Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 24. Capittel.
De Navigatie ende coursen van uyt de Haven van Macau in China, nae 't Eylandt van Pulo Tymon, ende die Straet van Sincapura toe.

Die uyt Macau scheyt nae de ander Custe toe, die sal door het⁺ ooster gat uyt loopen, soo de wint nae het noordwesten loopt, so niet, daer en is niet aen bedorven: want moechtet gat van 't zuyd westen door seylen, 'twelck eenen goeden uytganck is, loopende vande punt vande Varella³⁾ af, recht nae het landt⁺ vande ander zyde van Macau toe, om te schouwen de Clippe van Belchior Dalmeida, ende als ghy op een schuet van een Roer nae aen d'ander zyde comt, soo sult ghy also langhs heen loopen⁺ tot een punt landts, (welcke 'teynde is) toe, alwaer ghelegen is het Eylandt van Castro; Van dese punt steeckt die bancke af, om welcke oorsake sult het Eylandt van Castro naerder loopen, als de punt landts, om niet op droogh te raken: want men heeft in dese contreye de meeste ondiepten aen 't landt vande slincker⁺ handt, ende het diepste aen de rechter handt; Men heeft op dese bancke met het hoogh water van een sprinck vloet 4½ vadem diepten; buyten de banck wesende, sult na het gat toe seylen,⁺ loopende alsdan na de punt vande bancke toe, om niet te loopen op de Clippe (diemen terstont sien mach: want sult daer 'twater op sien breken,) tot datse u blijft aende rechter handt; Buyten 'tgat van desen uytganck wesende, sult volgen de coursen hier nae verclaert. Oock mede, als ghy scheyt vande Varella, (een

+ Cours om de Clippe van Belchior Dalmeida te schouwen.

3) Deze varella (Port. pagode) is met behulp der Ned. en Eng. kaarten niet terecht te brengen, zoomin als de klip van Belchior Dalmeida, het eiland van Castro of het eiland Do Bugio. Daarom ook is deze alinea niet nader toe te lichten.

+ [50a]

+ Plaetse vande ghelegentheyt van het Eylandt Castro.

+ Plaetsen daer de meeste ondiepten zijn.

+ Waerschoughe voor de Clippe.

[p. 129]

Roer-schuet daer van afwesende,) so moecht ghy loopen nae 't Eylandt, ghenaemt Do Bugio¹⁾ , (dat is vande Meerkatte) en⁺ daer met over een comende, so loopter dicht by: want is eenen goeden wech, voor de noorde winden diemen daer heeft, overmidts dat men de winden aen d'ander zyde scherp heeft. De voorsz. Clippe is ghelegen te middeweghen van 't Canael, ghy moecht aen dese zyde van 't noorden langhs 'tlandt heen loopen⁺ nae het Eylandt van Castro toe.

Na dat ghy 'tCanael ofte 'tgat uyt zijt, sult uwen cours z.w.⁺ aen langhs d'Eylanden heen doen, so 't claer weer waer, totdat ghy comt te sien het Eylandt van Sanchon²⁾ , ende als ghy 't siet daer op 8 mylen nae, tZeewaert van wesende, so hebt ghy een goede navigatie: want ick doe dese cours altoos, en vinder my wel met. Seven ofte 8 mylen tZeewaert van Sanchon wesende, sult z.w. aen loopen te weten twee etmalen lanck, ofte totdat ghy na u gissinghe 12 mylen vanden uytersten hoeck ofte tEynde vande drooghten afzijt; alhier wesende, sult alsdan z.w. aen gaen, so veel als u dunckt dat ghy van 't uyterste eynde vande drooghten na Pulo Caton³⁾ toe binnewaerts zijt, doende alsdan weder de cours van z.z.w. aen, ende nae 't z. ende z. ten w. op welcke cours sult comen te sien d'Eylanden van Ieronimo Pretto⁴⁾ ,⁺ welcke coursen ick aldus ghedaen hebbe met goede ende voorspoedighe winden, comende altoos in 't ghesichte van d'Eylanden van Ieronimo Pretto, ende somtijdts daer buyten heen nae Pulo Cambir⁵⁾ toe, ende quade wint hebbende, sonder noorden⁺ te wesen, so salt hem selven wel wysen wat u te doen staet.

Als ghy dese Eylanden in 't gesiecht crijcht, moechter wel by⁺ ghenaken so ghy wilt: want hebt alhier over al suyvere ende schoone santgrondt van 15 vadem diepten. Van hier af na Pulo Cambir toe, loopt de Custe n. ende z. ende heeft wat van n. ten w. ende z. ten o. Dit Eylandt Pulo Cambir is lanck ende vlack,⁺ heeft vande zijde vande Zee, sommige roode vlacken, wesende de wildernisse van dien effen ende ghelijck. Recht tegens over de punt van dien, te weten nae 't noorden op 't vaste landt, is⁺ geleghen een Revier, welcke is de selfde van Pulo Cambir. So ghy alhier quaemt inde Monson vande zuye winden, moecht

1) Zie p. 128, n. 3. Port. bugio = aap.

+ Het Eyandt Do Bugio, dats 'tEyland van de Meerkatten.

+ Plaets vande Clippe.

+ Cours uyt het Canael, tot het ghesicht van Sanchão.

2) S^t John's Island. Zie p. 115, n. 2.

3) Culao Ray. Zie p. 110, n. 1.

4) Thans Turtle Islands.

+ Gheleghentheyt van d'eylanden van Ieronimo Pretto.

5) Zie p. 110, n. 2.

+ Pulo Cambir.

+ Diepten ontrent d'Eylanden van Ieronimo Pretto.

+ Ghedaente van het Eylandt Pulo Cambir.

+ De Revier van Pulo Cambir.

[p. 130]

hier wel verversinghe van water nemen, want is goet. Sult ooc⁺ weten, dat wesende 8 mylen van 't Eylandt Sanchoan tZeewaert; moecht oock wel van daer af uwen cours nemen altoos nae 't z.z.w. toe, so sult van gelijcken d'Eylanden van Ieronimo Pretto comen te sien: maer moet wesen met een compas dat fix is. Advertere u noch eens, dat so wanneer ghy in 't gesicht van Pulo Cambir comt, daer op 3 ofte 4 mylen nae by wesende, so heeft men daer sommighe Eylandekens ligghen, ende een half mijl⁺ tZeewaert vande punt van 't zuyen af, liggen etlicke steenclippen boven 't water, die hem verthoonen ghelijck als Bocken hoornen¹⁾ , ghy moecht wel passeren tusschen alle d'Eylandekens ende het Eylandt door, want is altemael schoon.

⁺ Van hier af nae de Varella²⁾ toe, looptmen de Custe n. ende z. ende wat van n. ten w. ende z. ten o. is inde distantie 12 mylen. Dese Varella is eenen seer hoogen toorn, staende op eenen hoeck⁺ landts, die van binnen tlandt uyt comt, tZeewaert in stekende. By dese Varella heeftmen een Haven, de welcke men niet sien⁺ en kan, alsmen daer van buyten af na toe comt, om oorsake dat het een landt door 't ander steect: Ooc mede so heeftmen aen⁺ desen uytstekenden hoeck, te weten, vande zuydt zyde een wateringe van seer goet ende versch water aen een sant strand. Vande noordt zyde vanden selfden hoeck, is een ander plaets⁺ van versch water, aen een ander sandt strandt; Het land heeft alhier sommighe Clippen ende cleyne Eylandekens liggen, ende so wanneer men alhier comt water halen, moet wesen met een goede conjunctie ende tijdt: want men en heefter geen ancker grondt, dan seer dicht by het landt; 'tbeste is binnen inde Bay⁺ te loopen: want is een goede Haven; ick hebber selver in geweest; heeft goet beschutsel voor n. ende z. winden, met 14, 15, 16 vadem diepten, sandt grondt, ende so ghy begeert wat naerder aen 't land te comen, sult daer 8 ende 7 vadem diepten vinden⁺ van goede gront. Dese Haven vande Varella is ghelegen op 13 graden. Op dese wech vande Varella, tot het Eylandt Pulo Sesir³⁾ toe, heeftmen sommige Eylandekens, liggende ontrent⁺ 9 ofte 10 mylen vande Varella af. Vande punt vande Varella tot dese Eylanden, looptmen de Custe n. ende z. ende van dese

+ Cours alsmen 8 mylen van Sanchon is, na d'Eylanden van Ieronim. Pretto.

+ Waerschouwinghe van sommighe cleyne Eylanden.

1) De Bokshoornen van de oude Hollandsche kaarten, waar men rekende dat de ‘Oostersche Noord’ een aanvang nam. (Verg. ‘Portugeesche Noord’, de hard en lang doorstaande noordenwind op de kust van Portugal).

+ Vermaninge hoe de Custe na Varella loopen.

2) Kaap Varella; zie p. 108, n. 6.

+ Gedaente van Varella.

+ Een haven in Varella.

+ Oorsake waer omme datmen dees haven niet en siet.

+ Sommighe Clippen ende Eylanden sonder anckergrondt.

+ Een goede haven met 14, 15, 16 vadem diepten.

+ De haven van Varella leyt op 13 graden.

3) Niet Cecir de Mer (zie p. 105, n. 2) maar Cecir de Terre, een 40 zeemijl noordelijker (zie iets verder in den tekst).

+ Sommighe Eylanden tusschen Varella ende Pulo Sesir.

[p. 131]

Eylandekens na Pulo Sesir toe, beghintmen by het landt heen te loopen n.n.o. ende z.z.w. aen. Dit Eyland Pulo Sesir van het⁺ land ghenaemt, omdat het aende Custe leyt: want daer is noch een ander vande selfde naem tZeewaert in ghelegen, is een clippigh Eylandt, sonder eenighe wildernisse, hebbende int midden⁺ van dien eenen spitsighen bergh ghelijck een Varella; is een vlack Eyland van gheelachtighe coluer van 't Zee-water. Om Pulo⁺ Sesir te kennen, daer op een mijl ofte 2 van wesende, soo sult ghy aen het vaste landt een schuersel ofte open sien; is in dese contreye goet op een paer mylen na langhs 'tland heen te loopen, alwaer ghy sult op 7 vadem gront hebben van grof sant, en wilt⁺ u van Pulo Sesir af niet 't Zeewaert in steken: want is eenen quaden wegh, om datmender maer 4 vadem diepten (met steenighe⁺ grondt heeft)¹⁾ . Pulo Sesir van het landt, leyt op thien een derdendeel graden, ende de streckinghe vande Varella tot Pulo Sesir toe, is ontrent 50 mylen weeghs.

Van Pulo Sesir nae Pulo Condor toe, sult uwen cours nemen⁺ z.z.w. ende z.w. ten z. aen, op 18 ende 20 vadem diepten, waer⁺ mede het Eylandt Pulo Condor sult comen te sien. Advertere u dat wanneer gy dese dwers wech van Pulo Sesir na Pulo Condor⁺ over loopt, uwen cours te doen vande sant punt af z.z.w. aen, sulter hebben 18 ende 20 vadem diepten, ende so wanneer ghy 15 vadem vint, so zijt ghy dicht byde custe van Cambaja,⁺ en sult Pulo Condor niet sien, dan vande zyde van 't landt: maer om beters wille, sult u altoos houden op de 18 ende 20 vadem, boven de 20 vadem 't Zeewaert, noch onder de 18 na het landt⁺ toe niet loopende; Met dese cours sult recht op 't aenghesicht van Pulo Condor aen comen; is een groot Eylandt, hebbende veel Eylandekens rondtsom hem liggen, ende over al veel anker gront, van ghelijcken so heeft men daer versch water, te weten, aende w. zyde, is ghelegen op de hooghte van 8⅔ graden. Van⁺ Pulo Sesir tot Pulo Condor zijn 50 mylen, ende van Pulo Condor tot Pulo Tymon, sult uwen cours doen zuydt zuydt west aen op 30 ende 35 vadem diepten, modder gront. Op dese cours⁺ ende diepten sult comen te sien een Eylandt²⁾ , gheleghen

+ Oorsake waeromme dit Pulo Cecir heet.

+ Noch een ander Pulo Cesir.

+ Ghedaente van het selve, midtsgaders de coluer.

+ Kenteijcken van Pulo Cecir.

+ Waer schouwinghe van Pulo Cecir niet 'tZeewaert in te loopen.

1) Bedoeld is dat men van Cecir de Terre af den wal moet houden en niet zuidwaarts overloopen naar Cecir de Mer, omdat er tusschen dit laatste eiland en den vasten wal eenige vuilen liggen (met 2½ vaam minste diepte). De voornaamste droogte is de ‘Hof van Holland Droogte’ der oude Nederlandsche kaarten; zie bijv. de kaart achterin Linsch. Ver. Dl. XIII.

+ Pulo Cecir leyt op 10 een derden deel graden.

+ [51a]

+ Cours van Pulo Cecir na Pulo Condor.

+ Waerschouwinge vande dwers cours van Pulo Sesir, etc.

+ Op wat diepten datmen loopen sal nae Pulo Condor.

+ Gedaente ende hooghte van Pulo Condor.

+ Gedaente van een Eylandt liggende over de 7 punten.

2) P. Brala, dicht onder den Malakka-wal.

[p. 132]

recht teghens over die seven punten vande Custe; Heeft dese verthooninge, te weten, drie berghen, welcke staen op de spatie van twee openen die 't landt int midden heeft, ende aende zyde⁺ van 't noordtwesten, heeft een Clippigh Eylandeken. Van hier nae Pulo Tymon, sult uwen wech nemen, z. ende z. ten w. aen¹⁾ op de diepte van 28 ende 30 vadem, wesende van d'een tot d'ander 115 mylen²⁾ ; sult altoos als geseyt is, loopen nae het Eylandt³⁾⁺ vande seven punten (ghenaemt Pulo Tyngaron⁴⁾ , z.z.w. aen, om oorsake vande wateren ende stroomen, die nae 't Eylandt van Borneu toe loopen, en wilt geensins vande cours afwijcken, tot dat ghy 't comt te sien: want leyt van Pulo Tymon⁺ 20 mylen⁵⁾ . Dese cours is een goede Navigatie. Advertere u wederom, dat soo wanneer ghy zijt op deh wegh vah Pulo Condor nae Pulo Tymon toe, sult (tot middeweghen van het eene tot het ander) vindende diepten van 25 vadem, ende van ter halver wegen (na Pulo Timon) toe, sult hebben de diepten van 35 vadem. Pulo Tymon leyt op de hooghte van 2½ graden aende⁺ noordt zyde; is een groot Eyland, hebbende ander Eylanden by hem ligghen, heeft aende noordt zyde versch water, te weten aen een sandt strant, daer de schepen (die van Sunda af comen, en naer China loopen) haer water comen halen.

Comende in 't ghesicht van Pulo Tymon, sult vande buyten zyde by heen loopen, tot voorby de zuyder punt langhs heen duer t'Canael dat tusschen dese punt ende een ander Eylandt door loopt, welck Eylandt u sal blyven ter Zeewaert; Soo haest als ghy in 't Canael zijt, so sult terstont aende zyde van 't z.w.⁺ een ander seer hoogh Eyland sien: genaemt Pulo Tinge⁶⁾ , alwaer ghy sult nae toe loopen, tot op anderhalf ofte twee mylen na;⁺ Alhier wesende, sult uwen cours nemen (na de Pedra Branqua⁷⁾ , ofte witte Clippe toe) zuyen aen, op 18 ende 20 vadem diepten, altoos met het loot inde hant, ende soo ghy op dese cours quaemt op minder gront, so hout u te Zeewaert, in voeghen dat ghy loopt

+ Plaets van een clippig Eylandeken.

1) De koers is veeleer Z.t.O.

2) Te weten, van P. Condor tot P. Tioman.

3) Juister: het land.

+ 't Eylandt Tyngaron dats 'tEylandt byde 7 punten.

4) Trengganau.

+ Vermaninge ende waerschouwinge vande diepten tusschen Pulo Condor en Pulo Tymon.

5) Niet duidelijk. Van P. Brala tot het midden van P. Tioman is ruim 36, van Tringganau tot P. Tioman bijna 50 oud-Portugeesche mijlen (van 17,5 in een graad). In ieder geval verwart Jan Huyghen Trengganau met P. Brala.

+ Hooghte ende gedaente van Pulo Tymon.

+ Plaets van 'tEylandt Pulo Tinge.

6) P. Tinggih; zie p. 102, n. 2.

+ Cours nae de Pedra Branqua.

7) Zie p. 101, n. 5.

[p. 133]

op de 18 vadem, ontrent vier mylen verscheyden vande Custe, om te schouwen de Riffe die vande punt ofte hoeck van Iantana¹⁾⁺ af comt, daer de Eylandekens²⁾ ligghen, die ghy terstont sult comen te sien, alhier goede opsicht hebbende, dat ghy de Pedra Branqua niet voorby en loopt; als ghyse comt te sien,⁺⁺ sult ghy daer nae toe loopen, die altoos houdende aende ly van u af, want wesende met de vloet, so loopender de stroomen gheweldigh nae het Eyland van Binton³⁾ toe, waermede de Pedra Branqua niet voorby en sout moghen comen: want dede my⁺ alhier, dat ick het met twee anckers setten moest; sult altoos (als gheseyt is) met het loot inde handt loopen, en so wanneer dat ghy vint 15, 16 vadem, soo zijt ghy aent eyndt vande Riffe, ende mocht wel wesen dat ghy alsdan die Pedra Branqua noch niet en saecht. Comende op de 18 vadem, so en loopt niet meer⁺ tZeewaert, aldus heen loopende tot dat ghy binnen de Pedra Branqua zijt, loopende alsdan nae een punt landts toe, die ghy sult sien aen 't landt van Iantana, welck is het land vande noordtzyde,⁺ sulter by heen loopen, tot dat ghy comt te sien sommighe roode doelen ofte huevelen⁴⁾ , gheleghen aende Haven van Ior⁵⁾ , aleer ghy by dese haven van Ior comt, sulter u een weynigh van⁺ afhouwen, u niet inde Haven stekende: want heeft alhier een bancke liggen, sult voorby de roode doelen wesende, nae het landt toe loopen, het welck een sandt strant is, daer alsdan langhs heen loopende, tot de mont ofte incomste vande straet van Sincapura toe⁶⁾ , goede opsicht hebbende, dat soo haest als ghy⁺ de Pedra branqua binnen zijt, nae het landt van Iantana toe loopt, sonder nae d'ander zyde te wijcken, want hebt daer seer quade grondt, ende de wint soude u beletten over te comen. So ghy begheerden te loopen vande binnen zyde vant Eylandt Pulo Tymon, moechtet wel doen, etc.

1) Djohor; zie p. 100, n. 4.

+ Waerschouwinghe voor 't Riff van Iantana.

2) P. Lima.

+ Vermaninge om na de punt Pedra Branqua te loopen.

+ [51b]

3) Bintang; zie p. 102, n. 1.

+ Plaets waer de stroomen na toe loopen.

+ Kenteecken alsmen aen 't eynde vande Riffe is.

+ Cours naet punt aent landt van Iantana.

4) De Tanah merah besar op 't eiland Singapore.

5) Djohor.

+ Vermaninge vande Haven ende 't Riffe van Ior.

6) D.i. naar het vaarwater tegenover de tegenwoordige Tandjong Pagar Works.

+ Waerschouwinghe tot de mont van Sincapura.