Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

[p. 56]

Dat 11. Capittel.⁺
Deroute ofte die Navigatie ende Coursen van uyt Indien nae Porto Piqueno de S. Iago, (dat is de cleyne haven van S. Iacob, 'twelc de mont van de Revier Ganges is,) ghelegen in 't Coninghrijck van Bengalen, &c.

⁺ Die begheert te seylen van uyt Indien na Porto Piqueno¹⁾ , ofte die cleyne haven, gheleghen in Bengalen, te weten, van buyten om 't Eyland Seylon, sal 'tseyl gaen uyt de haven van Cochijn, vanden 10 tot den 20 April toe, zynen cours nemende⁺ langhs de Custe heen, tot een plaets ghenaemt Brinjao²⁾ toe ('twelc leyt by de Caep ofte hoeck van Comorijn³⁾ , te weten, den uyttersten hoeck ofte eynde vande Indiaensche Custe zuydwestwaerts aen) nemende van daer af zynen cours zuyen aen, tot op 6⅔ graden, en van daer z.o. aen, tot op 5⅔ graden; Alhier wesende, sult oost aen loopen, tot dat ghy het Eylandt Seylon int⁺ ghesicht crijght: want den hoeck van Seylon, ghenaemt A ponta de Gualle⁴⁾ , (dat is de punt vande Galleye geseyt) is het verste landt⁵⁾ van dien gelegen in 't zuyen op de hooghte van 6 graden, daerom soo men dese cours oost aen doet op 5⅔ graden, en moecht niet laten ghesicht te hebben van het selfde Eylandt Seylon. Desen⁺ wegh ende coursen sult aldus doen, scheydende uyt Cochijn, vanden 10 tot den 20 April, als voren: want so ghy later⁶⁾ van daer scheijdt, sult ghy u meer moeten wachten, om dat de winden alsdan seer sterck van uyt den zuyen beginnen te wayen, hebbende op d'ander tyden de winden van uyten z.w. ende n.w. wayende seer furieus en geweldigh.

⁺ Als ghy dit Eylandt Seylon comt te sien, so sult ghy daer langhs de Custe by heen loopen; (men loopt die Custe o. ende w. ende heeft wat van o. ten n. ende w. ten z.) tot die eerste drooghten gelegen op 6 graden schaers, ende d'ander drooghten ligghen

+ [26a]

+ Porto Piqueno leyt in Bengalen.

1) Porto Pequeno (in tegenstelling met Porto Grande, d.i. Chittagong in den N.O. hoek van de Golf van Bengalen) was sedert 1535 een der voornaamste havens voor de Portugeezen in Bengalen. Het heet thans Satigam (op de kaart achter in Linsch. Ver. Dl. XXXIII Caatgam); zeer nabij werd later Hoogly (Hoegli, Oegli) gesticht, onze hoofdvestiging in Bengalen. Zie Hobson-Jobson, i.v. Hoogly, Porto Piqueno en Satigam.

+ Brinjao leyt by de Caep de Comorijn.

2) Velinjum.

3) De zuidpunt van Hindostan.

+ A ponta de Gualle (is een hoeck van 't Eyland Seylon,) leyt op 6 graden.

4) Galle ligt op 6^o2′ N.Br. Zie voor den naam Hobson-Jobson, i.v. Galle.

5) De zuidelijkste punt van Ceylon is Dondra Head op 5^o55′ N.Br.

+ Coursen van Cochijn na Seylon.

6) Dus: vertrek vóór het doorkomen van den Z.W.-moesson.

+ Drooghten van Seylon op 6 ende 6 en half graden.

[p. 57]

noch voorder aen op 6½ graden¹⁾ , zijnde vanden anderen 7 mylen verscheyden, op de selfde streckinge van o. ende w. en o. ten n. ende w. ten z. Van den hoeck A punta de Galle, tot d'eerste drooghten,⁺ zijn ontrent 28 mylen. Wesende 10 oft 15 mylen voorby dese drooghten, sult uwen cours n.o. aen setten, tot op de hooghte van 16½ graden, loopende van daer af n. aen, waer mede ghy sult comen by de Custe van het vaste land, te weten 10 oft 12 mylen vant landt, ghenaemt O Pagode de Iorganatte, (dat is den Afgodt⁺ ofte Afgodts tempel van Iorganatte²⁾ gheseyt) het welck een seer goede course is voor dese vaert.

Als ghy dit landt comt te sien, 'twelcke sommige hooghe geberchten⁺ heeft, so sult ghy ettelicke ronde huevelen (te weten, ronder ende hoogher als die selfde gheberghten) boven op sien staen, ghenaemt Palur³⁾ ; sult alhier daer langhs by heen loopen; men loopter voorby n.o. ende z.w. ende heeft wat van n.o. ten o. ende z.w. ten w. tot datmen comt by 't dunne ende leeghe landt,⁺ alwaer langhs loopende, sult by een Revier comen, welcke heeft tot een kenteijcken een vlack hoogh velt van sant, ende noch een ander pleijn met een huevel, hebbende aende een zyde wat verder heen 'tschijnsel van eenen anderen dicken huevel met gheboomten; ende loopende uwen wegh aen tot recht teghens over dese Revier, soo schynen dese voorsz. huevelen mettet ander dicke landt ghelijck over een te comen; Dese verthooninghe salmen⁺ hebben, wesende ontrent 1½ mijl daer van af tZeewaert in. Van dese Revier tot d'eerste Pagode ofte Afgod toe, heeftmen ontrent 3 ofte 4 mylen, ende van dese eerste Pagode voortaen, so en sietmen geen hooge bergen meer, gelijck als diemen voorby is, ende loopende daer recht van aff, schynen sommige als tafelen ofte pleynen boven op te wesen. Dese voorsz. Pagode ofte Afgodt, is⁺ gheleghen op 20 graden⁴⁾ ruijm, sult altoos u beste doen om die te comen verkennen: want is u noodigh om een goede reyse te hebben.

Voorby dese eerste Pagode staet eenen anderen Pagode, so⁺ groot als d'eerste, hebbende noch andere 2 ofte 3 cleyne Pagode wat voorder aen staen; Men heeft van d'eerste Pagode tot dese

1) Bedoeld zijn de Great Basses; de Little Basses zijn de ‘tweede droogten’. (Port. baixos = riffen).

+ A punta de Gualle leyt 28 mylen vande eerste drooghten.

+ Wat dat O Pagode de Iorganatte is ende waerse leyt

2) Jagannātha, Juggurnaut, in 17de-eeuwsch Nederlandsch Jan Garnaat, op de groote kaart van Bengalen achterin Linsch.-Ver. Dl. XXXIII: Sjangernaat. Deze kaart raadplege men bij de volgende bladzijden.

+ Ronde huevelen opte bergen Palur ghenaemt.

3) Naam op de mij ten dienste staande kaarten niet teruggevonden.

+ Een Revier by 't leeghe landt. Teijckenen van dese Revier.

+ [26b]

+ D'eerste Pagode leijt op 20 graden ruijm

4) De iets benoorden de pagode liggende lichttoren van Pooree Port, op 19^o48′ N.Br.

+ Vier mylen van d'eerste Pagode een ander Pagode.

[p. 58]

tweede ontrent 4 mylen weeghs, ende de Custe van d'een tot d'ander⁺ is streckende o. ende w. en wilt alhier niet te dicht onder 'tlandt loopen: want is quaet daer wederom af te raken, om dattet een inwijck maeckt; Van gelijcken al eermen by de eerste Pagode comt, salmen van 't landt afhouwen: want men heeft (op 2 mylen aleer mender by comt) een cleyne drooghte ligghen, een mijl t'Zeewaert in streckende.

Van d'eerste Pagode tot die tweede, sietmen sommige bewassen huevelen, ende geboomten, ende vande tweede Pagode tot Sataguan¹⁾ toe, ist een leeger landt van ondichte wildernisse, wesende⁺ boven op gants cael tot den hoeck toe, ghenaemt A punta das Palmeiras²⁾ , dat is, de punt van de Palm-boomen, ende men loop de custe w. aen.

⁺ Van de voorsz. Pagode tot een punt met een Riffe³⁾ (gelegen 12 mylen, aleermen by de punt vande Palmeiras comt) heeftmen een Revier liggen; Dit voors. punt steect een groote half mijl t'Zeewaert in; men loopt de Custe o.n.o. aen, en vande voorsz. riffige punt tot die Palmeiras toe, loopt men de Custe n.o. ende n.o. ten o. aen; Om nu het Riff ende het landt van dien te kennen, soo is te⁺ weten dat het landt van dit Riff grover ende dicker is als het ander landt vande Custe, makende daer langhs by heen tschijnsel van een eylandt, ende sult terstont wat voorder aen 9 ofte 10 boomen sien staen, die hem vertoonen gelijck als ronde bewasse huevels; vande Pagode tot dese Riffe zijn ontrent 12 mylen.

Van hier af voortaen, sult langhs de Custe heen loopen op 9 ofte 10 vadem diepten, tot by de voors. Palmeyras, waer van het⁺ voorenste vant landt seer leegh is, hebbende eenen kalen huevel, welcke hem verthoont ghelijck als die Arenas gordas, ofte roode Duynen⁴⁾ , gelegen by S. Lucas de Barremeda, aende custe van Spaengien⁵⁾ ; Van dese Duyne ofte huevel af tot die Palmeiras toe, ist altemael een kael ende leege strandt, sonder eenighe geboomten ofte wildernisse. Die Palmeiras plaghen te wesen 10 ofte 12 Palm-boomen: maer tegenwoordigh so stater maer een alleen;

+ Waerschouwinghe voor dese Pagode.

1) Satigam (Satgánw) = Porto Pequeno.

+ A punta das Palmeiras.

2) Nog steeds Palmyras Point met Palmyras Shoal. Zie de Kaart van Bengalen genoemd op p. 57, n. 2.

+ Twaelf mylen van de Punt das Palmeiras leyt een Revier.

3) False Point.

+ Teijckenen vant Rif voor de Punt das Palmeiras.

+ Een kalen huevel van ghedaente als de Arenas gordas by S. Lucas.

4) Fout vertaald. Port. gordo = dik, vet; areias gordas = de hel. Op p. 87 vertaalt Linschoten: ‘vette, grove Duynen.’

5) San Lucar de Barameda, aan den Guadalquivir (beN. Cadiz), toevalliger wijze aan Jan Huyghen uit eigen aanschouwing bekend van zijn bezoek aan Spanje op 25 Dec. 1579. Zie Itinerario ed. Kern I, p. 2.

[p. 59]

Dicht by de selfde Palmeiras, te weten, aende zyde van Sataguan,¹⁾ staen eenighe bewassen huevelen; Van daer voortaen soo en heeft⁺ men gants gheen punten ofte hoecken, boomen, noch eenighe wildernisse meer, dan het landt is een mijl weeghs altemael ghelijck als een Rif.

So wanneer dat ghy de punt ofte hoeck vande Palmeiras comt te sien, so sult ghy uwen cours o. aen doen, tot op de diepten van 12 vadem, ende van daer af n.o. aen tot op 8½ vadem, ende wesende by daegh, sult terstont landt sien, het welck sal wesen beneden alle de Riffen, ende so het landt bedeckt waer met eenighe dysinge ofte dampen, en sultet niet mogen sien, voor dat ghy op de 4 vadem diepten comt.

⁺ Dese cours salmen aldus doen, met een Compas dat niet en wraeckt, ende so het yet wraeckten, sult ghy u rekeninge daer na maken; Dit landt daer ghy by comen sult, sal wesen een⁺ vlack leegh landt sonder eenige gheboomten ofte wildernisse, ende loopende langhs de Custe heen, sult aende oost zyde comen te sien eenen swarten lanckwerpende bewassen huevel, op 't fatsoen van een Champana²⁾ sonder mast, (het welcke een Indiaensche⁺ Carveel is;) ende wat voorder van desen bewassen huevel aen, staen een hoop boomen by den anderen, onder welcke zijn 3 ofte 4 boomen, die wat grover schynen te wesen als den bewassen huevel; Dese gheboomten staen wat leeghachtigh; Een weynigh van dese gheboomten af, soo begint de Riffe van 't landt⁺ van Orixa; Dese in 't gesicht kryghende, sult terstont tZeewaert aen, het water sien breken, het welck is op de droochten van Bengalen: want alhier is het Canael³⁾ op zijn smalste, ende laet achter u veel Riffen, te weten, aende zyde van Bengalen, die u altesamen 't Zeewaert aen blyven, waerom ghy die niet sien en moecht; alhier passerende, soo ghenaeckt altoos de Riffe van⁺ 't landt van Orixa, want al ist schoon dat ghy daer dicht by heen loopt, en hebt nieuwers af te vreesen, dan van dat ghy voor ooghen siet, die diepten zijn drie vadem, met cleijn swart sant op de gront.

Sult van de zyde van Bengalen 4 ofte 5 vadem diepten hebben⁺ van modder gront, van welcke zyde u sult wachten: want sout

1) Zie p. 58, n. 1.

+ Eenighe bewassen huevelen aende zyde van Sataguan.

+ [27a]

+ Ghedaente van 't Landt beneden de Riffen.

2) Sampan: bootje, schuitje. Zie Hobson-Jobson i.v. sampan.

+ Champana is een Indiaensche Carveel.

+ De Riffe van t'landt van Orixa.

3) Op de kaart achterin Linsch. Ver. Dl. XXXIII is het kanaal betond; beW. het kanaal ligt het Rif van Orixa, beO. de droogte van Bengalen (aangegeven met A).

+ De diepte op de Riffe van Orixa, is 3 vadem, de gront swart sant.

+ Waerschouwinge voor de gront aende zyde van Bengalen, etc.

[p. 60]

van dese modder gront op t' eynde van een bancke ofte drooghten van Bengalen comen; so ghy dese gront vint, sult n.o.ende n. (noodigh wesende) aen loopen, totdat ghy weder op de 3 vademen⁺ comt: want dit is den rechten wech; Die voorsz. Riffe van Orixa gepasseert wesende, sult terstont meer diepten beghinnen te kryghen, ende so ghy begeerden te loopen langhs het landt van Orixa heen, so doet uwen cours recht op d'eerste punct (die ghy voor u uyt siet) aen; De minste diepten die ghy sult vinden, zijn 3 vadem; dit is den rechten wegh, tot dat ghy wel dicht by het landt zijt, alwaer ghy alsdan sult vinden 5.6. vadem diepte; ende so ghy eenigh barnhout van doen hadde, soo loopt naer⁺ d'ander zyde aen 't landt van Bengalen: want men heeft aldaer beter barn-hout, als aen dees zyde van Orixa, maer moet daer na weder nae de zyde van Orixa comen, tot dat ghy voorby twee Revieren zijt, ghelegen aende selfde zyde van Orixa, waer van d'eerste meer eenen Inwijck dan een Revier gelijck is; D'ander leyt ontrent een mijl weeghs voorder aen, de welcke eenen grooten⁺ mont ofte Inkomste heeft; Twee ofte 3 mylen voorby dese Revier voortaen, heeftmen eenighe vloeyende Beken met gheboomten, ende een mijl voorby dese Beken, staet een bosschagie ofte wildernisse vol en dicht van gheboomten, in ghelijckenisse van Palm-boomen; Van 't beghinsel van dese bosschagie af salmen zynen cours dwers over doen; loopende na 't d'ander zyde (van het landt, genaemt Guynette) toe, te weten recht op eenen boom (die aende selfde zyde staet) aen den welcken in de hoochten boven alle d'ander uytkijckt; staet aende slincker⁺ handt vande Revier ghenaemt Chandecan. Van hier af voortaen zijn 't altemael ondiepten, daerom en sult niet voorder aen loopen, dan mette volle vloet.

⁺ So ghy begheerde te loopen duer het Cannael van 't landt heen, sult de cours doen als boven geseyt is, ende vande Palmeiras na 't n.o. toe, sultet setten op 5 vadem, ende wesende⁺ inden dagh, sultet houden op de 3 vadem, loopende also op dese diepten langs het land heen, al comt ghy schoon altemets op wat minder diepten, en wilt daerom niet vreesen, met welcke course sult comen te sien de Riffe van Orixa; als ghy die int ghesicht hebt, so sulfer by ghenaken, in voegen dat ghy twee derdendeelen nae het landt, ende een derdendeel nae de Riffe toe loopt; alhier heeftmen den rechten wegh, als boven geseyt is.

+ Hoemen op 't land Orixa loopen sal.

+ Twee Revieren by Orixa.

+ Bloeyende Beken met gheboomten.

+ De Revier Chandecan.

+ Coursen om door 't Cannael te loopen.

+ [27b]