Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

Dat 34. Capittel.
Een ander beschryvinghe vande Navigatie ende Coursen vande Haven van Macau af, langhs 'tlandt van China heen, naert Eylandt Fyrando, ende d'omligghende Eylanden toe, tot die Haven van Umbra¹⁾ , gheleghen aende Custe van Iapon, met verclaringe van andere Havens daer ontrent ghelegen, daermen handel en traffijcke drijft, met de gheleghentheyt van dien.

⁺ Die gheen die begeert te seylen van uyt Macau, ofte de van dien af naer Iapon toe, inde Monson van Junius ende Julius, ende so ghy int uytseylen niet en mocht loopen te loefwaert van een Clippe, diemen van Macau af genoegh sien can, welcke 't schijnsel van een seijl maeckt, en derft daer niet eens om bekommert wesen: want latende 'tEylandtLanton²⁾ aende ly, moecht terstondt loopen waer ghy wesen wilt: want is over al schoon, ende en hebt daer nieuwers af te vreesen, als ghy buyten d'Eylanden⁺ uyt zijt, sult uwen cours nemen naer 't Eylandt Ylhea Branco³⁾ toe, (dat is: 'twitte Eylandt, ofte eyghentlijck de witte Steen-clippe gheseyt,) loopende o.n.o. aen, tot naer 't Eylandt Lamon⁴⁾ toe, ende al ist dat ghy seer goede windt hebt, scheydende des avonts vande voorsz. Eylanden af, soo sult ghy eerst des morghens 'tvoorsz. Ylhea Branco comen te sien, als ghy daer met over een zijt, so sult ghy aen 't vastelandt een groot hoogh landt sien, wesende aende oostzyde steijl afgebickt, hebbende⁺⁺ in 't midden eenen ronden huevel int fatsoen van een broot; de diepten diemen daer langhs heen heeft, te weten, twee mylen daer van af, (luttel min ofte meer) zijn 30 ende 35 vademen modder grondt; Van dit Eylandt ofte Ylhea Branco af naer Lamon toe, so heeft de Custe van 't vastelandt cleyne Eylanden

1) Zie p. 201, n. 3.

+ Hoemen onbeschroomt voor by een Clippe van Macau loopen sal.

2) Zie p. 212, n. 1.

+ Wanneer men den cours nae 'twitte eyland setten sal, ende wanneerment in 't ghesicht crijght.

3) Thans Pedro blanco.

4) Zie p. 116, n. 1.

+ [83a]

+ Ghedaente des selfden Eylandts, ende de gronden daer ontrent.

[p. 229]

daer langhs by heen ligghen; Men heeft op dese contreye (te⁺ weten, 12 mylen of daer ontrent aen dees zyde Lamon, ende 7 ofte 8 mylen van 't vastelandt af,) cleijn swart sant met sommighe schulpkens ghemenckt, op de grondt met 27 ende 28 vadem diepten, en sult alhier wesende, niet laten te loopen op de⁺ begonnen cours van o.n.o. aen, al en siet ghy schoon geen land: want hebbende die voorseyde diepten ende gront, soo gaet ghy vry ende behouden vande Riffe van 't Eylandt Lamon, ende soo 't sake waer dat men geen landt en saegh, so kanmen evenwel, door de diepten ende grondt weten waer datmen is: want van 't Eylandt Lamon af naer Macau toe, so heeftmen de voorsz. diepten ende grondt van 25 tot 28 vadem, ende voorby Lamon ende daer ontrent, is de gront van wit, cleijn, dun, met sommich swart sant gemenckt, ende somen by ghevalle alhier passeerden met dysich ende doncker weder, so salmen zynen cours doen als verhaelt is van o.n.o. aen: want dit is den besten wegh; alsmen hem gist by 't Eylandt Lamon te wesen, ende vindende de diepten⁺ van 15, 16 vadem, so ist een teijcken dat ghy verde t'Zeewaert zijt, (want in dese contreye so loopen de stroomen seer crachtigh naer 't o.z.o. toe,) daerom sult alsdan n.o. aen loopen, om weder den rechten cours te gheraken.

Loopende op de diepten van 25 ofte 28 vadem sandt grondt, is eenen goeden wegh, doende de cours van o.n.o. aen: want zijt op dese manier op den rechten wech, van te middeweghen van 't Canael, alsmen 'tEylandt Lamon voorby is, te weten, van naer Chincheu toe, so heeftmen de stroomen ende wateren met hem in zijn favoir, ende somen de wint vande Monson heeft, salmen terstondt des anderen daeghs landt sien, van beyde zyden, te weten, 'tlandt datmen heeft van stuerboort, is het eijnde ende den hoeck van het Eylandt Lequeo pequeno, ofte cleijn Lequeo, ende 'tbeginsel van 't Eylandt genaemt Ilha Fermosa¹⁾ , dat is: 'tschoone Eylandt, ende aende zyde van het backboort, leijdt het landt in fatsoen ghelijck een hoeck, al hoewel dat het gheen en is, dan is het Eylandt A Ilha dos Cavallos²⁾ ofte 'tEyland vande Peerden, 'twelcke seer hoogh is, legghende op de hooghte van 25⅓ graden, ende heeft aen d'een zyde, te weten, vier ofte

+ Streckingh ende ontmoetingen van 't witte Eylandt nae Lamon.

+ Diepte ende gedaente des sants ontrent 7 ende 8 mylen van Lamon, met aenwijs hoemen loopen moet. Diepten van Lamon tot Macau, ende vande gedaente des grondts daer ontrent.

+ Onderrechtinghe wanneermen uyt den rechten cours is, ende hoemen strecken moet om den rechten cours te bewaren. Teijckenen alsmen in 't midden van 't Canael is. Beschryvinge wat landen datmen nae een dagh seylens sien sal, somen de wint vande Monson heeft. Hooghte vɐn 'tEyland dos Cavallos.

1) Zie p. 196, n. 3.

2) Hai tan; zie p. 178, n. 6.

[p. 230]

⁺ vijf mylen t'Zeewaert daer van af het Eylandt van Baboxijn¹⁾ , dit landt int ghesicht hebbende salmen zynen cours noordtoost aen doen, 'twelcke eenen goeden wegh is, om buyten alle d'Eylanden⁺ om te loopen: want van dit voorseyde Eylandt vande Peerden af voortaen, tot de Cabo de Sumbor²⁾ toe, heeftmen veel Eylanden 'tZeewaert uytsteken, waerom dit den besten cours is om naer de Cabo de Sumbor te loopen; alsmen naer zijn gissinghe met den hoeck ofte Cabo de Sumbor over een is, al en sietmense niet en is niet aen bedreven³⁾ : want men isser ontrent 8 ofte 10 mylen van af.

⁺ Op dese contreye wesende, salmen zynen cours n.o. aen doen, om te komen verkennen het Eyland van Puloma⁴⁾ , ofte Meaxuma⁵⁾ , ofte het Eylandt Guoto⁶⁾ : want dit is eenen goeden cours voor de⁺ winden vande Monson, ofte somen eenighe stormen ofte contrarie⁺ winden creegh, soo datmen zynen rechten wegh niet houden en mocht, soo salmen hem in sulcker voeghen reguleren, datmen daer naer weder op zynen wegh comt, om eenigh van dese Eylanden te komen verkennen; Dit voorseyde Eylandt van⁺ Puloma is gheleghen n.n.o. ende z.z.w. met het Eylandt Guoto, ontrent 10 ofte 12 mylen vanden anderen verscheyden, ende scheydt hem in vier ofte vijf ghedeelten, hebbende veel gaten ende stucken daer rontsom heen; men en heeft daerom niet te⁺ vreesen: want heeft daer dicht by noch veel meer ander stucken, 'twelcke ick weet om dat ickse selver altemael wel perfecktelijcken ghesien hebbe.

⁺ Van dit voorsz. Eylandt af, naer de Haven van Umbra⁷⁾ ofte 'tEylandt van Fyrando toe, salmen zynen ouden cours van n.o. aen loopen, waermede sult comen te sien het land beneden Umbra,⁺ 'twelcke seer hoogh is, hebbende byde Custe langhs heen veel cleyne Eylanden ligghen, onder welcke zijn twee Clippen, die seer scherp ende puntigh uytsteken gelijck als Diamanten;⁺ van hier af tot Umbra toe zijn 6 ofte 7 mylen; in dese contreye comende, te weten, tot ontrent een mijl naer 't landt, so salmen

+ Plaets van 'tEyland van Baboxijn.

1) N.W. van de N. punt van Formosa. Zie o.a. kaart 288 van Inventaris Leupe (Rijksarchief).

+ Veel Eylanden van 't eyland dos Cavallos tot de C. de Sumbor.

2) Zie p. 182, n. 1.

3) Lees: bedorven.

+ Cours om 'tEylandt Puloma ende andere te verkennen.

4) Zie 7 regels verder. Pulo Ma en Me shima zijn vermoedelijk hetzelfde eiland.

5) Me shima (of Me sima), op 32^o N.B. en 128^o20′ O.L.

6) Goto-eilanden; zie p. 193, n. 1.

+ [83b]

+ Ordonnantie hoemen hem reguleren sal in contrarie winden.

+ Gelegentheyt vande Eylanden van Puloma ende Guoto.

+ Veel stucken ende gaten hier ontrent.

+ Cours nae de Haven van Umbra.

7) Zie p. 219, n. 1.

+ Gedaente van een Eylandt beneden Umbra.

+ Twee scherpe Clippen, streckende van hier tot Umbra.

[p. 231]

zynen cours n. aen doen, loopende op dese streec de Custe langhs; byde Custe comende, salmen hem daer wel dicht by heen houden,⁺ om 't landt ende de mercken van dien wel te verkennen, welcke zijn dese, te weten, alsmen dicht by 't land vande rechterhant is, so heeftmen een punt landts, waer van twee Eylanden⁺ t'Zeewaert af liggen, welcke is by d'incomste van Umbra: want van dese punt af naer binnen toe, so looptmen n.o. aen daer nae toe; Op dese hoeck ofte punt staen die Pijnboomen, ende met desen hoeck over een wesende, salmen t'Zeewaert daer van af, (te weten, aende slinckerhandt,) een cleijn Eylandt met een ronde⁺ Clippe sien ligghen, sult binnen dese voorseyde Clippe heen loopen, waermede sult recht voor u uyt comen te sien het landt van Umbra.

Alsmen comt te sien een groot Eylandeken ofte Clippe, ('twelcke⁺ seer steijl ende afgebickt is), 't Zeewaert in gheleghen, so salmen aende zyde van 't land veel cruijt int water sien dryven; dit Eylandeken salmen laten aende zyde van 't backboort ofte slinckerhandt, loopende tusschen dat ende 'tlandt heen: want⁺ isser by een half mijl breet; van dit Eylandeken af tot de mont ofte incomste van 't Canael zijn twee mylen, op de cours van⁺ noordoost aen, waermede men terstont d'incomste sien sal, die seer breet is.

Van dit Eylandeken ofte Clippe af, loopt een Riffe van steen,⁺ streckende tot de mont van de incomste toe, liggende eensdeels boven water, en op sommighe plaetsen bedeckt, doch moecht het ghenoech sien, daerom en heeftmen daer nieuwers van te vreesen dan van datmen voor ooghen siet; tusschen dese Riffe⁺ ende 'tland vande rechterhandt heen, heeftmen te middeweghen 15 ofte 18 vadem diepten moddergront, alsmen d'incomste van 't Canael comt te sien, soo salmen daer recht naer toe loopen, sonder schroomen: want is een seer goede incomste, in dese Straet ofte Canael wesende, so datmen de Revier van binnen⁺ comt t'ondecken, soo doetmen zynen cours al by de rechterhandt⁺ heen, al waermen terstont een ront Eylandeken sal sien, 'twelcke een cruys boven op heeft, ende al ist datmen d'incomste⁺ niet en siet, so salmen evenwel op dit Eylandeken aen loopen: want alsmen daer met over een is, so salmen terstont de Ree comen te sien, daer de schepen ligghen, als oock een Portugesche Kercke op 't landt sien staen, alhier binnen wesende soo looptmen zuyden aen, tot ontrent een schuet van een Gotelingh ver-

+ Kenteijckenen 7 mylen van Umbra zijnde.

+ Twee Eylanden by de incomst van Umbra.

+ Gelegentheyt van een rondt Eylandeken.

+ Teijckenen alsmen ontrent een groote Clippe ofte Eylandt is.

+ Gelegentheyt van 't selve.

+ Gedaente van d'incomste van 't Canael.

+ Een Rif tot de incomste van 't Canael.

+ Diepte tusschen 't Rif ende 'tlandt aen de rechter hant.

+ Cours tot de incomste van de Revier.

+ [84a]

+ Een Eylandeken met een cruys boven op.

[p. 232]

der, al waermen het mach setten op 10 vadem diepten, van seer goede modder gront; men sal hem alhier vast binden vande zyde van 't n.n.o. ende z.z.w. ende naer dat de wint waeyt, salmen hem met het voorste van 't schip keeren, dat met de anckers onder de steenen vast makende: want is daer enghe, niet teghenstaende en dorft als dan niet vreesen, al ist schoon dat het harde waeyt.

⁺ Vermane u wederom, dat so wanneer ghy comt vande Cabo de Sumbor, vande Custe van Chynen af, naer 't landt van Iapon toe, al ist sake dat ghy de voor-ghementioneerde Eylanden niet en siet, so en laet daer om uwen cours van n.o. aen, niet te vervolgen, tot dat ghy aende Custe van Iapon comt: want al ist dat ghy vervalt by de Haven van Aryma¹⁾ , ('twelcke is twaelf mylen van Umbra,) en is daerom niet aen gheleghen: want men heeft in dese contreye⁺ seer goede Havens; byde voorschreven Haven van Aryma, is ghelegen een Eylandt (te weten, een weynigh meer naer 't n. als naer 't z.) ghenaemt Cabexuma²⁾ , twelcke aen de binnenzyde een seer goede Haven heeft, daermen seker ende vry mach ligghen ende⁺ handelen, ende so ghy van hier af begheert naer binnen toe door te loopen, so doet uwen cours n.n.o. ende n.o. ten n. aen, waermede⁺ sult comen by een Haven genaemt Cochinochy³⁾ , ghelegen int Coningh-rijck van Aryma; van Cabexuma af scheydende, sult langhs 'tlandt vande noordtzyde heen loopen, tot 7 ofte 8 mylen toe, waermede met Cochinochy over een sult comen, 'twelcke een⁺ beter Haven is als die van Umbra, om dieswille dat de schepen aldaer 'thaven wille mogen liggen, ende oock dat meer is, so is te weten, dat al eer ghy dese Haven ghenaeckt, so comen u veel Barcken ende Schuyten aen boort, die u vryelijcken sullen binnen⁺ brenghen, en hebt gheen vreesen voor den Inwijck van Aryma: want d'oude Piloten hadden daer vreese voor, om dat zyse soo wel niet en conste als ick, overmits dat ick daer selfs met een Fuste over al binnen in, en rontsom hebbe ghevaren, met ghenoegh moeytens; recht teghens Cochinochy over, leijt een ander seer⁺ goede Haven genaemt Oxij, toebehoorende den Coningh van Bungo, alwaermen oock vry ende seker mach handelen ende traffijckeren.

⁺ Advertere u wederom gheen vreese te hebben voor d'incomste

+ Vermaninge datmen vande C. de Sumbor nae Iapan den cust vervolgen sal, alwaert datmen gheen Eylanden en sach.

1) Zie p. 216, n. 2. Verg. kaart 288 Inventaris Leupe (Rijksarchief).

+ De Haven van Aryma leijt 12 mylen van Umbra.

2) Zie p. 218, n. 1. Op kaart 288: Camasima.

+ Gelegentheyt van Cabexuma.

+ Cours om na Cochinochy te loopen. Gegenheyt van Cochinochy.

3) Zie p. 217, n. 3.

+ Een seer goede Haven tot Cochinochy.

+ Vermaninge datmen geen vrees hebben sal voor een Inwijck van Aryma.

+ Gelegentheyt vande groote Haven Oxij.

+ Tweede vermaninge voor Aryma.

[p. 233]

van Aryma: want behalven de bovenghenoemde Havens, daermen vry end eseker in liggen mach, so sullen u menighten van Fusten ende Barcken terstondt aen boort comen, die u sullen voeren daer ghy wesen wilt, ende u in alles naer u begeerte te rechte helpen.

Van ghelijcken sult ghewaerschout wesen, datmen hem langhs⁺ alle de Custe van Chynen heen, nieuwers af heeft te schroomen: want isser over al schoon ende suyver, u alleenlijcken buyten alle d'Eylanden heen houdende: want so ghy daer tusschen in raecten,⁺ sout daer qualijck weder naer uwen wille konnen uyt comen,⁺ daerom ist best hem daer van buyten af te houden, doende zynen cours daer langhs by heen, so en heeft men daer nieuwers af te vreesen, ende is over al een schoone wech, soo wel naer 't Eylandt Fyrando, als naer de Haven van Umbra toe, alleenlijcken dat Fyrondo 7 ofte 8 mylen vande hoeck ofte punt van de boomen noorderwaerts⁺ aen leyt, in die contreye wesende, sult Fyrando terstondt comen te sien; int aencomen van dien heeft men een Varella, dat is: een merckteijcken van een Rootse ofte spitsighen⁺ berch, eijndtlijcken sult u reguleren als voren gheseyt is: want is terstont kennelijck, zijnde een seer hoogh landt, welcke streckt⁺ o.n.o. ende w.z.w. hebbende te middeweghen van dien veel cleyne Eylanden ligghen, met Canalen van daer tusschen heen door, om van d'een naer d'ander zyde te moghen loopen: maer somen van 'tEyland Cabexuma af naer Umbra toe wilt loopen, moet men hem altoos wel dicht by 't landt heen houwen: want int Eylandt vanden Diamant ofte 'tspitsighe Eylandt ghenaemt, heeftmen een⁺ andere seer goede Haven, daermen terstont (alsmen daer int ghesicht is) met menighten van Barcken ende Fusten ontfangen wort, om 'tschip binnen in te brenghen.

Die havens diemen in dese contreye heeft, zijn dese naervolgende,⁺ te weten, so aen 't land van Iapan, als aende Eylanden daer naest by gheleghen, waer van in dese beschryvinghe mentie ghemaeckt is. Inden eersten, so heeftmen een seer goede Haven int Eylandt van Cabexuma; Item Cochinochy geleghen int Coninghrijck ende de Straet van Aryma, is noch beter Haven; De Haven van Oxy, welcke leydt recht tegens over Cochinochy, is oock een goede ende beter Haven; Aen 't Eylandeken genaemt O Ilhea do⁺ Diamon, (dat is: 'tEylandeken vanden Diamant, door zijn spitsighe ende scherpe Rootsen) heeftmen oock een seer goede Haven, welcke is van 't landt van Umbra; Item de Haven van Umbra is oock een goede Reede, etc.

+ Over al de Custen van China ist schoon en suyver.

+ [84b]

+ Waer schouwinge datmen buyten de Eylanden om loopen sal.

+ Een schoone vaert beyde na Umbra ende Fyrando.

+ Gelegentheyt van Fyrando.

+ Teeckenen van Fyrando desghelijcks de streckinge van 'tselve.

+ Een goede Haven en 'tspitsigh Eylandt.

+ Beschryvinge van verscheyden Havenen op verscheyden plaetsen.

+ Een goe haven in 't Eylandt O Ilhea do Diamon.