Algemeen letterkundig lexicon

repetitio

Etym: Lat. re-petere = naar iets teruggaan, terug-halen, vandaar herhalen.

Repetitio of herhaling is, evenals in de muziek, één van de meest elementaire vormgevingsverschijnselen in de literatuur, vooral in de poëzie (zie ook tekstbewerking). Er zijn zeer veel vormen van herhaling die in de literatuur een rol spelen. Repetitio komt voor als herhaling van klanken (rijm), van klinkers (assonantie), medeklinkers (acconsonantie, alliteratie), van hele woorden (rime riche, palillogie), van woordgroepen (epanalepsis), van hele versregels of zinnen (stock-1, refrein-1, refrein-2) of van hele teksten of tekstelementen (citaat, pastiche-2, plagiaat). Herhaling is ook de grondslag van het metrum.
Het gebruik van de repetitio kent allerlei vormen en functies. Het kan dienen voor het klankeffect, zoals doorgaans bij rijm; het aanbrengen van nadruk of het leggen van een verband, zoals bij het herhalen van woorden of zinsdelen; of het geven van een wijze les of een conclusie door het herhalen van een zin of spreuk aan het einde van een strofe, waarbij men kan denken aan het rederijkersrefrein. Een poëzievorm die bestaat bij de gratie van de repetitio is het cyclisch gedicht.
Soms is de herhaling formeel: een spel met woorden of zinsdelen. Ook kan de herhaling van betekenis veranderen, omdat de context rond de herhaling veranderd is. Een voorbeeld van een functionele herhaling waarbij de context de betekenis van die herhaling wijzigt, is:

Wanneer je begeren zult
De pijn van het bloed,
Wanneer je leren zult
Wat het leven doet.
(M. Nijhoff, 'Aan mijn kind' in Verzamelde gedichten,1995, p.66)

Verschillende verschijningsvormen van de repetitio zijn, naast de eerder genoemde, o.m. de anadiplosis, antanaclasis, antimetabole, complexio, concatenatio, conduplicatio, contentio, correctio, epifoor, geminatio, ploce, polyptoton, redditio, redundantie en symploce.
De ‘repetitio’ is verwant aan het parallellisme, waarbij het herhalend element van grammaticale aard is.

Lit: D. Fehling, Die Wiederholungsfiguren und ihr Gebrauch bei den Griechen vor Gorgias (1968) • J. de Geer, 'Het herhalingsprocédé in het Wilhelmus' in Literatuur 3 (1989), p. 360-367 • A. Zweers, 'Repetition as a mode of narration in Louis Couperus Van oude mensen, de dingen die voorbij gaan' in Canadian journal of Netherlandic studies 116 (1995) 1, p. 35-39 • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 9 (2009), kol. 1371 (s.v. Wiederholung).

repetitief vertellen

repliek