Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 29. Capittel.
Om te seylen van Calapa²⁾ uyt het Eylandt Java major naer China toe, met alle die Coursen ende streckinghe vande selfde Navigatie int particulier verclaert.

⁺ Seylende uyt die Haven van Calapa, sult loopen naer een Eylandeken gelegen naer de punt van Caravon³⁾ toe, (te weten 'tnaeste aen 't landt) waermede sult terstont comen te sien twee hoecken van sant-duynen, welcke naer d'Eylandekens van te Zeewaert toestrecken, als u de selfde aende rechter hant blyven, so moecht ghy tusschen d'Eylanden in comen loopen, te weten, doort Cannael daer u de wint best plaets toe gheeft: want zijn altemael schoone ende suyvere gronden; Dese Eylanden ghepasseert wesende sult langhs de Custe heen loopen, naer de punt ofte hoeck van Caravon toe, welcke is oostwaert aen, streckende ontrent derdehalf ofte drie mylen weechs, om van daer uwen cours dwers over te nemen naert Eyland van Lusepara⁴⁾ toe.

Sult weten datmen van dese punt van Caravon af, (welcke is gheleghen aende selfde Custe van Java) loopt naert Eylandt van Lusepara ofte Lasapara toe, noorden ende zuyden, ende heeft wat van noorden ten westen, ende zuyden ten oosten, ende is inde cours 50 mylen; Men doet dese cours aldus, om dieswille dat d'ooste ende oost zuydooste winden in dese contreye alsdan beginnen te waeyen, te weten, so haest als de Mey-maent aen comt; van ghelijcken so beginnen alsdan de wateren ende stroomen⁺ te loopen, met die Monson vant jaer (dat is die Conjunctie ende tijt vande besette winden) naer die Straet van Sunda toe, te weten, naert Canael van Lanpon⁵⁾ genaemt, twelcke begint vande mont af, ende streckt tot eenen dicken hoeck ende inwijck met een Riffe toe, gheleghen aende Custe van Samatra, ontrent

2) Thans Batavia, zie p. 145, n. 1.

+ Aenwijs der Courssen, passagien, kentekenen, ende bejegeningen van Calapa nae 't Eyland van Lusepa ra.

3) Hoek van Krawang.

4) Zie p. 141, n. 4.

+ Op wat tijt int jaer datmen na de Straten van Sunda oft den Cannael van Lanpon seylt, ooc hoe de passagien geleghen zijn, ende wat men ontmoet.

5) Vermoedelijk de mond van de Toelang Bawang, op de oostkust der Lampongsche districten.

[p. 157]

18 ofte 19 mylen van Lusepara af; Wesende inde contreye boven verhaelt, byde punt ofte hoeck van Caravon, (welcke ghelegen is drie mylen vande Haven van Calapa af) sult uwen cours nemen noordt noordoost aen, 8 ofte 9 mylen weeghs, waermede sult comen te sien een ront Eylandt¹⁾ , twelcke u sal blyven aende zyde vant landt van Sunda ofte Java; voorby dit Eyland wesende sult westwaert daer van af, eenen gheheelen reghel Eylanden sien, die altesamen noorden ende zuyden aenstrecken²⁾ , tot voorby de contreye vande mont vande Straet van Sunda; by dit voorsz. rondt Eylandt sult grondt vinden op 20 vadem diepten,⁺ op welcke diepten sult uwen cours nemen noorden ende noorden ten westen aen, waermede altoos sult blyven int gesicht vande boven gementioneerde Eylanden, tot het eijnde van dien, altoos met die voorseyde diepten van 20 vadem; Als ghy dese Eylanden beghint te verliesen uyt het ghesicht, daar voorby wesende, soo sult terstont op de 14 ende 13 vadem comen, ende op de 13 vadem wesende, sult de selfde cours van noorden ende noorden ten oosten aen loopen, tot dat ghy naer u gissinghe 'tEylandt van Lusepara op 15 ofte 16 mylen naer zijt; op dese contreye comende,⁺ so loopt terstont vryelijcken op de streeck van noorden aen, alhier sal u de diepten beginnen te minderen tot op 11 vadem, 'twelcke eenen goeden cours is: want op meer diepten loopende, sout buyten Lusepara om loopen; Seylende aldus noorden aen als geseyt is op 11 vadem diepten, so hebt ghy den rechten cours tot dat ghy comt op de diepten van 9 vadem, aldaer wesende so siet voor u uyt: want en sult niet langhe loopen, ofte ghy sult⁺ het Eyland van Lusepara comen te sien, twelcke hem sal opdoen ghelijck twee cleyne huevelen, streckende oost ende west metten anderen, wesende die van 't oosten grooter als d'ander; op alle dese voorseyde wegh, hebbe inde Mey-maent gevonden oost ende oost zuydooste winden, als boven gheroerd is, ende naer dat die ghetyden van 't water, winden, ende stroomen zijn, sult u reguleren, in sulcker voeghen dat ghy altoos in uwen cours noorden behout: want dit is den rechten cours ende wegh, te weten, vande punt ofte hoeck van Caravon af, tot het Eylandt Lusepara toe, ende so ghy later t'seijl ginckt, hebbende de winden ruymer, sonder eenigh abatiment ofte afslagh, sult uwen cours recht n. aen doen: want is seer periculues buyten 't Eylandt van Luse-⁺

1) De Zuidwachter.

2) De Duizend Eilanden.

+ [59a]

+ Waer omtrent ende wanneermen onbeschroomst nae 'tEylandt Lusepara den rechten loop nemen mach.

+ Mercken ende opdoeningen des Eylandts Lusepara, ende wat ghetyden ende streckingen datmen dient te houden.

+ Waerschouwinghe om door een Eylandt valsch Lusepara genoemt niet bedroghen te werden.

[p. 158]

para om te loopen, daerom sult uwen wegh nemen, in voeghen dat u 'tselfde Eylandt aende oost zyde blijft, om dieswille datmen van Lusepara 12 mylen oost af een ander Eylandt heeft, 'twelcke genaemt wort Lusepara falca¹⁾ , dat is: valsch Lusepara, om datter veel Schepen met bedroghen zijn gheweest, die meenden dat het 'trechte Lusepara was, comende van 't Eylandt Java af, waerom dat zy 't den naem van Lusepara falça gegeven hebben; men moeter hem van wachten: want heeft noorden daer van af eenen grooten inwijck, gheleghen int Eylandt van Banca, en die daer in loopt can qualijc weder op de rechte wegh gheraken: want de winden daer seer scherp zijn, soo datmen daer groote moeyten ende perijckel door heeft, om in de Straet te comen, ghelijck als sommige schepen wel gebuert is, die haer met valsch Lusepara bedrogen vonden, daerom waerschouwe een yeder, dat so wanneer ghy naer Lusepara toe loopt, dat ghy boven de 11 vadem diepten niet en loopt, makende dat u't Eylandt van Lusepara int oosten blijft, om uwen cours ende wegh te versekeren.

⁺ Als ghy 't Eylandt Lusepara int ghesicht crijght, daer op aen komende tot op drie mylen naer, soo sult u wachten daer zuyden ende noorden met over een te comen: want aende zyde vant noorden als oock van 't zuyden, zijnt altemael tot over de derdehalf mijl, bancken ende sant-drooghten, die seer periculues zijn, waerom u terstondt sult houden aende zyde van 't zuydtwesten, in voeghen dat ghy daer twee mylen af, naert landt van Samatra toe loopt; ick hebber selver onder een mijl van af ghepasseert,⁺ so dat wy die gheheele strant, als oock een witte sant bancke gants ontdect saghen, welcke bancke is gheleghen aen de n. zyde, hebbe altoos ghevonden op desen wegh ende cours 5½ vadem modder gront: maer so haest als ons 't Eylandt bleef int zuydtoosten, creghen maer 4½ ende 4 vadem schaers, ende raeckten tweemael mettet Roer aende gront: maer waren cleyne stooten, vonden over al sant gront: maer so haest als wy ons wenden naert landt van Samatra toe, quamen terstont op dieper grondt; daerom advertere u altoos by de twee mylen vant Eyland af, naer Samatra toe te loopen; als ghy 't selfde begint te ghenaken, so sult ghy in die contreye vinden schaers vijf vadem modder gront, ende alst u blijft int oosten, so zijt ghy daer recht met over een, alsdan sult ghy terstondt aen 't landt van Samatra

1) Het hooge land achter Tg Langang.

+ Op drie my len by Lusepara moetmen wachten n. ende z. met over een te brenghen, Ende van den cours diemen houden moet.

+ [59b]

[p. 159]

een punt landts¹⁾ sien, daer ghy naer toe sult loopen, so sult ghy⁺ terstont meer diepten vinden, ende naer de Custe loopende, soo ghenaeckt de voorsz. punt landts op een half mijl naer, sulter 10 vadem diepten vinden, van harde vlacke gront, tot dat ghy een goet stuck weeghs voorby de punt zijt; men loopt de custe van Samatra, te weten, vande Straet van Sunda af tot dese punt toe, noord noordoost ende zuydt zuydtwest.

Van dese eerste punt drie groote mylen voortaen, heeft de selfde Custe van Samatra een ander punt²⁾ ; sult uwen wegh nemen daer langhs heen, ontrent een half mijl vande Custe af, altoos mettet loot inde hant, alwaer sult vinden de selfde diepten van 9 ende 10 vadem harde gront; als ghy de voorseyde tweede punt begint te genaken, so sult ghy modder gront vinden, ende daer recht teghens over, te weten, aent Eylandt van Banca, leijt een ander hooghe punt landts³⁾ ofte hoeck, alwaer het Cannael op zijn smalst is, mach wesen vant eene land tot het ander ontrent drie mylen weeghs; vande eerste punt tot die tweede punt is de cours noorden ende zuyden.

Van dese tweede punt ses mylen voortaen, so heeft de Custe⁺ van Samatra noch een ander punt, welckmen met de tweede punt⁴⁾ loopt, n.n.w. ende z.z.o., ende is tusschen beyden altemael van banckachtighe ende seer ondiepe modder grondt, 'twelcke alsoo tot ontrent te middeweghen vant Cannael heen strect, hebbende meer dan 4 mylen inde lenckte, te weten langhs de Custe van Samatra heen tot een Revier toe, die ghy sult commen⁺ te sien; wesende soo verde als die voorseyde punt, soo en weest niet onachtsaem om 'tloot altoos uyt te worpen, sult comen tot op 5 vadem modder gront ende beneden dien niet loopen: want sout terstont op 4 vadem comen; moecht u reguleren naer de diepten die ghy vindt, altoos uwen cours nemende aende zyde van Samatra, boven de 7 vadem niet comende; als ghy de voorsz. Revier int ghesicht crijght, en daer begint by te comen, so sal u de diepten terstont beginnen te vermeerderen, altoos daer dicht by heen loopende, tot dat ghy daer voor by zijt, de punt tot op een half mijl naer ghenakende.

Van dese derde punt vier mylen voortaen leijt noch een ander⁺

1) Eerste Punt (thans met Valsche Eerste Punt).

+ Merckteijckenen om behouden Coursen te seylen by Samatra, neffens het punt des Eylants Banca, ende mer ander punten.

2) Tweede Punt.

3) Oedjoeng Lalari.

+ Streckinghen ende ontmoetinghen des tweeden punts.

4) Derde Punt.

+ Waerschouwinge op wat plaets men wel op 't loot moet passen, ende beneden 5 vademen niet loopen mach.

+ Streckingen ende mercken des derden punts.

[p. 160]

punt¹⁾ , de welcke men loopt met dese punt oost zuydtoost ende west noordtwest, uwen cours doende langhs de custe heen, tot op een half mijl van landt, op 7, 8 vadem diepten, is altemael tot die vierde punt toe modder gront.

⁺ Van dese 4. punt af, tot die eerste mont ofte inwijck van Palimbon⁺ toe, (genaemt A primeira Boca de Palimbon) mach wesen ontrent twee mylen, en men loopt het oost ende west, ende o. ten z. ende w. ten n. Wesende tot op een mijl weeghs voortaen voorby dese vierde punt, so sult u vande Custe afhouwen, naer de Zee toe, om te schouwen de monden van Palimbon, (As bocas de Palimbon ghenaemt) sult maken dat ghy daer twee mylen van af loopt, (om oorsake vande veel sanden ende ondiepten diemen daer heeft) altoos met het loot inde hant, onder de 6 vadem naer 't landt toe niet loopende, om versekert te wesen: want vande 5 vademen comtmen terstont op de 4 ende van daer op droogh, en wilt oock niet te diep loopen naer de zyde vant Eyland Banca toe: wantmen aldaer steenen en Rudtsen heeft ligghen, alwaer die Iunco (dat is 'tschip) van Antam de Payva op liep²⁾ , twelcke was op 15 vadem, ende raeckten met het Roer aende steenen ofte Clippen; daerom advertere u boven de⁺ 8 vadem noch onder de 6 tot vijf ofte 5½ vadem toe niet te loopen, tot voor by de tweede mondt ofte inwijck ghenaemt A Segunda Boca de Palimbon, tot dicht by de derde mont: want als u den bergh van Manopijn³⁾ (dat is den hoeck van 't Eylandt Banca) blijft int oosten vry en vranck, alsdan sult ghy 't dwers over setten, nemende uwen cours twee mylen daer van af, om te schouwen een Riffe die daer zuydtwest van af steeckt.

⁺ Wesende in de contreye dat u den bergh van Manopijn int zuydtoosten blijft, soo sult ghy noorden ende noorden ten oosten aen loopen, op welcke cours sult comen te sien seven Eylandekens, altesamen byden anderen gelegen; ghenaemt van die van 't landt, Pulo Tayo⁴⁾ , zijn gheleghen ontrent 15 mylen van Manopijn af; Dese Eylanden sullen u blyven aende zyde van 't zuydtoosten; met dese Eylanden over een zijnde, sult comen⁺ te sien een cleijn Eylandt gheleghen int noordtwesten, 'twelcke heeft twee huevelen, makende 'tfatsoen van twee mannen, leijt

1) Vierde Punt.

+ Streckinghen ende mercken des vierden punts, mits waerschouwingh om de monden Palimbon etc. te schouwen, ende wat diepten ende coursen men houden moet.

+ [60a]

2) In verband met het slot van deze alinea, waarin kennelijk naaf de Karang Hadji Z.W. van Muntok verwezen wordt, zou het hier bedoelde rif het Brom Brom rif moeten zijn.

+ Den inwijck of tweede mont genaemt A Segunda Boca de Palimbon.

3) Lees Menoembing; zie p. 139, n. 4.

+ Van de streckinghen ende mercken inde contreyen, ontrent den bergh Manopijn.

4) Zie p. 150, n. 5.

+ Twee huevelen als twee mannen, liggen 7 mylen van d'eylandekens Pulo pon.

[p. 161]

ontrent seven mylen vande voorschreven Eylandekens af, is ghenaemt Pulo Pon¹⁾ .

Van dese voorseyde Eylandekens af, so is uwen wegh voorby dit Eylandt heen, ende soot claer weer waer, soo sult voorby⁺ dit Eylandt voortaen comen te sien het Eylandt van Linga, 'twelcke seer groot is, hebbende twee hooghe Rootsen noorden ende zuyden vanden anderen verscheyden; op de Rootse vant zuyden, te weten, op de noorder hoeck heeft het eenen spitsighen hoogen top staen, met twee uytstekende huevelen ghelijck Hasen ooren²⁾ ; sult op dese cours 9 ende 10 vadem diepten vinden, alte mael modder gront; Van dese voorseyde Eylandekens³⁾⁺ ontrent vijf ofte ses mylen noordoostwaert aen, leijt een ander cleijn Eylandt⁴⁾ , ende dicht by 't Eylandt van Banca, sult twee ofte drie Eylandekens sien ligghen; als ghy dese comt te sien, so en wiltse niet voorby passeren: want zijn die van Pulo Tayo die ghy soect.

By dese Eylandekens van Pulo Tayo wesende, als gheseydt is, soo sult u best doen daer dichter by heen te loopen, als by 't Eyland van Pulo Pon, doende uwen cours noorden ende noorden ten oosten aen, waermede sult comen te sien het Eylandt van⁺ Binton ende Pulo Panjon⁵⁾ , 'twelcke daer dicht by (aende ooster hoec) leydt, makende van tusschen beyden door een cleijn Canael; van dit Eylandt Pulo Panjon af, twee mylen naer 't zuydtoosten, leyt een ront Eyland⁶⁾ vol gheboomten, moecht tusschen beyd'Eylanden, ofte buyten 'tronde Eylandeken heen passeren: want is overal schoone ende diepe grondt; u wachtende van een⁺ Riffe⁷⁾ gheleghen int zuyden, ontrent twee mylen van dit ront⁺ Eylandt af, daermen de Zee op siet breken, mach wesen van een schuet van een Gotelingh lanck; uyt dese Eylanden van daen zijnde, soo loopt terstont noorden aen, waermede sult comen te sien die Pedra Branqua, dat is: de witte steen ofte Clippe,⁺ daer wy in de Navigatie van Malacca naer China dickwils mentie van ghemaeckt hebben; Van hier af voortaen sult uwen wegh

1) Poeloe Saja. Zie p. 150, n. 1.

+ Waermen 'teylandt Linga int ghesichte crijght, ende van des selfden ghedaente.

2) De Piek van Lingga; de omschrijving is treffend juist.

3) Nl. de P. Toedjoeh.

+ Mercken, streckingen ende diepten voorby 'teylandt Linga na 'tEylandt van Banca, ende waneer men d'Eylanden van Pulo Tayo seker heeft.

4) Doran (en Totij); de voorstelling is hier zeer verward en verwarrend.

+ Cours ende mercken vande Eylanden Pulo Tayo na d'eylanden Binton ende Pulo Panjon.

5) Pandjang of Mapor, beoosten Bintang. Zie p. 148, n. 1.

6) Merapas.

+ [60b]

7) De Kajoe Ara.

+ Waerschouwin ghe voor een Rif.

+ Wanneer men Pedra Branqua, dat is: den witten steen int ghesicht cryght.

[p. 162]

ende cours nemen als in de deschriptie ende coursen van Malacca naer China geleert is, waerom niet noodigh is alhier weder te verhalen.

⁺ Vande Eylanden Pulo Tayo voren gheseyt, tot het voorseyde Eylandt Pulo Panjon, mach wesen inde cours ontrent 37 mylen, luttel min ofte meer, etc.

+ Het Eylandt Pulo Panjon leijt 37 mylen van d'Eylanden van Pulo Tayo.