Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 28. Capittel.
Deroute ende Coursen langhs de Custe van Samatra heen, te weten van de buyten zyde, beginnende van 't uyterste eyndt, gheleghen op 5 graden, aende noordtzyde vanden Aequinoctiael, tot die Straet van Sunda van 't Eylandt Java major toe, met alle die gheleghentheyt van dien.

Inden eersten wesende byden uytersten hoeck ofte 'teijnde⁺ vant Eyland Samatra, te weten, vande buyten zyde, so looptmen langhs de Custe zuyen aen, is van een seer hooghe ende lustighe Landouwe t'aensien, met veel groote Inwijcken ende Bayen langhs de Custe heen.

Van desen eersten ende uytersten hoeck (genaemt van Achein)¹⁾ 12 mylen voortaen, tot eenen anderen hoeck (die tZeewaert in steect) looptmen de custe zuyen langhs heen, ende van daer tot die drooghten ghenaemt Os Baixos de Tristan de Tayde (dat⁺ is de drooghten van Tristan de Tayde) looptmen de Custe z.o. ende z.o. ten z. aen, ende is inde cours 50 mylen; byde Eylanden van Tristan de Tayde²⁾ heeftmen veel drooghten ende ondiepten daer rontom heen ligghen, te weten aende zyden vant westen, noordtwesten, ende noorden, met veel Eylandekens ende Clippen vande selfde zyde; Dese voorsz. eylanden willen wat gelijckenisse hebben met d'Eylanden van Pulo Sambilon³⁾ , geleghen aende Custe van Malacca; tZeewaert van dese Eylanden van Tristan de Tayde af, zijn ghelegen twee Eylanden genaemt Ylhas Douro, dat is de gout Eylanden, waer van het naeste⁴⁾⁺ 10 ofte 12 mylen daer van af leyt, ende 'tander⁵⁾ noch 12 ofte 13 mylen voorder 'tZeewaert in, ligghen op de hooghte van 2 ende

+ Gelegentheden der Landouwen, inwijcken ende bayen lancx de Custe van Samatra.

1) Atjeh-Hoofd.

+ Vande droochten ghenoemt Os Baixos de Tristan de Tayde, ende hoemen die ontlegghen moet.

2) De Banjak-Eilanden.

3) Zie p. 73, n. 5.

4) Nl. Simeloer.

+ Hoe de 2 gout Eylanden ende de Straten van Sunda gheleghen zijn.

5) Dit eiland bestaat niet: het komt ook voor op de kaart van Lodewycksz., achterin Linsch. Ver. Dl. VII, waarop een gedeelte van dit hoofdstuk goed is te volgen.

[p. 152]

anderhalf graden, aende noordtzyde vanden Aequinoctiael, van daer af looptmen naer de Straet van Sunda toe, hebbende veel Eylanden daer langhs heen ligghen, te weten, inden eersten so heeftmen drie Eylanden¹⁾ , gheleghen op de hooghte van anderhalf graedt, aende zuydtzyde vanden Aequinoctiael; oost ende⁺ west van dese Eylanden leyt eenen hoeck aende custe van Samatra, genaemt Cabo das Correntes, (dat is den hoeck vande stroomen), om dieswille dat de stroomen alhier seer sterc naer't zuydwesten loopen, waerom men anders geen remedie en heeft, dan dicht langhs de Custe heen te loopen.

Somen begeert te loopen naer die Straet van Sunda, so moetmen goede opsicht hebben: want men heeft langhs dese Custe so veel eylanden, datse ontelbaer zijn; Van d'Eylanden van⁺ Tristan de Tayde, tot die eylanden van Manancabo zijn ontrent 100 mylen, ende men loopt de Custe n.w. ende z. oost, ende heeft⁺ wat van n.w. ten n. ende z.o. ten zuyden, sult tusschen d'Eylanden As Ylhas Douro ende 'tlandt heen loopen; op welcke⁺ cours sult comen tot aenden hoeck O Cabo das Correntes, welcke seer hoogh is stekende buyten alle 'tander land tZeewaert in: maer en wilt de punt niet te dicht ghenaken: want daer drooghten ende Clippen van af steken; desen hoeck is gelegen op 1⅓ graden aende zuydtzyde vanden Aequinoctiael.

Ick en verhale alhier anders geen teijckenen ofte kennisse van dese custe van Samatra, om dieswille dat my de stroomen tZeewaert in dreven, buyten alle dese Eylanden om, ende en konsten niet beter doen, als te loopen tot by het Eylandt ghenaempt⁺ Ylha Douro de Manancabo, dat is het goude Eylandt van Manancabo, quamen daer op aen, aende zyde vande Zee, daer vier ofte vijf daghen by heen loopende; is een seer hoogh ende schoon Eylandt int ghesicht, so datmen bescheydelijcken ghenoegh sien ende kennen mach dattet gout heeft²⁾ ; is altemael van een steijl afgebict land langhs de Zeekant heen, heeft ontrent 10 ofte 12 mylen inde lenckte; men loopt het noorden

1) Uit de nu volgende beschrijving, en ook uit de kaart van Lodewycksz, blijkt dat op het einde der 16de eeuw de kennis der Portugeezen van de eilanden op de westkust van Sumatra nog zeer gebrekkig was. Nias kende men niet, van de onderlinge ligging der Batoe- en Mentawei-eilanden had men een zeer verwarde voorstelling, en een, niet bestaand, derde Goud-eiland dacht men op iets meer dan 2^o N.B., 130 zeemijlen in zee. Een en ander was uiteraard een gevolg van de zeilaanwijzing om steeds dicht onder den wal te houden.

+ Omtrent de Custe van Samatra moetmen om de stercke stroomen van C. das Correntes dicht langhs de custe seylen.

+ Eysch van nootlijcke voorsichticheyt int seylen naer de Straet van Sunda.

+ [57b]

+ Ghedaente ende latitudo van C. das Correntes.

+ Verclaringhe hoe de stercke stroomen ons afdrongen naet gout Eylandt van Manancabo, end' van des selfden gelegentheyt.

2) Zoo hoopte men althans. Misschien zijn de Pagai-eilanden bedoeld.

[p. 153]

ende zuyden, ende heeft wat van noorden ten westen ende z. ten o. Heeft vande zyde vande Zee vijf ofte ses Eylanden liggen, ontrent een mijl ofte anderhalf verscheyden van 't landt, op de hooghte van 3 graden; twelcke is de hooghte die icker ghevonden hebbe; mach liggen verscheyden vant vaste landt van Samatra 8 ofte 9 mylen; De Revier van Manancabo, ghelegen aent landt van Samatra, hier tegen over dunckt my een seer groote Revier te wesen: want schiet eenen grooten stroom van hem, met veel drijf-hout ende ander vuylicheydt, en dat wel 10 ofte 12 mylen tZeewaert in¹⁾ .

De beste teijckenen ende kennisse die wy vonden van dese⁺ custe van Samatra, is dese, te weten, datmen de custe nimmermeer en moet laten uyt het ghesicht, dan daer altoos langhs heen loopen: want men sal op dese cours aent Eylandt Ylha Douro aen comen, op schaers 3 ende 3½ graden; Doe dese vermaninge op dat ghy u niet en betrout op 't loopen vande stroomen, die naert zuydtwesten trecken, als gheseyt is.

Van 't Eylandt Ylha Douro, ofte 'tgoude Eylandt af, looptmen naer de Straet van Sunda toe, z.o. ende z.o. ten z. aen, ende wat voorby 'tgoude Eylandt zijn gheleghen twee eylanden²⁾ , welcke⁺ strecken noorden ende zuyden d'een met d'ander, op de selfde streckinge van tgoude Eylandt, ontrent vijf ofte ses mylen weeghs. Om nu te loopen naer de mont ofte inkomste vande straet van Sunda, so en wilt de Custe vant vaste land niet verlaten, altoos met goet opsicht van d'Eylanden ende Clippen diemen daer seer veel voor uyt heeft liggen, so datmen niet en weet waermen de mont vande Straet vinden sal, dan alleenlijcken by de kennisse van d'Eylanden, twelcke is een hooch Eylandeken³⁾ , gheleghen recht tegens over een punt landts van Samatra, te weten aende n. zyde daer van af; dit vaste land van Samatra voleijndicht alhier daer het die straet (mettet Eylandt Java major) maeckt, heeft aende n.w. zyde van dese Custe twee ofte drie eylandekens⁴⁾ , ontrent een mijl vant landt gheleghen, ende op 't eylandeken dat aldernaest aent landt leijdt⁵⁾ , worden eens

1) De auteur heeft dus de gevolgen van een banjerenden bergstroom waargenomen.

+ Aenwijs der beste kenteyckens op de custe van Samatra, met waerschouwingh datmen op 't loopen vande stroomen niet mach betrouwen.

2) Sanding en Mega of Trieste eiland, liggende evenwel Z.O.-N.W. van elkaar. Engano wordt niet genoemd; volgens de bij het Itinerario gevoegde kaart kende men het wel, doch dacht men het veel verder om de West te liggen.

+ Courssen, mercken, Clippen, met ander nootlijcke opsichte der passagien vant gout Eylandt na de Straet van Sunda.

3) P. Batoe Ketjil of Klein Fortuin, liggende N.W. van Vlakken Hoek.

4) Taboeam Lagoendi en Oemang.

5) Lagoendi.

[p. 154]

⁺ een schip met Fransoysen ghevangen, waer van het geschut⁺ de Coninck van 't Eylandt Banda ende die van Calapa creghen¹⁾ ende een mijl vant landt af zuyden aen, leijt dat Eylandeken²⁾ , welcke eenen hooghen top ofte spitsighen Bergh heeft, als geseyt is; aende noordtzyde van desen spitsighen bergh ofte Eylandeken, zijn ghelegen 4 Eylanden³⁾ , waer van het een seer hoogh is, strecken noordoost ende zuydwest, liggen wat voorder⁺ daer van af, te weten, by de drie voorsz. Eylandekens⁴⁾ , dicht byden hoeck aende zyde vant noordtoosten; tusschen alle dese Eylandekens ende 'tland heeftmen eenen grooten Inwijck⁵⁾ , van veel ondiepten ende verborgen clippen onder 't water liggen, waer van etlijcke ontdeckt zijn; en latet u niet bedrieghen om door desen inwijck te loopen, ten waer met een Fuste ofte seer cleijn Schip: want is beter te loopen naer 't Eylandt ghelegen aende zuydzyde daer van⁶⁾ , langhs de punt van dien heen, van welcke niet vreesen en dorst: want en heeft niet dat u beschadighen can, sult terstont voor u uyt comen te sien oost noordtoost aen een punt landts⁷⁾ , gheleghen aende zyde vant noordoosten, ende schijnt twee ofte drie Eylandekens aen de punt te hebben⁸⁾ .

⁺ Langhs dese voorsz. punt heen, soo heeftmen de mont ofte inkomste vande Straet van Sunda, daermen door moet loopen; dese punt streckt noorden ende zuyden, hebbende int n. eenen hooghen huevel⁹⁾ , wesende de zuydtzyde het eijnde vant selfde landt.

Dicht byde mont vande Straet salmen tot een beter teijcken comen te sien, te weten naert noordtoosten, een lanckwerpigh Eylandt¹⁰⁾ , ende naert zuijdtoosten een hoogh landt¹¹⁾ , 'twelck landt is gheleghen boven Bantam, een haven int Eylandt

+ Een schip met fran soysen gevangen genomen op een Eylandt by de Straet van Samatra.

+ [58a]

1) Vermoedelijk het door Tiele (De Europeërs in den Maleischen Archipel, 2de gedeelte, p. 29-30) genoemde ‘derde schip’, van den kapitein O Rosado, dat met 2 andere schepen, onder de vlag van Estavao Diaz (op de Marie-de-Bon-Secours) in 1527 uit Dieppe naar Indië zeilde. Zie ook De la Roncière, III, p. 268-'9. Volgens Tiele leze men voor Banda: Batak. Calapa = Djakatra.

2) Krakatau. Zie hierover: N.P. van den Berg, Uit de dagen der Compagnie, p. 194.

3) Verlaten eiland, Lang eiland, Sebesi en Seboekoe.

+ Waerschouwinge voor de periculen der verborghen Clippen end' ondiepten des inwijcks tusschen de Eylanden.

4) Zie p. 153, n. 4.

5) De Semangka en de Lampong Baai.

6) Nl. Krakatau.

7) Van Anjer tot St. Nicolaaspunt.

8) O.a. Toppershoedje.

+ Gelegentheyt ende gedaente der Strate ende des Eylandts Sunda.

9) De Goenoeng Batoer.

10) Dwars in den weg.

11) De Karang.

[p. 155]

Java, alwaer de Portugesen de Peper gaen laden, die daer int⁺ selfde Eylandt wast ende vergadert wordt; achter 'tvoorsz. hooghe landt is gheleghen die stede van Bantam.

Al eer dat ghy comt by dit voorsz. land dat boven Bantam leijt, so sult ghy int oost noordoosten comen te sien twee ofte drie Eylandekens¹⁾ , ende soo ghy begheert naer Bantam te loopen,⁺ so moecht wel tusschen dese Eylandekens door loopen.

Vermane u wederom van 't Eylandeken gheleghen inde mont van 't Cannael ofte die Straet van Sunda, hier voren geroert, twelcmen tot een kennisse ende teijcken heeft, wesende seer hoogh ende diep daer by, ende heeft die Ree, dat als ghy de punt ofte eersten hoeck om zijt, so moechtet anckeren op 20 ende 25⁺ vadem diepten, naer 't u te pas comt, uytghenomen dicht by 't landt, alwaer veel witte steenen ende Rudsen liggen, ende wat meer t'Zeewaert ist altemael modder, op 20 ende 25 vadem seer goede gront, sult u best doen die anckeren naer 't landt toe wel te vertuyen en te versekeren: want men daer seer stercke buyen van overt landt crijght; Dit hoogh Eylandeken ofte spitsighen top²⁾ is ghelegen op de hooghte van 5½ graden: want hebbe alhier dickwils die hooghte vande Son ghenomen en ghepeylt, daer geanckert wesende; Op de selfde hooghte leydt van ghelijcken de mont ofte inganck van 't Canael, ofte die Straet van Sunda.⁺

Men heeft dese naevolghende Eylanden tZeewaert, alsmen naer de mont ofte incomste vande straet toeloopt³⁾ , te weten, d'eerste Eylanden⁴⁾ zijn ghelegen naert westen tZeewaert in, vande voorsz. spitsighen top ofte 'thooghe Eylandeken af, ende⁺ naert west zuydtwesten ses ofte seven mylen weeghs, heeftmen eenen gantschen regel Eylanden⁵⁾ met sommige Clippen daer ontrent ligghen, ende naert zuyden ander ses ofte seven mylen,⁺ liggen andere hooghe ende groote Eylanden, als oock mede int zuydtwesten daer van zijn ander Eylanden⁶⁾ ; tusschen alle dese Eylanden in, heeftmen veel Cannalen, welcke so smal tusschen den anderen door loopen, datmen daer in verwert om weer uyt te raken; Het beste Cannael om door te loopen, hebbe ghe-

+ Haven int Eylandt Iava daer de Portugesen den Peper des selfden landts laden.

1) Toppershoedje en de daarbij gelegen eilanden.

+ Aenwijs hoe men vorderlijckst nae Bantam seylen mach.

+ Aenwijs der plaetsen ende diepten daermen inde mont der Straten van Sunda seylen ende anckeren mach.

2) Bedoeld moet zijn Dwars in den weg.

+ Den mont der Straten van Sunda als ooc het hooge spits liggende Eylandeken ligghen op 5 een half graed.

3) D.i.: naar den Ind. Oceaan toe.

4) Dwars in den Weg etc.

+ [58b]

5) Van Seboekoe tot Krakatau.

+ Verhael van verscheyden Eylanden ende Clippen, diemen op bysonder streken nae de Straet van Sunda passeert.

6) Prinsen Eiland en het Westelijk Schiereiland van Bantam, welk laatste zich insulair vertoont.

[p. 156]

vonden by de voorsz. hooghen top ofte 'tspitsighe Eylandeken¹⁾ heen, te weten aende zuydoost zyde, streckende noordoost ende⁺ zuydtwest; in alle dese Canalen en hebt anders niet te vreesen, dan dat ghy voor ooghen siet, etc.

1) Nl. Krakatau.

+ Veel smalle Canalen tusshen d'Eylanden daermen in verdwaelt, mitsgaders een aenwijs vanden rechten ende besten Canael.