Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 10. Capittel.
Vande rechte teijckenen ende kennisse van de Cabo das Correntes, ende d' Ey landen As Ylhas Primeiras, van alle de Havens, ende custe tot Moçambique toe.

⁺ Die bancken van Soffala beginnen aen de Cabo de san Sebastiaen²⁾ , ende strecken tot die Eylanden Primeiras langhes de custe heen, ende de custe strect noorden ende zuyden tot Soffala toe, ende heeft wat van noorden ten westen, ende zuyden ten oosten, alhier zijn sommige Revieren: maer zijn alleenlijcken voor kleyne schepen.

⁺ De Revier genaemt van Mataca ofte Monemone³⁾ leijt op 21½ graden, is een kleyne Revier hebbende binnen in de Haven met hoogh water 3 vadem diepten, ende heeft tot een teijcken eenen⁺ hoogen, boom staende aende zuijdzyde, ende langhs de strant heen sommighe santduynen, die int schijnsel hem verthoonen als Eylandekens sonder boomen, aende noordzyde ligghen sommighe⁺ ondiepten, men loopter in de Haven noordwest aen, te weten aen de zyde vande boomen, en daer lancx by heen, als ghy binnen den hoeck zijt, so moechtet anckeren op 5 ende 6 vadem diepten.

⁺ Quiloan ofte Quiloane⁴⁾ , is gheleghen op 20½ graden, ende heeft aende zuijdzyde eenen hooghen Palm-boom, ende 't landt van die selfde zyde heeftet fatsoen van eenen hoec; So ghy in Quiloane⁺ begheert te loopen, alwaert met een schip van 200 vaten moechtet wel doen, wesende met hoogh water: maer moet u wachten van een drooghte, drie mylen vande Haven af gheleghen; dese⁺ Haven heeft met hoogh water 5 vadem diepten, ende als ghy daer binnen in zijt so ghenaeckt de punt vande Rivier, sulter 5 ende 6 vadem diepten met modder-grondt vinden, men loopter in west

+ Bancken van Soffala beginnende aende C. de S. Sebastiaen streckende, etc.

2) Op 22^o 4′ Z.Br.

+ De Revier van Mataca leijt op 21 een half graden.

3) Thans Sabi of Save Rivier.

+ Teyckenen van de Revier van Mataca.

+ Sommighe ondiepten aen de noordzyde.

+ Quiloau leijt op 20 een half graden.

4) Chiluane, modern Kilwan, niet te verwarren met het op 18^o Z.B. gelegen Quelimane.

+ Kenteijckenen vande Haven van Quiloan.

+ Een drooghte 3 mylen van de Haven.

[p. 51]

zuijdwest ende zuijdwest ten westen aen, ende de voorschreven drooghten ligghen oost zuijd oost, ende west zuijdt west ghelijck als Quiloane.

Van Mataca ofte Monemone tot Quiloane sultet landt komen te sien op 13, 14 vadem diepten, ende komende op 21 graden ende⁺ op 60 vadem diepten, so sult ghy 15 mylen van landt wesen, ende sult op de gront Corael vinden, ende van daer binnewaerts kleyn sant, seylende van Quiloane af naer Soffala toe, so loopt noorden ende noorden ten oosten aen, te weten buyten de punt ofte hoeck om op 12, 13 vadem diepten, tot dat ghy Soffala int gesicht crijght,⁺ ende so ghy daer begheert te setten¹⁾ , soo loopt tot op 6, 7 vadem, 'twelcke is 6 ofte 7 mylen van landt af.

De Haven van Soffala verloopt²⁾ alle jaren, daerom en moechter⁺ sonder Loots-man van 't landt niet wel in komen, Soffala heeft tot een teijcken om te kennen, een hoop Palm-boomen by den anderen staen, te weten aen de zyde van 't noorden, loopende⁺ van hier af naer Moçambique toe, sult oost aen loopen, tot dat ghy komt op de 40 vadem, ende van daer af oost noordtoost aen, loopende 15 ofte 16 mylen vande Eylanden Primeiras³⁾ af, sult altoos in dese contreye, te weten: de gheheele custe lancx, kleijn, dun, swart sant (met aerde ghemenckt) op de grond vinden, al ist schoon dat ghy vry dicht ende int ghesicht van 't landt loopt.

Soffala is ghelegen op 20 graden⁴⁾ , ende die Haven genaemt⁺ Bango⁵⁾ op 19½ en die Revier van Cuama⁶⁾ op 18¾ graden, men loopt langes de custe van Soffala tot Cuama toe noort oost ende zuijdtwest, wesende inde cours 30 mylen, soo 't u noodich waer in dese Revier van Cuama te loopen om versch water te halen, so moechter met een kleijn jacht in loopen: want 'tis binnen in altemael soet ofte versch water.

Van Cuama af naer d'Eylanden Primeiras⁷⁾ loopt men langhes⁺ de custe heen oost ende west, ende heeft wat van oost ten noorden, ende west ten zuyden, men heeft twee verthooninghen⁸⁾ van landt, ende komende op 18 graden sult 35 vadem diepten vinden,

+ Alsmen opte 21 graden ende 60 vadem diepten is, so ismen 15 mylen van 't lant Mataca, etc.

+ [24b]

1) D.i.: ankeren.

2) Bedoeld wordt: haar bedding verlegt zich steeds.

+ De Haven van Soffala verloopt alle jaren.

+ Teijcken vande Haven van Soffala.

3) Zie p. 17, n. 14.

4) Het fort ligt op 20^o11′ Z.Br.

+ Soffala leijdt op 20 graden.
De Haven Bango op 19 een half. De Revier Cuama op 18 drie vierendeel.

5) Rivier Pungue bij Beira.

6) Een Zambesi-monding?

7) Zie n. 3.

+ Hoemen van Cuama naer d'Eylanden Primeiras loopen moet.

8) Bedoeld is: een kuststrook met een hooger land zichtbaar daarachter.

[p. 52]

hebbende ghesicht van land: want die bancken van dese contreyen seer smal zijn, de cours is 50 mylen.

⁺ De Revier ghenaemt Dos bonis Synais ofte vande goede teijckenen¹⁾ leijt op 17¾ graden, ende heeft dese teijckenen om te kennen, te weten vande zyde van 't noordoosten staen eenen hoop boomen aende mont vande Haven, ende aen de zuijdzyde heeftet⁺ eenen sant strant, ende op den uytersten hoeck naer 't zuijdwesten staet een Sant-bergh ofte Duijn, welcke hem van verde verthoont als een Eylandeken, d'in-komste is aen de zyde van 't zuijdwesten, langhes het sant heen; Die Haven heeft met leegh water in 't inkomen 2 vadem, ende binnen in wesende machment setten op 6 ende 7 vadem diepten; Men en kan van buyten af d'in-komste niet sien: want men siet van buyten komende den inganck vande⁺ noordtwest zyde, welcken inganck heeft een deel boomen by een staen, die hen van verde verthoonen als een Marsch²⁾ van een Schip, ende hoemen naerder 'tlant genaect, hoe datmen 't minder comt te sien, so dat ment inde Revier wesende gansch niet sien en kan, om dattet van die ander tacken belet wort.

⁺ Het Canael³⁾ van de Eylanden Primeiras, ende d'Eylanden van Angoxas is altemael een, men loopter duer oost noordoost ende west zuijdtwest, ende heeft inde cours 30 mylen met 10, 12 vadem diepten, te weten: wat naerder aende Eylanden als aen 't vaste landt, so ghijt by eenigh van dese Eylanden wilt setten, met eenige weste winden, so comter vry dicht by: want isser over al diep ende schoon.

⁺ Het eerste Eylandt Primeira leijt op 17½ graden, ende so ghy daer begheert tusschen in te loopen, so neemt uwen cours zuijdwest aen van 't Eyland af, ende moecht vry sonder schromen in 't Cannael loopen, 'tisser over al diep genoech: want die drooghten liggen wel anderhalve mijl van 't Eylandt af, ende so ghy daer begheert in te loopen met weste winden, soo ghenaeckt dicht by 't Eyland, loopende tot de middeweghen van dien aende zuydtzyde,⁺

+ De Revier Dos bonis Synais leijdt op 17 drie vierendeel.

1) De naam komt nog wel op de kaarten voor. Het is wellicht de Quelimane, monding der Zambesi. De rivier ontving dien naam van Vasco da Gama zelf bij de ontdekking (22 Jan. 1498). Voor 't eerst ontdekte hij aldaar dat hij weer in oorden kwam die in relatie stonden tot de groote wereld; vooral was het Arabische invloed welken hij hier opmerkte.

+ Teijckenen vande Revier Dos bonis Synais.

+ Beschryvinge vanden ingang van de Revier.

2) De mars, ronde beplanking iets onder den top van den mast, met ook een gat voor de steng.

+ Hoemen door d'Eylanden Primeiras ende Angoxas loopt.

3) Nl.: het vaarwater tusschen de eilanden en den vasten wal, waarvan men, om naar behoefte te kunnen ankeren, wel meer gebruik zal hebben gemaakt dan van de route buitenom.

+ 't Eerste Eylandt Primeira leijdt op 17 een half.

+ [25a]

[p. 53]

alwaer ghy moecht anckeren tot op een schoot van een gotelingh¹⁾⁺ daer van af, op 6, 7 vadem diepten, ende begerende tusschen de drooghten, (ghelegen int n.o.) in ofte uyt te seylen, moechtet seer wel doen, jae met alle de seylen op willende, altoos wat naerder de sanden van 't Eylandt, als de drooghten ende het middelste Eylandt: want is al even veel van wat zyde van het Eylandt dat het is, en hebt nieuwers voor te vreesen, dan van daer ghy het water op siet breken.

Begerende te anckeren by 't middelste Eyland, ghy moechtet⁺ vry wel doen, te weten, comende vry dicht aen landt: want heefter 12 vadem diepten met leegh water, dit is te weten, met weste winden: maer met ooste winden niet; te middeweghen van op het vaste landt, heeftmen een hoop boomen by den anderen staen, by de welcke sult vinden een Lack met soet water, om u te versien⁺ noodigh wesende; is een weynigh vande strand af binnewaerts aen; ende so het u geen gelegentheyt geeft by het Lack te gaen, so graeft maer inde selfde strant, sulter terstont versch water vinden: maer dit moet wesen met ooste winden: want met w. winden so smyter het water so sterck op, dat ment met het Boot aende strandt niet houwen en can.

Het middelste Eylandt (twelck is geleghen nae het n.o.) en⁺ heeft gants geen duergangen nae de Zee toe; Van hier af tot die drooghten ghenaemt A Coroa de sant Antonio²⁾ , zijn 7 mylen, ende tot d'eerste Eylanden van Angoxa 5 mylen, ende is op de selfde cours van d'Eylanden; moechter vry by het land heen loopen, het zy met wat Schepen dat ghy wilt: want isser diep ghenoech, alle d'Eylanden van Angoxas hebben duerganghen, d'een duer d'ander heen loopende, altemael van diepe ende suyvere⁺ gront; oock so heeftmen tusschen d'Eylanden ende het vaste landt, het alderminsten 8 vadem diepten; sult altoos het vaste landt naeder liggen als aen d'Eylanden; Daer is een santdrooghte, gheleghen tusschen d'Eylanden van Angoxas in, die ooc van beyde zyden duerganghen heeft. Dese Eylanden van Angoxas zijn vier, ende tusschen die twee middelste liggen de voorsz. sandt drooghten, daerom en wilter niet te na by comen: want zijn wat periculeus.

Daer leyt een drooghte van sandt, vier mylen van het eerste⁺ Eylandt van Angoxa af na Moçambique toe, die mette sprinck-

1) Gegoten ijzeren kanon.

+ De drooghten vande Eylanden Primeiras liggen int noord oosten.

+ Goede anckergront by 't middelste Eylandt op 12 vadem met leech water.

+ Een lack van soet water opt middelste Eylandt.

+ Het middelste Eylandt leyt nae 't n.o. De drooghten A Cora de S. Anthonio, liggen 7 mylen van 't middelste eylandt.

2) Een der eilanden heet nog zoo. Zie ook p. 36, n. 3.

+ Suyvere diepe grondt by d'Eylanden van Angoxas, die 4 int ghetal zijn.

+ Vier mylen van het eerste Eylandt na Mossambique een droogte.

[p. 54]

vloeden bedect wort van die Zee, hebbende daer ronts om noch andere sanden ligghen, die altoos vande Zee bedeckt zijn, waerom ick u advertere op u hoede te wesen; moecht van daer af langhs⁺ het landt heen loopen, al waert seer diep is. Van dese sandt drooghten af na Moçambique toe 14 of 15 mylen weeghs, leyt een Haven ghenaemt Os Corais¹⁾ , (dat is die Coralen geseyt) van welcke Haven af, ontrent anderhalf mijl 't Zeewaert in, leyt een Clippe die seer dangereus is, ende men en canse niet ghewaer worden, dan alsmender by na boven op en²⁾ is, ende mettet hoogh water van een sprincvloet, so en breeckter het water niet⁺ op, waerom u daer van sult wachten: want daer al etlicke Schepen aen ghestooten hebben, ende Don Ioan Pereira³⁾ heefter met zijn Schip op gheweest; Als ghy alhier voorby passeert, sulter altoos 3 mylen van af tZeewaert in loopen, te weten, n.o. ende n.o. ten oosten aen, wesende by nacht, maer zijnde by daegh, moecht altoos sekerder varen, en van u sien, doch altoos onder de 25⁺ vadem na landt toe niet passerende. Op dese cours sult ghy de⁺ drooghten van Musicatte⁴⁾ voorby loopen, ende doende de cours van noordt oost aen, soo sult ghy recht op d'Eylanden van Moçambique aen comen.

⁺ Soo 't u noodigh waer te anckeren eer dat ghy tot Musicate comt, soo houdt u van dese Clippe af nae het landt toe, tot dat ghy comt op 15 vadem diepten, aldaer mochtet setten: want is een schoone gront, doch even wel op weynigh plaetsen, dan alleenelicken onder den hoeck van Musicate, te weten op 20 vadem ende meer, sult reyne ende suyvere gront hebben. Den hoec van Musicate⁺ met die Eylanden van Angoxas, ligghen n.o. ende z.w. vanden anderen zijnde 18 mylen inde cours; van daer na Moçambique toe, soo loopt men langhs de Custe heen noordt oost aen.

⁺ De oost zyde van 't Eylandt Primeira, leyt met de drooghten n.o. ende z.w. ende heeft wat van n.o. ten o. ende z.w. ten w. Het landt van de Eylanden Primeiras, te weten aende zyde van Moçambique leyt op 16¾ graden; Men loopt voorby alle dese Eylanden ende sanden o. ende west, ende o. ten n. ende w. ten z. so ghy u alhier vondt, te weten, binnewaerts in, op 12, 13 ende minder

+ De Haven Os Corais leyt na Mossambique 15 mylen vande drooghte. Een periculeuse Clippe by dese haven

1) Vermoedelijk thans Namalungo, op 5^o36′ Z.B.

2) De tekst heeft ‘open’, moet natuurlijk zijn ‘op en’.

+ Hoemen aenloopen moet om dese Clippe te schouwen.

3) Van dezen, ook op pp. 26 en 27 genoemden, scheepsramp, die blijkbaar grooten indruk heeft gemaakt, heb ik niets naders kunnen vinder.

+ [25b]

+ Drooghten van Musicate.

4) Moginquale.

+ Waer datmen anckeren sal eermen by Musicate comt.

+ Den hoeck met Musicate leyt n.o.

+ Het landt van de Eylanden aende zyde van Mossambique leyt op 16 dry vierendeel graden.

[p. 55]

vademen diepte, een schoot van een goetelingh vande Eylanden af, so en vreest daerom niet: maer wacht u alleenelijcken vande⁺ buyten zyde, d'welcke veel steenen ende onreynigheyt heeft, daermen in geenderley wyse anckeren mach, want niet dan steen ende hout en is.

So het ghebuerde dat ghy u vont te middeweghen van onder d' Eylanden ende drooghten met eenighe ooste winden, soo moecht⁺ ghy tusschen d'eerste Eylanden ende sandt droochten (die te middewegen van dese Eylanden Primeiras liggen) uyt ende in varen, te weten, van de zyde van Soffala, als oock van 't derde Eylandt nae Moçambique toe, loopende aende w.zyde langhs, op 7, 10 ende 12 vadem diepten; die ander drooghten liggen te middeweghen van onder de steen-clippen, daerom en hebter niet⁺ voor te vreesen: maar tusschen het Eylandt vande boomen (dat aende oost zyde blijft) en moecht op gheenderley manier passeren: want over al drooghten ende ondiepten zijn.

Vande zuydt west zyde van dese Eylanden Primeiras, ende noordt oost en zuyd west, met het eerste Eylandt vande west zyde, te weten 7 mylen daer van af, is gheleghen een sandt drooghte⁺ van 4 vadem diepten, wesende so inde lenghte als inde breede, van een gotelingh schuet groot; Van deze Eylanden¹⁾ Primeiras 10 oft 12 mylen, leyt de Revier van Quylimani, al waer de Custe streckende is oost ende west, ende heeft wat van oost ten noorden,⁺ ende west ten zuyen; sult altoos tot op 3 mylen vant land af 6, 7 vadem diepten vinden, al waer men anders gheen drooghten en heeft, dan die van Quylimani, waer van ghy u moet wachten, want strecken tot 6, 7 mylen in Zee; ende so ghy u vindt vande Cabo das Correntes binnewaerts, moechtet altoos setten: want sult⁺ over al grondt vinden, om dat ghy op de bancken zijt, en hebt nieuwers voor te vreesen, door dien dat de wint hem wel sal houwen van over het landt, waermede altoos alst u blieft t'Zeewaert in moecht loopen, etc.

+ Quade anckergrondt beyde Eylanden, etc.

+ Sandt drooghten int midden vande Eylanden Primeiras.

+ Tusschen het Eylandt dat aende oostzy blijft, mach men geensins seylen.

+ Een sandt drooghte van 4 vadem, 7 mylen vant eerste Eyland.

1) Hier gaat de aanwijzing terug naar Z.W. Verg. p. 52, n. 1.

+ De Revier Quylimani

+ By de Cabo das Corentes goedenanckergrondt.