy der Sonnen hooghde omtrent 30 graden peylden, etc.

3) Vermoedelijk ook toen reeds een zoogenaamd ‘glas’ van een half uur.

[p. 196]

Des sondaeghs naer den middagh deden onsen cours op de selfde streeck, van oost ende oost ten zuyden aen, alle dien avont ende aenvolgende nacht, tot des anderen daeghs smiddaeghs met eenen slappen wint ende slecht water, en hadden geen Son om de hooghte te nemen, maeckten mijn rekeninghe van 18 mylen op 't etmael, te weten, ter halver streeck van oost, ende oost ten noorden aen, wesende de wint scherp zuyden.

Des maendaechs van des smiddaeghs voortaen, hadden noch al eenen zuyden slappen wint, gheduerende alsoo dien avont ende nacht door, ende teghens den dagheraet des dincxdaeghs, soo ruijmden de wint wat tot des middaeghs toe, dat ick⁺ de hooghte vande Son nam, ende vont my op 29¾ graden, doende onsen cours oost ende oost ten zuyden aen 22 mylen weeghs.

Des dincxdaeghs vanden middagh voortaen, wesende op de voorseyde hooghte, hebbe bevolen oost aen te gaen, (hebbende den selfden windt, doch wat stilder) allen dien nacht tot des woensdaeghs middaeghs toe, doen begonsten wy te sien dryven inde Zee, van dat Zee-schuijm ofte Sas-been¹⁾ , hebbende 15 mylen⁺ gheseijlt, maeckten mijn gissinghe noch te wesen van 't Eylandt Tanaxuma²⁾ 30 mylen, en hadden noch Son noch Sterren om de hooghte te nemen.

Van des woensdaeghs middaeghs voortaen, so begonst de wint wat op te koelen van uyten z.z.w. ende om dat ick onderrecht was, dat de stroomen ende wateren (in dese contreye)⁺ naer 't Eylandt van Lequeo³⁾ toe loopen, ende siende oock op etlijcke plaetsen geelachtigh schuijm op't water dryven, (twelcke int schijnsel hem verthoont als rype Lemoenen) so hebbe terstont bevolen dragende te houden, en oost noordtoost aen te gaen; teghens den avont saghen veel teijckenen van landt, te⁺ weten, Rietstruycken, Rysen, ende ander soodanigh drijftuijch; den nacht aencomende, hebbe bevolen oost ende oost ten noorden aen te loopen; d'eerste wacht⁴⁾ gedaen wesende, so heeft de

+ Wanneer zy 29 drie vierendeel graden vonden.

1) Zie p. 106, n. 1.

+ Gissenge naer 't Eylandt Tanaxuma.

2) Het 30 zeemijl lange, N.-Z. gestrekte eiland Tanega shima, beZ. Kiu Siu, dat wel algemeen als aanloop-eiland door de Japan-vaarders zal zijn gebruikt. Zie hiervoor, en voor de volgende bladzijden, adm. kaart 2412.

+ Kenteijcken, daer op gekent wordt dat de stroomen na 't Eylandt Lequeo loopen.

3) De voorstelling die men had van de Liu Kiu eilanden en Formosa was slechts vaag; onder Lequeo pequeno moet men meestal Formosa verstaan; zie ook p. 212, n. 5.

+ [72a]

4) Van donker tot ongeveer middernacht.

[p. 197]

Chijnse Piloot in zijn quartier¹⁾ veel weeghs buyten de cours aenghegaen:⁺ want liet oost aen loopen tot den dagheraet toe; Doen beval ick weder oost ten noorden aen te seylen, (geduerende noch den selfden koelen windt) tot des donderdaeghs ten 10 uren toe, doen begonsten wy te sien (al hoewel dat het eenen donckeren ende besloten Lucht was) een landt dat seer benevelt,⁺ ende met dijs²⁾ ofte dampe bedect was, ligghende zuydtoost van ons, ende waren daer ontrent drie mylen van af; 'tselfde landt hadde langhs by hem heen ligghen twee Eylandekens³⁾ , deden onse cours op de selfde streeck aen, tot dat wy quamen te sien by 't selfde eerste land, te weten, oostwaerder aen, een ander groot, hoogh, ende lanck-streckent land, ende sagen noch aen⁺ 't eijnde van 't voorseyde hooch landt, oostelijcker aen, twee ander Eylanden ligghen, waer van 'teen seer groot was, streckende noordtoost ende zuydtwest, ende 'tander daer dicht by streckten noorden ende zuyden, 'twelcke 'tcleijnste was, wesende van veel hoecken; Aende noordtzyde van dit cleyne Eyland, te weten, ontrent een mijl weeghs daer van af, heeftmen vijf⁺ cleyne Eylandekens ofte steen Clippen op een ry ligghen; Van 't eerste landt ofte Eylandt dat wy saghen, ('twelcke is het laetste Eylandt van diemen noemt As Sete Yrmaas⁴⁾ , dat is⁺ die seven ghesusters, gheleghen aende zyde van 't noordtoosten) tot het voorsz. cleijn Eylandt vande veel hoecken toe, mach wesen ontrent ses mylen oostwaert aen, als wy met het voorseyde eerste Eylandt vande Steen-clippen over een quamen, so mochtet wesen inden tijt ontrent vijf uren nae den middagh, hebbende gheloopen naer onse gissinge tot dat wy 't landt int ghesicht cregen ontrent 24 mylen; Des donderdaeghs voorsz.⁺ hebbe des morghens de hooghte vande noordtsterre ghenomen op 30⅙ graden.

Comende op 2 mylen naer by 't Eylandt, (dat wy eerst saghen) vande Eylandekens ofte Steen-clippen, liepen noordtoost ende noordoost ten oosten aen, als wy met dit Eylandt over een waren, soo dat het zuyden van ons bleef, daer ontrent drie mylen af wesende, saghen aende noordtzyde van dit Eylandt af, een ander groot, hoogh, ende lanckwerpich Eylandt van veel ghe-

1) Van middernacht tot lichtworden.

+ Hoe den cours ende strekingen volgens ghehouden werden.

+ Waer zy 't gesicht van landt ende van twee Eylandekens creghen.

2) Zie p. 66, n. 3.

3) Van de noordelijkste groep (de Zeven Gezusters) der Linschoten eilanden.

+ Gesichte van meer ander Eylanden.

+ Vijf Eylanden of Clippen op een rye.

4) Zie vorige noot.

+ 't eerste eylandt dat zy saghen was 't laeste Eylandt der seven susteren.

+ Wanneer zy de hoochte der n. Ster op 30 een sestendeel graden hadden.

[p. 198]

boomten, 'twelcke ghenaemt is (als wy daer naer quamen, te⁺ weten) Ycoo¹⁾ , streckt oost ende west, waren daer ontrent drie mylen van af: maer en konstet door die groote donckerheyt van 't weer ende mist niet ghesien; daer wat dichter by comende,⁺ saghen noch een ander Eyland, gheleghen dicht by de wester hoeck van 't voorseyde Eylandt af, wesende veel cleijnder alst ander, ende om dat wy ons vonden by de voorseyde wester hoeck, (te weten, van tusschen beyden) waren gantsch gheresolveert te loopen door 't Canael, dat hem verthoonden van tusschen dese twee Eylanden heen: maer om dieswille datter niemant⁺ int Schip was, die daer eenighe kuntschap van hadde, vreesende voor eenighe Riffen ofte ondiepten, en dorstent niet bestaen, wendent weer op den boech van 't oosten, om 'thooghe Eylandt om te loopen by de windt heen, aenloevende al wat wy mochten met eenen zuyden windt, hebbende groote Zeebaren⁺ die ons naer 't land toe setten; deden aldus onse cours o.z.o. aen, hadden ontrent noch twee mylen om by 't Eylandt om te loopen: maer den nacht overviel ons met een groote duysternisse, soo dat wy gantsch gheen landt en mochten onderscheyden, hoewel dat wy daer dicht by waren, ende om ons daer van te wachten, liepen op de selfde streeck aen, tot ontrent over een ure naer den middernacht, alsdoen soo claerden 't weder (met de Maen) op: maer en consten noch evenwel 'tEylandt niet sien, liepen terstont daer naer n. aen, met weynigh seylen⁺ op, naer 't Eylandt van Tanaxuma²⁾ toe, dat naer mijn gissinghe recht voor ons uyt moste ligghen, hier mede brachten wy de rest vande nacht over, totdat den dagheraet aen quam, waer mede wy quamen te sien 'tEylandt van Tanaxuma, dat recht voor ons uyt lach, daer ontrent twee mylen van af wesende, was seer benevelt, liepen daer also n. op aen, om dat aende westzyde voorby te passeren: maer en consten 't niet by brenghen, om dat de wint z.w. was, ende wy aende z. hoeck van 't selfde Eylandt waren, daer aende oostzyde langhs heen loopende, te⁺ weten, een half mijl daer van af; Dit Eyland streckt n. ende z., wesende lanckwerpigh, ende van een leegh land, hebbende witte santstranden, met een seer groene Landouwe van Valeyen; heeft veel Pijn-boomen: maer staen verscheyden, ende seer ondicht vanden anderen, mach wesen van ontrent 7 ofte 8 mylen lanck,

+ 'tGesichte van 't Eyland Ycoo.

1) Yaku shima.

+ Waer zynoch een ander Eylandt saghen.

+ Waer zyomt vermoeden van Riffen, etc. door 't Canael niet loopen dorsten.

+ [72b]

+ Wanneer zy nae 't Eyland van Tanaxuma liepen, ende 'tselfde int gesichte cregen.

2) Tanega shima, zie p. 196 n. 2.

+ Vande gedaente, streckinge, ende groote des Eylandts Tanaxuma.

[p. 199]

hebbende te middeweghen, te weten, vande oostzyde dicht by 't Landt, een Eylandeken ofte Steen-clippe ligghen, 'twelcke⁺ hem van verde verthoont, ghelijck als een seylende Fuste; Dit Eylandt is ghelegen op 30½ graden, te weten, recht int midden, 'tis daer langhs heen overal schoon.

Van dit Eylandt Tanaxuma af n. aen, saghen wy een seer⁺ groot ende hoogh landt, streckende o. ende w. ontrent 10 mylen weeghs, makende int schijnsel aende selfde Custe (te weten, n.o. ende n.o. ten n. van Tanaxuma af), een open, 'twelcke is de mont vanden inwijck van Xabuxij¹⁾ genaemt; Desen inwijck⁺ heeft tot een kenteijcken, als dat het land vande o.zyde van dien, loopt al dalende af, tot den hoeck ofte punt vanden inwijck toe, wesende van een vlacke Landouwe, ende vande westzyde, soo is het landt soo hoogh, alst eerste dat wy saghen n. ende z. met Tanaxuma liggen; Dese voorseyde Custe mach liggen verscheyden van 't Eylandt Tanaxuma, inde dwers wegh ontrent seven ofte acht mylen.

Vande noorder hoeck van dit Eylandt af, deden wy onse⁺ cours naer de voorseyde inwijck toe, ende com ende ter halver weghen, liep ons de windt naer 't w.z.w. waer door wy mosten by liggen, ende was een stil weer, so dat ons het water ('twelcke met het ghety van de vloet naer 't o. toe liep) seer afdreef, dat wy qualijck de Haven consten cryghen: maer d'ebbe die daer⁺ naer seer sterc in liep, dede dat wy de Haven creghen met de schemelinghe vanden avont ende lichte Maen, wy quamen in eenen seer grooten Inham²⁾ , inde welcke is gheleghen de voorseyde⁺ Inwijck, te weten, aende n. zyde, ende heeft binnen in aende oostzyde een Eylandeken vol geboomten³⁾ , liggende ontrent een schuet van een Bas van 't landt af; Van dit Eylandeken⁺ af oostwaert aen, so heeftet landt eenen hooghen huevel,⁺ ende aende zuydt zyde vanden voorseyden huevel, is ghelegen een groot open, 'twelcke heeft aen d'ander zyde een punt van leech landt ende witte sandt stranden met geboomten. Alhier heeftmen die haven ghenaemt Minatto⁴⁾ , 'twelcke een Revier⁺ is, wat beter als die van Batecola gheleghen aende Custe van

+ Steen-clipgelijc een seylende Fuste.

+ Streckinghe van Tanaxuma tot een ander eylandt.

1) Shibushi, achter in de Ariake Wan of Tasman-baai, nabij de Z.O. punt van Kiu Siu (31^o20′ N.B.).

+ Inwijck Xabuxij, ende hoe dat bekent wordt.

+ Streckinghe nae den Inwijck.

+ Stercke vloet ende ebbe.

2) Zie vorige noot.

+ Schoone Inham by den Inwyck.

3) Biro shima.

+ Mercken oostwaerts van een Eylandt.

+ [73a]

4) Jap. Minato beteekent Haven. De plaatsnaam, aan de Tasman-baai, komt voor op adm.kaart 835.

+ De Haven Minatto, ende een ander open daerby.

[p. 200]

Malabar. Aende noordt zyde van desen huevel af ontrent een cleyne mijl, soo heeftmen een ander open, comende in een landt dat wat leeger is als den huevel, met sommighe geboomten. Dit⁺ open heeft recht in 't midden een Eylandeken liggen, binnen 'twelcke is de plaetse van Xibuxij; Dit Xibuxij is een groot bewoont vleck van veel volcks, ende is een Revier van soet ofte versch water: maer is ondiep: want men moet daer met een⁺ sprinck vloet in loopen. Van Xibuxij voort aen, so strect den Inwijck west aen, altemael van een leegh landt van sandt stranden ontrent 2 mylen weeghs. Van daer keert het weder nae 't⁺ zuyen toe, tot datse comt te stuyten aen een hoogh gheberchte, 'twelcke is het ghene datmen siet, comende van 't Eylandt Tanaxuma af; aende voet van dit gheberchte, leyt een cleyne⁺ Revier van ondiepe grondt. Van dese Revier af, so loopt het landt weder oost aen, tot de mont van daermen in comt, welcke mach hebben een half mijl in de breede. De gront van alle desen Inwijck ende incomste, is sant ende van quade ancker grondt;⁺ alle dit voorsz. hooghe landt wort ghenaemt Quimonsiquy¹⁾ .

Van desen Inwijck van Xibuxy af 7 mylen, o.n.o. voort aen, is gheleghen den Inwijck van Tanora²⁾ , 'twelck een vande beste Havens van Iapon is: men loopt de Custe oost ende oost ten noorden aen. Ter halver weghen van Xibuxij af nae Tanora toe, soo heeftmen eenen cleynen Inwijck ofte Bay³⁾ , welcke in 't eerste ghesicht een goet beschutsel schijnt te hebben: maer als men daer met over een comt, so sietmen terstont hoe 't daer ghestelt is, te weten, heeft veel steen-clippen ende Rudtsen, ende loopt weynich te landewaerts in; Stelle alhier dese verclaringhe van desen Inwijck, op datter hem niemant met en bedriege, die nae Tanora begheert te wesen, ghelijck als wy ghedaen souden hebben.

⁺ Voor by desen cleynen Inwijck wesende, sult terstont comen te sien dat het landt een eyndt ofte hoeck van hoogh landt maect, van welcken hoeck voort aen, soo wijckt de Custe binnewaerts aen, al waer ghy eenen sant strant sult sien, hebbende daer lancks by heen (twee Eylandekens vol gheboomten) liggen. Aen 't eynde van dese Eylandekens, sult ghy noch andere cleijnder Eylandekens sien, (die van 't landt af tZeewaert in steken)

+ Gheleghentheyt van Xibuxi, ende zijn Revier.

+ Streckinghe van Xebuxi voortaen.

+ Sandtstranden ende hooge gheberghten.

+ Ondiepe Revier ende de streckinghen van daer voorts.

+ Van quade anckergrond ende dat het hooghe landt Quimonsiqui ghenoemt is. Streckinghe van den Inwijc Xibuxij tot den Inwijck Tanora. Cleijn Inwijc vol steenclippen ende Rudsen.

1) Thans Kimotsuki.

2) Thans Tona ura, op 31^o 30′ N.B. Zie adm.kaart 835; het wordt in de zeilaanwijzingen nog als goede reede aanbevolen.

3) Ichiki ura, op 31^o 27′ N.B.; zie adm. kaart 835.

+ Hoeck van hoogh Landts, sandt strant ende Eylandekens.

[p. 201]

met noch ander groote steenen ende Rudtsen. Binnen dese Eylandekens ende steenen, is gheleghen de Haven van Tanora, om in dese Haven te comen, so moet men loopen nae de punt ende het eynde van dese Eylandekens ende steenen (die tZeewaert uytsteken) toe, daer by wesende, so sal u tZeewaert daer vanaf nae het noordt oosten een steen-clippe blijven, met een⁺ Eylandt, sonder eenighe gheboomte ofte wildernisse, van een steijl afghebickt landt, streckende noorden ende zuyen; Tusschen dit Eylandt ende het landt, soo maecktet eenen grooten⁺ Inwijck, al waer men het setten mach: want heefter recht teghens over 25 vadem diepten, maer de rechte Haven en is alhier niet,⁺ dan als ghy de punt ende het eynde van de voorsz. Eylandekens ende steenen (die tZeewaert uytsteken) om zijt, soo sult ghy alsdan terstont daer langhs by heen nae 't landt van binnen toe loopen, 'twelck men vry sonder schroomen mach doen: want isser schoon ende suyver; doende uwen cours west aen, so sal u een punt landts comen te blyven aende rechter handt. Voor by dese punt wesende, sult daer dicht by heen loopen, schouwende⁺ het landt vande west zyde; Alhier wesende, soo ismen binnen inde Haven, 'twelcke eenen langhen Inwijck ofte Bay⁺ is, streckende noorden aen nae binnen toe; sult het anckeren te midwegen van dien, op 4 vadem diepten, soo blijft ghy besloten met eenen ronden booch; het is daer altemael van modder gront.

Scheydende van Tanora af na Fyunga¹⁾ toe, so looptmen de⁺ Custe noorden aen, tot een punt landts toe, gheleghen van Tanora af ontrent 5 mylen. Tusschen dese punt landts ende Tanora, zijn ghelegen twee Havens, de eene geheeten Gico²⁾ , niet verde van⁺ Tanora, ende d'ander wat voorder aen, (voorby sommighe Eylandekens ende steen-clippen) genaemt Vmbra³⁾ ; Dese twee Havens zijn onbeschut voor d'ooste winden, die veel aen dese Custe wayen. Vande voorsz. punt landts af tot Fiunga toe, mach wesen noch ander vijf mylen weechs: waer van de Custe ende 'tlandt⁺ innewaerts aen wijct, ghelijck eenen Inham, comende wat voorder aen weder noorden uyt. Desen Inham is van een leech landt (te weten, langhs de Zeecant heen) met sant stranden, ende een mijl voorby de voors. punt landts, so heeft de Custe een open ligghen, aende zuydt zyde van dit open, so staet daer eenen

+ Steenclippe.

+ Schoone Inwijc ende goede Reede, met aenwijs waer de rechte Haven is.

+ [73b]

+ Punt landts.

+ Wanneermen inde Haven is, ende de gelegenheden daer van.

1) Fiuga of Hiuga; landschap op de oostkust van Kiu Siu.

+ Streckinge en ontmoetinghe van Tanora nae Fyunga.

2) Chuko, op 31^o 35′ N.B.

+ Voorby een punt de twee havens Gico ende Umbra.

3) Oura, op 31^o 37′ N.B.

+ Gelegentheijt eens Inhams.

[p. 202]

⁺ grooten ronden boom dicht aende Zee-cant; Alhier heeft men een goede haven, welcke ghenaemt wort Undo¹⁾ , ende wat voorder aen, so leyt een ander haven, gheheeten Toconofuchy²⁾ , welck landt hoogher is, als van d'ander Haven; heeft aende zuydtzyde sommighe hooghe ende groote boomen, ende aende noord zyde een leech landt, het welcke van verde, ende van buyten af hem verthoont ghelijck als Eylandekens met gheboomten. Dese Haven en is niet goet om in te loopen. Een mijl weechs voor by dese Haven voortaen, heeftmen een ander Haven, ghenaemt⁺ Myme³⁾ , 'twelcke een goede Haven is om met cleyne schepen in te loopen, ende heeft twee incomsten diemen terstondt van buyten aen siet, ende onderscheyden can, hebbende in 't midden een vlack Eylandt vol gheboomten; Dese gheboomten maken twee openen, ende men siet boven over 't Eylandt heen, te landewaerts in ('twelcke hoogher ende vlakker is) eenen grooten boom staen, 'tland vande zuydzyde heeft een hooghte met een dal.

⁺ Van dese Haven af derdehalf mijl voortaen, leijdt een ander cleyne Revier ghenaemt Tomxijma⁴⁾ ; Voorby dese Revier anderhalf mijl weeghs, voleijndt het leeghe landt, ende dan beghint het weder hoogh te zijn; Van hier af twee mylen voortaen, soo⁺ maeckt het landt een punt ofte hoeck van hoogh landt⁵⁾ , ende schijnt van verde te wesen den hoeck ghenaemt Cabo de Ramos, gheleghen aende Custe van Indien by Goa. Desen hoeck om loopende, heeftmen daer dicht by een Revier, (te weten noorden⁺ aen) ghenaemt Camyco⁶⁾ , welcke heeft twee vadem diepten inde Haven; Dit is het uyterste landt van het Coningh-rijck van Fyunga⁷⁾ ; Vande boven-ghementioneerde punt landts (ghelegen⁺ vijf mylen van Tanora af) tot desen hoeck van Camyco⁺ toe, soo heeft het landt de manier van eenen Inham, makende 'twater alhier eenen dwersche stroom: want langhs 'tlandt heen, soo loopt het water altoos nae 't zuyen toe; Men loopt desen⁺ hoeck met de voorseyde punt landts noorden ende zuyen ende noorden ten oosten, ende zuyden ten westen, ende zijn ontrent acht mylen van d'een tot d'ander, over alle desen Inham mach-

+ Gelegentheyt der Havens Undo ende Toconofuchy.

1) Niet op de kaarten aangetroffen.

2) Takanabe; zie adm. kaart 1648.

+ Gelegentheyt des Havens Myme ende de streckinghen voortaen.

3) Mimiru, op 32^o 20′ N.B., een nóg aanbevolen reede.

+ Revier Tomxijma.

4) Tom asu, op 32^o 42′ N.B.

+ Punt of hoec hoogh landt.

5) Sen saki, op 32^o 50′ N.B.

+ Gelegentheyt des Reviers Camyco.

6) Thans Tsurumi saki, op 32^o 56′ N.B., de oostelijkste punt van Kiu Siu.

7) Zie p. 201 n. 1.

+ Ghedaente des hoecs van Camico ende daer ontrent.

+ [74a]

+ Stroom altijt Suyden. Schoone diepte ende de anckergrondt.

[p. 203]

ment setten langhs 'tlandt heen op 12 ende 15 vadem diepten, schoone sandt grondt.

Van desen hoeck, ghenaemt C. de Camico af voort aen, soo⁺ looptmen de Custe n.n.w. aen; alsmen met desen hoeck over een is, soo salmen terstont comen te sien, int noord oost, ende noord oost ten oosten, het landt van Toca¹⁾ , 't welck een Eylandt is, mach hebben ontrent 40 mylen inde lenckte, ende streckt oost ende west, en oost ten noorden, ende west ten zuyen, heeft aende⁺ noordt zyde met het landt van Iapon een Straet ofte doorgaende encte²⁾ , welcke streckt tot die Haven van Saquay³⁾ , ende 'tlandt van Miaco⁴⁾ toe, ende vande zyde van 't Eyland, te weten, daer langhs by heen, heeftet veel cleyne Eylanden; De Navigatie diemen doet door dese Straet nae de Haven van Saquay⁺ ofte Sacay toe, is altemael langhs de Custe ende het landt van Iapon heen, welcke veel ende goede Havens heeft, aen 't eynde van dese straet hebben beyde dese landen elck een uytstekende punt lands⁵⁾ , zijnde van d'eene tot d'ander ontrent een mijl weeghs; By de punt van het landt Toca⁶⁾ is het banckachtighe gront,⁺ ende alle het volck van dit landt (te weten, vande noordtzyde) en is gants niet te betrouwen. Van ghelijcken so machmen loopen vande zuydt zyde van dit Eyland Toca, nae het landt van Myaco toe⁷⁾ , alwaer langhs een goede Navigatie is, ende heefter⁺ seer goede Havens; D'eerste Haven van dien, is gheleghen aende eerste punt landts, van de west zyde van 't Eylandt, de welcke dicht by hem etlicke Eylanden ende Clippen heeft ligghen; Dese Haven is ghenaemt Focora⁸⁾ , heeft een goet beschutsel voor alle winden: maer niet voor de Roovers: want hebben daer veel⁺ Fusten daer zy met loopen rooven ende stelen, 'tooste eynde van dit Eylandt Toca, met het landt van Iapon ghelegen daer teghens over maeckt een ander Straet⁹⁾ ofte doorganck (gelijck⁺ als die vande west zyde) daermen nae de Haven ende Stadt van Sacay toe loopt. Te middeweghen vande voorseyde oost zyde

+ Streckinghe van Cabo Camico tot de haven van Saquay.

1) Tosa, een provincie van Sikok of Shikoku, het tweede groote Japansche eiland; zie p. 193, n. 6.

+ Strate tot de haven van Saquay ende 'tlandt van Miaco.

2) De Japansche Binnenzee.

3) Sakai, bij Osaka, op 34^o35′ N.B. en 135^o30′ O.L.

4) Mijako of Kioto; zie p. 193, n. 4.

+ De haven Saquay leyt langs de Custe van Iapon.

5) Akashi en de noordpunt van het eiland Awaji, waartusschen de 2 zeemijl breede Akashi seto.

6) Lees: Awaji.

+ Bancachtige grondt, ende van een volck die niet te betrouwen zijn.

7) Dus door Straat Linschoten of Kii Channel.

+ Cours van Toca na Miaco, ende van de havens daer ontrent.

8) Fuku ura, de zuidelijkste punt van Hondo.

+ De haven Focora vol roveryen.

9) Weer de Linschoten Straat.

+ Een strate na de stadt Sacay.

[p. 204]

⁺ van Toca, leyt een Haven ghenaemt Ava¹⁾ , welcke bewoont is van een seer forts ende stouthertigh volck van oorloghe, alhier soo onthout haer een groote Armeye van toegheruste orlooghs schepen⁺ ende Fusten, daer zy met loopen rooven ende stelen de geheele Custe langs. De schepen ende Fusten die hier door begeeren te varen, vereysschen alhier vry passen, waer mede vryelicken⁺ sonder eenighe hinder moghen passeren. Van de voorseyde oostzyde, so streckt het landt van Iapon²⁾ seer zuytwaerts aen, makende eenen hoeck ofte eynde, ghenaemt Cumano³⁾ , ende de Custe die tot daer toe streckt, is gheheeten Bandol⁴⁾ , heeft⁺ etlicke Havens die van seer rijck ende machtich volck bewoont worden: maer en zijn niet seker noch vry. De Haven van Sacay⁺ is ghelegen vanden hoeck ofte het eynde van het Eylandt Toca af noordtoost aen, ontrent neghen ofte thien mylen weechs. Dese Haven van Sacay is met de weste winden onbeschut, (die daer veel tijdts wayen,) ende heeft een ondiepe sandt gront, door welcke oorsake men die Schepen (die aldaer met goet gheladen comen,) terstont met aller haesticheyt lost, ende het volck sprinckt op 't landt, latende de Schepen vastghebonden, ofte halense by wylen op 't landt.

⁺ Vande voorseyden hoeck O Cabo de Camico⁵⁾ af vijf mylen⁺ voortaen tot een punt landts⁶⁾ toe, so loopt men de custe noordt noord west aen, ende men heeft onderweghen vier ofte vijf Eylanden ende Clippen langhs de Custe heen ligghen, ende recht teghens het voorseyde punt over, zijn gheleghen twee andere Eylanden, dicht by 't landt, hebbende van tusschen beyden een smal Canael, ende heeft daer dicht by, soo aen het noorden als aen het zuyen veel Eylandekens ende Clippen (onder groote ende cleyne) ligghen. Dese twee Eylanden met de Eylandekens ende Clippen ligghen oost ende west, met den hoeck ende het⁺ eynde van Toca, op de hooghte van 33⅙ graden. Alle dese custe is van een hoogh landt, met die Eylanden daer langhs by heen ligghende, ende heeft daer 60, 70 vadem diepten, dicht by 't landt. Van hier af voort aen, soo beghint de Straet ofte door-

+ Gelegentheyt des havens Ava.

1) De oostelijkste provincie van Shikoku heet Awa.

+ Armade van Oorloghsche Roof-schepen.

+ Streckinghe des landts Iapon tot de hoec Cumano.

2) Lees Toca (Shikoku).

3) Komame, de Z.W. punt van Shikoku.

4) Deze naam voor de Z.O. kust van Shikoku komt niet meer op de kaarten voor.

+ Havens van rijck volck.

+ Gelegent heyt des havens Sacay.

+ Streckinghen ende ontmoetinghen van Cabo Camico tot den Inwijck Usque. Punt landts, Clippen, Eylanden ende Canael.

5) Kamado saki, op 33^o 4′ N.B.

+ [74b]

6) Hier keert de auteur terug naar den zuidelijken ingang der zeestraat tusschen Kiusiu en Shikoku en neemt dus den draad weder op.

+ Toca leyt op 33 een sestendeel graeds. 60 oft 70 vadem diepte langs tlandt.

[p. 205]

gaende enghte, van tusschen het Eylandt van Toca, ende het landt van Bungo¹⁾ , ende soo het u noodigh waer op dese contreye te anckeren, so ghenaeckt het landt van Toca, alwaer ghy⁺ een modder gront sult vinden. Als ghy den voorseyden hoeck vande twee Eylanden om zijt, soo beghint het landt westwaert aen in te wijcken, altemael van een hoogh landt, hebbende binnen⁺ in dicht aende zuydt zyde een cleijn Eylandeken; Sult u van desen Inwijc wachten, op datter u de stroomen niet in en trecken. Desen Inwijck voor by zijnde, sult recht voor u uyt (te weten, te middeweghen van 't Canael vande Straet) comen te sien een cleijn rondt Eylandeken, het welcke u sal blyven aende⁺ zyde van het oosten, ende langhs de Custe heen vijf mijlen voortaen, sult ghy een ander Eylandt sien, dicht by 't landt ligghen, 'twelck tZeewaert van hem af steeckt, veel steene Clippen ende Rudsen. Voor by dit Eylandt noordtoost aen, anderhalf mijl weeghs, zijn gheleghen twee ander Eylanden by den anderen.

Voorby dese twee Eylanden noch anderhalf mijl voort aen, leyt een ander lanck Eylandt van een vlack pleijn ofte velt boven op, streckende noordt west ende zuydtoost, wesende het zuydt⁺ ooster eynde van dien het allerhooghste. Binnen dese Eylanden na het westen toe leyt den Inwijck van Usquy²⁾ , alwaer den Coninck van Bungo zijn residentie hout, die daer in begheert te wesen, sal nae het eerste Eyland toe loopen, u altoos wachtende⁺ vande voorseyde Eylanden, ende die Eylandekens ende steen-Clippen daer by gheleghen, doende uwen cours tusschen dit ende die andere twee Eylanden, (die voorder aen ligghen) binnen door. Dit Eylandt met de Eylandekens ende Steen-clippen voor by wesende, nae binnen toe, soo sult ghy comen te sien in 't westen, te weten, binnen in den Inwijck, een groot⁺ ront ende hoogh Eylandeken vol gheboomten, op het welcke ghy sult aen loopen, altoos meer ghenakende die twee Eylanden, dan het Eylandt vande Steen-clippen: want by 't Eyland vande⁺ steen-Clippen heen, heeftmen 70 vadem diepten, ende binnen de twee Eylanden westwaert aen, sult ghy 25 vadem vinden, modder gront, doende also uwen cours op 't voorseyde Eylandeken (dat inden Inwijck leyt) aen, houdende de noordt zyde: want is daer over al schoon. Met dit Eylandeken over een zijnde,⁺ sult 20 vadem diepten vinden, al waer ghy 't sult setten, op dat-

1) De noordelijkste provincie van Kiu Siu; zie p. 193, n. 3.

+ Strate tusschen Toca ende Bungo.

+ Waerschou voor een Inwijck.

+ Verscheyden Eylanden

+ Inwijck van Usquy daer de Coningh van Bungo hem verhout.

2) Usuki, op Kiu Siu, op 33^o 8′ N.B.

+ Waerschou voor Eylanden ende Clippen.

+ Hoemen sekerst op een hoogh Eyandt aenloopen sal.

+ [75a]

+ Waer men setten moet om aenwysinghe der havens te becomen.

[p. 206]

men u van daer af de Haven mach wyse, welcke twee zijn, te weten, d'eene gheleghen (een cleyne mijl van dit Eylandeken af nae 't z.w. toe) by een punt landts, daer ses oft seven boomen⁺ verscheyden vanden anderen, op staen, met een weynigh wildernisse; Sult op dese punt landts aen loopen, den welcken binnen in eenen cleynen Inwijck ofte Bay heeft, hebbende aen 't Eynde van dien, een Riffe van steen tZeewaert daer van af uytstekende,⁺ binnen den welcken is gheleghen den voorsz. cleynen Inwijck, welck heeft een seer goet beschutsel en drie vadem diepten, goede ende schoone gront, alwaer ghy sult anckeren: maer en is niet voor groote schepen; D'ander Haven is nae 't n.w. toe, te weten, aen d'ander zyde van den Inwijck, binnen sommighe Eylandekens ende steenen in; is een groote Bay, die te landtwaerts in loopt, makende eenen bocht met seer goet beschutsel. Dese Haven is voor groote schepen.

⁺ Van desen Inwijck van Usquy af, wat voorder noorden aen, is gheleghen een ander grooter Inwijck, welck loopt west noord west innewaerts aen, 'tLandt ende den hoec van tusschen dese twee Inwijcken, mach wesen van d'eene Zee tot d'ander, ontrent een schuet van een Guetelingh breet in 't om loopen, ende een half mijl van 't eyndt vande punt af nae 't westen toe, te weten, aende zuyd zyde, leyt een cleijn Eylandt dicht by 't landt, tusschen⁺ 'twelcke ende het landt loopt een Canael van 12 vadem diepten, met schoone grondt van grof sandt, al waer ick aen 't ancker gheleghen hebbe. Recht tegens over dit Eylandt (te weten, aen 't landt van 't noordt westen) ontrent een schuet van een Guetelingh daer van af, leijt eenen cleynen Inwijck, met een bewoont⁺ vleck, genaemt Sanganaxeque¹⁾ , alwaer Don Francesco Mascharenhas met zijn Schip geleghen heeft met de Monson. Dese Haven is met eenen noord westen wint onbeschut. Van desen Inwijck af ontrent een half mijl voort aen, so beghintmen een leegh landt te crygen, hebbende langhs de Zee-cant heen over al⁺ sandt-stranden ende gheboomten. By alle dese Custe ende het laeghe landt langhs, ist over al banckachtighe gront, waerom u daer van sult wachten, een goede halve mijl, daer van af loopende; te midde weghen van dit leeghe landt, heeftmen twee Monden ofte Inkomste vande Revieren liggen, die seer ondiep zijn, waer om men daer in gheenderley wijs en mach in loopen.

+ D'eerste haven gheleghen by een punt landts met 6 ofte 7 boomen.

+ Inwijck met goede Reede van 3 vadem voor cleyneschepen Waer d'ander haven voor groote schepen gheleghen is.

+ Streckinghen ende ontmoetinghen vanden Inwijck Usquy, tot een revier by het vleck Aquina fama.

+ Diep Canael.

+ Inwijck Sanganaxeque.

1) Sagano saki, de punt van Kiu Siu tegenover de westelijkste, scherpe punt van Shikoku.

+ Waerschouwinghe voor bancken ende voor twee monden van Revieren.

[p. 207]

Aen't eynde van dit leeghe landt heeftmen een Revier van versch⁺ water, van 12 spannen waters inde Haven, te weten met een sprinckvloet, ende binnen inde Revier blyven de Schepen met leegh water op droogh, zijnde sandt grondt; Dicht by de Ree⁺ ofte Incomste van dese Revier leyt een bewoont Vleck, genaemt Aquina fama¹⁾ , ende de Revier een half mijl innewaerts aen, is gheleghen de grootste ende gheweldichste Stadt²⁾ van het gheheele⁺⁺ Coninghrijck van Bungo, alwaer de voorleden Coninghen plaghen haer Hoff te houden, daer nu alle de Coopluyden van dese omligghende contreye (die seer rijck ende seer treffelijck zijn) haer residentie hebben.

Van dese Revier af, te weten, aen d'ander zyde van desen Inwijck, is gheleghen een seer goede Haven³⁾ , met een beschutsel⁺ voor alle winden, is een cleyne Bay, want de punten ofte hoecken van dien, steken door den anderen, waerom de selfde een goet beschutsel maken voor de zuye winden. D'incomste van dese Haven is schoon, en hebt anders niet te doen, dan te loopen te middeweghen heen nae binnen toe, alwaer men heeft van vijftehalf tot vijf vadem diepten; Men heefter een groot voordeel: want comt daer voor wint in, te weten, met de Monson ofte conjunctie vande zuye winden, ende loopter weder voor wint uyt, mette Monson vande noorde winden. Om dit te deghe te verstaen, soo is te weten datmen alle dese contreye (als oock van gheheel Chyna, Malacca, India, ende alle de omligghende⁺ Orientaelsche plaetsen) bevaert, met de conjunctie vande winden, die daer ettelicke Maenden over eenen boech wayen, als nu uyten noorden, alsdan uyt den zuyen, en dat op sekere tyden ende daghen van 't jaer, sonder dat men daer eenighe falicant aen heeft, welcke conjunctie ghenaemt worden (als op een ander gheroert is) Monson, te weten, Monson vande zuye winden, dat is als de winden van uyt den zuyen reghneren, ende Monson van de noorde winden, van ghelijcken, waer mede men in gants⁺ Indien ende Orienten zijn rekeninge maect, om van d'een plaets op d'ander te varen, ende door dien datter veelmaels in dese deschriptien mentie ghemaeckt wort van sommighe Havens, Inwijcken, Revieren, Bay ende Eylanden, daermen goet

+ Ondiepe Revier van versch water.

+ Het vleck Aquina fama.

1) Thans Hagiwara, aan de zuidkust van de Beppu-baai, op 33^o 11′ N.B. Zie adm. kaart 2875.

2) Oita.

+ Plaets der grootste stadt des Rijcks Bungo.

+ [75b]

3) Hiji, op 33^o 22′ N.B.

+ Streckinghen ende ontmoetinghen van dese Revier tot de Haven Fingy, ende het punt van Mornee.

+ Verclaringhe hoe de Monsons ofte winden of de custen van Indien, China ende Malacca, langhdurigh over een boech wayen.

+ Hoemen achtinghe op de Monsons nemen moet, ende beste reeden daer voor soecken moet.

[p. 208]

beschutsel ende verwinteringhe heeft voor de Monson van de noorden ofte zuye winden, te weten, den tijt dat de selfde courseren, is daer om geseyt, (so zy yemant contrarie ende teghens⁺ waren, nae dat hem zynen wech soude moghen strecken) om gheadverteert te wesen, welcke Havens dat goet zijn, om sodanighen tijt te verbeyden en te verwinteren, (want men noemt in Orienten winter, alsmen contrarie wint heeft, datmen zijn reyse niet en can volbrenghen, en nootwendich moet wachten nae de wint ende het weder, dat is, de Monson, die een met ende favorabel is, ende waer datmen een goet beschutsel heeft, om te verbeyden de Monson die hem soude moghen dienen, alsdan⁺ zijn reyse weder te volbrenghen, waerom my goet ghedocht heeft alhier dese verclaringhe te doen, om datmen te beter soude verstaen de meeninghe vande Portugesche ende Indiaensche Piloten, die dese coursen ende Navigatien eerst aengheteijckent, ghenoteert ende selfs bevaren hebben, ghebruijckende daer om alhier de selfde manieren ende rekeninghe van die contreyen,⁺ sonder eenighe veranderinghe met het selfde woort van Monson, niet teghenstaende dat wy op ander plaetsen hier voren by wylen oock mentie af ghemaeckt hebben.

Keerende weder op onze voorseyde materie, soo is te weten dat dese voorsz. Haven ofte Bay genoemt wort Fingy¹⁾ , maer en is niet seker noch vry vande Roovers, ende dieven; Vande⁺ voorsz. Revier tot dese Haven, heeftmen ontrent 3 mylen inde dwers wegh. Men heeft op de Ree vande Revier 20 vadem diepten,⁺ te weten, dicht by 't landt heen: maer is een quade gront, ende ten is niet goet aldaer de winden te verwachten: want men en soude daer niet een dinck connen berghen. Van desen inwijck af, so machmen het land in 't oosten sien; ende 'teynde van daer⁺ desen grooten Inwijc voleyndt, is een leech landt, 'twelcke ghenaemt wort Moryee²⁾ , ende is daer langhs heen over al schoon; De voorseyde Revier ende stadt zijn gheleghen op de hoochte van 33⅓ graden.

⁺ Van dese punt of 'teynde van Moryee af twee mylen voortaen, comt een ander punt ofte hoeck landts, den welcken is gheleghen met dese punt noorden ende zuyen; is van een leech landt van sant stranden, hebbende aen 't eynde van dien, etlicke steenen

+ Waerom datmen in Orienten winter noemt.

+ Redenen waerom dit verhael gheschiet is.

+ De Haven Fungy niet vry van Roovers.

1) Hiji; zie vorige noot.

+ [76a]

+ Goede deipte maer quade Reede.

+ Hoeck van Moryee.

2) Moriye, zie adm.kaart 3875. De breedte is juist, zie voorlaatste noot.

+ Streckinghe ende ontmoetinghen van't punt Moryee tot het Eyland Finexema¹⁾ .

1) (In margine) Hime shima; zie iets verder in den tekst.

[p. 209]

ende Rudtsen ligghen. Van daer af voort aen, so looptmen de Custe noordwest aen, ende een mijl weechs daer voor by, so heeftmen een bewoont vleck, ghenaemt Tamboca²⁾ ; ende noch een⁺ ander mijl weechs voort aen, leyt een ander plaets gheheeten Tambico³⁾ , zijn beyde tsamen gheleghen aende Zeekant: maer en hebben geen Havens met beschutsels; oock mede so en is het volck vande selfde plaetse niet te betrouwen; met dese punt landts over een wesende, so sult ghy langhs de Custe heen comen⁺ te sien een lancwerpent Eylandt, ('twelcke hem van verde verthoont ghelijck als twee Eylanden) ligghende van 't landt verscheyden ontrent twee mylen weechs, is genaemt Fimexyma⁴⁾ .⁺ Tusschen dit Eylandt ende het landt, zijn 't altemael ondiepten. Vande punt vanden Inwijc van Bungo af, tot dit voorsz. Eylandt toe, so is het alle dese Custe langhs tot een groote mijl daer van af, over al banckachtige gront, Riffen, Steenen, ende ander⁺ vuylicheyt. Op alle desen wech van 't beghinsel van 't Rijcke van Bungo af tot dit Eylandt toe, soo looptmen aende oost zyde, te weten, langhs 'tlandt van Tocaa heen.

Van dit voorseyde Eylandt Fimexima af, 9 mylen noorden voort aen, so heeftmen een seer hoogh land, 'twelcke streckt oost ende west; Dit is het landt van Amanguchen⁵⁾ , een groot machtigh ende seer rijcke landouwe: want alhier heeftmen een⁺ vande Mynen van Silver van Iapon; aen dese Custe heeftmen goede havens ligghen, als oock mede het Eyland van Meagyma⁶⁾ , 'twelcke in vorighe tyden (aleer die Portugesen op Iapon voeren)⁺ eenen grooten handel hadden: want alhier was de vergaderinghe ofte stapel van geheel Iapon, van alle waren ende Cooplieden. Langhs dit landt van Amanguchen, ende die contreye van het Eyland Fimexima, (boven verhaelt) heen, so beghint de straet ofte doorganck, die nae Facunda⁷⁾ toe loopt, van welcke Facunda⁺ (als van de andere plaetsen van daer ontrent) sullen wy op een ander tracteren, met de Navigatie, Coursen, ende gheleghentheyt van dien.

2) Tafuka.

+ Waer Tamboca ende Tambico geleghen ende het volck niet te betrouwen is.

3) Tamiku.

+ Sommighe Eylanden.

4) Hime shima, op 33^o 44′ N.B.

+ Gedaente des Eylands Finexima, ende d'ondiepten aldaer.

+ Van quade gronden, ende hoe den gantschen cours langhs Tocaa streckt Streckinghe van Finexima tot Amanguchen.

5) Yamaguchi, op Hondo.

+ Een vande Iaponsche Silver Mynen.

6) Zie p. 210, n. 3.

+ Goede Haven by het Eyland Meagyma, daer de Portugesen stapel plach te wesen.

7) Met Facunda is steeds het land van Nagasaki bedoeld (Fukuda en Fukuda saki be W. die plaats).

+ Waer de strate van Facunda begint.

[p. 210]

Om te seylen vande punt van Moryee, vanden Inwijck van Bungo⁺ af, na de Haven van Caminaxique¹⁾ toe, (gheleghen in het Coninghrijck van Amanguchen,) welcke seer seker ende goet voor alle winden is, ende van eenen grooten handel ende neeringhe; Ghy sult uwen cours nemen noord oost, ende noord oost ten oosten aen, zijn ontrent sesthien mylen weeghs. Dit landt daer ghy nae toe loopt, is⁺⁺ een seer groot ende hoogh landt, ende men loopt alle die voorseyde Custe langs, tot eenen hoeck ofte punt landts toe, oost ende west, ende oost ten noorden, ende west ten zuyden, ende men heeft vande Haven van Caminaxique af, tot de voorseyde punt, ontrent veertigh Portugesche mylen, te weten, van 17½ in een graedt, ghelijck het oock altemael zijn van die in alle deschriptien ghementioneert worden, aen welcke Custe zijn gheleghen dese naevolgende Havens, het welcke altemael Bayen zijn, te weten, van Caminaxique tot Tozaque²⁾ , zijn ontrent derdehalf mijl.⁺ Van Tozaque tot het Eylandt Meagyma³⁾ , heeftmen ses mylen ende een halfve. De Ree van dit Eylandt, is tusschen dat ende het vaste landt. Van Meagyma tot Camangarij⁴⁾ , zijn anderhalf mijl. Vandaer tot het Eylandt van Anooxyma⁵⁾ , vijf mijlen.

Van Anooxima tot Toumoo⁶⁾ , zijn oock vijf mylen.

Van daer tot Xynaco⁷⁾ , ander 5 mylen.

Van Xynaco tot die Haven van Uxymando⁸⁾ , vijf mylen.

Van Uxymando tot die Haven van Muroo⁹⁾ , vijf mijlen. Dese haven mach ligghen ander vijf mylen vande punt boven verhaelt.⁺ Voor by de voorseyde punt, te weten, drie ofte vier mylen oostwaert aen, leyt de Haven van Fyongo¹⁰⁾ , ende van daer af ses ofte seven mylen voort aen, heeft men de Haven ende Bay van Sacay¹¹⁾ , alle dese voorseyde Custe is schoon ende suy-

+ Hoemen loopt van 't punt Moryee nae de Haven van Caminaxique.

1) Kaminoseki, op Naga shima, 33^o 50′ N.B. en 132^o 6′ O.L. Zie adm. kaart 2875. De auteur begint hier de Japansche Binnenzee te beschrijven tot voorbij Osaka; de afstanden kloppen echter in het geheel niet.

+ [76b]

+ Distantie ende ghedaente der landen tot eenen uythoeck ofte punt.

2) Ito saki, op 34^o 23′ N.B. en 133^o 7′ O.L.

+ Particulier verhael der distantie ende namen der plaetsen op dese passegien.

3) Mukai shima, op 34^o 23′ N.B. en 133^o 12′ O.L.

4) Niet op de kaarten aangetroffen.

5) Inno shima, op 34^o 19′ N.B. en 133^o 10′ O.L.

6) Tomo, op 34^o 23′ N.B. en 133^o 22′ O.L.

7) Niet op de kaarten aangetroffen.

8) Ushimado of Wusimado, op 34^o 27′ N.B. en 134^o 9′ O.L.

9) Murotsu, op 34^o 46′ N.B. en 134^o 30′ O.L.

+ Streckinghe van 't voorsz. punt tot de havens Fungo ende Sacay.

10) Hyogo of Fyogo, op 34^o 41′ N.B. en 135^o 10′ O.L.

11) Sakai, zie p. 203, n. 3.

[p. 211]

ver, hebbende over al anckergront. Dit zijn altemael als gheseyt is, Portugesche mylen. Men sal weten, dat twee Japoensche mylen⁺ maken juijst een Portugaelsche mijl, 'twelcke gheverificeert ende also bevonden is, door de Portugesche Piloten, die aldaer⁺ de hooghte van de Son ghepeylt, ende nae de Japoensche rekeninghe haer calculatie ghemaeckt hebben, etc.

+ Ghelegentheyt der Custen ende gronden.

+ Twee Japaensche mylen juyst een Portugaelsche mijl.

1) (In margine) Hime shima; zie iets verder in den tekst.