Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 4 en 5

[p. 70]

Dat 14. Capittel.
Die Navigatie en coursen van uyt Indien nae de Haven van Martavan¹⁾ toe, gelegen int Coninghrijck van Pegu, met alle die gheleghentheyt van dien.

Seylende van Indien af nae Martavan oft nae 't Coninghrijck van Pegu toe, sult uwen cours doen (tot dat ghy 't Eylandt van Seylon ghepasseert zijt) gelijck als de geen die na Bengalen wil seylen, ende het Eyland om wesende, sult na d'Eylanden As⁺ Ylhas d'Andemaon toe loopen, welcke liggen, te weten het uyterste eynde vande Eylanden aende z.zyde op 11 graden, ende het uyterste landt aende n.zyde op 14 graden²⁾ ; Men loopter aende zyde vant oosten voorby heen op de cours van n.o. ende z.w. Vande Eylanden d'Andeman, tot het vaste landt toe, zijn over de 60 myl. weechs. Loopende na Andemaon toe, sult u best doen om aende n.zyde daer van af te passeren, ende daer voorby wesende, willende loopen als gheseyt is nae Martavan toe (twelck leyt op 16 graden)⁺ sult op de 14 graden, comende nae het landt toe loopen, ofte om beters op de 13 graedt, om oorsake vanden Inwijck van Martavan³⁾ , daermen seer stercke stroomen heeft, altoos nae het n.w. treckende; ende so ghy nae het landt toe liept, wesende op de 14 graden, so sult ghy veel Eylanden comen te sien, alwaer ghy moecht vry dicht by comen: want is over al schoon en diep; men heefter dicht by aende zyde vande Zee 12, 13 vadem diepten⁺ modder gront, behalven het Eylandt Pulo Comuda⁴⁾ , twelck mach liggen ontrent 6 ofte 7 mylen vande Haven van Martavan af; tusschen dit Eylandt ende het vaste landt liggen veel Riffen, niet tegenstaende, so het geviel dat ghy tusschen dese Eylanden vervielt, so sult ghy de zyde van 't Eylandt genaken: maer niet te dicht, alwaer ghy een Canael sult vinden van 3 vadem diepte, ende aende zyde van 't vaste landt heeftmen op veel plaetsen ondiepten ende drooghten; loopende van hier af naer de haven van

1) Martaban, in Neder-Burma, aan den mond van de Salwinrivier, aan den rechteroever. Het is later geheel overvleugeld door het tegenover gelegen Moulmein; de naam is echter bewaard in dien van den zeeboezem beZ. Rangoon: Golf van Martaban.

+ Als Ylhas d'Andemao het uyterste eynd aende z. zyde leyt op 11 ende het uytterste vande n. zyde op 14 graden.

2) Klein Andaman op 10^o26′ Z.Br., de noordpunt van Noord Andaman op ongeveer 13^o30′. Tusschen Noord Andaman en den vasten wal zijn drie vaarwaters, van Z. naar N. genaamd Coco-, Z. Preparis- en N. Preparis-kanaal.

+ Op 14 graden sietmen veel Eylanden.

3) De Golf van Martaban.

+ Het Eyland Pulo Comuda leyt 7 mylen van Martavan.

4) Thans Bilu-Gyun, het grootste eiland in den mond van de Salwinrivier.

[p. 71]

Martavan toe, (dit Eyland voorby wesende) sult by 't land heenloopen,⁺ alwaer ghy sult comen te sien sommige clippen t' Zeewaerts liggen, die int schijnsel hen verthoonen als Almadias¹⁾ (dat zijn Indiaensche schuijtgiens, diemen inde Revieren gebruijct). Dese voorsz. clippen liggen van Pulo Comuda af na Martavan, ontrent 2 mylen weeghs na het landt toe; Recht teghens over dese clippen heeft men aent vaste landt een punct ofte hoeck van 't hooge landt; aende n.zyde van dit punt is een strant van sandt gelegen aent leege landt; Dit land behoort Xemijn Vegarum toe, dat is op de Pegusche tale die Heere van Vegarum geseyt: want Xemijn is so veel als Heere gheseyt²⁾ , ende Vegarum, den naem vant landt; Van hier af n. aen, so loopt het land hoogh op, hebbende op sommige plaetsen Inwijcken, Clippen ende Eylandekens.

Al eermen comt by de haven van Martavan, so heeftmen een⁺ wit hueveltgien ofte verheven landt, dienende voor een kenteijcken ofte bake, hebbende dicht by hem 2 Palm-boomen staen;⁺ Ontrent 2 mylen verder sult ghy een dicke top landts sien, aent eynde van de welcke, te weten tZeewaert aen, leyt een Eylandeken, twelck men niet sien, noch vant landt onderscheyden en can, tot datmender met over een, ende die Revier van binnen (daer die Haven van Martavan leijt) ondeckt siet; dit Eylandtgien gepasseert wesende sult een wit hueveltgen komen te sien, dat u vande ghelijcken aende zuijdzyde blijft; binnen int Eylandt heeft men een lack ofte besloten water liggen van een goede Vischerye; aleermen by dese Haven van Martavan comt, (komende van 't Eylandt Comudo af) sult te Zeewaert ontrent een mijl ofte ander half van 't landt af, een ront Eylandeken vol wildernisse sien⁺ ligghen, ghenaemt A Ylha das Cebollas³⁾ , dat is t'Eyland vanden Ayun, by welck Eylandeken, te weten aende zuijdzyde daer van, leijt een Klippe daermen de Zee op siet breecken; van dit Eylandeken⁺ af tot de Haven van Martavan toe, mach wesen ontrent twee mylen; Comende van Pulo Comuda af sult verdacht wesen, daer van af te loopen aende zyde van 't landt, doende de cours als boven geseyt is: want en hebt nieuwers af te vreesen, dan van het gheene ghy voor oogen siet; sult oock weten datmen van dit⁺ Eyland Das Cebollas voortaen naer 't noorden toe anders geen Eylanden noch Klippen meer en heeft, 'twelck een seer goede kenteijcken van desen inwijck is: want wesende aen dees zyde, so en

+ Ghedaenten ende opdoeminghe van 't land by Martavan. Almadias zijn cleyne Indische schuijtgiens.
Pulo Comuda leyt twee mylen van Martavan.

1) Eigenlijk ‘vlotten’; zie Hobson-Jobson.

2) Port. Ximes, volgens de woordenboeken: de Grooten van Pegu.

+ Teijckenen ende kentplaetsen eermen by de Haven van Martavan komt.

+ [31a]

+ A Ylha das Cebollas vol wildernissen.

3) Port. cebola = Ned. ui.

+ Aende zuytzy van dit Eylant een klip.

+ Goede teyckenen by Ylha das Cebollas.

[p. 72]

ismen so haest niet by 'teen Eylandt ofte men siet een ander, ende van daer af voortaen soo en sietmender gants gheen, als gheseyt is; moet wel voor u sien voorby de Haven van Martavan niet te passeren: want wesende op 12 vadem soudt een weynigh daer naer op droogh komen.

⁺ Dese Haven van Martavan is ontrent een mijl ofte anderhalf breet, hebbende vande noordzyde een laegh ofte vlack landt, wesende waterpas met de Zee, ende is een Eylandt 'twelcke ghenaemt wordt Momuay¹⁾ , men mach het sien alsmen langhes landt heen (te weten van Pole Comuda af) naer dese Haven toe comt, sult altoos loopen op de diepten van 12 vadem, ende komende op 8, 9 vadem, soo sultet setten: want zijt alsdan inde Haven, ende en wiltet landt niet naerder ghenaken, noch en loopt niet verder naer den inwijck, ende die bancke toe, sulter t'elcke⁺ mael minder diepten vinden; Dese Revier van Martavan loopt noord oost ende zuijdtwest uyt end' in: maer men en mach daer sonder Loots-man niet in loopen: want heeft binnen inde Revier (te weten aen de oost zyde) een Steen-klippe ligghen, welcke alle 'twater naer hen toe treckt, daerom en machmen daer sonder Loots-man niet inloopen; oock mede so heeftmen in d'inkomste van dese Revier ende Haven (te weten aende rechter hant) een bancke ofte drooghte ligghen, alwaer te midde-wegen een Cannael⁺ door loopt van 6, 7 vadem diepten, twelcke sult mogen kennen by dese teijckenen, te weten, heeft op 't diepste veel visch diemen sien mach; Dese Haven van Martavan is gheleghen op 16¾ graden, ende de Stadt Martavan op 16 graden.

Aen 't uyterste eyndt vande Eylanden van Andeman, te weten⁺ aende noordtzyde heeftmen twee Eylanden²⁾ ligghen, tusschen welcke ende d'Eylanden Andeman men wel passeren mach, van ghelijcken aende uytersten hoeck van 't zuijdeijnde vande Eylanden Andeman (ghelegen op 11 graden) heeftmen oock sommighe Eylandekens ligghen, ende van daer af naer d'Eylanden As Ylhas⁺ de Nicobar, te weten zuyden aen, so strect eenen anderen reghel Eylanden³⁾ ; oock mede soo ghy quaemt te loopen van d'Eylanden⁺ d' Andeman af, naer de Custe toe, ghemoetende sommighe vergaderinghe ofte ravelinghe van wateren, soo en wilter niet

+ De Haven van Martavan is een mijl breet ende het is een Eylandt ghenaemt Momuay.

1) Moulmein? Zie p. 70, n. 1.

+ De Revier van Martavan loopt noordt oost ende zuijdtwest. Aende oostzy een steen Klip ende Revier.

+ De Haven van Martavan leijt op 16 drie vierendeel graden.
De stadt op 16 graden.

+ Twee Eylandekens by 't Eylandt Andeman.
't Eyland Andeman leijdt aende zuydtzy op 11 graden.

2) Nl. Groot Coco- en Klein Coco-eiland, en nog verder noordelijk: Preparis-eiland.

+ [31b]

3) Minder juist. Het Tiengraads Kanaal tusschen beide groepen is ‘schoon’.

+ As Ylhas de Nicobar.

[p. 73]

voor vreesen: want en is anders niet dan 'tselfde water, sonder⁺ datmen alhier eenighe drooghten heeft, al hoewel datter aen de custe etlijcke liggen; men heefter alleenlijcken te midde-weghen een Eylandt ligghen, 'twelcke die Inghesetenen noemen Viacondam¹⁾ ,⁺ is een cleijn Eyland, wesende daer rontom over al schoon: maer heeft seer weynigh versch water, anders niet hebbende dan Pijnboomen, waerom niet noodigh is daer aen te loopen.

+ Eenighe droochten by Andeman.

1) Vermoedelijk Narcondam op 13^o30′ N.Br. en 94^o20′ O.L.

+ Viacondam is een kleijn Eylandeken.