Alle de brieven. Deel 15: 1704-1707
(1999)–Anthoni van Leeuwenhoek–
Auteursrechtelijk beschermdGepubliceerd in:
| |||
Korte inhoud:Beschrijving van een Oost-Indische boom. Onderzoek naar het effect van een extract van zaden van die boom op de bloedstolling. Zouten uit dat extract. Over de werking van een drank van hennepzaad. Beschrijving van olie uit hennepzaad en de kiemplant ervan. | |||
Opmerkingen:In de Philosophical Transactions is in plaats van het jaartal 1706 abusievelijk 1705 afgedrukt. Op het omslag heeft L. eigenhandig de volgende adressering geschreven: for the Secretarij of the Royall Societij, ad Gresham Colledge. London. Een eigentijdse, Engelse vertaling van de brief bevindt zich in handschrift te Londen, Royal Society, MS 2053, Early Letters L.4.2; 3 foliobladzijden. De brief werd voorgelezen op de vergadering van de Royal Society van 24 april 1706 O.S. (Royal Society, Journal Book Original, Dl. 11, blz. 88-89). Zie voor de Oude Stijl (O.S.) de Opmerkingen bij Brief 249 van 22 juli 1704, in dit deel. In het Journal Book Original staat vermeld dat de brief ondermeer gaat over a strong Poison & resembles the European Hemlock, Dr Sloane said that the one was Sisarum the other bangue. Vgl. aant. 6 en 45 bij deze brief. | |||
Letter No. 263
| |||
Published in:
| |||
Summary:Description of an East Indian tree. Investigating the effect of an extract of the seeds of that tree on the coagulation of the blood. Salts deriving from that extract. On the effect of a drink from hempseed. Description of oil from hempseed and the embryo of that seed. | |||
Remarks:In the Philosophical Transactions the year 1706 is misprinted as 1705. On the cover L. has written with his own hand the following address: for the Secretarij of the Royall Societij, ad Gresham Colledge. London. A contemporary English translation of the letter is to be found in manuscript in London, Royal Society, MS 2053, Early Letters L.4.2; 3 folios. The letter was read in the meeting of the Royal Society of 24 April 1706 O.S. (Royal Society, Journal Book Original, vol. 11, pp. 88-89). For the Old Style (O.S.) see the Remarks on Letter 249 of 22 July 1704, in this volume. In the Journal Book Original it is mentioned that among the subjects discussed in the letter is a strong Poison & resembles the European Hemlock. Dr. Sloane said that the one was Sisarum the other bangue. Cf. notes 2 and 9 on this letter. | |||
Delft in Holland den 19e Maart 1706
Hoog Edele Heeren
Mijn laasten onderdanigsten, aan UE: Hoog Edele Heeren, is geweest den 29e decemb. laastleden, waar inne ik kome te handelen vande puijmsteen enz: die ik wil hoopen, dat bij UE. Hoog Edele Heeren sal sijn ontfangenGa naar voetnoot1. Ik neme de vrijheijt, dese mijne volgende aanteekeninge UE: Hoog Edele Heeren te laten toe komen. Ga naar margenoot+Seker bejaard Genees-Heer die een versamelaar was van uijtheemse vreemdigheden, hadde versogt aan een Heel-meester, voor de welke hij agtinge hadde, dat wanneer hij in Oostindien was, ende aldaar eenige bijsondere uijt werkinge, in eenige kruijden, ofte zaaden, vernamGa naar voetnoot2, dat hem eenige vande selvige, ende der selver werkingeGa naar voetnoot3 mogte toe gesonden werden; hier opGa naar voetnoota wierde de Genees-HeerGa naar voetnoot4 uijt Oostindien gesondenGa naar voetnoot5. Het zaad van een Boom EuwaneGa naar voetnoot6, waar van de beschrijvinge, ende uijt werkinge, dusGa naar voetnoot7 was. 'T is een Boomtje van gewas, ontrent de Vlier-BoomGa naar voetnoot8, heeft ook de Bloem, van Ruek en aansien, niet veel daar van differerende, dog de stammen sijn met doornen beset. Ga naar margenoot+Werd van niemant inwendig gebruijkt, als vanGa naar voetnoot9 sommige Vrouwen, die met haar Mans over hoop leggen, om haarGa naar voetnoot10 tot spijtGa naar voetnoot11 van haar Mannen, daar mede te dooden, sijnde bij gevolg een fenijn. | |||
Delft in Holland, the 19th of March 1706.
Very Noble Sirs,
My last humble letter to you, Very Noble Sirs, was that of the 29th of December last, in which I dealt with pumice stone, etc., and which I hope will have been received by youGa naar voetnoot1. I take the liberty to send you, Very Noble Sirs, my following notes. Ga naar margenoot+A certain aged physician, who was a collector of exotic curiosities, had asked a surgeon whom he esteemed that, when he was in the East Indies and saw there some special effect of certain herbs or seeds, a report about them and their effect might be sent to him. Upon this the physician received from the East Indies the seed of a tree called EuwaneGa naar voetnoot2, the description and effect of which was as follows. It is a small tree, which as to its growth looks rather like the elder; its flower, and its smell and aspect, does not greatly differ therefrom, but the trunks are covered with thorns. Ga naar margenoot+This was not used by anyone as a medicine, except by some women who are at loggerheads with their husband, in order to kill themselves therewith out of spite against their husbands; it is therefore a poison. | |||
Als sij dit Heijdens, en Godloos, besluijt genomen hebben, nemen zij een halve hand vol vande Bladeren, kooken die met water, en vrijven deselveGa naar voetnoot12 met sekere Olij, bij haar SinselenGa naar voetnoot13 geheeten, en drinken of eeten 't selve op; een half ure daar na voelen sij een draeijing int Hooft, en beginnen vier â. vijf maal te braken. EijntelijkGa naar voetnoot14 verliesen sij haar kennisGa naar voetnoot15, ende de Mont, en keel, raakt vol slijm, praten en doen als gek, tot dat ze eijntelijkGa naar voetnoota sterven. In voegen schijnt dat de gistGa naar voetnoot16, de vogten verdikt, ende de loop der selver doet stille staan, sommige eijndigen haar leven in een, andere in twee â. drie dagen, naar sij veel ofte weijnig, van dese bladeren gebesigt hebben. Dus verre was de beschrijvinge. Ga naar margenoot+Dit geseijde zaad, dat meest driehoekig was, enGa naar voetnoot17 op sijn breetste genomen, maar 1/12 van een duijmGa naar voetnoot18 was. Ik hebbe een weijnig van het selvige, tusschen een schoon papier leggende met een hamer gekneust, ende doen gedaan in een glaasje, ende daar op gegooten schoon regenwater, soo danig, dat het water een halve duijmbreet, boven het saat stont. Ga naar margenoot+Na dat dit water eenige uren op het zaad hadde gestaan, nam ik een weijnig van het water, en ik vermengde het selvige met mijn Bloet, soo als ikGa naar voetnoot19 door het in steeken van een Naalde uijt mijn vinger dede komen, en ik vernam aan stonts, dat het Bloet ongemeen stremdeGa naar voetnoot20, ja meer als ik oijt gesien haddeGa naar voetnoot21. | |||
When they have taken this heathenish and unholy decision, they take half a handful of the leaves, boil them with water, and rub them down with a certain oil, called SinselenGa naar voetnoot3 by them, and they eat or drink this. Half an hour later they feel a giddiness in their head and begin to vomit four or five times. Finally they lose consciousness and the mouth and throat get full of phlegm; they talk and act like lunatics, until at last they die. It seems therefore that the dreg thickens the fluids and stops their flow; some of them end their life in one, others in two or three days, according as they have consumed many or few of these leaves. This was the description. Ga naar margenoot+This said seed was mostly triangular and its greatest breadth was only 1/12 of an inchGa naar voetnoot4. I crushed some of it, which lay between clean paper, with a hammer and then put it in a small glass and poured clean rain-water on it, in such a way that the water stood half an inch above the seed. Ga naar margenoot+After this water had stood for some hours on the seed, I took a small amount of the water and I mixed it with my blood, such as I made it flow from my finger by thrusting in a needle; and I saw at once that the blood coagulated uncommonly soon, nay, sooner than I had ever seenGa naar voetnoot5. | |||
En gelijkGa naar voetnoot22 het Bloet, als ik het met simpel water hebbe gemengt, sijn blij roodeGa naar voetnoot23 Couluur behout, ende veel globuleGa naar voetnoot24 Bloet, die het selve root maken, in het water ontdaanGa naar voetnoot25 werden, en het water wel een blij roode Couluur geeftGa naar voetnoot26, sonder dat men in dat deel van het water, eenige de minste globule kan bekennenGa naar voetnoot27. Soo was hetGa naar voetnoot28 gans anders gelegen met het Bloet, dat met het geseijde water, dat op het zaad hadde gestaanGa naar voetnoot29, want de te samen gestremdeGa naar voetnoot30 globulen Bloet, namen een swart, oft aardagtige gedaante aanGa naar voetnoot31, en schoon ik een over groot getal globule Bloet sag leggen, die niet te samen gestremt waren, soo lagen deselve als stijve deeltjens, sonder dat ik eenige de minste teijken konde sien, dat een globule ontdaan wierde, ofte met het water vereenigdeGa naar voetnoot32, ende dus geen de minste roodigheijt aan het water over ging, dat na Bloet was gelijkende. Nog ook geen de minste lugt bolletje, uijt de vermengde stoffe voort quamGa naar voetnoot33. Ga naar margenoot+Vorders hebbe ik een weijnig van het geseijde water, daar het zaad Euwane in gelegen hadde, dat wat na een roode Couluur was hellendeGa naar voetnoot34, op ses distincte plaatsen, op suijverGa naar voetnoot35 glas geplaast, om te vernemen wat zout figuuren in dat weg wasemende water, souden te samen stremmenGa naar voetnoot36. | |||
And while the blood, when I have mixed it with simple water, keeps its bright red colour, and many globules of blood, which make it red, fall apart in the water and give the water a bright red colour, although one cannot detect any globules at all in that part of the waterGa naar voetnoot6, the situation was quite different with the blood that had been mixed with the said water which had stood on the seed, for the globules of blood which had coagulated together took on a black or earthlike colour. And although I saw a very large number of blood globules which had not coagulated together, these lay as stiff particles, while I could not see the least indication that a globule fell apart or dissolved in the water, and therefore no redness at all was imparted to the water which resembled blood. Nor did any air globule come out of the mixture. Ga naar margenoot+Further I placed some of the said water in which the seed Euwane had lain, which had a somewhat reddish colour, in six different places on clean glass, in order to find out what salt figures would crystallize in that evaporating water. | |||
In welke ten meerendeele weg wasemende vogt, ik vernam, dat bovenGa naar voetnoot37 de zout deelen veel te samen gestremde stoffe over bleef, daar in, en aan, men geen figuur konde bekennenGa naar voetnoot38, als ook mede seer veel uijt nemende kleijne zout deelen, welkers figuur meest een quadraat was, en eenige weijnige, die een lankwerpentGa naar voetnoot39 vier zijdige figuur waren uijt makende, hebbende vier regte hoeken, als ook eenige zout deelen, die int midden breet, ende beijde de eijnden, spits waren toe loopende, ende daarGa naar voetnoot40 de zout deelen veel bij den anderenGa naar voetnoot41 gestremt lagen, waren veel ongeschikte figuurenGa naar voetnoot42. Ik vernam ook daar het water wat dik hadde gelegen, dat de vogt niet alle was weg gewasemt, maar een balsemagtige stoffe over bleef. Ga naar margenoot+Ik hebbe het geseijde zaatje int water geleijt, op dat de schors van het selve sagt soude werden, en als doen hebbe ik verscheijde zaatjens geopent, ende de plant daar uijt gehaalt, aan welk deel, schoon deselve niet grooter waren als zantjens, soo konde ik egter de twee bladeren, ende dat deel dat tot de wortel en stam soude opwassen, seer klaar onder scheijdenGa naar voetnoot43. Wijders wierde geseijt, dat de Olij van Singelen, of SingelijGa naar voetnoot13, wert gehouden voor een goet versagtende middel, en gegeven aan kraam vrouwen en andere pijnlijkeGa naar voetnoot44 persoonen, en kinderen, sonder of met ingredienten. Dit zaat waarvan ik mede een weijnig hadde, is bij na vande groote, als het hier vooren verhaalde zaad, dog wat langer. Ga naar margenoot+Nu hadde ik nog eenige weijnige zaadjens CansieGa naar voetnoot45 genaamt, waar van de beschrijvinge dit volgende was. | |||
I saw that in this largely evaporating moisture, apart from the salt parts, a good deal of crystallized substance was left in and on which one could not detect any form, as also a great many extremely small salt parts whose form was mostly a square, and a few which had an oblong quadrilateral figure with four right angles, and also some salt parts which were broad in the middle and whose two ends tapered; and where the salt parts were crystallized together a good deal, there were many irregular formsGa naar voetnoot7. I also found that, where the water had been in a rather thick layer, not all the moisture had evaporated, but a balmy substance was left. Ga naar margenoot+I laid the said little seed in the water, in order that its rind might become soft, and then I dissected several seeds and removed the plant therefrom, on which part, though they were no larger than little grains of sand, still I could discern very clearly the two leaves and the part that would develop into the root and the stemGa naar voetnoot8. It was further said that the oil of Singelen, or Singelij, was held to be a good sedative and was given to women in childbed and other persons or children in pain, without or with ingredients. This seed, of which I also had a small amount, has almost the same size as the aforesaid seed, but it is slightly longer. Ga naar margenoot+Now I also had a few seeds called CansieGa naar voetnoot9, the description of which was as follows. | |||
Ga naar margenoot+Dit kruijt werd vande Mahometanen, met water kleijn gevreven, ende genuttigt, waar door sij soo dronken worden, als men in wijn doetGa naar voetnoot46; ijemant deselve niet gewoon sijnde, neemt van 10. tot 20. asenGa naar voetnoot47, enGa naar voetnoot48 heeft het selve effect, als ofGa naar voetnoot49 een kan wijn hadde gedronken. Sij seggen, dattet seer Couragieus en LuxuriuesGa naar voetnoot50 maakt, maar die geene die dat te veel en daaglijks gebruijken, komen eijntelijk met een dosis tot 1. â. 2. oncenGa naar voetnoot51. Maar die geene hebben dat effect niet, maar sijn contrarie, seer doff en suffende, meest sonder memorie, sonder lust tot eeten, en werden soo mager, datter immersGa naar voetnoot52 niet anders over blijft dan 't gebeente. Het dient in dier voegenGa naar voetnoot53 de Moorse kooningen, daar van sij de groote HeerenGa naar voetnoot54, die zij niet ten eerstenGa naar voetnoot55 willen dooden, een drank laten maken, waar onder ook Sem PapaverisGa naar voetnoot56 is, en daaglijks twee maal inde gevankenisse laten gebruijken, veel ofte weijnig gevende naar men hem vroeg om hals wil hebben, soo dat ze wel een half jaar of een geheel jaar leven, sonder dat sij selfs wetenGa naar voetnoot57. Sij noemen dien drank BostaGa naar voetnoot58. Hij is weijnig bij haarGa naar voetnoot59 inde Medicina gebruijkelijk, hoe wel ik mene datter ijets heerlijksGa naar voetnoot60 in te vinden is, om dat hij de werkinge vande Opium niet alleen teenemaalGa naar voetnoot61 na boost, maar niet te veel op eene reijse gebruijkt, verrigt, datGa naar voetnoot62 de beste wijn doet. Dus verre was de beschrijvinge van het kruijt Cansie. Ga naar margenoot+Dit zaad, is niet alleen vande groote als het kennip zaatGa naar voetnoot63, maar het gelijkt selfs vande harde schorsenGa naar voetnoot64 het kennip-zaat, soo danig dat men het daar voor soude aan sien. | |||
Ga naar margenoot+This herb is mashed with water and taken by the Mohammedans, in consequence of which they become as drunk as through wine; if a person who is not used to this takes 10 to 20 asenGa naar voetnoot10 of it, this has the same effect as if he had drunk a jug of wine. They say that it makes one very courageous and luxurious, but those who take this in too large amounts and every day, in the end take a dose of 1 to 2 ouncesGa naar voetnoot11. But those people do not get this effect, but on the contrary are very dull and sleepy, and usually lose their memory, have no appetite, and become so lean that really only the bones are left. It serves the Moorish kings in this way; they order a drink to be prepared of it for the great gentlemen whom they do not want to kill outright, which drink also contains Sem PapaverisGa naar voetnoot12, and they make them take it twice daily in the prisons, giving them much or little according as they want to kill them at an early moment, so that they may live for as long as six months or a whole year without being aware of it. They call that drink BostaGa naar voetnoot13. It is little used by them in medicine, although I think it has an excellent property, because it does not only imitate the effect of opium altogether, but also when one does not take too much of it at a time, has the same effect as the best wine. Thus far the effect of the herb Cansie. Ga naar margenoot+This seed not only has the same size as hempseed, but as to its hard rind it also resembles hempseed so much that one would take it for the latter. | |||
Ik hebbe eenige vande laast geseijde zaaden, de harde schors af genomen, ende daar na het dunne vlies, dat nog de pit, ofte anders geseijt, de plant bedekte, en waar genomen, dat het in leggende niet anders was, soo het ons toe scheen, als twee bladeren, ende dat deel dat tot de wortel, en stam soude op wassen. Maar als ik de soo genoemde bladeren van een scheijden, bevonden wij dat nog tussen die bladeren op geslooten lagen, twee seer kleijne bladerkens, die lang en dun waren, in vergelijkinge vande eerste bladeren, en ik sag ook dat dese kleijne bladerkens, ijder vier â vijf, verheventhedenGa naar voetnoot65 hadden, waar uijt ik een besluijt maakteGa naar voetnoot66, dat de bladeren, die dese Boom, ofte Plant voortbrengt, gekartelt, ofte tants gewijse sijnGa naar voetnoot67. Na desen hebbe ik tot mij laten brengen kennip-zaat, dat ik te vooren meende wel ontledigt te hebbenGa naar voetnoot68, en waar van ik UE. Hoog Edele Heeren een af teekening soo veel mijn memorie toe draagt, hebbe laten toe komenGa naar voetnoot69, om het geseijde zaad op nieuw te ondersoeken, en of ik ook de gekartelde seer kleijne in leggende Bladerkens, hier vooren verhaalt, int zaad Cansie, hadde ontdekt. Dit ons gemeenGa naar voetnoot70 kennip zaad ontledigende, hebbe ik alle de deelen gesien, dat met het zaad Cansie over een quamGa naar voetnoot71; want als ik int eerst de seer kleijne bladerkens van binnen uijt de buijtenste bladerkens hadde genomen, konde ik int eerst de kartele ofte tants gewijse deelenGa naar voetnoot72 niet bekennen, maar als ik de geseijde bladerkens van een scheijde, konde ik de tants gewijse deelen seer naaktGa naar voetnoot73 bekennen, ende doen bleek mij de twee seer kleijne langagtige bladerkens, in soo een geschikte ordreGa naar voetnoot74 in malkanderen leggen, dat in sulken gestalteGa naar voetnoot75, de gekartelde deelen niet konde bekennenGa naar voetnoot76. | |||
I have removed the hard rind from some of the said seeds, and then the thin pellicle which also covered the pip, or otherwise the plant, and I observed that what lay in it did not seem to us to be anything but two leaves and the part which would develop into the root and the stem. But when I separated the said leaves from each other, we found that, enclosed between those leaves, were two very small leaves, which were long and thin as compared with the first leaves, and I also saw that each of these small leaves had four or five elevations, from which I concluded that the leaves which this tree or plant produces are crenate or dentateGa naar voetnoot14. After this I sent for hempseed, which I think I had dissected previously and of which I sent you, Very Noble Sirs, a drawingGa naar voetnoot15, if my memory is correct, in order to examine the said seed once more, and whether I had also discovered the aforesaid enclosed crenate very small leaves in the seed Cansie. When I dissected this common hempseed, I saw that all the parts corresponded to those of the seed Cansie; for when at first I had taken the very small leaves out of the outer leaves, I could not at first detect the crenate or dentate parts, but when I separated the said leaves from each other, I could detect the dentate parts very clearly, and then I found that the two very small longish leaves lie so neatly arranged in each other that in this state I could not detect the crenate partsGa naar voetnoot16. | |||
Eenige seer weijnige zaatjens Cansie, hebbe ik gekneust, ende op het selvige een weijnig regen water gegooten, om te vernemen, of eenige op merkendeGa naar voetnoot77 zout deeltjens in het selvige soude konnen ontdekt werden, en schoon ik eenige droppelen van dit water eenige dagen liet staan, soo en wasemde de vogt niet weg, maar daar bleef een dikke vogtige Olijagtige stoffe leggenGa naar voetnoot78, het welke ik mij in beeldeGa naar voetnoot79, de oorsaak was, datter soo weijnig zout deelen gestremt wierdenGa naar voetnoot80, ende die geene die ik ondekten, hoe wel bij na niet noemens waardig, hadde de figuur als ik inde wijn, ende Asijn, wel hebbe gesienGa naar voetnoot81. Dus verre sijn mijn aan teekeningen, die ik goet gedagt hebbe UE. Hoog Edele Heeren toe te senden, en ik sal blijvenGa naar voetnoot82.
Hare Hoog Edele Heeren Onderdanige Dienaar
| |||
I crushed a very few seeds of Cansie and poured some rain-water on them, to find out whether some remarkable salt particles could be discovered therein, and although I left some drops of this water standing for some days, the moisture did not evaporate, but a thick, moist, oily substance remainedGa naar voetnoot17, which I assumed was the cause why so few salt parts crystallized; and those I discovered, though hardly worth mentioning, had the same form as I have sometimes seen in wine and vinegarGa naar voetnoot18. These are my notes, which I thought fit to send to you, Very Noble Sirs, and I remainGa naar voetnoot19,
Very Noble Sirs, your obedient servant,
|
|