Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 32. Capittel.
De Navigatie ende Coursen van Lampacon¹⁾ af, ('twelck is gheleghen by Macon, aende Custe van China) nae het Eyland Iapon, tot het Eylandt Firando toe, met alle die streckinghe ende gheleghentheyt van dien, van een ander Piloot aengheteeckent.

Seylende van Lampacon af nae het Eylandt van Iapon toe,⁺ sult loopen door d'eerste uytganck ofte Canael, (van het suyder Eylandt), het welcke streckt zuydt oost aen, hebbende een Clippe ofte Eylandeken te middewegen van dien, tusschen het welcke ende die punt van 't Eylandt sult door loopen, om oorsake vande scherpe wint, genaeckende so veel als ghy immers moecht het eynde van het Eylandt, altoos met het loot in de handt. Comende⁺ ter halver weghen van het Canael vande Eylanden die 't Zeewaert strecken, sult een Bancke van sandt vinden, die te middeweghen onder de drie vadem diepten niet en heeft. Sult u best doen om te loopen boven een groot ende hoogh Eylandt, dat u in het oost zuydt oosten leyt. Dit Eylandt (met d'ander die 't Zeewaert op de selfde ry liggen) om wesende, sult langhs d'Eylanden⁺ van 't Zeewaert heen loopen. Van dit Eylandt af 6 mylen voortaen,⁺ sult vinden een Regel Eylanden, Eylandekens ende Clippen, welcke zijn in als²⁾ negen, stekende buyten alle d'ander (daer ghy langs heen loopt) t'Zeewaert in, welck strecken n.n.o. ende z.z.w. en moechtse niet om loopen, noch en is u oock niet noodich; sult tusschen dese ende een groot hoogh Eyland vol gheboomten (dat u aende zyde van 't landt blijft) door loopen, welck Eylandt hem⁺ verthoont als men daer nae toe comt, ghelijck of het rondt waer, om datmen daer recht op de punt aen comt, niet teghenstaende is lanckwerpent, streckende ghelijck als de Custe; een stuck weeghs

1) Bij Macao, zie p. 162, n. 5.

+ Streckinghe ende ontmoetinghe van Lampacon tot de Custe van Chincheo.

+ Op 't loot te passen.

+ [77a]

+ Cours lang een regel Eylanden.

2) In ‘alles’.

+ Merck eens Eylandts.

[p. 212]

⁺ daer van af geloopen hebbende, heeftet een Canael, van tusschen dat ende een ander Eylandt (daer dicht by gheleghen) achter dit⁺ laetste Eylandt nae 't o.n.o. toe, leyt een Haven daer sommige schepen Chinische goederen ende waren comen laden en verhandelen; leyt niet verde van de mont ofte 'tgat van Lanton¹⁾ af. Dit boven ghenoemde Eylandt wort vande Chynen genoemt Tonquion.⁺ Van hier af so loopt o.n.o. aen, om te comen verkennen de Custe van tusschen Chincheu²⁾ , ende Chabaquon³⁾ , die schoon ende suyver is, daer 2 mylen van af loopende, om te schouwen een Riffe die dicht by Chincheu leyt, welck heeft een ront ende hoogh Eylandeken seer dicht by 't landt ligghen; men loopt dese custe van Chabaqueo af tot Chincheu toe, n.o. ende z.w. ende n.o. ten o.⁺ en z.w. ten w. Als men met Chincheu over een is, so heeftmen 2 mylen t'Zeewaert in een hoogh ende ront Eylandeken ligghen, ende binnen int landt eenen hooghen bergh met een Steen-rotse boven op, ghelijck als Pulo Varella, gheleghen aende Custe van Champa, ende d'incomste is door sommighe Eylanden heen. Dit voorsz. rondt Eylandeken wort vande Chinen gheheeten Toanthea⁴⁾ .

⁺ Als ghy met Chincheo over een zijt, als voren, soo loopt oost noord oost aen, tot dat ghy zijt 8 ofte 10 mylen vande Custe af, om buyten alle d'Eylanden te blijven; In dese contreye wesende, so loopt noord oost aen, op welcke cours sult komen te sien het Eylandt van Lequeo pequeno⁵⁾ , dat is, cleijn Lequeo gheleghen op de hooghte van 25 graden, is een seer hoogh ende lanckwerpent⁺ Eylandt, liggende verscheyden van de Custe van Chyna ontrent 18 mylen weeghs; als ghy Lequeo pequeno voor by zijt, comende op de 25½ graden, soo ghy begheert te wesen nae 't landt van Bungo⁶⁾⁺ toe, so loopt noord oost, ende noordt oost ten oosten aen, op welcke cours sult comen op d'Eylanden (gheleghen aen de zuydt zyde van 't Eylandt Tanaxuma⁷⁾ af) aen, welcke Eylanden beginnen op 29½ ende strecken tot op de 30½ graden, zijnde in als

+ Canael by het Eyland Tonquion.

+ Coophandelinghen op de Haven by de mont van Lanton.

1) Lantao of Lantar.

+ Custe tusschen Chinchon ende Chabaquon. Waerschouwinghe voor een Rif.

2) Amoy, zie p. 173, n. 1.

3) Swatau, zie p. 172, n. 2.

+ Het Eylandt Toanthea een goet merck ontrent Chinchea.

4) Zie p. 176, n. 2.

+ Streckinghen ende ontmoetinghen van Chincheu tot de Haven van Tanora.

5) Met Lequeo pequeno is hier blijkbaar bedoeld Formosa, ofschoon dat eigenlijk Taiwan heet. - Er is verwarring geweest tusschen de Liu-Kiu eilanden en Formosa, welk laatstgenoemd eiland op de Port, zeekaarten zelfs wel als uit drie eilanden bestaande geteekend is; zie ook p. 196, n. 3.

+ Het Eylandt Lequeo Pequeno.

6) Op Kiu Siu; zie p. 193, n. 3.

+ Hoemen van de 25 en half graden nae Bungo loopen sal.

7) Tanega shima; zie p. 196, n. 2.

[p. 213]

seven hooghe ende cleyne Eylanden¹⁾ , welcke strecken met den⁺ anderen, te weten, d'eerste drie met een Eylandeken ofte Clippe, noord oost ende z.w. ende n.o. ten noorden, ende z.w. ten zuyden ende die ander drie, o.n.o. ende w.z.w. ende een aen 't eynde van dien noorden ende zuyen. Dese seven Eylanden voorby wesende, sult comen te sien ses mylen noord noord oost aen twee ander Eylanden²⁾ , ligghende oost ende west metten anderen, waer van dat van het oosten het cleijnste is; het oost eynde van dit Eylandt⁺ heeft eenen hoogen heuvel³⁾ , welcke gaet al dalende nae 't oosten af, makende eenen leeghen punt, ghy moecht wel tusschen dese⁺ twee door passeren, begherende: want heeft een goet Canael van tusschen beyde heen; Het grootste van dese twee Eylanden⁴⁾ (hetwelcke een hoogh ende lanckwerpent Eylandt is) is ghenaemt Ycoo⁵⁾ . Van den ooster hoeck van dit Eylandt af drie ofte vier mylen noorden aan, is gheleghen het Eylandt van Tanaxuma,⁺ 'twelc is een leeghachtich Eyland, streckende noorden ende zuyen van 7 ofte 8 mylen lanck; Te middeweghen van 't selfde Eylandt, te weten, aende oost zyde, heeftmen de Haven, het welck is eenen cleynen Inwyc, gheleghen binnen sommighe Steen-clippen in: maer en is de beste niet om in te loopen. West noord west van dese⁺ Haven af, anderhalf mijl weghs, is gheleghen een cleijn vlack Eylandt, 'twelcke heeft een hueveltgien in 't midden. Van Tanaxuma af seven ofte 8 mylen noorden aen, sult comen te sien een groot ende seer hoogh landt ('twelcke streckt 10 mylen oost ende west).⁺ Dit is het landt van Iapon⁶⁾ , aenden hoeck ofte het eynde van dese Custe, te weten, aende west zyde, is gheleghen den Inwijck van Cangoxuma⁷⁾ , ende die Haven van Amango⁸⁾ , hebbende boven⁺ dien eenen hooghen spitsighen top, ende recht teghens over het Eylandt van Tanaxuma, te weten, noorden, ende noorden ten oosten aen, leyt den Inwijck van Xebuxij⁹⁾ , die seer groot is, hebbende van binnen in de Havens van Minato, Foxima, ende Xaboxij¹⁰⁾ ,⁺ alle drie Revieren voor cleyne schepen, altemael ghele-

1) De Zeven Gezusters, zie p. 197, n. 3.

+ Eylanden streckende vande 29 en half graden tot de 30en half graden, met haer ghedaente ende streckinghen.

2) Jakuno shima met Itsiro.

+ Gheleghentheyt het ende gedaenten van andere Eylanden.

3) Mitake.

+ [77b]

4) Het grootste is Jakuno shima, het kleinste Itsiro.

5) Wellicht verwarring met Yoko shima, het zuidelijksteei land der Zeven Gezusters.

+ Het Eylandt Tanaxuma.

+ Inwijck met steenclippen.

+ Ghesichte ende gedaente des landts Iapon.

6) N.l. Kiu Siu.

7) Kagosima, op de zuidkust van Kiu Siu.

8) Yamagawa, aan de baai van Kagosima.

+ Inwijck van Cangoxuma, ende die Haven van Amango.

9) Shibushi of Sifusi; zie p. 199, n. 1.

10) Minato (zie p. 199, n. 4), Fukusima en Shibushi.

+ Grooten inwijck Xebuxij begrypende de Havens van Minato, Eoxima ende Xaboxi.

[p. 214]

ghen aende oost zijde, te weten, aende rechter hant van alsmen westwaert aen binnen in den Inwijck comt; Noordt noordt oost langhs de Custe heen 6 oft 7 mylen voort aen, leyt de Haven van Tanora¹⁾ , 'twelcke de beste Haven van gheheel Iapon is.

⁺ Soo ghy begheert te loopen nae de voorseyde haven van Tanora toe, soo sult ghy u nae de Custe toe houden, en daer wel dicht by ghenaken: want is over al schoon: maer en heeft er gheen ancker gront ofte Reeden, om dat het diep is; So wanneer ghy daer langhs by heen zijt, wesende voor by den Inwijck van Xebuxij, by de⁺ Custe heen loopende, soo sult ghy by eenen cleynen Inwijck comen, welcke in 't eerste ghesicht ende verthooninge goet beschutsel⁺ schijnt te hebben: maer daer met over een comende, ontdeckt⁺ het terstont al wat het heeft, te weten, veel steenen ende Rudtsen, streckende weynich te landewaerts in. Doe alhier dese vermaninghe, op dat daer hem niemant met en bedrieghe. Voorby desen cleynen Inwijck wesende, krijchtmen terstont eenen groven, dicken⁺ ende hoogen hoeck ofte punt landts. Van desen hoeck af voort aen, soo wijckt het landt binnewaerts aen, al waer ghy sult comen te sien een sandt-strant, ende twee Eylandekens met gheboomten⁺ daer langs by heen ligghen. Aen het eynde van dese Eylanden, comen noch andere cleijnder Eylandekens, ende groote steenen van het landt af steken tZeewaert aen. Binnen dese Eylandekens⁺ ende steenen in, is gheleghen de Haven van Tanora, om daer in te loopen, sult uwen cours nemen nae het eynde van dese Eylandekens ende steenen, (die tZeewaert in van het landt af steken, als ghy met het eynde van dien over een zijt, soo sal u tZeewaert nae het noord-oosten blijven een ander Eylandeken ofte steen-clippe, sult binnen dit Eylandeken heen loopen, tusschen het welcke ende⁺⁺ het landt men eenen grooten Inwijck heeft, daerment op vijf-en-twintigh vadem mach anckeren, noodich wesende: maer de rechte Haven en is alhier niet, dan als ghy de Eylandekens ende steenen⁺ (die tZeewaert uytsteken,) om zijt, soo sult ghy daer terstont langhs by heen loopen, te weten, tusschen een punt landts (gheleghen aende rechter handt ofte aende noordtzyde) ende d'eylandekens⁺ heen, tot naer binnen in 't Caneal dat ghy open siet, sonder schroomen. Dese voorseyde punt landts om wesende, sult terstont eenen Inwijck sien, streckende noorden innewaerts aen, sult alsdan ghenaken het landt van dese punt, die u sal blyven aende rechter handt; ghy moechter vry binnen in loopen: want heefter

1) Zie p. 200, n. 2.

+ De Haven Tanora, ende is debeste van gheheel Iapon ende hoemen daer toe loopen sal.

+ Quaet anckergrondt.

+ Cleijn Inwijck.

+ Veel steenrudtsen.

+ Grooten hooghen hoeck landts.

+ Mercken van Eylanden ende stranden.

+ Gheleghentheyt des Havens van Tanora, ende hoe men daer in loopt.

+ [78a]

+ Merck eens Eylandts ende inwijck van 25 vadem.

+ Waer by de rechte haven te kennen is.

+ Tusschen het punt landts ende sommighe eylandekens int Canael te seylen.

[p. 215]

vier vadem diepten, altemael modder grond, ende set het by het⁺ landt van 't oosten, u wachtende vande west zyde.

Van desen Inwijck van Tanora af voortaen, looptmen de Custe noorden aen, ende is het landt van Fyunga ende Bungo, altemael een schoone Custe, ende en hebt daer nieuwers van te vreesen, dan van dat ghy voor ooghen siet; ende 18 mylen voort aen,⁺ sult een seer groot Eylandt vinden, dat u sal blyven aen de oost zyde, 'twelcke is het landt van Toca¹⁾ , welck streeckt oost ende west, en oost ten noorden, ende west ten zuyden over de 40 mylen in de lenghte, comende tot by Sacay ende Miaco uyt; De zuydt zyde van dit Eylandt is altemael van een suyvere Custe, by⁺ de welcke langhs men na Sacay toe loopt; Tusschen dit Eylandt ende de Custe van Bungo, gheleghen aende west zijde daer van af, heeftet een straet ofte doorgaende enghte van vier, vijf, ende meer mylen breet; ende die gheen die nae Bungo toe wil, moet hem altoos houwen langhs de Custe van Tanora ende Fyunga heen,⁺ hem wachtende vande Custe van Toca.

Keerende weder op de contreye van 25½ graden voor bij 't Eylandt van Lequeo pequeno, als voren gheseyt is; Begherende te seylen nae't Eylandt Fyrando²⁾ , so salmen loopen van daer af op de voorseyde cours van n.o. ende n.o. ten oosten, tot op de hooghte van 28¼ graet, alhier wesende n.o. aen, op welcke cours sult comen te sien twee cleyne lanckwerpende, kale ende ghebroken Eylanden,⁺ ligghende noorden ende zuyen met den anderen, ende hebben aende zuydt zyde twee Eylandekens ofte Clippen ligghen, een half mijl vanden anderen verscheyden³⁾ . Dese voorseyde twee Eylanden zijn gheleghen op 31¼ graden. Van dese Eylanden af 3 ofte 4 mylen n.o. aen, leyt een Eylandeken ofte steen-clippe⁺ overmidts ghecloven⁴⁾ , hebbende boven op 4 ofte 5 spitsen, ofte uytstekende toppen; als ghy met die voorseyde Eylanden over een zijt, so zijt ghy noch 10 mylen vande Custe van Iapon af, te weten, nae 't westen toe, ende loopende op de voorseyde cours van n.o.⁺ aen, sult recht op een seer groot ende hoogh Eylandt comen, ghenaemt Cojaquijn⁵⁾ , ('twelcke is gheleghen oost ende west met die Haven van Angone⁶⁾ , ligghende drie ofte vier mylen verscheyden

+ Hoemen neffens het punt lands langhs het landt op goede diepte seylen sal.

+ Streckinghe vanden inwijc Tanora langs de Custe van Fyunga ende Bungo.

1) Tosa, zie p. 193, n. 6.

+ Hoemen naer Sacay tusschen het Eylandt ende de Custe van Bungo loopt.

+ Alsmen nae Bungo langs de Custe van Tanora ende Fiunga loopt moet men de Custe van Toca schouwen.

2) Hirado aan den westhoek van Kiu Siu, op 33^o 17′ N.B. en 129^o 26′ O.L.

+ Streckingen ende ontmoetinghen van't Eylandt Lequeo pequeno tot het eyland Firando.

3) Uji Gunto, op 31^o 11′ N.B. en 129^o 27′ O.L. Zie adm. kaart 2412.

+ Ghebroken eylanden ende twee Clippen op 31 een vierendeel graed.

4) Taka shima, met een top van 210 voet.

+ Steen Clippe met 4 ofte 5 uytstekende spitsen.

5) Koshiki, op 31^o40′ N.B. en 129^o40′ O.L.

6) Akune, op de westkust van Kiu Siu, op 32^o 2′ N.B. Zie adm.kaart 358.

[p. 216]

⁺ vande Custe af wesende, van drie ofte vier mylen lanck, heeft aende oost zijde, te weten, nae het landt toe, veel Eylandekens ende Steen-clippen; Soo het gheviel dat ghy quaemt te vervallen binnen het Eylandt, u vindende by de Custe van Iapon, soo dat⁺ ghy 't Eylandt niet en moecht van buyten om loopen, soo neemt⁺ uwen cours van binnen tusschen 'tlandt ende het Eylandt door, te weten, buyten alle d'Eylanden ende steenen heen, tot op een schoot van een Guetelingh daer van af: maer en ghenaeckt de Custe niet: want men heeft van 't noorder landt aen de ander zyde een punt af steken; Die lenghte van het Eylandt gepasseert wesende (langhs d'Eylandekens ende Steenclippen heen, als gheseyt is) sult terstont aen loeven langhs het Eylandt heen, tZeewaert nae buyten toe waermede sult comen te sien in 't noorden de punt⁺ landts boven gheroert, welcke sommighe Clippen ende Riffen heeft, binnen de welcke gheleghen is noorden aen de Haven van⁺ Amacusa¹⁾ . Dese punt landts leyt recht teghens een ander punt landts over, die van het Eylandt uyt steeckt, ligghende noorden ende zuyen met den anderen; soo wanneer ghy dese punt landts om ende voorby zijt, so sult ghy 't draghende houden, om also langhs de Custe heen te loopen tot op een mijl weegs, tZeewaert daer van af. Dese Custe looptmen, te weten, van den eenen hoeck⁺ ofte punt landts tot den anderen, noord noord west, ende zuyd zuyd oost; Ende so ghy buyten tEylandt Cojaquijn om liept, sult den selfden wech nemen (dat voorby ende om wesende) nae de Custe toe te comen, en daer langhes heen loopende, als voren.⁺ Van de voorseyde punt van Amacusa (die de Clippen en de Riffen heeft) af, drie ofte vier mylen voort aen, soo heeft de Custe een ander punt van een grof ende hoogh landt; voorby dese punt⁺ wesende, sult een groot open ofte Incomste van een Canael sien, het welcke ghenaemt wort O Estrecho d'Arima²⁾ , dat is, de Straet van Arima, binnen in dese Straet zijn gheleghen twee goede Havens, waer van d'eerste ghenaemt wort Xiquij³⁾ , welcke een van de beste Havens van Iapon is; Dese Haven leyt ontrent een half⁺ mijl weeghs vande Incomste af binnen in aen de zuyd zyde vande rechter handt, te weten, westwaert aen aen 't eyndt van eenen grooten Inwijck, welcke heeft beschutsel voor alle winden, met

+ Gheleghenheyt des Eylandts Cojaquijn, ende de haven Angone.

+ [78b]

+ Hoemen hem draghen sal alsmen by de Custe van Iapon verviel, ende buyten om het Eylant Cojaquijn niet loopen cost.

+ Waerschouwinghe voor een punt.

+ Waermen een merckelijck punt te sien krijght, ende van den selven gheleghentheyt.

1) Op de westkust van Kiusiu.

+ Streckinghe langhs de Custen van d'een tot het ander punt.

+ Hoemen buyten om het eylandt Cojaquijn loopen sal.

+ Cours van het punt landts dat riffen ende Clippen heeft tot een punt van hoogh landt.

2) De Hagasaki-nada, zijnde de ingang tot de Golf van Simabara; Arima ligt op de zuidkust van het schiereiland Simabara.

3) Wellicht Jap. Saki, d.i. kaap, voorgebergte.

+ Strate van Arima, ende de Haven van Xiquij.

[p. 217]

vier ende vijf vadem diepten modder gront: maer in dese Haven⁺ worden ons drie Portugesen doot ghesmeten, dencke¹⁾ dat het toeghecomen is, door hare stinckende hovardije ende trotsheyt, want op alle plaetse die Heeren ende Meesters willen wesen, tot verachtinghe ende vercleyninghe vande Inghesetenen, 't welck men over al niet lyden en wil, namelijcken in Iapon, daer 't een⁺ hartneckigh ende opstinaet volck is²⁾ . Keerende weder op de vaert, soo heeft men aende noordt zyde van desen Inwijck, te weten aen 't landt van d'ander zyde, een hoogh ende rondt Eylandeken⁺ ligghen, tot hier toe soo ist over al schoon ende suyvere grondt ende Zee.

Om in Arima te loopen, soo sult ghy het landt van 't noorden ghenaken: want men heeft aende zuydt zyde (soo haest alsmen⁺ den Inwijck van Xiquij ghepasseert is) twee Steenen ligghen, ende zijn daer rondtsom over al vol Riffen, ende ander vuylicheyt.⁺ Dese voorseyde straet streckt, (te weten, als mender eerst in comt)⁺ oost aen, ende keert daer na naer 't noorden toe, ende langhs de punt landts heen (daer de Straet zynen keer noorden aen neemt)⁺ gaen gheweldighe stroomen, jae soo seer dat soo ghy niet wel op u hoede waert, souden 't Schip om ende weerom doen draeyen, soo verde ghy niet eenen styven doorgaende windt en hadde, om de stroomen haer cracht te keeren; dese voorseyde punt om wesende, soo heeft men aen 't selfde landt een seer goede Haven ligghen,⁺ ghenaemt Cochinochy, ofte Cochinoquijn³⁾ , ende dan noch d'Haven van Aryma, waer van dese Straet den naem heeft, is gheleghen een half mijl van Cochinochy af voortaen, wesende eenen Inwijck, die onbeschut voor d'ooste winden is, sonder eenigh beschermsel te hebben voor eenigh onweder; wat voorder aen heeftmen de Haven van Simonbara⁴⁾ , welcke heeft drie Eylandekens,⁺ die voor de noorde windt een beschutsel maken: maer de Schepen blyven daer met leegh water op droogh; men en heeft in dese⁺ Straet anders gheen Havens die seecker en voor alle winden beschut zijn, dan alleenlijcken Xiquy ende Cochinochy, als gheseyt is.

Van dese Straet af naer 't Eylandt Fyrando toe, heeft men⁺ langhs de Custe heen veel Eylanden ende Clippen ligghen, ende

+ Inwijck hebbende goede diepte ende Reede.

1) Hier neemt Linschoten zelf het woord.

+ Iaponen zijn hert ende wreet volck.

2) En ziet hier weer van het woord af.

+ Een rondt Eyland aende noordt zyde des inwijcks.

+ Hoemen in Arima loopen sal.

+ Mercken ende streckinghen voorby een inwijck van Xiquy.

+ [79a]

+ Op geweldige periculuese stroomen goede achtingh te nemen.

+ Om de punt landts heeftmen de Haven Cochinoquyn ende de haven van Aryma.

3) Kuchinotsu, evenals Arima op de zuidkust van het schiereiland Simabara.

4) Simabara, op de oostkust van dit schiereiland.

+ Inwijck die quade Reede heeft.

+ De Haven van Simonbara zijnde droogh met leegh water.

+ Veel Eylanden ende Clippen.

[p. 218]

⁺ eenen grooten Inwijck, van de uytcomste vande Straet van Aryma, ses mylen voortaen, is gheleghen een Eylandt dicht byde Custe⁺ ghenaemt Cambexyma¹⁾ , 'twelcke is van een groot ende hoogh landt, hebbende aende zyde van ter Zeewaert daer dicht by, vier ofte vijf Eylandekens ofte Clippen ligghen; tusschen dit Eylandt ende 'tvastelandt heeftmen een goede Reede, ende int⁺ selfde Eylandt leijt een goet bewoont vleck van veel volcks, met een goet cleijn Inwijcksken ofte Haven, daermen veel Visschers Barcken, ende Fusten heeft ligghen; Van hier af so beghinnen⁺ d'Eylanden naer Fyrando toe.

Van dit Eylandt Cambexyma af, vijf ofte ses mylen voortaen, soo heeft de Custe een uytsteeckende punt landts²⁾ , met veel Eylanden⁺ ende Clippen, die van 't landt af't Zeewaert in steecken, sult naer deselfde punt toe loopen, te weten, noordt noordtwest aen; Desen wegh van Cambexyma af, tot de voorseyde punt landts toe, is altemael van eenen Inwijck, om dat het landt binnen aen wijckt, ende overmidts datmen aen dese Custe van Iapon (ghemeenlijcken inden tijdt datmen daer aen komt) donckerachtigh⁺ ende mistigh weer heeft, soo kanmen qualijck de gheleghentheydt van 't landt onderscheyden, dan soo 't claer weer waer, sult terstondt d'uytsteeckende punt (die d'Eylanden ende Clippen van hem af steeckt) comen te sien, ende soo 't mistigh ende doncker weer waer, soo en wilt alsdan de Custe niet volghen, dan doet uwen cours ter halver streeck van noordt noordwest aen, als boven, ende als ghy daer dicht by comt, sult terstondt alle d'Eylanden ende Clippen ondeckt sien; d'alder uyterste t'Zeewaert van dese Eylanden ende Clippen, zijn twee cleyne Eylanden, verscheyden⁺ vanden anderen, zijn tusschen hoogh ende leegh, meer lanckwerpigh dan rondt, gantsch sonder eenighe gheboomten, ende dat⁺ van het alder uyterste t'Zeewaert steeckt twee Riffen van hem af, streckende d'een naar het oosten ende d'ander naer het west noord sterckende d'een naer het oosten ende s'ander naer het west noordtwesten, tot ontrent een half mijl veer; by het ooster Eylandt⁺⁺ (van dese voorseyde twee Eylanden) is het daer dicht by schoon, soo my gheseydt is, als oock naer het scheen te wesen, ende aende noordtzyde daer van heeft het beschutsel voor de Monson van de zuyde winden, soo het u noodigh waer, moechtet daer⁺ wel setten; Van dese voorseyde twee Eylanden af naer het Landt

+ Grooten Inwijck.

+ Van 't Eyland Cambexyma, ende sommige Eylandekens daer by.

1) Kaba sima, bezuiden Kaap Nomo, op 32^o 33′ N.B. en 129^o 47′ O.L.

+ Goede Reede, bewoont vlec ende een Inwijck.

+ Hier beginen d'Eylanden nae Fyrando.

2) Matsu sima, op 32^o 56′ N.B.

+ Voorby Cambexyma een punt landts daermen neffens veel Eylanden ende Clippen op toe loopt.

+ Overmidts gewoonlijcke mist ende donckerheyt, canmen hier qualyck 'tlandts kenis onderscheyden, ende hoemen dan best doen sal.

+ Mercken van twee Eylanden.

+ Twee riffen.

+ [79b]

+ Plaetse daert schoon ende goede Reede voor de Monson is.

+ Ghedaenten van 2 steenclippen. Plaetse daer veel Chynische Schepen na Fyrando ende de Haven van Umbra loopen.

[p. 219]

toe, zijn gheleghen twee Eylandekens ofte Steen-clippen int fatsoen als Pilaren; tusschen dese Clippen ende noch andere Canalen (die u d'Eylanden altemets beghinnen te openen,) loopen veel Iuncos ofte Chijnsche schepen door, gheladen met coopmanschappen, naer Fyrando ende de Haven van Umbra¹⁾ toe, niet teghenstaende sult alle dese Eylanden ende Clippen laten aende oostzijde ofte rechterhandt, daer ontrent een half mijl t'Zeewaert afloopende; met dese Eylanden over een wesende, soo heeftmen drie ofte vier mylen op de selfde cours van noordt noordtwest aen, een ander punt van een Eylandt²⁾ , steeckende recht van het landt af westwaert aen, wesende van een hoogh ende vlack landt boven op, verthoont hem in 't opdoen ghelijck als drie Eylanden, al hoewel⁺ dat het altemael maer een is, heeft twee schuersels ofte broken³⁾ , waerom het 't schijnsel van dryen maeckt.

Van de punt van dit Eylandt af, naer het westen drie mylen t'Zeewaert aen, sult comen te sien een rondt Eylandeken, hebbende dicht by hem een cleijn ende lanckwerpigh Eylandt, ende soo het claer weer waer, sult naer het west zuydtwesten, ende westen⁺ komen te sien het Eylandt van Goto⁴⁾ , twelcke seer groot ende hoogh is, van veel schuersels ende cloven, zijnde boven op altemael van een vlacke effen landt.

Soo wanneer ghy het voorschreven Eylandt ('twelcke drie⁺ schijnt te wesen) int ghesicht hebt, soo loopt recht op d'uytsteeckende punt van dien aen, ende soo het waer dat het ghety u⁺ teghens waer, met weynigh windt, soo maeckt het water (by desen uytsteeckenden hoeck ofte punt landts van het voorseyde Eylandt,) groote ravelinghe, ende ghecappelt water ende schuym, dat het ondiepten schynen te wesen daer 't water op breeckt, niet teghenstaende isser over al schoon ende diep, daerom moecht daer vry stout ende sonder schroomen op aen loopen, u alleenlijcken een weynigh vande punt af houdende; op deser voeghen de punt landts om loopende, soo wilt het daer langhs by heen aenloeven, alwaermen eenen grooten ende goeden Inwijck heeft, alwaer sult⁺ in loopen tot dat ghy vindt thien, elf vadem diepten, is van een harde grondt, daer ghy het naer uwen wille moecht anckeren,

1) Omura, aan de golf van dien naam, op 32^o 55′ N.B. en 129^o 57′ O.L.

2) Het op p. 220 genoemde Faquijn of Saquijn; zie p. 220, n, 1.

+ Verthoninge des punts van 'tEyland Faquijn, 'twelck 3 Eylanden schijnt te wesen.

3) Lees: breuken.

+ Rondt Eylandt ende ander mercken daer ontrent.

4) Nakadori, een der Goto eilanden; het ronde eilandje is vermoedelijk Hira sima, op 33^o N.B. en 129^o 15′ O.L., zie adm.kaart 359.

+ Ghedaente des Eylandts Goto.

+ Hoemen op het punt landts aenloopen sal sonder de schynende onghevallen te schroome.

+ Inwijck daermen op 10 ende 11 vadem inloopen ende te willen anckeren mach.

[p. 220]

heeft een goet beschutsel voor de winden vande Monson, alhier wesende sult terstont ghenoegh Barcken ende Fusten aen boort cryghen, die u naer Fyrando sullen brenghen; Inde selfde Inwijck,⁺ te weten, binnen in oostwaert aen, heeftmen een Reede om te anckeren, met goet beschutsel voor alle winden; van gelijcken een schuet van een Lepel-stuck naer het noordoosten, leijdt een ander⁺ Haven die een goet beschutsel heeft voor alle winden, alwaer meer Schepen moghen ligghen dan op de Ree van het oosten voorseydt.

Soo 't ghebuerden dat ghy alhier in dese contreye quaemt, ten⁺⁺ tyden dat ghy vreese ofte vermoeyen hebt van eenigh onweer, soo moecht ghy u vryelijcken in een van deze voorseyde Havens comen berghen, daer ghy vry ende vranck leght, behalve vande Roovers ende Dieven, die daar moghen comen; Dit Eylandt⁺ 'twelcke drie schijnt te wesen, is ghenaemt Faquijn¹⁾ , ende van hier af tot het Eylandt Fyrando heeftmen vijf mijlen.

Van dit Eylandt Faquijn af, (soo 't claer weer waer) sult seer wel moghen sien het Eylandt van Fyrando, te weten, n. daer van⁺ af ligghende: maer om dieswille datmen daer den meesten tijt betrocken ende donckeren Hemel ofte Lucht heeft, so en is hier gheen sekerheyt van: maer van de Haven daer ghy leght, sult terstondt comen te sien een hoogh ende rondt Eylandeken, hebbende⁺ sommige steenen rontsom hem, liggende ontrent een half mijl vande Ree, vande voorseyde Custe daer ghy aen zijt af, welcke streckt n.n.o, n. ende n. ten w. aen; Ontrent derdehalf mijl van⁺ u af sult een ander lanck, hoogh, ende vlack Eylandt sien, wesende over middel gheclooft, waerom het schijnsel van twee Eylanden maect, streckende oost ende west, ontrent een half mijl van dit⁺ Eylandt af, is ghelegen een groote ende hooghe ronde Clippe; tusschen dese Clippe ende 'tronde Eylandeken (dat een half mijl vande Haven van 't voorseyde Eyland af leijt) heeftmen eenen grooten⁺ Inwijck, ende maeckt een Canael, waer door men loopt naer de Haven van Umbra²⁾ toe; So wanneer ghy comt te sien het Eylandt, 'twelcke in tween schijnt gedeelt te wesen, soo loopt er recht op aen naer den hoeck ofte 'teijnde van 't o. toe, daer by ghenakende⁺ tot op een schuet van een Voet-boegh naer, als oock byde groote Clippe die u int oosten blijft, naer binnen loopende, alsdan so sult ghy een seer lanck land comen te sien, 'twelcke de Custe is,

+ Goede Reede inden Inwijck.

+ Noch een haven ende goede Reede.

+ [80a]

+ Plaetse van goede Reede: maer perijckel voor Roovers.

+ 't Eylandt Fyrando leijt 5 mylen van 'tEylandt Faquijn.

1) Vermoedelijk schrijffout voor Saquijn, zooals dit eiland aan het slot van het capittel wordt genoemd.

+ In doncker weer quaet werck van 'tEylandt Fyrando te nemen.

+ Ront eylandt.

+ Lanck, hoogh ende vlack Eylandt.

+ Hooghe ronde Clippe.

+ Inwijck ende Canael daer door men na de Haven van Umbra loopt.

2) Omura, zie p. 219, n. 1.

+ Een hoeck daermen op aenloopen moet, by een groote Clippe.

[p. 221]

die de Straet ofte 't Cannael maeckt van tusschen 'tlandt ende 't Eylandt van Fyrando; sult u wachten van alle 'tlandt dat u blijft aende oostzijde: want is daer over al vuyle grondt, als ghy 't⁺ bovenghenoemde Eylandt om loopt, 'twelcke ghenaemt wordt Caroxyma¹⁾ , dat latende aende westzijde, soo sult ontrent een scheut van een Voet-boegh van 't eijnde van dien af, twee cleyne Eylanden hebben, waer van dat van 't westen lanckwerpigh is, wesende 'tander dat u voor uyt blijft cleijn ende rondt, ende heeft een Steen-clippe daer ghy u van moet wachten, ende sult terstont⁺ noch twee andere Clippen sien, twelcke u altemael sal blyven aende westzyde; op dese contreye wesende²⁾ so sult het Eylandt van Fyrando comen te sien voor u uyt ligghen, daer ontrent twee cleyne mylen van af wesende, sulter vry sonder vreesen naer toe loopen: want is daer langs heen over al schoon, ende de Custe van 't vaste⁺ landt vande oostzyde loopter boven heen. Als ghy nu by de Eylandekens ende Clippen zijt, soo heeftet etlijcke cleyne Canalen,⁺ waer van u sult wachten, u altoos wel dicht houdende by 't Eylandt van Fyrando, 'twelcke u aen de westzyde blijft, ende is een seer groot ende lanckwerpigh Eylandt, ende verthoont hem (te weten, van dese zyde daer ghyder naer toe loopt), met eenen grooten hoogen huevel, staende te middewegen op een uytstekende⁺ punt van 't selfde Eylandt; Als ghy wel dicht by 't Eylandt zyt, so⁺ sulter langhs by heen loopen, alwaer ghy een open sult vinden,⁺ streckende innewaerts aen ghelijck een Revier, sulter tot ontrent een mijl weeghs voorby passeren, alwaer ghy eenen cleynen Inwijck ofte Bay sult hebben, ghenaemt Cochijn³⁾ , daer ghy tot op⁺ 12 vadem diepten sult in loopen, ende settent daer neder, al ist schoon datmen daer met de zuyde winden onbeschut leijt, evenwel so gater geen hol water; alhier wesende, sult ontbieden'tzy te⁺ water ofte te lande, naer de stede van de haven toe, om eenighe Fusten ofte Barcken te crygen die u inde Haven brengen, welcke Haven wat voorder aen ghelegen is: want heeft d'incomste van dien⁺ seer periculues, om de groote stroomen die daer loopen.

So ghy in dese Haven begeerden als seylende in te loopen, te weten, alst water by naer hoogh is: want hebt inde mont vande Haven de windt seer scherp om in te comen, ende alst water begint te vallen, so helpt het u inbrenghen, so sult op sulcker

+ Een landt twelck de Canael van 't eyland Fyrando maeckt daermen d'oostzyde wachten moet.

1) Kuro sima (Toma sima).

+ Twee Eylanden w. waert van 't Eylandt Caroxijna, daermen een Clippe schouwen moet.

2) BeZ, den ingang van de Hirado Kaikyo of Straat Specx.

+ Twee ander Clippen.

+ Waermen 'tEylandt Fyrando te sien crijght, ende vry op aenloopen mach.

+ Cleyne Canalen diemen schouwen moet.

+ [80b]

+ Gedaente des Eylandts Fyrando.

3) Jap. kutsi = baai.

+ Instreckende open, als een Revier, twelc men voorby loopt.

+ Den Inwijck Cochijn loopt men in op 12 vadem.

+ Waermen vertoeven moet ende eenighe barcken te becomen, die een op brengen inde Haven.

[p. 222]

⁺ voeghen langhs 'tEylandt heen loopen, als voren verhaelt is, ende als ghy den Inwijck van Cochijn gepasseert zijt, te weten, tot die eerste punt landts toe die u ghemoeten sal, die van 't selfde Eylandt uyt steeckt, (van welcke punt twee cleyne Steen-clippen⁺ af steken, n. aen) so sult de Steen-clippen genaken, om de haven des te beter te moghen cryghen, sult terstondt recht voor u uyt comen te sien, aende zyde van Fyrando, een groot ende hoogh Eylandeken vol geboomten, als ghy dit int gesicht hebt, so neemt uwen cours recht op de wester hoeck van 't selfde⁺ Eylandeken aen, tot dat u 'tvoorseyde Eylandeken gantsch end al ontdeckt blijft van te lywaert, waermede terstondt binnewaerts aen sult comen te sien den hoeck ofte 'teynde vande⁺ stede ofte 'tbewoont vleck, ende als ghy de huysen daer van beghint 'tondecken, soo wilt het wat aenloeven, recht teghens over 'tvoorsz. Eylandeken, te weten, aende z. zyde van de slinckerhant, so heeftet Eylandt eenen cleynen ende leeghen punt landts, comende van eenen hoogen huevel af, tZeewaert insteken, van welcke punt landts een drooghte ofte bancke is af stekende, daerom sult de zyde vande huysen vanden voornoemden hoeck⁺ ofte eijnt aldernaest genaken, om u buyten de stroomen te houden, als ghy daer uyt zijt, wesende int stille water (soo u de windt niet en diende) soo moechtet setten, ende u van daer af met Fusten ende Barcken ofte met het Boot laten inroeyen; d'incomste van dese Haven is west ende west zuydtwest aen, etc.

Alle dese verclaringhe ende deschriptie van dese Navigatie besluyt hem in dese corte vermaninghe, te weten, dat als ghy comt by de Custe van Iapon, so sult ghy alle d'Eylanden die u op de ry vande Custe ligghen, laten blyven aende oostzyde, te weten, aende rechterhant, ende loopen daer van buyten af⁺ heen, ende d'Eylanden gheleghen 'tZeewaert daer van af, waer van d'eerste beghinnen van 't eijnde van 't Eylandt vande Ree af, (Saquijn¹⁾ gheheeten), ende 'tlange Eylandt van Caroxijma²⁾ dat voorder aen leijdt, d'welcke strecken n. ende n. ten w. aen, te weten, van 't eijndt vande Ree, ende de twee cleyne Eylanden, met noch twee cleyne Eylandekens ofte Clippen voorder aen gheleghen, zijnde in als seven, die altesamen latende aende slinckerhandt, ofte aende westzyde, met welcke cours recht op het Eylandt van Fyrando sult uyt comen als voren, etc.

+ Hoemen best inde Haven in ende oploopen sal.

+ Merck op een punt met twee Clippen, om de Haven te beter in te loopen.

+ Cours op een w.-hoeck van 't Eylandt Fyrando.

+ Waermen den hoeck des bewoonden vlecx te sien crijght, ende vande ghedaeten der menschen daer ontrent.

+ Hoemen aenhouden sal om langhs sekere bancken buyten de stroomen te houden, ende in stil weder door barcken ingehaelt can worden.

+ Cort begrijp ende besluyt van dese voor verhaelde streckinghen.

1) Zie p. 220, n. 1.

2) Zie p. 221, n. 1.