Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 67. Capittel.
De Coursen ende rechte kennisse vande Navigatie, ende vaert vanden hoeck genaemt Cabo de Lopo Gonsalues af, tot de Revier van Congo ende Angola zuydtwaerts aen, aende custe van Guinea ende Aethiopien, met alle de streckinghe ende gheleghentheyt van dien.

Seylende vanden hoeck genaemt Cabo de Lopo Gonsalues af,⁺ welcke is gelegen op de hoochte van een graed ruym, aende z. zy de vande Linea Aequinoctiael, aende Custe van Guinea,⁺ ofte Aethiopia, so weet dat dese Custe van daer af voortaen, streckende is n.w. ende z.o. zijnde van een vlack lanckwerpent landt; men heefter vande diepten van 10 oft 9 vadem af, naer 't landt toe, altemael een gront gelijc het sant vande Santloopers, te weten, over alle dese contreye, uytgesondert by den⁺ hoeck genaemt Cabo de Caterina¹⁾ , heeftmen grof sandt, ende steentgiens op de grondt.

So ghy aen dese custe, in dese Navigatie eenich voordeel wilt⁺ doen, soo moet ghy 't alle nachten anckeren, tot dat u de Terreinhos (dat zijn de winden die van over 't landt af waeyen) by comen, doende alsoo uwen cours tot dat de Viraçoins, (dat zijn de winden die van uyter Zee waeyen,) aen comen, om also weder naer 't landt toe te loopen, tot dattet stil wort, ofte dat ghy comt op de 10 vadem diepten, soo moecht ghy 't setten tot een ander conjunctie van 't opcomen vande landt winden, diemen aldus dagelijcx heeft op zynen tijt, als geseyt is. So de stroomen alhier mette wint courseerden, soo machment altijt vanden eenen boech op den anderen wenden, hen te lywaert houdende, als boven; de Conjunctie dat de stroomen met de winden loopen,⁺ is met een nieuwe Maen, te weten, 2 dagen voor ofte na, ende

+ Hoochte van Cabo de Lopo Gonsalues.

+ Gedaente vande Cust van Guinea.

+ Gedaente vande grondt by S. Caterina.

1) Ongeveer 60 zeemijl Z.Z.O. van C. Lopez; zie Itinerario, III (ed. Burger en Hunger), kaart I. De naam is thans van de kaarten verdwenen.

+ Regel om int seylen langhs dees Cust voordeel te doen.

+ Tijt wanneert Conjuctie is dat de winden ende stroomen gelijck loopen.

[p. 348]

drie dagen eer zy vol is. Soo 't u gebuerden te loopen vanden eenen boegh op den anderen, so sult u in sulcker voegen reguleren, dat ghy altoos des morgens by de Custe zijt, om te ghenieten de winden die alsdan van over het landt afcomen.

⁺ De kenteijckenen van dattet lanckwerpent land is, zijn dese,⁺ heeft etlijcke grove huevelen, diemen noemt As Serras do Santo Espirito¹⁾ , (dat is: 'tgeberchte vanden heyligen Geest geseyt,) ende wat voorder aen heeftmen noch 2 ander huevelen, welcke seer wel te kennen zijn, op dese contreye heeftmen modder gront; Wat voorder aen, sult ghy sien eenen hooge bergh, te weten,⁺ binnen inden inwijck, diemen heet Palmella²⁾ : want heeft eygentlijcken de gelijckenisse van Palmela, gelegen tusschen Lisbonen ende Setuval; van gelijcken sult ghy comen te sien, wat voorder aen inden selfden inwijck een landt, 'twelcke strect⁺ n. ende z. gelijck alsmender lancx loopt, heeft dicht by de strant eenen groven vlacken huevel, welcmen heet Cascays om dattet eenige gelickenisse heeft met Cascays, by Lisbonen.

⁺ Sult gheadverteert wesen, dat al eer ghy 't ancker (in dese contreye) op wint, de seylen te laten vallen, om te sien oft het schip can uyt trecken, ende soo 't niet uyt en trect, so blijft liggen tot dat de Viraçon³⁾ van uyter Zee comt: want in dese contreye⁺ so loopen de stroomen seer crachtich, van uyt de Revier van Congo, na buytenen toe, door welcke oorsake het Schip qualijck can uyt trecken.

Als ghy so verde comt, als de plaets genaemt A Palmeirinha,⁴⁾⁺ (dat is: 't Bosken van Palmboomen geseyt) so weest gewaerschout u beste ancker te laten vallen: want de gronden van desen dwers wech zijn van morwe modder, door welcke oorsake d'anckers daer qualijck in vat(t)en willen, slibberen veeltijdts uyt.

⁺ So wanneer dat ghy zijt inde Revier van Congo, wesende op de diepten van 30 ende 40 vadem, so sult ghy de gront comen te verliesen, sult alsdan de Sant-looper doen om keeren, ende als die verloopen is⁵⁾ , soo werptet loot uyt, soo sult ghy u terstont op 10 ende 12 vadem diepten vinden, te weten, aen d'ander zyde⁺ vande Revier Congo, sulter tot op een steenworp naer ofte min-

+ Kenteeckenen van 't langhwerpent Eylandt.

+ [123b]

1) Iets bezuiden kaap Caterina; zie Itin. III, kaart I.

+ Plaets vanden hooghen Bergh Palmella.

2) Komt niet meer op de kaarten voor.

+ Desgelijcx van de Cascays.

+ Waerschouwinge voor 't opwinnen van 't ancker.

3) Zie de vorige bladzijde.

+ Oorsaec waer om het schip qualijcken uyt loopen kan.

4) Als voorlaatste noot; de kaap benoorden den mond van de Kongo-rivier heet C. do Palmar.

+ Waer datmen d'anckers uyt sal laten vallen.

+ Diepte in de Revier van Congo.

5) D.i. na een half uur.

+ Beschryvinge vande beste cours om inde Revier te loopen.

[p. 349]

der by heen loopen, ende de beste cours is, dicht by 't land heen: want en sout anders inde Revier niet mogen comen, door 't groot gewelt vande stroomen, daermen veel moeytens door heeft: want zijn de grootste ende crachtichste stroomen, diemen op genige plaetsen diergelijcken vint, comen tot over de 12 mylen tZeewaert in.

Seylende van Congo af naer Angola toe, op de selfde manier als voren geseyt is, ende comende op 35 mylen, luttel min ofte meer voortaen, sult comen te sien eenen hoogen bergh, by welcken bergh is gelegen een Eylandt, genaemt A Ilha de Loanda¹⁾ :⁺ maer so ghy niet seer dicht by 't landt en zijt, en sult het Eylandt niet sien: want is seer laegh ende vlack.

Soo 't gebuerden dat ghy by 't land quaemt op de hoochte⁺ van 6, 7 graden, so sult ghy comen aende mont vande Revier van Congo, ende sulter 10 mylen t'Zeewaert af, veel teijckenen van sien, te weten, de groote stroomen, dicke rieden, cruyderen, met veel van 't Sasbeen²⁾ , ende so ghy by 't landt quaemt, op de hoochten van 7 ende 7½ graden, soo sult ghy over al een vlack⁺ land met gheboomten sien; Sult op dese contreye op de diepten van 18 ende 20 vadem, overal goede gront vinden, te weten, vande 2 tot 2½ mijl van 't landt af, men heeft alhier aenden oever vande Zee, witte Duynen, die hen in 't schijnsel verthoonen⁺ gelijck als sant stranden, ende de gront daer dicht by is van sant met steentgiens ghemenght, dit is te verstaen van de 7 tot op de 8 graden.

⁺ Sult weten dattet landt vande vijf graden, zuydtwaerts aen, altemael hoochachtigh is, zijnde de gront daer by over al van⁺ modder, ende men heefter een mijl van af, de diepten van 30 ende 35 vadem goede grondt, zijnde over al een schoone Custe, sonder datmender yet heeft te vreesen, dan datmen voor ooghen siet, 'twelcke is te verstaen vande 7 tot de 9 graden, ende belanghende⁺ het landt vande 8 graden zuydtwaerts aen, is seer hoogh. Soo ghy quaemt van uyter Zee naer 't landt toe, op de⁺ hooghte van 7½ graden, soo sult ghy comen te sien seven bergen ofte huevelen, (welcke strecken n.w. ende z.o.) ghenaemt As sete Serras, dat is: de seven Berghen.

Soo ghy by 't landt quaemt op de hooghte van 8¾ graden,⁺ soo sult ghy comen te sien een hoeck landts, ligghende oost-

1) San Paolo de Loanda, op 9^o Z.B.

+ Gelegentheyt van A Ilha de Loanda.

+ Op wat hoochte datmen aen de Revier van Congo comt.

2) Zie p. 106, n. 1.

+ Gedaente vant landt als me op 7 ende 7 een half graden is.

+ Plaats van sommighe witte Duynen.

+ [124a]

+ Gedaente vande gront op 8 graden.

+ Goe schoone custen van 7 tot 8 grad.

+ Op wat hoochte As sete Serras leyt.

+ Hoochte vande Cabo de S. Vincente.

[p. 350]

⁺ waert van u af; Desen hoeck heeft de gelijckenis inde verthooninge vande Cabo de San Vincente, gelegen aende Custe van Spaengien; Comende by 't landt op de hoochte van 9 graden schaers, so siet naer 't n. ofte n.o., soo sult ghy de voorsz. hoeck sien; heeft onder aen sommighe witte Duynen liggen, die wat meer t'Zeewaert uyt steken, en dorft daerom niet vreesen: want is daer over al schoon, daerom moecht het land vry ghenoech genaken, om dat te verkennen.

⁺ Wesende op de voorseyde hooghte vande 9 graden schaers, so sult ghy oostwaerts aen, te landtwaert in, comen te sien een ronden berch diemen heet Monte Pasqual; Als u de bovengeseyden hoeck blyvende is in 't n.o. so sal hem 'tander land strecken nae 't z.w. welcke is het uyterste landt, gelegen buyten 't⁺ Eylandt van Loanda; het land dat ghelegen is zuyden van u af, is een grof dick landt, hebbende beneden aende voet sommighe roode ende witte Duynen, met etlijcke cleyne boomen boven op, welcke hen in 't schijnsel verthoonen gelijck als Vijghboomen van Algarven in Spaengien.

⁺ Om nu te loopen binnen dit Eylandt van Loanda, soo sult ghy⁺ uwen cours doen recht op 't landt (dat z. van u af leydt) aen, comter vry dicht by, tot op een half mijl naer, al hier wesende,⁺ soo sult ghy zuydwestwaert aen het Eylandt comen te ontdecken, het welcke seer vlack ende van wit sant is, waerom men dat seer qualijck sien can, dan alsmen daer dicht by is, dit is de haven van Angola.

⁺ Dit Eylandt van Loanda, heeft de gelijckenis van een Eylandt, ghenaemt A Ilha das Carijns¹⁾ , ghelegen aen de Cabo de Santa Maria, in 't landt van Algarven aende Custe van Spaengien, is van de selfde vlackte, doch is langher: want heeft 7 mylen inde lenghte; Om nu binnen dit Eylandt te loopen, so sult uwen cours doen op de punt van het noordtoosten aen; daer wel dicht by comende, tot op een steenwerp naer, en hebt daer gants niet⁺ te vreesen: want hebt alhier de diepten van 15 vadem, ende is daer binnen over al seer schoon, dit is de Ree vande zyde van 't Eyland, te weten, wel dicht daer by, men heeft van dit Eylandt af, tot het vaste landt toe, niet meer als een vierendeel mijls, ende men en can d'incomste niet ontdecken, voor al eer⁺ datmen daer by is, ende soo daer eenighe Schepen inde Haven

+ Kenteyckenen van de selve Cabo, alsmen op 9 graden is.

+ Gelegentheyt vande Monte Pasqual.

+ Gedaente vant landt zuyden af liggende, etc.

+ Cours om in Loanda te Loopen.

+ [124b]

+ Oorsaec waerom datmen Loanda qualijcken sien can.

+ Gedaente vant Eylandt Loanda.

1) Isla Caes, op de zuidkust van Portugal, op 7^o50′ W.L.

+ Diepten ontrent het Eyland Loanda.

+ Wat gedaente de Schepen van haer gheven in de Zee, die inde Haven ligghen.

[p. 351]

ligghen, sultse comen te sien, al eer dat ghy 't Eylandt kont onder scheyden oft kennen, ende schijnt inde verthooninghe ghelijck oft het boomen waren die op het landt staen.

De uyterste punt ofte eijnde vande noordoostzyde van dit Eyland, is gelegen op de hoochte van 9 graden juyst, daerom en laet u vande Pas-caerten niet verabuseren: want sommige hebbense van op 9 graden, en ander op 9½ graden, daerom en⁺ betrout u niet dan op de gheen diese op 9 graden hebben, te weten, het eijnde van het noordtoosten van het voorseyde Eylandt, etc.

+ Hoochte vant eijndt aende noordoost zyde.