|
| |
| |
| |
Bibliographie en lijst van aangehaalde literatuur
| |
| |
Bibliographie
Het Reys-gheschrift geeft geen aanleiding tot een uitvoerige bibliographie, de uitgaven zijn niet talrijk noch zeldzaam, in de buitenlandsche verzamelingen van de Bry en anderen is het niet opgenomen, twee vertalingen in het Fransch verschenen in Amsterdam zelf. Tiele heeft in zijn Mémoire (1867) een alleszins voldoende beschrijving gegeven, waarnaar wij hieronder verwijzen, alleen noemt hij de Engelsche vertaling van William Phillip in 1598 verschenen, maar verklaart haar niet te kennen (blz. 90). De beschrijving daarvan volgt hier achter. Ook een variant bij de eerste uitgave van ‘Een seker Extract’ dat tot op heden aan allen is ontgaan.
W.N.
| |
Nederlandsch
1. Reys-Gheschrift, Amst., Cornelis Claesz., 1595.
Titel (zie de verkleinde reproductie op blz. LXXX, de kopergravure is van Lambert Cornelisz.), vo bl.; blz. 3-4: Aenden hoogh-gebo- ‖ ren vorst ende heere Mavritz ‖ gheboren prince van Orangien, .... Ende aende .... Gecommiteerde Raden vande Admirali- ‖ teyt in Hollandt, Zeelandt, ende West-vrieslandt.; 5-6: Vijf gedichten in Latijn en Nederlandsch op de reis naar het Noorden van L. geteekend Sapere aude.; D.H.B.; Schaemt u niet te beteren. (Pieter Hoogerbeets) (2 maal); 'tStrect al tot een. H. Compostel.; 7-12: Aen mijn Heeren / mijn Heeren ‖ de Superintendente Raden vande Admirali- ‖ teyten in Hollandt/Zeelandt/ ende West-vrieslandt / tot lof vanden ‖ Aucteur. ‖ Ode. ‖ get. In Amor' Perseverando C. Taemss.; 13-134: Sommige Derouten ofte Cour- ‖ sen vande Navigatie ende vaert / so van Por- ‖ tugael naer Indien / enz.
Hierop volgt: Een seker Extract ende Summier van ‖ alle de Renten ‖ .... (zie de verkleinde reproductie op blz. 377), vo bl. Aende vvelgheborene, ‖ vermoghende, .... ‖ Heeren, mijne Heeren de Staten vande ‖ Landen van Hollandt ende ‖ West-vrieslandt. onderaan: t'Enckhuysen, &c. 1596. V.M.E. Onderdanighen dienaer. ‖ Ian Huyghen van Linschoten van Haerlem., vo Hetzelfde latijnsche gedicht van D.H.B. als in het Reys-gheschrift.; 135-147: Een seecker Extract ende Som- ‖ mier van alle de Renten / Domeynen / Tollen/ ‖ Chijnsen / enz.; (148) bl.
Sign. Aaij-Mm 4 (-8). goth. Tekst in 2 kol. folio.
Tiele, blz. 84-86. - Moes en Burger, Amsterdamsche boekdrukkers in de 16e eeuw, II, p. 114-115.
Exx. K.B. 's Gravenhage; U.B. Amsterdam, Leiden, Utrecht.
Er zijn exemplaren waarvan de titel en de opdracht van Een seker Extract ende Svmmier van alle den Renten enz. zijn herdrukt.
| |
| |
Het voornaamste verschil, behoudens een andere regelverdeeling, is dat hier niet meer gesproken wordt van Door den selven Ian Huyghen van Linschoten, doch eenvoudig Door Ian Huyghen van Linschoten, hetgeen m.i. er op zou wijzen dat deze uitgave ook afzonderlijk en niet gezamelijk met de overige gedeelten van het Itinerario werd uitgegeven. Zijn onderteekening spelt hij Ian Huygen en niet Huyghen, en op de 4e bladzijde volgt een nieuw Latijnsch gedicht geteekend met de spreuk Sapere aude, getiteld: Ad. Io. Hvg. Linscotvm ‖ de svo hoc rationvm hispa- ‖ nicarvm Commentario, dat nu wèl op dit werk zelf betrekking heeft:
Dum regum Hesperiae scrutatus scrinia & arcas
Immensas numero & pondere prodis opes:
Prodis ab exemplo, quid res subvertere natum
Et quae firmandi sit ratio imperij,
Imperij, quod lêne probent populusque patresque,
Quo duce Res Batavûm tuta sub Auriaco.
Aan het einde van het uit drie gedeelten bestaande boek bevinden zich registers, waarbij ook een Register ofte Tafel vant Reijsgheschrift ofte de ‖ Navigatie der Portugaloysers enz. 4 ongen. blz. Op de laatste blz. worden Sommighe fauten verbeterd.
Ex. K.B. 's Gravenhage.
2. Reys-Gheschrift, Amst., Corn. Claesz., 1604.
Titel: Reys-gheschrift ‖ Van de Navigatien der Portugaloy- ‖ sers in Orienten / inhoudende de Zeevaert / soo van Portu- ‖ gael naer Oost Indien / als van Oost Indien weder naer Portugael: Insghelijcx van ‖ Portugaels Indien / enz. t'Amstelredam, ‖ By Cornelis Claesz. op't water / in't Schrijf-boeck ‖ by de oude ‖ Brugghe. Anno 1604. ‖ met dezelfde gravure als op 1, vo bl.; blz. 3-4: Bovenaan een ornament ‖ Aenden hoogh-geboren ‖ vorst ende heere Mavritz ghebo- ‖ ren prince enz.; 5-6: dezelfde versen; 7-12: Dezelfde Ode van C. Taemss.; 13-134: Sommighe Derouten ofte Cour- ‖ sen vande Navigatie ende vaert / so van Portu- ‖ gael naar Indien / enz. 135-147: Een zeker Extract ende Sommier ‖ van alle de Renten / enz.; (148) bl.
Sign. Aaiij-Mm 4(-8). goth. Tekst in 2 kol. fol.
Tiele, blz. 93.
Ex. K.B. 's Gravenhage.
Woordelijk gelijk aan no. 1, met kleine verschillen in spelling. De afzonderlijke titel en voorwerk bij Een zeker Extract komen hier niet voor.
Exx. K.B. 's Gravenhage; U.B. Amsterdam.
3. Reys-Gheschrift, Amst., Jan Evertsz. Cloppenburch, 1614.
Titel: Reys-gheschrift ‖ Van de Navigatien der Por- ‖ tugaloysers in Orienten / inhoudende de ‖ Zee-vaert / so van Portugael nae Oost-Indien / als van ‖ Oost-Indien weder naer Portugael: enz. Onderaan: Tot Amsterdam, ‖ - ‖ By Ian Evertsz. Cloppenburch / in de vergulden Bijbel / Anno 1614. ‖ Met previlegie voor 12. Iaren.
De titel gedrukt in medaillon omgeven door verschillende afbeeldingen op een koperplaat, d. P. Serwouter, vo de drie Nederlandsche verzen van den 1en druk,
| |
| |
daarop de Ode van C. Taemss. Tez. 8 ongen. blz. met sign. Aij. Daarop volgt blz. 13-134 de tekst en blz. 135-147: Een zeker Extract. Aan het eind het Register op 4 blz. in 1 kol.
Sign. Bb-Mm 4(-8), goth. Tekst in 2 kol. fol.
Tiele, blz. 96-97.
Exx. U.B. Amsterdam, Groningen, Leiden (def.).
4. Reys-Gheschrift, Amst., Jan Evertsz. Cloppenburch, 1623.
Behoudens kleine verschillen hier en daar in de spelling geheel gelijk aan den voorgaanden druk, met dezelfde signaturen en pagineering.
Tiele, blz. 100.
Exx. K.B. 's Gravenhage; U.B. Amsterdam, Utrecht.
5. Reys-Gheschrift, Amst., Everhardt Cloppenburch, 1644.
Behoudens kleine verschillen hier en daar in de spelling geheel gelijk aan de vorige drukken (de Ode van Taemss ditmaal in romein gezet), met dezelfde signatuur en pagineering.
Tiele, blz. 101.
Ex. K.B. 's Gravenhage; U.B. Amsterdam, Leiden; G.B. Rotterdam.
6. In de uitgave: Journael van de derthien-jarighe reyse, te water en te lande, gedaen door Jan Huygen van Linschooten, door Gillis Joosten Saeghman circa 1663, bezorgd (zie mijn bibliographie onder n blz. 259) komt ook een verkorte uitgave van het Reys-gheschrift voor op blz. 137-152, die gevolgd wordt door een andere van Hollandt naar Oost-Indien en terug (blz. 153-202).
Tiele, blz. 102.
| |
Engelsch
7. Iohn Hvighen van Linschoten, His Discours of Voyages vnto ẏ Easte and West Indies. Deuided into Foure Bookes. London, John Wolfe, (1598). fol.
Hierin is het Reys-gheschrift het derde boek en het Seker Extract het vierde. Titel: The thirde ‖ booke. ‖ The Nauigation of the Portingales into ‖ the East In-Indies, containing their trauels by Sea, into ‖ East India, and from the East Indies Portingall, also from the Portingall Indies to Malacca, China, ‖ Iapon, the Ilands of Iaua and Sunda, both to and fro, ‖ and from China to the Spanish Indies, and from ‖ thence backe againe to China, as also of ‖ al the coast of Brasilia, and the ‖ Hauens thereof. ‖ With a description of the Firme Land and the Ilands of the Spanish ‖ Indies lying before it, called Antillas, together with the Nauigation of Cabo ‖ de Lopo Gonsalues to Angola, in the coast of Ethiopia, with all the courses, Hauens ‖ Ilands, Depthes, Shallowes, Sands, Drougths, Riffes and Cliffes, with ‖ their situations, also the times of the yeares when the winds ‖ blow, with the true tokens and knowledge of the ‖ tides and the weather, water, and streames ‖ in all the Orientall coasts and Hauens ‖ as they are obserued and set downe ‖ by the Kings Pilots, in their ‖ continuall and day- ‖ ly Viages. ‖ Translated out of Dutch by W.P. ‖ (Wereldkaartje in 2 halfronden, bovenaan Iehova, onderaan Wolfe excu. W. Rogers sculp. Copie van het kaartje van Jodocus Hondius op den titel van de Beschryvinghe van 1596, zie de facisimile van den titel daarvan bij de uitgave van Burger, dl. 39 tegenover blz. xxxiv). ‖ London ‖ Printed by John Wolfe, 1598.; vo bl. en blz. 307-447, vo bl.
| |
| |
Titel: The fovrth ‖ booke. ‖ A most true and certaine Ex- ‖ tract and Summarie of all the Rents, Demaines, ‖ Tolles, Taxes, Impostes, Tributes, Tenthes third- ‖ pennies, & incommings of the King of Spaine, through- ‖ ships, as they are collected out of the ‖ originall Registers of his ‖ Chamber of ac- ‖ compts. ‖ Together with a briefe and cleere description of the ‖ gouernment, power, and pedegree of the Kings ‖ of Portingall. ‖ Translated out of Spanish into Low-Dutch by Iohn Hughen ‖ of Linschoten. ‖ And out of Dutch into English by W.P. ‖ (Kaartje van Spanje, copie van dat op den titel van Een seker Extract van 1596)., vo bl. en blz. (451)-462.
Sign. Dd2-Q95(-7) laatste blad waarschijnlijk blank. goth. Tekst in 2 kol. fol. (de opschriften der hoofdstukken en de plaatsnamen als in het Nederl. romein).
Woordelijke vertaling van het Reys-Gheschrift en van het Seker Extract. Het Reys-gheschrift heeft geen kantnoten op de marges, in tegenstelling met de hollandsche uitgave, het Extract daarentegen wel, die in de hollandsche niet voorkomen.
Tiele vermeldt op blz. 90 de Engelsche uitgave, doch had deze toen nog niet gezien en wist niet waaruit deze bestond. Het is wel merkwaardig dat latere uitgaven in het Engelsch nooit zijn verschenen.
De Engelsche vertaling van het Itinerario vormt The first booke, die van de Beschryvinghe The second booke, resp. blz. 1-(198) en een titel blad en nog eens blz. 197-(296). Daarop volgt de titel van the third booke en blz. 307 enz.
Uit de signaturen blijkt dat niets ontbreekt.
Aan den tekst gaat vooraf een door W. Rogers gegraveerd titelblad, een Opdracht aan Ivlivs Caesar Doctor of the Lawes, Iudge of the High Court of Admiralty, enz. 3 blz. get. door Iohn Wolfe en een uitvoerig To the reader in 2 kol. romein, tezamen 8 blz. met sign. A-A3(-4).
In de bibliographie van het Itinerario (dl. II.2 (1910) heb ik op blz. 254-257 de kaarten en platen opgenoemd die in de uitgave van 1596 voorkomen.
Van de 4 kaarten daarin beschreven is de eerste: Typus orbis terrarum in de Engelsche vertaling geheel afwijkend van die der Hollandsche uitgave; zij komt overeen met die in den eersten druk van Hakluyt's verzameling (zie de Inleiding p. XLVII, n.2. en LII, n. 1) de drie andere zijn getrouwe copieën. Ditzelfde is het geval met de twee kaarten, (de Kust van Guinea, en de Antillen) door Burger in zijn uitgave van de Beschrijvinghe (dl. XXXIX (1934) uitgegeven. Verder bevinden zich in de Engelsche uitgave copieën van de bij mij onder Platen vermelde nrs. 1 (verkleind), 33, 34 en 35.
Niet aan de Hollandsche uitgave ontleend zijn een kaart van Egypte, een van Zuid-Afrika en het eiland S. Lavrence, en ten slotte een groote kaart Insulae Moluccae celeberrimae etc. Ook komen in den tekst kleine houtsneden, voorstellende de eilanden Madagascar, Sumatra, Java en St. Helena voor en op den titel van het 2e boek, het kaartje van de Congo naar Pigafetta (Burger, blz. 19).
In het geheel zouden er dus in de Engelsche uitgave 13 kaarten en platen voorkomen, terwijl in mijn bibliographie (blz. 261) er slechts 12 worden genoemd. Misschien heeft het door mij geraadpleegde ex. er een te veel. Een register van de platen komt in het boek niet voor.
Niet onaardig is het in de Engelsche uitgave te lezen waarom tot de vertaling werd overgegaan:
Uit de Epistle dedicatorie:
.... About a Tweluemonth agoe, a learned Gentleman brought vnto mee the Voyages and Nauigation of John Huyghen van Linschoten into the Indies written in the Dutche Tongue, which he wished might be translated into our Language, because hee thought it would be not onely delightfull, but also very commo- | |
| |
dious for our English Nation. Vpon this commendation and opinion, I procured the Translation thereof accordingly, and so thought good to publish the same in Print, to the ende it might bee made common and knowen to euery body.
.... For this Dutchman arriuing here in England after his long trauell and Nauigation, and bringing rare Intelligences with him from Forreyne parts, good reason it is that hee should bee examined by such as are in place and Authority appointed for such purposes. And to whome can hee be directed better then to your selfe, whome it hath pleased her most excellent Maiestie to authorize for Iudge in Sea matters and Admirall causes. And therefore I haue brought him vnto you, with earnest request, that you will be pleased to examine him accordingly, and if you shall finde him any way beneficiall to our Countrye and Countrey men, vouchsafe him your good countenance, and giue him such intertainment as he shall deserue.
Uit: To the reader.
.... This Man Hugh Linschote behaued himselfe so honestly and warily during the time of his abode there, that he was not onely in high fauour of his Lord and Maister, but he was also singularly and generally beloued af all the Inhabitants of the places where hee was most resiant. He did most diligently and considerately obserue and collect together all occurrents and accidents that happened in his memory & knowledge, and the same hath committed to writing in the Dutch Tongue with all faithfulnes, to his owne euerlasting praise, and to the benefit of his Countrey, together with the seuerall Mappes and descriptions of the Countreys, Cities and Townes, & all the commodities therevnto belonging Which booke being commended, by Maister Richard Hackluyt, a man that laboureth greatly to aduance our English Name and Nation, the Printer thought good to cause the same to bee translated into the English Tongue.
Ex. Scheepvaart-Museum. Amsterdam.
| |
Fransch
8. Le grand routier, Amst., Iean Evertsz. Cloppenburch, 1619.
Titel: Le grand ‖ rovtier ‖ de mer, ‖ De ‖ Iean Hvgves ‖ de Linschot Hollandois. ‖ Contenant une instruction des routes ‖ & cours qu'il convient tenir en la Navigation ‖ des Indes Orientales, & au voyage de la coste ‖ du Bresil, des Antilles, & du Cap de Lopo Gonsalves. ‖ Avec description des Costes, Havres, Isles, ‖ Vents, & courants d'eaux, & autres particula- ‖ ritez d'icelle Navigation. ‖ Le tout fidelement recueilli des memoires & obser- ‖ vations des Pilotes Espagnols & Portugais. ‖ Et nouvellement traduit de Flameng en François. ‖ Onderaan: A Amsterdam, Chez Iean Evertsz Cloppenburch, Marchand libraire, demeu- ‖ rant sur le Water à la Bible Doree. Avec Privilege pour 12. Ans. 1619. ‖
De titel gedrukt in medaillon, omgeven door de gravure van P. Serwouter, vo bl. Preface ‖ Sur le contenu de ce Livre. ‖ 2 ong. blz. met sign. S. 3; blz. 1-181, (182) bl.
Sign. S4-Kk4, romein. Tekst in 1 kol. fol.
Tiele, blz. 98.
Exx. K.B. 's Gravenhage; U.B. Leiden.
9. Le grand routier, Amst., Evert Cloppenburgh, 1638.
Herdruk van no. 8 met dezelfde signaturen en pagineering.
Tiele, blz. 100.
Ex.?
| |
| |
| |
Latijn
Een latijnsche vertaling van het Reys-gheschrift werd niet opgenomen in Navigatio ac Itinerarium Iohannis Hvgonis Linschotani... Hagae-Comitis, 1599, doch in het 2e gedeelte er van: Descriptio totivs Gvineae, vindt men op blz. 26-36 een korte opsomming van de ligging van vele plaatsen: Seqvvntvr gradvs et altitvdines omnium praecipuorum Portuum, Fluminum, etc. en daarna nog eenige Quaestiones super Navigandi arte. Daarop volgt (blz. 37-45) een vertaling van het Seker Extract ende Summier van alle de Renten: Breviarivm sev elenchvs omnivm reditvvm, canonvm, etc,
|
|
Auteursrecht onbekend