Alle de brieven. Deel 4: 1683-1684

[p. 252]

Brief No. 81 [42].
25 Juli 1684.

Gericht aan: De Royal Society te Londen.

Manuscript: Ondertekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society, MS. 1901. L 1. 72. Negentien kwartobladzijden.

Gepubliceerd in:

Philosophical Transactions. Vol. XV. No. 168. Feb. 23. 168⅘. Oxford, 1685. Blz. 883-895. Met 6 figuren. (Engels extract.)

Antoni van Leeuwenhoek. Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteijn. Leijden, 1685. Blz. 25-50. Met 6 figuren. (Hollandse tekst.) [A.]

Antonii a Leeuwenhoek, Anatomia et contemplatio. C. Boutesteijn. Lugduni Batavorum, 1685. Blz. 37-59. Met 6 figuren. (Latijnse vertaling.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteijn. Leijden, 1691. Blz. 25-50. Met 6 figuren. (Hollandse tekst.)

Antoni van Leeuwenhoek. Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteijn. Lejden, 1698. Blz. 25-50. Met 6 figuren. (Hollandse tekst.) [B.]

Antonii a Leeuwenhoek Opera Omnia. Ed. nov. J.A. Langerak. Lugduni Batavorum, 1722. Blz. 29-48 (1ste nummering). Met 6 figuren. (Latijnse vertaling.) [C.]

N. Hartsoeker. Cours de physique etc. et d'un extrait critique des lettres de M. Leeuwenhoek. La Haye, 1730. Blz. 12. (Frans extract.)

Collection académique. Partie étrangère. Tome VII. Dijon, Paris, 1766. Blz. 83-85. (Frans extract.)

S. Hoole. The select works of Antony van Leeuwenhoek. Vol. II. London, 1807. Blz. 97-106. (Engels extract van het eerste gedeelte van den brief.) - Vol. II. Blz. 137-138 en 133-134. Met 4 figuren. (Engels extract van het deel, handelende over de moxa en den inhoud van een jichttophus.) - Vol. I. London, 1798. Blz. 65-66. Met 1 figuur. (Engels extract van het deel, handelende over aal en paling.)

Korte inhoud:

Beschrijving van den bouw der hersenen bij enkele dieren (kalkoen, schaap, os en mus). Korte opmerking over den bouw van de kristallens in het oog van den mens. Over moxa. Onderzoek van den inhoud van een jichttophus. Beschrijving van vier zogenaamde leprapatiënten. Leeuwenhoek toont aan, dat de ‘paling’ en ‘aal’ schubben hebben.

Figuren:

De 6 figuren zijn verloren gegaan.

[p. 253]

Letter no. 81 [42].
July 25th 1684.

Addressed to: The Royal Society, London.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society. MS. 1901. L 1. 72. Nineteen quarto pages.

Published in:

Philosophical Transactions. Vol. XV. No. 168. February 23 168⅘. Oxford, 1685; pp. 883-895. With six figures. (English extract.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteyn. Leyden, 1685; pp. 25-50. With six figures. (Dutch text.) [A]

Antonii a Leeuwenhoek Anatomia et contemplatio. C. Boutesteyn. Lugduni Batavorum, 1685; pp. 37-59. With six figures. (Latin translation.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteyn. Leyden, 1691; pp. 25-50. With six figures. (Dutch text.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteyn. Leyden, 1698; pp. 25-50. With six figures. (Dutch text.) [B]

Antonii a Leeuwenhoek Opera omnia. Editio novissima. J.A. Langerak. Lugduni Batavorum, 1722; pp. 29-48 (first numbering). With six figures. (Latin translation.) [C]

N. Hartsoeker, Cours de physique etc. et d'un extrait critique des lettres de M. Leeuwenhoek. La Haye, 1730; p. 12 (French extract.)

Collection académique. Partie étrangère. Tome VII. Dyon, Paris, 1766; pp. 83-85. (French extract from the Phil. Trans.)

S. Hoole. The select works of Antony van Leeuwenhoek. Vol. II. London, 1807; pp. 97-106. (An English extract of the first part of the letter.) - Vol. II; pp. 137-138 and 133-134. With four figures. (English extract of the part which treats of moxa and the contents of a tophus arthriticus.) - Vol. I. London, 1798; pp. 65-66. With one figure. (English extract of the part which treats of young and grown up eels.)

Summary:

A description of the structure of the brain of some animals (turkey, sheep, ox and sparrow). Short notes on the structure of the lens in the human eye. On moxa. Investigation of the contents of a tophus arthriticus. A description of four patients with alleged leprosy. Leeuwenhoek shows that young as well as full-grown eels have scales.

Figures:

The six figures have been lost.

[p. 254]

Hoog Edele, Hoog Geeerde, en Seer Vermaarde Heeren. Mijn Heeren, die vande Co: So; Sij alle Heijl en Segen.¹⁾

Sijn Edele de Heer Francis Aston, haar Hoog Edele secretaris schrijft mijn vanden 28^e Meij O:S:²⁾ dat mijne laaste observatien ontrent het Humor Cristallinus³⁾ waren getranslateert, ende inde Co: So: gelesen,⁴⁾ ende dat de selvige soodanig waren bevallen, dat hij Heer Aston uijt haar Co: So: naam mijn daar over niet alleen hartelijk bedankten; maar ook voor alle mijne observatien, die ik tot dese tijd hadde gecontinueert, daar over aan mijn verobligeert waren. Dit heb ik niet alleen met groote aan genaamheijt verstaan, maar agte mijn selven over alle die groote eer ende beleeftheden⁵⁾ soo verpligt, dat ik meer en meer mijne geringe kragten sal in spannen, en mijn tragten bequamer te maken, omme altijd te konnen erkennen,⁶⁾ de over groote eer die mijn van UE: Hoog Edele die vande Co: So: werd aan gedaan. Hier nevens gaan eenige van mijne aan tekeningen, die ik gehouden heb, soo int observeren vande Hersenen, als andere saken.

⁺Nu laast besig sijnde met het examineren vande oogen van kalkoenen, viel mijn oog weder op de Hersenen; en al hoe wel ik in mijn missive vanden 14^e Meij 1677.⁷⁾ mijne observatien vande

1) A. en B. hebben: ‘Delft in Holland den 25. Julij 1684. Geschreven Aan de Hoog-Edele, Hoog geleerde, en seer vermaarde Heeren, De Heeren van de Kon. Soc. tot Londen in Engeland’.
De aanvang van den brief luidt: ‘Sijn Edele de Heer Francois Aston, Secretaris van hare Hoog-Edele schrijft mij, enz.’ De geheele eerste alinea is verder weggelaten. [M.]

2) O.S. = Oude Stijl, dus: oude tijdrekening. Zie aant. 1 bij den brief van 20 Dec. 1675 (Alle de Brieven I. blz. 330).

3) Zie den brief van 14 April 1684, blz. 210 e.v.

4) Zie: Th. Birch The History of the Royal Society IV (1757) blz. 297, waar wordt meegedeeld, dat op 14 Mei 1684 het eerste deel van L.'s brief is voorgelezen. In de vergadering van 21 Mei merkte Grew naar aanleiding hiervan op ‘that this humour, if it were only boiled, shewed several parallel lines or threads running on the surface’.
Op 4 Juni werd het tweede deel van den brief voorgelezen. [M.]

5) Het woord ‘beleeftheden’ heeft in L.'s tijd meer het karakter van ‘vriendelijkheid’ dan van ‘vormelijkheid’. [M.]

6) Erkennen - van dankbaarheid getuigen.

+ Hersenen van den kalkoen.

7) Zie: Alle de Brieven II. blz. 216 e.v.

[p. 255]

Most Noble, Most Honoured and Renowned Gentlemen. To you Gentlemen of the Royal Society all Hail and Blessing¹⁾.

The Noble Gentleman Mr. Francis Aston, her Most Noble Secretary writes to me on the 28th May Old Style²⁾, that my latest observations concerning the Humor Cristallinus³⁾ were translated and read⁴⁾ at a meeting of the Royal Society and that they were so well received that Mr. Aston not only thanked me most heartily on behalf of the Royal Society, but also intimated that the Society was much obliged for all the observations I had regularly sent until now. This I have not only heard with great pleasure, but feel myself on account of so much honour and friendliness under so great an obligation that I shall exert my poor powers to the utmost and will endeavour to make myself more capable so as always to be able to acknowledge the very great honour shown me by the honourable members of the Royal Society. Hereby I send you some of my notes which I made while observing the brain and other subjects.

⁺Being lately occupied in the examination of the eyes of turkeys, my eye lighted once more on the brain; and although in my letter of 14 May 1677⁵⁾ I communicated to you Noble Gentlemen my

1) A and B read: ‘Delft in Holland, 25th July 1684, written to the Most Noble, Most Learned and Renowned Gentlemen, the Gentlemen of the Royal Society, London, England’.
The beginning of this letter is as follows: ‘The Noble Mr. Francis Aston, Secretary of the Most Noble Society, writes to me etc.’. The whole first paragraph is left out. [M.]

2) See note 1 to the letter of 20 December 1675 (Collected Letters, I, p. 331).

3) See letter of 14 April 1684, p. 211 sqq.

4) See Th. Birch, The history of the Royal Society IV (1757), p. 297 in which it is announced that on the 14th May 1684 the first part of L's letter was read out. With regard to which Grew remarked in the meeting of the 21th of May: ‘that this humour, if it were only boiled, shewed several parallel lines or threads running on the surface’.
On the 4th of June the second part of the letter was read out. [M.]

+ The brain of the turkey.

5) See Collected Letters, II, p. 217 sqq.

[p. 256]

selve aan U Hoog Ed: Heeren hebbe gesonden vinde ik mijn verpligt dese mijne laater observatien alhier te verhalen, soo danig, als of ik noijt daar van hadde geschreven, te meer om dat ik oordeel, dat ik deselve nu distincter kome te sien, en die beter kan handelen⁸⁾ als voor desen. Jk heb dan eerst geexamineert die deelen vande Hersenen van een kalkoen, die men de schorsagtige deelen noemt, dese geseijde deelen vande Hersenen bestaan (soo men alle de menigvuldige kleijne bloet-vaatgens en kleijne globulen aan een sijde steld) uijt een seer heldere Cristalline en als (int oog te aanschouwen) uijt een olij agtige materie, die om haar helder en door schijnend wesen, eer de glasagtige substantie vande Hersenen, als de schorsagtige behoorde genaamt te werden. En wanneer ik dese stoffe met kleijne stukjens van een separeerde, sag ik dat een seer weijnige dunne vogt daar af vloeijde, welke vogt beset was met seer uijt stekende⁹⁾ kleijne globulen, die ik oordeelde soo groot niet en waren dat 36. vande selvige de groote van een globule van ons bloet, die ons bloet root maakt, souden uijt maken; Dog dese geseijde vloeijsame¹⁰⁾ vogt, en spreijde sig vande Hersenen niet verder uijt, als ontrent 1/10. vande diameter van een hair, en nog was egter dese vloeijbare materie vermengt met de boven geseijde kleijne globulen; Maar dese geseijde vloeijbare materie quam mijn wel meest te vooren, inde Hersenen van kalkoenen, die wat lang waren doot geweest: Uijt dese observatie nam ik in gedagten, dat een gedeelte van dese vogt uijt eenige kleijne vaatgens quam vloeijen, en ook mede dat wel seer kleijne vaatgens in een wateragtige materie verandert waren. Boven de hier vooren verhaalde kleijne globulen, lagen eenige grooter globulen, die ik oordeelde dat ontrent soo groot waren, dat met haar sessen, de groote souden uijt maken van een globule van ons bloet, welke twee soorten van kleijne globulen, ik gedagten had, dat uijt kleijne vaatgens waren gevloeijt, die ik ontstukken hadde gebrooken, ende dat eenige vande selvige, wanneer het dier int leven was, een dunne vloeijbare materie waren geweest, en dat nu de materie inde vaatgens stil staande en kout werdende, de grofste deelen uijt deselve waren te samen gestremt, ende eenige vande verhaalde kleijne globulen hadden gemaakt. Vorders lagen ook mede door deselve verspreijt eenige heldere irreguliere glo-

8) Handelen - behandelen, bewerken.

9) Uijt stekende - bijzonder.
Deze globulen zijn plm. 1-2 µ. [S.]

10) A. en B. hebben: ‘vloeijbare’.

[p. 257]

observations on the subject, I now find myself obliged to repeat here these, my later observations, just as if I had never written about them, all the more because I am of the opinion, that I can now see these things more distinctly and can deal with them better than before. I have thus examined first those parts of the brain of a turkey which are called the cortical parts. These mentioned parts of the brain consist (if all the numerous small bloodvessels and small globules are disregarded) of a very clear cristalline and as (seen by the eye) of an oil-like matter, which on account of its clear and transparent nature, could be better called the glass-like substance of the brain, than the cortical. And when I broke up the substance into small pieces, I noticed that a very small quantity of a thin fluid exuded from them, which fluid was full of particularly small globules⁶⁾, which I judged were not so big but that 36 of them would equal the size of one of the globules of our blood, which colour our blood red. But this above mentioned liquid matter spread itself no further away from the brain than about 1/10 of the diameter of a hair and still mixed with this moving liquid could be found the above mentioned small globules. But this above stated liquid matter I found most prominent in the brain of turkeys which had been dead for some time. From this observation I reflected that some of this liquid had flowed from some small vessels, and also that some very small vessels had been transformed into a watery substance. In addition to the small globules which have been mentioned already lay some bigger globules, which I judged to be almost so big that six of them would be equal in size to a globule of our blood. These two kinds of small globules I had thought to have come from small vessels, which I had severed and that some of them, while the animal was alive, would have been a thin liquid matter and now that the matter in the little vessels was no longer in motion and had become cold, the coarsest parts therefrom had coagulated and so produced some of the small globules I have described. In addition, scattered throughout, lay

6) These globules are ca. 1-2 µ. [S.]

[p. 258]

bulen, eenige soo groot als een globule van ons bloet, ende andere weder grooter, door welke geseijde heldere materie ende globulen verspreijt lagen een groote menigte van seer kleijne bloet-vaatgens, ende dat alleen in soo danigen groote vande Hersenen die geen grof sand, conde uijt maken: veele van dese bloet-vaatgens waren soo kleijn, dat indien (na het af meten van mijn oog) een plat ovaal deeltge bloet dat het bloet van kalkoenen en gevogelte root maakt,¹¹⁾ lighamelijk rond sijnde, gedeelt was in 500. deelen, egter niet en soude konnen passeren, door de holte van dese kleijne bloet-vaatgens; want ik oordeelde soo men de wijte van een bloet-vaatge stelde een, dat dan de axe van een globule soo groot als de diameter van het verhaalt ovaal deeltge bloet, soude wesen 8. en bij gevolg dan, soo een axe van een rond lighaam doet 1. en een andere axe doet 8. dat dan de proportie is van 1. tot 512.¹²⁾ En schoon dese bloet vaaten soo kleijn waren, als hier vooren is geseijt, soo hadden deselve egter nog soo danige couleur dat ik bekennen konde, dat de materie inde selve was die het bloet root maakt. Maar ten ware ik te meer maal een plat ovaal deeltge bloet, om sijn weijnig couleur die t heeft als het alleen leijt hadde geobserveert, het soude mijn onmogelijk geweest hebben, dese vaatgens, voor soo danige bloet vaatgens, te erkennen, soo

11) ⁺ De erythrocyten van vogels zijn ovaal, 11-14 µ lang, 6-8 µ breed en 2-2,3 µ dik. Het is niet zeer duidelijk, hoe L. deze lichaampjes voor zijn berekening tot een bol wil herleiden. Volgens zijn opgave moet de diameter van zijn veronderstelde bloedvaatjes 1/8 zijn van de doorsnede van een bolvormig gedachte erythrocyt. Neemt men als straal van een dergelijken bol het gemiddelde tussen de lengte, breedte en dikte van de ellipsoïde, dat is dus ongeveer 10 µ, dan zou de doorsnede der veronderstelde bloedvaatjes ongeveer 1½ µ zijn. Uit deze maat reeds wordt waarschijnlijk, dat datgene wat L. als bloedvaatjes beschrijft, in werkelijkheid zenuwvezels zijn. In het volgende zijn voor deze veronderstelling nog meer argumenten te vinden.⁺ De doorsnede van merghoudende zenuwvezels is 2-10 µ. Wat L. beschrijft als vrijkomen van kleine globulen uit de vaten, is zonder twijfel het afscheiden van myelinedruppels uit de mergschede der kapotgescheurde zenuwvezels. [H.]

+ afb. 30.

+ afb. 31.

12) A. en B. hebben in de kantlijn:

8

8

-----

64

8

-----

512

[p. 259]

some clear irregular globules, some as big as a globule of our blood and others even bigger. Scattered through the above mentioned clear substance and the globules lay a great number of very small bloodvessels, and all this in a piece of the brain that did not attain the size of a coarse grain of sand. Many of these little bloodvessels were so small, that if (as measured by the naked eye) a flat oval blood corpuscle, which in turkeys and birds gives the blood its red colour⁷⁾, had had a round body and had been divided in 500 parts, not one of these could have passed through the small bloodvessels. For I judged, that assuming the width of a small bloodvessel to be one, that then the diameter of a globule equal in diameter to that of the oval corpuscle mentioned would be 8, so that if the diameter of a round body is 1 and the other diameter is 8, then the proportion is 1 to 512⁸⁾. Although these bloodvessels were as small as already stated, they had still such a colour, that I could see, that the substance in them was that which makes the blood red. But if I had not observed several times that when a flat oval globule of blood was lying singly, it had very little colour, it would have been impossible for me to recognize these small vessels as bloodvessels, by the faint colour

7) ⁺ The erythrocytes of birds are oval and measure from 11-14 µ in length, 6-8 µ in breadth and 2-2,3 µ in thickness. It is not very clear how L. for the sake of his calculations wanted to transform these small bodies into a sphere. According to his statement the diameter of his assumed small bloodvessels must be ⅛ of a supposed spheroidal erythrocyte. Taking as radius of such a sphere the average of the length, breadth and thickness of an ellipsoid, which is approximately 10 µ, then the diameter of the supposed small bloodvessels is approximately 1½ µ. From these measurements it is probable that what L. describes as small bloodvessels were in reality nerve-fibres. Later on we find more reasons for this supposition. The diameter of⁺ nerve-fibres containing marrow is 2-10 µ. The little globules which L. describes as having been discharged from the vessels, are without doubt drops of myeline produced from the marrow-sheath of the broken down nerve-fibres. [H.]

+ ill. 30.

+ ill. 34.

8) In A and B is in the margin:

8

8

-----

64

8

-----

512

[p. 260]

danig¹³⁾ dat de roode stof nog eenige kouleur aan deselvige veroorsaakten. Dog ik konde mijn selven hier van nog meer versekeren, als ik sag dat andere bloet vaatgens die wat dikker waren, in wat hoger¹⁴⁾ couleur die wat na den rooden was hellende, uijt staaken. Ook mede staaken de seer dunne bloetvaatgens in couleur uijt als deselvige drie à vier dik over malkanderen lagen, sonder datter eenige andere materie tusschen lag. Dit siende beelde ik mijn selven vaster in als voor desen, dat de verhaalde platte ovaal deeltgens bloet, die het selvige root maken, ontdaan werden¹⁵⁾ als deselvige aan soo danige kleijne aderkens komen, waar in dat die niet konnen gaan als ontdaan sijnde. Jk beelde nu mijn selven in dat de bruijnte¹⁶⁾ die de schors agtige deelen vande Hersenen hebben, en waar mede de selvige vande witte Hersenen (die men de merg agtige deelen noemt) onderscheijden of met een bij sonder naam genaamt werden, eens deels veroorsaakt werd, om dat het grootste gedeelte vande selve stoffe uijt soo danige door schijnende deeltgens bestaat, die soo naeuw en digt aan den anderen¹⁷⁾ sijn ver eenigt, dat deselvige een glas of wateragtige door schijnentheijt behouden:¹⁸⁾ ten anderen word dese bruijne couleur vermeerdert, door de menigvuldige seer kleijne bloedvaatgens, die daar door loopen. Ook mede sijn mijn door gaans te vooren gekomen veel kleijne deeltgens die ik voor globulen oordeel, en die ontrent soo groot sijn als 1/6. van een globule die ons bloet root maakt. Dese deeltgens waren mede niet doorschijnende en veroorsaakten aan de Hersenen ook een bruijn agtige couluer, welke laaste deeltgens ik in gedagten nam of deselve niet wel uijt de bloetvaatgens waren geloopen, die ik ontstukken hadde gesneden. Wij sien ook dat dese soo genaamde schorsagtige deelen vande hersenen op veel plaatsen diep inde mergagtige deelen ingaan. Maar als wij de diep in gaande schorsagtige deelen int midden vande selvige seer sagt van een separeren, sullen wij tusschen deselve sien in

13) De betekenis van deze niet zeer duidelijke passage is: Indien ik niet vaker een afzonderlijk bloeddeeltje had gezien, en dus wist, hoe weinig kleur het heeft, wanneer het apart ligt, zou ik onmogelijk deze bloedvaatjes als zodanig hebben kunnen herkennen, maar nu heb ik heel goed kunnen zien, dat ze door de bloedlichaampjes enigszins gekleurd worden. [M.]

14) Hoger - donkerder.

15) Ontdaan werden - uiteenvallen.

16) Bruijnte - donkere kleur.

17) Den anderen - elkaar.

18) Zie den brief van 26 Maart 1675 (l.c. I. blz. 284).

[p. 261]

lent to them by the red matter⁹⁾. But I could convince myself still more of this, when I saw that other little bloodvessels, which were a little bigger, had a somewhat more marked, reddish tinge. Also the colour of the very thin small bloodvessels was more pronounced when they lay three or four layers deep on top of each other, without any other substance between them. Seeing this I was still more convinced than before that the described flat oval globules of blood, which colour the blood red, break into pieces when they reach such small bloodvessels, because they can pass through them only when broken into pieces. I now imagined that the dark colour of the cortical parts of the brain, by which they are distinguished from the white brain (called the medullary parts) and which is the reason why they are given a name of their own, is partly due to the fact that most of their substance consists of such transparent parts, pressed so close together that they retain a glass- or water-like transparency¹⁰⁾. On the other hand the dark colour is increased by the numerous very small bloodvessels, which transverse it. I also noticed often very small particles, which I assume to be globules and which are about as big as 1/6 of the size of a globule, that colours our blood red. These particles were also not transparent and gave a darkish colour to the brain; it occurred to me that these particles I have mentioned might have come from the small bloodvessels, which I had cut in pieces. We notice also that in many places these so-called cortical parts of the brain penetrate deep into the marrow-like parts. But if we gently separate the deeply penetrating cortical parts from each other, we will notice

9) The meaning of this not too clear passage is: If I had not more often seen a separate small corpuscle of blood and knew thus how little colour it has, when it is lying apart, it would have been impossible for me to have recognized them as small bloodvessels, but now I have seen very well, that they are more or less coloured by the blood corpuscles. [M.]

10) See letter of 26 March 1675 (ibid. I, p. 285).

[p. 262]

leggen, soo een menigte van bloet-vaatgens, die een gantsche menbrane schijnen uijt te maken, en over sulks¹⁹⁾ aldaar soo wel versien sijn van bloet vaaten als de schorsagtige deelen, die het buijtenste vande Hersenen uijt maken. Boven de verhaalde seer dunne bloetvaatgens komen mijn inde geseijde Hersenen, nog vaatgens te vooren die soo dun sijn, dat ik oordeel dat geen lighamelijk rond, als hier vooren is geseijt het welk meer dan in 1000. deelen was gedeelt, door de vaatgens soude konnen gaan. Jn dese mijne observatien en is mijn meninge niet aan te roeren²⁰⁾ de bloetvaaten, die soo dik en ook dikker sijn als een hair van ons Hooft, en die selfs met menigte tot inde mergagtige deelen in gaan, ende haar door gaans weder in takken verspreijen.²¹⁾ Comende nu tot de deelen vande Hersenen die men de mergagtige deelen noemt, daar in lagen eenige irreguliere globulen van verscheijde grootheden, waar van eenige soo groot waren als een globule van ons bloet, en ook grooter schijnende de selve int oog ten meerendeel te bestaan uijt een dunne door schijnende olij agtige stoff. Dese globulen sijn inde merg agtige deelen vande Hersenen (en voornamentlijk in die geene die gestrekt leggen daar het ruggemerg sijn oorspronk neemt) in soo een groote menigte dat deselvige het meeste gedeelte vande Hersenen schijnen uijt te maken. Dese groote menigte van doorschijnende globulen veroorsaaken een witte couleur, want alle doorschijnende deelen, die niet soo danig aan malkanderen sijn vereenigt dat het ligt lijnregt daar door kan gaan, en als een lighaam uijt maken, moeten een witte stoffe in ons oog voort brengen, gelijk bij mijn voor desen te meer maal is geseijt.²²⁾ Dese verhaalde irreguliere globulen waren egter nog soo vast aan malkanderen vereenigt, dat (wanneer ik deselve seer dun of enkel²³⁾ voor het gesigt hadde gebragt, ende die van een tragte te separeren) eenige haar wel twee maal soo lang als deselve waren lieten uijt rekken, en schenen mijn toe als of deselve door nets gewijse

19) Over sulks - derhalve.

20) En is mijn meninge niet aan te roeren - het is niet mijn bedoeling te spreken over...

21) Met deze dikke vaten zijn klaarblijkelijk de werkelijke bloedvaten bedoeld. [H.]

22) Zie o.a. de brieven van 24 April 1674, 1 Juni 1674, 7 Sept. 1674, 26 Maart 1675 (l.c. I. blz. 86, 104, 146 en 284).

23) Dun of enkel - in één dunne laag.

[p. 263]

lying between them a great quantity of small bloodvessels, which appear to form a complete membrane, so that this part is as well supplied with bloodvessels as the cortical parts, which form the outermost part of the brain. In addition to these very thin small bloodvessels I have described, little vessels are present in this brain which are so narrow, that I judge that no round body as mentioned before which was divided in more than 1000 parts, could have passed through these small vessels. In these observations of mine, I do not intend to speak of the bloodvessels, which are as thick as and thicker than the hairs of our head, and a great many of which penetrate even into the marrow-like parts of the brain and there usually divide themselves up¹¹⁾. Coming now to the parts of the brain which are called the marrow-like parts, here lay some irregular globules of varying sizes, some of which were as big as a globule of our blood and some even bigger and seemed to the naked eye to consist mostly of a thin transparent oil-like substance. These globules are present in the marrow-like parts of the brain (and especially in those, which lie stretched out in that part where the spinal marrow originates) in such a great quantity that they appear to make up the greatest part of the brain. This great quantity of transparent globules cause a white colour, for all the transparent parts which are not joined together in such a way that the light can pass straight through them, and form as it were one body, must appear in our eyes as a white substance, which I have stated several times already¹²⁾. These irregular globules I have described were, however, so tightly joined together, that (when having brought a single layer of them into the field of vision, I tried to separate one from the other) some of them could be stretched to twice their length and looked to me

11) It is obvious that by these thick vessels the real bloodvessels are meant. [H.]

12) See among others the letters of 24 April 1674, 1 June 1674, 7 September 1674, 26 March 1675 (ibid. I, pp. 87, 105, 147 and 285).

[p. 264]

draatgens aan malkanderen waren vereenigt.²⁴⁾ Dit siende imagineerde ik mijn, of de seer kleijne bloetvaatgens, die uijt de schorsagtige deelen vande Hersenen gekomen waren, haar weder in soo danige dunne takjens verspreijden, en veele van de selve dese globulen ten deele als omvingen, of voor de globulen quamen te wijken; gelijk wij sien dat de kleijne horisontale vaten in eenig hout, voor de groote op gaande vaaten wijken, ende deselve wel de helft van het rond als om vangen.²⁵⁾ Dat veele vande irreguliere globulen van vaatgens omvangen wierden versterkte mijn gevoelen, als ik sag, dat vele van dese verbeelde vaatgens int midden een helder wesen hadden, ende aan weder sijde eenige bruijnigheijt vertoonden;²⁶⁾ en nog meer als ik de globulen van een hadde gescheurt, en de seer dunne draatagtige deelen dat na alle apparentie vaatgens sijn, sag leggen. Ja veeltijts quamen mijn dese mergagtige deelen vande Hersenen soo danig te vooren, als of wij ons in beelden een visnet te sien, welkers draaden of touwen haar seer ligt konden uijt rekken, ende dat tusschen ijder gat of maas^*) vant net, een seer buijgsame Bal gewijse lighaam lag geplaast, welk bals gewijse lighaam sig in een rond, eijrond, of langh rond,²⁷⁾ quam te veranderen, al na dat men dit verbeelde net na de eene of de ander kant quam te trekken. Bij het verbeelde net vergelijk ik de menigvuldige kleijne vaaten inde mergagtige deelen vande Hersenen, ende bij de Bals-gewijse lighamen de irreguliere globulen inde selvige. Vorders bestonden de verdere mergagtige deelen uijt een over groote menigte van seer kleijne globulen, ende eenige heldere dunne materie, welk laaste ik mede oordeelde dat uijt de ontstukke gebrooke vaatgens gevloeijt was, ende ook wel dat

24) Waarschijnlijk is de bij het afsterven uiteengevallen mergschede door L. gezien als rijen van aan elkaar verbonden druppels (myeline). [H.]

25) Zie den brief van 12 Jan. 1680 (l.c. III. blz. 144 vlg.).

26) ⁺ L. schijnt ascylinder en mergschede van elkaar te hebben kunnen onderscheiden. [H.]

+ afb. 34.

*) Nota. Onse visschers noemen ijder gat of opening van een visnet een Maas.²⁸⁾

28) Het woord ‘maas’ kon in L.'s tijd, evenals thans nog, zowel de opening in het netwerk, als de maaswand in het netwerk betekenen. Eerstgenoemde betekenis wordt o.a. opgegeven in het Nl. Wdb. 52. IX en het Mnl. Wdb. IV. 1202. Laatstgenoemde vindt men in de woordenboeken van Halma, Sewel en Marin. [M.]

27) A. en B. hebben: ‘noch langer rond’.

[p. 265]

as if they were joined together by a network of small threads¹³⁾. Seeing this I imagined that perhaps the very small bloodvessels, which had come from the cortical parts of the brain, divided themselves into such thin branches and that many of them partly surrounded these globules, or were pushed aside by them; as we see that the small horizontal vessels of some wood species give way for the big ones running vertically, and surround these for as much as the half of their circumference¹⁴⁾. My opinion that many of the irregular globules were surrounded by small vessels was confirmed when I saw that many of these supposed small vessels had in the centre a clear appearance and showed some dark colour on either side¹⁵⁾, and still more when I tore the globules apart and saw lying the thin thread-like parts, which to all appearances are small vessels. Yea, often these marrow-like parts of the brain looked to me as if we imagine a fishing net, whose threads or strings could easily be stretched, and that in every hole or mesh^*) of the net a very flexible ball-like body was placed, which ball-like body altered its shape becoming round, oval or elongated¹⁶⁾ according to whether this supposed net was pulled at one side or the other. I compared this imagined net with the many small vessels in the marrow-like parts of the brain, and the ball-like bodies with the irregular globules in the same. Further, the rest of the marrow-like parts consisted of a great number of very small globules and some clear thin substance, which latter I judged had flown from the small vessels which had been broken up, and also that some small

13) Probably the myeline-sheaths, broken up after death, were what L. saw as drops (myeline) joined together in rows. [H.]

14) See letter of 12 January 1680 (ibid. III, p. 145 sqq.)

15) ⁺ It would seem as if L. could distinguish between an axis-cylinder and a myeline-sheath. [H.]

+ ill. 34.

*) Note. Our fishers call every hole or opening in a fishing net a mesh¹⁷⁾.

17) The word ‘mesh’ could in L's time, just as now, mean the opening in the network, as well as the wall of the opening in the network. [M.]
Mesh = open space, interstice of net; (pl.) network (Concise Oxford Dictionary. 1942). [de B.]

16) A and B have: still more elongated.

[p. 266]

⁺eenige vaatgens in een waterige materie waren verandert. Vorders heb ik genomen het Hooft van een Schaap, in het welke ik de Hersenen mede na mijn vermogen hebbe geobserveert, ende heb insgelijks inde schorsagtige deelen, gesien een over groote menigte van seer uijt nemende dunne bloet-vaatgens, die ik ook konde bekennen dat deselve de substantie in haar hadden die het bloet root maakt, welke vaatgens hier mede de schors agtige deelen een weijnig bruijne couleur aan brengen, dese onbevattelijke groote menigte van seer kleijne bloetvaaten, heb ik te meermaal voor mijn gesigt gebragt, alleen om het vermaak dat ik schepte int beschouwen van deselve: want ik sag bij na ijder vaatge weder in takjens uijt spreijen, als mede sag ik leggen een groote menigte van globulen die de groote hadden van 1/6. van een globule van het bloet die het bloet root maakt, welke globulen ik oordeelde dat bloet waren dat uijt de vaatgens was gestort, door het ontstukken breeken vande selve, ende daar beneffens dat 6. van dese globulen een globule bloet hadden uijt gemaakt, doen deselve in wijder bloet-vaatgens waren geweest. Want sij waren op verre na soo door schijnende niet als andere globulen daar nevens leggende: Ende ik beelde mijn ook in, dat als wanneer dese verhaalde globulen die 1/6. van een volmaakte globule bloet sijn, soo danige vaatgens ontmoeten, die soo dun sijn dat deselve daar niet konnen in gaan, of sij moeten weder in veel kleijnder deelen ontdaan werden, dat dan soo danige vaatgens geen couleur en behouden. Ende omme de onbegrijpelijke dunte vande bloet-vaatgens inde Hersenen voor de oogen te stellen, heb ik goet gedagt een calculatie van haar dikte te maken, en deselve met het oog tegen een grof sand af te meten. Jk stel dan vast dat de volmaakte globulen die ons bloet root maken, soo groot sijn, dat bij aldien 100. van(!) vande selvige in lengte nevens den anderen lagen de axe van een grof sand niet souden uijt maken, komt dan dat 1000000. globulen bloet sijn soo groot als een grof sant.²⁹⁾ Nu sie ik bloet vaaten inde Hersenen, die ik

+ Hersenen van het schaap.

29) A. en B. hebben in de kantlijn:

100	4
100	4
100	-----
-----	16
1000000	4
64	-----
-----	64
64000000

[p. 267]

⁺vessels had been changed into a watery substance. In addition I have taken a sheep's head and examined its brain to the best of my ability and I have seen that here also in the cortical parts were a great number of exceedingly narrow small bloodvessels. I could see that they contained the substance that colours the blood red, and also gave to the cortical parts a slightly dark colour. This incomprehensible amount of very small bloodvessels I have several times observed, merely for the pleasure it gave me to watch them; for I saw that nearly every small vessel divided itself in small branches. I also saw lying a great number of globules, which were 1/6 the size of a globule, that colours our blood red, which globules I judged to be blood, which had poured from the small vessels, when they were broken in pieces. I further judged that 6 of these globules had composed one globule of blood, when they had been present in wider bloodvessels. For they were by no means so transparent as other globules which lay beside them. And I also imagined that when these already mentioned globules, which were 1/6 of the size of a perfect blood-globule, met such small vessels, which are so narrow that the globules can not enter them unless they are once more broken up in much smaller pieces, such small vessels are colourless. And in order to show the incomprehensible narrowness of the small bloodvessels in the brain, I have thought it wise to calculate their width and with the naked eye to compare it with a coarse grain of sand. I determined that the perfect globules, which colour our blood red, are of such a size that if 100 of them were put end to end they would not attain the diameter of a coarse grain of sand, so that a 1.000.000 blood-globules are the same size as one coarse grain of sand¹⁸⁾. Now I noticed in the brain blood-vessels, which

+ The brain of the sheep.

18) In the margin of A and B is:

100	4
100	4
100	-----
-----	16
1000000	4
64	-----
-----	64
64000000

[p. 268]

mijn seekerlijk in beeld; dat bij aldien een globule bloet gedivideert was in 64. deelen geen soo danig deeltge door een vaatge soude konnen gaan; want soo ik oordeel dat de diameter van een kleijn vaatge doet 1. dat dan de axe van een globule bloet doet 4. dat is dan soo een sand gedeelt was in 64. millioenen deelen, soo soude het door geen vande dunste bloetvaatgens vande Hersenen konnen gaan, en voornamentlijk soo die kleijne deeltgens bloet niet buijgsaam, maar stijf van lighaam waren: Maar ik beeld mijn in dat soo danige kleijne deeltgens bloet altijts een buijgsame wesen behouden gelijk de globulen van het bloet, die haar volkomen groote hebben. Vorders bestonden de schorsagtige deelen vande Hersenen uijt soo danigen helder of glasagtig wesen als ik hier vooren vande Hersenen vande kalkoen heb geseijt; alleen met dit onderscheijt dat inde schorsagtige deelen soodanige dunne witte streepjens liepen, die met het bloote oog niet te bekennen waren, ja eenige dunder dan een hair van ons hooft, welke witte streepjens ik oordeelde dat alleen veroorsaakt wierden, om dat aldaar meer als gemeen veel doorschijnende groote globulen, (die de merghagtige deelen vande Hersenen wit maken) bij den anderen lagen. Ook mede is mij wel te vooren gekomen, dat door de mergagtige deelen vande Hersenen, bruijne striemen of streepjens liepen, die het wesen ofte couleur vande schorsagtige deelen vande Hersenen hadden, welke bruijnigheijt vande laaste streepen alleen (oordeelde ik) veroorsaakt wierd, om dat daar weijnig of geen doorschijnende globulen geplaast lagen. Jk heb ook gaan examineren de witte of merghagtige deelen vande Hersenen, en voornamentlijk die gene die gestrekt leggen daar het ruggemerg sijn begin neemt, en heb mijn selven aldaar bij wijlen beelde ik mijn in, naakt voor de oogen gesteld, het geene daar van ik inde Hersenen vande kalkoenen mij niet ten genoege konde versekeren; te weten dat de groote seer door schijnende (in't oog) olij agtige globulen als omvangen wierden of leggende waren, in een onuijt sprekelijke groote menigte van seer uijtstekende⁺ dunne nets gewijse vaatgens of striemtgens, vermengt met eenige dikker vaatgens, welke laaste regt uijt liepen, en daar en boven in doorschijnentheijt uijt staaken, en maakten door hare doorschijnentheijt, daar de selve wat veel bij malkanderen lagen, de Hersenen int bloote oog boven gemeen wit, en de selvige schenen mijn op verscheijde tijden 1/25. vande dikte van een hair,

+ Uijt stekende - bijzonder.

[p. 269]

I am convinced that if a blood-globule was divided in 64 parts, not one of these little parts could pass through one small vessel, for if I judge the diameter of a small vessel to be 1, then the diameter of a blood-globule is 4, that is as if a grain of sand was divided into 64 million parts, so that it could not pass through one of the narrowest of the small blood-vessels of the brain and could certainly not do so if the small particles of blood are not flexible, but have a rigid body. But I imagine that such small particles of blood always keep their flexibility like the blood-globules, which are of full size. Furthermore the cortical parts of the brain consisted of such a clear glassy substance as I have already said of the brain of the turkey; only with this difference that in the cortical parts such very thin white lines were present, as could not be seen with the naked eye, some even thinner than a hair of our head. These little white lines I judged could only be caused by the presence of a more than usually great number of transparent big globules (which gave the marrow-like parts of the brain their white colour) lying there mixed up with the others. I was also struck by the fact that dark stripes or little lines traversed the marrow-like parts of the brain, which had the aspect or colour of the cortical parts of the brain; the dark colour of the lines just mentioned was caused (I judged) only because few or no transparent globules were lying there. I have also been occupied in examining the white or marrow-like parts of the brain, and more especially those parts, which lie spread out where the spinal cord originates. I have now and again imagined to have seen with the naked eye, that, which I could not convince myself enough of in the brain of the turkey, namely that the large very transparent (as appear to the eye) oil-like globules were surrounded or lay in an innumerable number of exceedingly narrow little vessels or small stripes, arranged like a net, mixed up with some wider little vessels which latter ran straight and in addition surpassed the others in transparency. Because of their transparency since they lay somewhat close together they made the brain appear to the naked eye exceedingly white and the same appeared to me on several occasions to be

[p. 270]

ende ook dunder.³⁰⁾ De verdere materie vande mergagtige deelen bestond uijt soodanige deelen als ik hier vooren vande Hersenen vande kalkoenen heb geseijt. Maar op een anderen tijd heb ik weder getwijffelt of dit alle wel vaaten mogten sijn, die ik voor vaaten hadde gehouden.

⁺Na der hand heb ik de Hersenen uijt het Hooft van een Os genomen, soo als het Hooft af gehouwen was, en heb mijn aanstonts begeven tot het observeren, vande schorsagtige deelen vande Hersenen, ende dat met soo groote op merkinge als het mijn doenlijk was, en hebbe veel maal in't beschouwen vande selvige mijn selven verseekert te sien, dat de glasagtige seer doorschijnende materie (die verre het grootste gedeelte vande schorsagtige stoffe vande Hersenen uijt maakten) uijt geen andere deelen en bestond als uijt seer uijt nemende dunne striemtgens of vaatgens die seer naauw aan een waren vereenigt. en op een ander tijd, heb ik mijn selven daar ontrent niet ten genoegen konnen versekeren. Jn somma ik wenste, dat ik hier van met meerder assurantie, hadde konnen spreeken, omme U Hoog Edele ende mijn selven meerder contentement te geven. Tusschen de deelen die de verdere substantie vande schorsagtige deelen vande Hersenen uijt maken, heb ik geen onderscheijt konnen sien, als ik hier vooren vande andere Hersenen heb geseijt; als alleen dat int observeren vande selve soo veel dunne vogtigheijt, hier niet van af vloeijde als van dieren die wat lang hadden doot geweest. De witte of mergagtige substantie vande Hersenen, heb ik mede gevonden als hier vooren vande selfde substantie uijt een schaap hebbe geseijt; want als ik mede boven gemene witte striemtgens inde mergagtige deelen sag, waar uijt het ruggemerg sijn begin neemt, bevond ik dat de oorsaak van der selver uijt stekende wittigheijt was van wegen verscheijde seer heldere doorschijnende vaatgens die nevens malkanderen lagen, en mijn toe schenen, alleen gemaakt te sijn omme de stoffe uijt de Hersenen af te voeren, waar uijt het ruggemerg ende senuwen ten deele gevoet ende onderhouden werden. De grooste van dese laast geseijde afdragende³¹⁾ vaatgens schenen mijn toe, na het af meten van mijn oog ontrent 1/100. van de dikte van een

30) Volgens L.'s berekening 1/5 van den straal, dus ongeveer 16 µ diameter. Deze maat komt precies overeen met de doorsnede van dikkere zenuwvezels. Zie: W. von Möllendorff Handbuch der mikroskopischen Anatomie des Menschen IV-I (1928) blz. 157. [H.]

+ Hersenen van den os.

31) Afdragende - afvoerende.

[p. 271]

1/25 of the width of a hair and even thinner¹⁹⁾. The further substance of the marrow-like parts consisted of such parts as I have already mentioned in speaking of the brain of turkeys. But on an other occasion I doubted again if all that I had taken for vessels, could really be vessels.

⁺Later I removed the brain from the head of an ox, immediately after decapitation, and began at once to observe the cortical parts of the brain and that with the greatest possible accuracy. On many occasions in the process of examining them I have seen with certainty that the very transparent glassy substance (which made up to a large extent the greater part of the cortical matter of the brain) consisted of nothing more than excessively thin little stripes or small vessels, which were joined very closely together, but on another occasion I could not assure myself to my own satisfaction on this point. To sum up I wished I could speak here with more certainty, so that I could give to you, honourable gentlemen, and to myself more satisfaction. Between the parts, which make up the rest of the substance of the cortical parts of the brain, I could see no difference, as I have said when speaking of the other brain; except that in the process of examination less thin fluid flowed from them than from animals which had been dead a long time. The white or marrow-like substance of the brain I also found to be the same as the substance I have already spoken of in the sheep; for when I saw again the extraordinary white little stripes present in the marrow-like parts from which the spinal cord originates, I found that their extreme whiteness was caused by the presence of some very clear transparent little vessels, which were lying near each other, and which seemed to me to have been created for the sole purpose of removing matter from the brain, which partly feeds and sustains the spinal cord and the nerves. The largest of these last mentioned little effluent vessels appear to me as measured by the naked eye to have 1/100 part

19) According to L's calculation ⅕ of the radius, thus approximately a diameter of 16 µ. This measure is exactly the same as the diameter of wider nerve-fibres. See W. von Möllendorff, Handbuch der mikroskopischen Anatomie des Menschen, IV-I (1928), p. 157. [H.]

+ The brain of the ox.

[p. 272]

hair van mijn Baard: Dog ik heb op een ander tijd deselvige wel veel dikker gesien, en ik sal na alle apparentie de Hersenen aan getroffen hebben, daar dese doorschijnende vaatgens dunst waren. Jn alle dese mijne verhaalde observatien ga ik voor bij de menigvuldige bloetvaaten, die door de Hersenen loopen en met het bloote oog konnen gesien werden, als wij de Hersenen doorsnijden; want die sijn in vergelijkinge als gantsche rivieren, waar bij de vaatgens daar ik hier vooren van gesproken heb, maar kleijne water gragten of canaaltgens sijn.

⁺Jk heb ook de glasagtige deelen vande Hersenen, die men de schors noemt van verscheijde Mussen genomen, soo aanstonts als ik die hadde gedoot, en hebben daar in niet alleen so naakt de seer kleijne menigvuldige bloetvaaten gesien, als inde Hersenen van een kalkoen, gelijk ik hier vooren hebbe geseijt; Maar ook alsoo klaar en naakt, als ik deselve heb gesien inde Hersenen van⁺ een Os of Schaap: ja alle de verdere deelen daar uijt de Hersenen van een Mus bestonden, waren niet aan merkens waardig grooter³²⁾ die die van een Os: Soo dat tusschen de Hersenen van soo danige groote en kleijne dieren, als hier vooren³³⁾ geseijt is, geen ander onderscheijt is (de groote bloetvaaten aan een sijde gesteld) als dat der selver grootheijt bestaat uijt een meerderheijt van deelen.³⁴⁾ En als ik op sijn nauwkeurigst³⁵⁾ de glasagtige substantie, anders de schorsagtige deelen, vande Hersenen examineer, soo schijnen die mijn meest doorgaans toe uijt geen andere deelen te bestaan als uijt een onbegrijpelijke menigte van seer kleijne vaatgens, die soo digt in en aan malkanderen leggen, dat deselve een glasagtige substantie, wegen(!) hare doorschijnentheijt, door een microscope vertoonen, ja sij scheenen mijn naakter inde Hersenen van een Musch als in die van een Os voor te komen; en al hoe wel ik mijn selven veelmaal ten genoegen vande geseijde

+ Hersenen van de mus.

+ Vergelijking tussen het hersenweefsel van dieren van verschillende grootte.

32) L. heeft zich hier waarschijnlijk vergist en ‘kleiner’ bedoeld. [M.]

33) A. en B. hebben: ‘boven’.

34) Deze vraagstelling getuigt van L.'s critischen geest. Zij is voor den tegenwoordigen tijd volkomen modern. Naar thans gevonden is (Dubois, Levi, Bok), bestaat er, wanneer men dieren van eenzelfde orde vergelijkt, een zeker verband tussen de lichaamsgrootte en de grootte van de cellen der hersenschors. Wanneer men dieren van verschillende orde of verschillende klassen vergelijkt, zoals L. doet, is een dergelijke eenvoudige verhouding niet vast te stellen, zodat L.'s waarneming als juist kan gelden. [K-f.]

35) A. en B. hebben: ‘aldernauwkeurigst’.

[p. 273]

of the thickness of a hair of my beard. But on an other occasion I have seen them much wider and I apparently have had to deal here with that part of the brain, where these transparent little vessels were very narrow. In all these stated observations of mine I do not take into account the many bloodvessels which traverse the brain and can be seen by the naked eye, when a section is made of the brain; for they can be compared with quite a river, in which the little vessels I have already spoken of are but little ditches or small canals.

⁺I have also taken the glass-like parts of the brain, which are called cortex, from several sparrows, immediately after having killed them and have seen there as clearly as I have already mentioned as regards the brain of a turkey the many very small bloodvessels, and as clearly and distinctly as I saw them in the brain of an ox or sheep. Yes all the other parts of which the brain⁺ of a sparrow was composed were not noticeably larger²⁰⁾ than those of an ox: so that there is as stated before no other difference between the brain of such large and small animals (leaving aside the large bloodvessels) than that their size depends on the greater number of parts²¹⁾. And when I examine with the greatest care the glass-like substance, otherwise called the cortical parts of the brain, it appears to me that they consist generally of nothing else than of an incalculable number of very small vessels, which lie so intricately mixed up together, that, on account of their transparency, they have a glass-like appearance, when looked at through a microscope. They appear to me to be more distinct in the brain of a sparrow than in those of an ox, and although I have often been able to assure myself with satisfaction and without

+ The brain of the sparrow.

+ Comparison of the brain tissue of animals of different sizes.

20) L. has probably made a mistake here and meant ‘smaller’. [M.]

21) This questioning shows L's critical spirit. It is for the present time quite modern. According to what has now been discovered (Dubois, Levi, Bok) when animals of the same order are compared, there is a certain relationship between the size of the body and the size of the cells in the brain cortex. When animals of different order or different classes are compared, as L. does, such a simple ratio cannot be fixed, so that L's observation can be taken to be correct. [K-f.]

[p. 274]

kleijne vaatgens heb konnen verseekeren, sonder dat ik daar aan behoefde te twijffelen, soo wil ik egter liever hebben, dat het selvige in twijffel getrokken wort, of mijn gesigt hier in mijn mogt komen te misleijden dat ik egter niet en vertrouw; Want wij hebben geen reden om te twijffelen, of ons te verwonderen over der selver kleijnheijt, als wij maar gedenken, aan de kleijnheijt vande vaatgens waar mede de alderkleijnste dierkens die wij komen te sien, versien sijn; En nog minder als men considereert 't gene ik kome te seggen vande seer kleijne vaaten, die in ons lighaam sijn.³⁶⁾ Want als ik sedert weijnige dagen doende was met een Oog van een Mans persoon, sag ik in het swartagtig vlies of menbrane (dat inde holligheijt van het oog is, waar tegen de spiegelinge geschiet) uijt⁺ nemende dunne striemtgens of vaatgens,³⁷⁾ en om deselver dunte mijn voor de oogen te stellen, nam ik een grof sand, wiens axe dat seer na 1/30. van een duijm was, dit sand door een microscope siende oordeelde ik dat desselfs axe ten minsten 330. deelen op seekere verdeelde liniaal uijt maakten, ende dat wanneer 8. vande verhaalde dunne vaatgens nevens den anderen lagen, geen 1/330. vande axe van een sant in lengte soude uijt maken. Comt dan dat de axe van een grof sand,³⁸⁾ is meer dan 2640. maal grooter als de wijte of breete van een verhaald kleijn vaatge, dit getal van 2640.

36) Zie den brief van 20 Mei 1679 (Alle de Brieven III. blz. 52 vlg.).

+ Grootte van de bloedvaten in het oog.

37) Het zwartachtige vlies waartegen de spiegeling in het oog geschiedt, zal waarschijnlijk de retina met pigmentlaag zijn. De afmeting van de vezeltjes, waarover L. hier spreekt, moet volgens zijn opgave ⅓ µ zijn. (Een grof zand = 1/30 duim = 870 µ). De vaatjes zijn hiervan ⅛ × 1/330 = 1/2640. Volgens moderne opgave zijn zenuwvezels van de retina ten minste 0,5 - 5 µ. Zie: A. Kölliker Handbuch der Gewebelehre des Menschen (1902) III. blz. 840. [H.]

38) A. en B. hebben: ‘van een sant’.

[p. 275]

any doubt about these little vessels, I would rather that this assurance was doubted and that it was questioned if my eyes might not have deceived me, although I do not believe it, for we have no reason to doubt or to be surprised about the smallness of the little vessels, when we keep in mind the smallness of the little vessels with which the smallest animals visible to us are supplied. And still less, when we consider, what I have to say of the very small vessels in our body²²⁾. For during the last few days when I was occupied with a male human eye, I saw in the blackish tissue or membrane (present in the cavity of the eye, where the⁺ reflection occurs) exceedingly thin small stripes or little vessels²³⁾. In order to visualize their narrowness, I took a coarse grain of sand, the diameter of which was nearly 1/30 of an inch; seen under the microscope I judged that its diameter would be equal to 330 divisions of a certain divided ruler, and that if 8 of the little narrow vessels already mentioned were put side by side, their combined diameters would not amount to 1/330 of the diameter of a grain of sand. Therefore the diameter of a coarse grain of sand²⁴⁾ is more than 2640 times greater than the width or breadth of one of the

22) See letter of 20 May 1679 (Collected Letters, III, p. 53 sqq.).

+ The size of the bloodvessels in the eye.

23) The blackish membrane against which reflection takes place in the eye is probably the retina with its pigment layer. According to L., the diameter of the small fibres in question, would be about ⅓ µ (the diameter of a coarse grain of sand being 1/30 inch = 870 µ, that of a fibre is ⅛ × 1/330 × 870 µ = about 0,33 µ). According to modern statements nerve-fibres of the retina are at least 0,5-5 µ. See A. Kölliker, Handbuch der Gewebelehre des Menschen (1902), III, p. 840. [H.]

24) A and B have: a grain of sand.

[p. 276]

in³⁹⁾ malkanderen gemultipliceert om den lighamelijken inhout te vinden van een lighaam wiens axe doet 2640. komt dan dat het meer dan agtien duijsent milioenen sal uijt maken. Soo dat een grof sand, als hier boven geseijt, in soo veel duijsent milioenen soude moeten gedeelt sijn, eer dat het door soo een dun verhaald vaatge soude konnen gaan^*) of het most al in veel duijsent milioenen van deelen gedeelt sijn. Wat nu belangt de deelen vande Hersenen van een Musch, die men de mergagtige deelen noemt van dese heb⁺ ik mijn selven veel maal in bij sondere⁴⁰⁾ observatien ten genoegen konnen versekeren, dat voor een groot gedeelte bestaan uijt seer kleijne striemtgens of vaatgens, en daar en boven is mijn hier wel te vooren gekomen, dat ik soo veel kleijne bloetvaatgens sag, als of het inde glasagtige deelen vande Hersenen hadde geweest. De verdere deelen vande geseijde witte Hersenen van een Musch, waren niet onderscheijden vande deelen vande witte Hersenen van een Os, Schaap, of kalkoen soo als ik die hier vooren hebbe beschreven, als alleen dat de doorschijnende Olij agtige globulen, die van eenige vaatgens als omvangen wierden soo groot inde Musch niet en waren. Maar wanneer ik de Hersenen van een Musch observeerde, die 24. uren hadde doot geweest, sag ik de

39) In - met.
A. en B. hebben in de kantlijn:

2640
2640
-----
105600
15840
5280
-----
6969600
2640
-----
278784000
41817600
13939200
-----
18399744000

*) Dese verhaalde seer kleijne vaatgens die de glasagtige substantie ten deele uijt maken, stel ik soo kleijn, dat geen deeltge van een grof sand daar door soude konnen gaan,

+ Vervolg van het onderzoek van de hersenen van een mus.

40) Bijsondere - verschillende.

[p. 277]

already mentioned little vessels, this number 2640 must be cubed²⁵⁾ to ascertain the contents of a body in which the diameter is 2640, so that the result will be more than 18 thousand million. So that a coarse grain of sand, as described above, would need to be divided in so many thousand million parts, before it could pass through one of these little vessels already mentioned^*) or it⁺ would have to be divided into many thousand million parts. And now as regards the parts of the brain of a sparrow, called the marrow-like parts, I could assure myself to my satisfaction by various observations on many occasions, that a great part of them consists of very small little stripes or small vessels, and in addition it sometimes happened that I saw here so many small little blood-vessels, just as if it were the glass-like parts of the brain. The rest of the aforesaid white brain of a sparrow were not different from the parts of the white brain of an ox, sheep, or turkey as I have described already, with this exception that the transparent oil-like globules, which were as if surrounded by some little vessels, were not so big in the sparrow. But on examining the brain of a sparrow, which had been dead 24 hours, I saw that the transparent

25) A and B have in the margin:

2640
2640
-----
105600
15840
5280
-----
6969600
2640
-----
278784000
41817600
13939200
-----
18399744000

*) These already mentioned very little vessels, which partly constitute the glass-like matter, I imagine to be so narrow, that a small part of a coarse grain of sand could not pass through it.

+ Continuation of research on the brain of a sparrow.

[p. 278]

doorschijnende (int Oog) olij agtige globulen soo groot als die inde Hersenen van een Os, of ander dier. Uijt dese laaste en andere observatien nam ik jn gedagten of de groote menigte vande heldere doorschijnende globulen (die men wel voor een olij agtige stof soude aan sien) niet wel een stof of materie waren geweest, die seer effen⁴¹⁾ en vloeijbaar inde vaatgens, of ook selfs wel Canaaltgens hadden geweest, doen de dieren int leven waren, waar door continueelijk eenige stoffe mogt af gevoert werden, omme ten deele het ruggemerg, en bij gevolg ook de senuwen te voeden, ende nu het dier doot sijnde, ende de continuele door vloet van alle vaaten niet alleen op houdende, maar deselve ook kout geworden sijnde, in irreguliere globulen van verscheijde grootheden komt te samen stremmen: gelijk wij sien dat wanneer als 2.3. en meer globulen bloet soo danig bij malkanderen leggen, en dat hare superfitien malkanderen maar komen aan te raken, en daar op kout te werden, veel vande selve te samen stremmen en maken alsoo een irregulier lighaam uijt. En wanneer ik mijn gedagten laat gaan op de loop⁴²⁾ en gestalte vande Hersenen, (die men de mergagtige deelen noemt) soo schijnen die mijn toe als of deselvige gemaakt waren omme het bloet, dat door de seer menigvuldige kleijne bloetvaaten, die door de glasagtige deelen vande Hersenen (die men de schors noemt) als bereijt ende gekleinst⁴³⁾ is, af te voeren tot het ruggemerg, ende ook mede dat meest alle de seer kleijne slag bloet aderkens die inde Hersenen sijn, gemaakt sijn, omme het bloet, maar inde Hersenen te storten, sonder dat het bloet tot de venae weder over gaat, ende dat omme de Hersenen alsoo niet alleen, door een continuele door vloet van nieuw bloet te onderhouden, maar ook om daar door een doorgaande nieuwe stof aan het ruggemerg en bij gevolg ook aan de senuwen te verschaffen. Dit sal eenige vreemt voorkomen, die mijn te gemoet konnen voeren, dat door de roode stof die het bloet heeft, de Hersenen als dan souden moeten root sijn, dat geen gevolg is; want vast gesteld sijnde het geene ik voor desen hebbe geschreven, namentlijk, dat de materie waar uijt meest de groene fluijmen als ook het snot uijt de neus voortkomt uijt groene globulen bestaat,⁴⁴⁾ die net van een ende deselvige groote sijn als de globulen van ons bloet, ende

41) Effen - homogeen.

42) Loop - ligging.

43) Gekleijnst - fijn gemaakt.

44) Zie den brief van 14 Januari 1678 (Alle de Brieven II. blz. 316).

[p. 279]

(and what appeared to my eye) oil-like globules were as big as those in the brain of an ox, or other animal. From these last and other observations the thought struck me that perhaps the great number of clear transparent globules (which could easily be taken for an oil-like substance) might not have been a substance or matter, which in the little vessels and even in the little canals had been homogeneous and fluid, when the animals were alive and by which some matter might have been carried continuously to feed partly the spinal cord and in consequence also the nerves, and which the animal now being dead and the continual passage through all the vessels not only having ceased, but the matter having become cold, had coagulated in irregular globules of varying sizes: just as we see that when 2, 3 and more blood-globules come to lie so near to each other that their surfaces are in contact, many of them coagulate when becoming cold, and form an irregular shaped body. And when I allow my thoughts to dwell on the position and shape of the brain (called the marrow-like parts), it appears to me as if their function must be to carry the blood, which is prepared as it were and finely divided up by the very numerous little bloodvessels in the glass-like parts of the brain (called the cortex), to the spinal cord. I also imagine that most of the very small arteries in the brain have as function to deposit the blood in the brain, without the blood re-entering the veins, so that the brain may not only be nourished by a continuous supply of fresh blood, but that the spinal cord and consequently the nerves may thereby be supplied constantly with new material. This may seem strange to some, who may remark that in that case the brain should be red, because of the red colouring matter of the blood, but this does not follow, for, considering that, as I mentioned before, the matter from which most of the green phlegm and also the mucus of the nose originate, usually consists of green globules²⁶⁾, which are just as big as the blood-globules,

26) See letter of 14 January 1678 (Collected Letters, II, p. 317).

[p. 280]

dat ijder van dese groene globulen weder uijt ses distincte globulen bestaat; welke groene globulen ik ook vast stel dat waarlijk bloet globulen sijn, die in korten tijd van rood in groen sijn verandert, soo besluijt ik dat soo wel als dese verandering van root in groen geschiet, ook alsoo ligt, het rood in geen Couleur kan veranderen, en wel voornamentlijk als wij sien dat de roode globulen bloet in veel kleijnder deelen gedeelt werdende als deselve soo kleijne vaatgens ontmoeten, waar door deselve niet konnen passeren als ontdaan sijnde, haar rode couleur verliesen.

⁺'k Heb ook het cristalline lighaam, anders het Cristallijne Humeur geseijt, uijt het Oog van een Mensch tragten te sien, hoe dat de draatgens loopen, waar uijt de schibbens, die het cristallijn lighaam uijtmaken, loopen,⁴⁵⁾ welke draatgens sig mede wel om slingeren,⁴⁶⁾ gelijk ik van soo danige lighamen inde beesten⁴⁷⁾ hebbe geseijt; Maar het regte maaksel heb ik niet konnen ontdekken, hoe wel ik het tot twee distincte reijsen⁴⁸⁾ toe heb getragt te sien. Dese cristalline lighamen hadden geen regt Cristallijn wesen, want sij waren een weijnig uijt den geele⁴⁹⁾ van couleur, dat mijn vreemt voor quam, om dat ik noeijt sulks inder beesten oogen hadde gesien.

⁺Vier dagen na het af gaan van mijn laaste missive heb ik ontfangen de vier transactions als n^o: 145: 146: 147. ende n^o: 148⁵⁰⁾ waar voor ik ten Hoogsten dankbaar ben, als ook mede voor het boek geschreven door D^or Willem ten Rhijne⁵¹⁾ dat daar nevens was gepakt, uijt welk boek ik met aan genaamheijt verstond, dat dien Heer met mijne observatien vanden 14 Meij 1677⁵²⁾ aan

+ Onderzoek van de ooglens.

45) In plaats van ‘loopen’ leze men: bestaan. [M.]

46) In Nl. Wdb. X. 533 wordt het bij Helmers voorkomende ‘zich omslingeren’ als een fout aangemerkt. Het is evenwel mogelijk, dat deze plaats bij L. een dergelijke opvatting logenstraft. [M.]

47) Beesten - koeien.
Zie ook: aant. 7 en 9 bij den brief van 7 September 1674 (Alle de Brieven I. blz. 140) en den brief van 14 April 1684, blz 210 e.v.

48) A. en B. hebben: ‘malen’.

49) Uijt den geele - geelachtig. Zie aant. 10 bij den brief van 7 Sept. 1674 (l.c. I. blz. 160).

+ Moxa.

50) Zie: Phil. Trans. XIII. Nrs. 145-148, 1682/3, waarin opgenomen zijn L.'s brieven van 12 Jan. 1680 en 22 Jan. 1683.

51) Waarschijnlijk heeft L. ontvangen het boekje van St. Blankaart Verhandelinge van het podagra en vliegende jicht, waarachter werd geplaatst: De Chineese en Japanse wijse om door het branden van moxa en het steken met een goude naald, alle ziekten en voornamelijk het podagra te genesen. Door den Heer W. ten Rhijne. Amsterdam, 1684. [M.]

52) Zie: Alle de Brieven II. blz. 228 e.v.

[p. 281]

and that each of these green globules is made up of six distinct globules; which green globules I thus declare to be really blood-globules, which have changed in a short time from red to green. I conclude that as easily as the change from red to green occurs, the change from red to colourless can take place, especially when we see, that the red globules are broken up into many much smaller pieces when meeting vessels which are so small that they cannot pass through unless they are broken up, thereby losing their colour.

⁺I have also tried to see the cristalline body, otherwise the cristalline humour from the human eye, how the little threads run which compose the scales out of which the cristalline body is made which little threads are intertwined, as I have already said of such bodies in cattle²⁷⁾; but I have not been able to discover its real structure, although I have on two different occasions tried to see it. These cristalline bodies had not a real cristalline appearance, for they were slightly yellowish in colour, which struck me as strange, because I had never seen that in the eyes of cattle.

⁺Four days after dispatching my last letter, I received the four transactions Viz. No. 145, 146, 147 and No. 148²⁸⁾ together with the book written by D^r Willem ten Rhijne²⁹⁾ for which I am most grateful. From this book I have learned with pleasure, that this gentleman agrees with my observations of the 14th May 1677 concerning moxa³⁰⁾, which were sent to you most honourable

+ Examination of the lens of the eye.

27) Cows. See also notes 3 and 4 to the letter of 7 September 1674 (ibid. I, p. 141) and the letter of 14 April 1684, p. 211, sqq.

+ Moxa.

28) See Phil. Trans. XIII, 1682/3, Nos. 145-148 in which L's letters of 12 January 1680 and 22 January 1683 are inserted.

29) L. had probably received the little book by St. Blankaart, Verhandelinge van het podagra en vliegende jicht (Discourses on podagric and other forms of gout) to which is added: De Chineese en Japanse wijse om door het branden van moxa en het steken met een goude naald, alle ziekten en voornamelijk het podagra te genesen (The Chinese and Japanese method of curing all diseases especially gout, by burning with moxa and pricking with a golden needle), by W. ten Rhyne. Amsterdam 1684. [M.]

30) See Collected Letters, II, p. 229 sqq.

[p. 282]

UE: Hoog Edele Heeren ontrend de Moxa toe gesonde, quadreerde,⁵³⁾ namentlijk dat de Moxa geen kruijt en is, dat door overkonstige toe bereijdinge vande alderbeste kruijden des aartbodems gemaakt wort, door de Chinesen en Japanders, gelijk de schrijver H: Bushoff⁵⁴⁾ in sijn boek vande Moxa pag: 52. seijt, dat de Moxa is een wolagtige seer sagte substantie gemaakt door overkonstige toe bereijdinge uijt seker gedroogt kruijt, wat naam het heeft is mijn onbekent, maar ben verseekert dat het een vande alderbeste kruijden des Aart bodems is, want geen van alle de droogisten⁵⁵⁾ van Europa hebben kennisse om het kruijt Moxa te bereijden, en bij de Chinesen en Japanders is die konst in sulken waarde datse om geen gelt, die aan andere natien gemeen willen maken. Jk oordeelde en verseekerde mijn selven dat de Moxa alleen een uijtwaseming of uijtdrijving van een vrugt was, seer gelijk de wolagtige substantie op de persik, quee en diergelijke vrugten, en den H^r ten Rhijne seijt, dat het wol van Bladeren is.⁵⁶⁾ Ik kome in mijn geseijde missive ook te seggen, hoe ik mijn met de Moxa op de hand gebrand heb; wat onderscheijt datter tusschen de Moxa en Catoen is; jtem de redenen waar uijt het bestaat,⁵⁷⁾ dat de Geneesmrs het Catoen vuijrig of quaataardig stellen,⁵⁸⁾ en waarom het schade aan de wonde doet als daar eenige verbande mede gedaan werden, te weten omdat de deelen vande Catoen plat sijn, en oversulks twee scharpe sijden hebben.

Ik heb t' sedert die tijd weder verscheijde wolagtige substantien die op eenige bladeren en vrugten sitten geobserveert, en ook laten branden, en voornamentlijk de wolagtige substantie die de populier-boom laat vallen, van welke wol ik groote opinie hadde

53) Quadreerde - overeenkwam.

54) Zie: H. Busschoff Het podagra, nader als oijt nagevorst en uijtgevonden, mitsgaders des selfs sekere genesing of ontlastent hulpmiddel. 1675. [M.]

55) Droogisten - De betekenis van dit woord staat in de 17e eeuw dichter bij den oorsprong (iemand die kruiden droogt), dan thans. [M.]

56) Zie W. ten Rhijne blz. 274: ‘De wijse om de moxa te bereiden is eenvoudig: want ze nemen de dunste blaadjes en topjes van de Artemisia met breede bladen (want met smalle bladen kennen zij geen) dese vergaderen zij en droogen die in de schaduwe, welke dan moxa genoemt werd als gezegt is. Deze vrijven zij dan met beide handen, waar van zij dan de steeltjes en veseltjes weg werpen, en alleen de wolligheid bewaren’ (De Chineese en Japanse wijse, enz.). [M.]

57) Waar uijt het bestaat - waardoor het komt.

58) Stellen - achten.

[p. 283]

gentlemen. Namely, that moxa is not a herb, prepared very skillfully by the Chinese and Japanese from the very best herbs found on earth, as the writer H. Bushoff³¹⁾ says on page 52 in his book on moxa that moxa is a very soft wool-like substance skillfully made from a certain dried herb, the name of which is unknown to me, but I am sure that it is one of the very best herbs to be found on earth, for not one of the druggists in Europe knows how to prepare the herb moxa and the Chinese and Japanese so value this art, that for no money would they disclose it to other nations. I judged and assured myself that moxa was only the evaporation or expression of a fruit, very much like the wool-like substance on the peach, quince and such like fruit, and Mr. ten Rhyne says that it is the wool of leaves³²⁾. I said also in the letter of which I spoke, how I had burned my hand with moxa; and what the difference is between moxa and cotton; also the reason why the physicians believe that cotton causes burns and other evils and why it is harmful to a wound when any of the dressings were made of it, the cotton fibres being flat and moreover having two sharp sides.

Since that time I have again observed and let burn various wool-like matter, present on some leaves and fruit, especially the wool-like matter which the poplar sheds, of which wool (when looked at with the naked eye) I had a high opinion as to its

31) See H. Busschoff, Two treatises, the one medical, of the gout, and its nature etc. (1676). [M.]

32) See W. ten Rhyne, p. 274: ‘The manner of preparing moxa is simple: for they use the thinnest leaves and small tops of the large-leaved Artemisia (since the small-leaved variety is unknown here); these they gather and dry in the shade, which is then called moxa, as already stated. This they rub between their hands, throwing away the little stems and adventitious matter, keeping only the woolly parts’ (De Chineese en Japanse wijze, etc.). [M.]

[p. 284]

(als ik die met het bloote oog besag) ontrend der selver vaardige brand.⁵⁹⁾ Deselve gedagten heb ik ook gehad vande wolagtige substantie die de willige boom laat vallen int begin vande Maant Juni, welke laaste wol, de wol vande populier boom int branden over trof,⁶⁰⁾ Maar daar en sijn tot nog toe geen wolagtig substantien, die hier te land wassen mij te vooren gekomen, die in mijn oog soo wel brand, als de Catoen, ende die gene die de jigt, of andere siekten door brandinge in onse landen willen genesen, en geen Moxa hebben, die wil ik de Catoen (die bij ons gemeen is) recommanderen. 'k heb ook laten branden het eerst uijt gebrande en dan gedooft lijnwaat, dat wij tintel⁶¹⁾ noemen; maar dit brand soo stark. en soo diep dat ik oordeel datmen in 10. maal met Moxa of Catoen, soo diep niet sal branden, als met de tintel in een maal.

⁺Seeker Heer mijn in Maagschap bestaande, die seer gequelt is met de jigt, breekt sijn Hiel aan sijn voet wegens de menigvuldige materie die bij de Genees- en Heelmeesters kalk genoemt word,⁶²⁾ door; Dese materie bekomen hebbende heb ik die weder na mijn vermogen geexamineert, ende deselve in drie deelen van malkanderen gesepareert, de eerste die de droogste en witste was, bestond uijt kleijne irreguliere deeltgens, als of'er seer kleijne santgens bij een lagen. Deselve door het vergroot glas observerende vertoonde seer duijstere⁶³⁾ lighamen en ijder van dese deeltgens bestonden uijt een groot getal van lange doorschijnende figujertgens, die ik niet beter kan vergelijken als of wij in ons bloote oog sagen leggen ontstukken gesneden paarde hair, welke hairtgens aan beijde de eijnden een weijnig spits waren toe loopende. Dese figujertgens oordeelde ik soo dun te sijn dat meer dan 1000. vande selve geen hair van ons hooft dikte en souden uijtmaken. Ik heb eenige vande selve afgeteijkent op dat men sig des te beter de⁺ lengte tegens haar dikte soude begrijpen⁶⁴⁾ als fig: A.⁶⁵⁾ k' heb ook verscheijde malen gesien, dat dese deeltgens die de soo genoemde

59) Van welke wol ik groote opinie hadde, ontrend der selver vaardige brand - waarvan ik veel verwachtte wat betreft het vlug in brand raken.

60) L. spreekt hier over het zaadpluis van de wilgen en populieren. [S.]

61) Tintel - lont.

+ Inhoud van een jichttophus.

62) Zie ook den brief van 11 Juli 1679 (Alle de Brieven III. blz. 84 vlg.) en verder aant. 25 aldaar.

63) Duijster - donker.

+ fig. XXXVII.

64) ‘Sig begrijpen’ is waarschijnlijk een versmelting van ‘begrijpen’ en ‘zich voorstellen’. [M.]

65) Dit zijn zeker urinezuur-kristallen. [H.]

[p. 285]

inflammability. I had the same opinion with regard to the wool-like matter shed by the willow in the beginning of June, which latter wool was still more inflammable than the wool of the poplar³³⁾. But I have never seen in this country any wool-like matter, which in my opinion was as inflammable as cotton, and to those in our country who will cure gout or other ills and do not possess moxa, I will recommand cotton (which is very common with us). I have also caused to be burned linen, which has previously been burned and than extinguished, called by us tinder, but this burns so severely and so deeply that I judge that moxa or cotton applied 10 times, would not burn so deeply, as one application of tinder.

⁺A certain gentleman, related to me, who is much troubled with gout, broke the bone of his heel because of the presence there of the great amount of that matter, which the physicians and surgeons call chalk³⁴⁾. Having procured this matter, I have examined it to the best of my ability, and have divided it into three separate parts; the first, which was the dryest and the whitest, consisted of small irregular particles, just like a collection of small grains of sand. Observed through a magnifying glass, they were found to contain very dark bodies and each of these little particles consisted of a great number of elongated transparent little figures, which I can best compare to horse hair, cut up into small pieces, as seen with the naked eye: the threads tapering at both ends. These little figures I judged to be so thin, that more than a 1000 of them would not equal the thickness of a hair of our head. I have drawn some of them in order to have a better idea of their length as compared⁺ with their thickness, see fig. A³⁵⁾. I have also seen several times, that these particles, which compose the so called chalk-like matter,

33) L. refers here to the pappus of the willows and poplars. [S.]

+ Contents of a tophus arthriticus.

34) See also letter of 11 July 1679 and note 10 to this letter (Collected Letters, III, p. 85 sqq.).

+ fig. XXXVII.

35) These are certainly uric acid crystals. [H.]

[p. 286]

kalkagtige materie uijt maken, in seer geschikte ordre⁶⁶⁾ bij malkanderen lagen, als hier fig: B. En al hoe wel mij dit doorgaans niet en is te vooren gekomen, soo beeld ik mijn egter⁶⁷⁾ in, datse alle in geschikte ordre, ende dat 2. 3. ja wel 4. en meer lang leggen. Ik heb dese knobbel of kleijne sand groote deeltgens anders geseijt de kalk, niet alleen veel maal van malkanderen gesepareert; maar ijder vande geseijde deeltgens van malkanderen gescheijden, ende dan de figuijertgens, die de witte stof uijt maken niet alleen sien leggen als hier boven fig: B. maar meest in ongeschikte ordre als fig: C. k' heb ook eenige van dese figujertgens soo kort gesien, dat die maar 1/2 andere 1/3 en ook wel 1/4 van lengte hadden van fig: A. als hier fig: D Dog ik beelde mijn in, dat dit haar regte maaksel niet en was; maar dat deselvige int handelen⁺ waren gebrooken. Onder dese figuiertgens lagen eenige irreguliere deeltgens, die weder uijt deeltgens bestonden, de welke ik oordeelde dat globulen bloet waren geweest en hier ontstukken gedrukt, of gekneust waren: als ook mede veel⁶⁸⁾ kleijne rondagtige deeltgens, die ik oordeelde dat 1/6. van een globule bloet hadde geweest; als ook nog veel soo danige kleijne rondagtige deeltgens die ik oordeelde soo kleijn te sijn, dat met haar 36. deelen maar de groote van een globule bloet soude uijt maken.

De tweede soort vande soo genoemde kalkagtige materie, die soo wit niet en was als de eerst geseijde, daar lagen de verhaalde jrreguliere deeltgens, die uijt lange figuijertgens bestonden, in een seer taije heldere stoffe, vermengt met bloet bolletgens, en seer veel vande hier vooren geseijde kleijne rondagtige deeltgens.

De derde of bij mijn van een gesepareerde kalkagtige stof was int bloote oog een weijnig roodagtig, het welke veroorsaakt wierd, door de menigvuldige bolletgens bloed, die door de slijmagtige materie waar in de stoffe lag, die men kalk noemt, vermengt was, vorders bestond het selvige mede uijt de te meermaal geseijde rondagtige⁶⁹⁾ deeltgens.

⁺Al hoe wel de Leproos of Lasaris huijsen, op veel plaatsen in ons land sijn te niet gedaan,⁷⁰⁾ en veel verstandige⁷¹⁾ seggen

66) Geschikte ordre - regelmatige rijen. Ongeschikte ordre - onregelmatige rangschikking.

67) Egter - toch.

+ Handelen - behandelen, bewerken.

68) A. en B. hebben: ‘als ook noch veel soodanige kleijne...’

69) A. en B. hebben: ‘seer kleijne rondachtige’.

+ Melaatsheid.

70) Te niet gedaan - opgeheven.

71) Verstandige - menschen, die er verstand van hebben.

[p. 287]

lay near each other in regular rows, as shown in fig. B. And although I did not usually see this, I imagine, however, that they all lie in regular rows, some 2, 3, even 4 and more, together. The small particles of the size of grains of sand, that is, the chalk of which the tubercle consists, I have not only divided up many times, but I have separated the already mentioned particles from each other and I have not only seen the little figures, which compose the white matter, lying as seen above in fig. B, but most of them lying in irregular rows as in fig. C. I have also seen that some of the little figures were so small, that they were only 1/2, others 1/3 and some only 1/4 of the length of fig. A, as fig. D shows here. But I imagined, that this was not their real form, but that they had been broken being handled. Among these little figures lay some irregular particles, which were composed again of particles, which I judged to have been blood-globules, which owing to pressure had been broken up in pieces or damaged; also many³⁶⁾ small roundish particles, which I judged to have been 1/6 part of a blood-globule; in addition many such little roundish particles, which I judged to be so small, that 36 of them would equal the size of a globule of blood.

In the second kind of the so called chalk-like matter, which was not so white as the first kind already spoken of, lay the previously mentioned irregular particles, which consisted of little long figures in a very clear tough substance, mixed with little blood-globules and very many of the already mentioned roundish particles.

The third kind of the chalk-like matter, which I had separated, looked to the naked eye somewhat reddish, which was due to the presence of many blood-globules, being mixed up with the mucus-like matter in which the substance, called chalk, was lying; it consisted further of the already mentioned roundish³⁷⁾ particles.

⁺Although in many places in our country the Leper or Lazar houses have been done away with and many who have a know-

36) A and B read: also many such.

37) A and B read: very small roundish.

+ Leprosy.

[p. 288]

datter geen ongeneeslijke of Lasaris siekte en is, soo sijn egter nog lieden inde stad Haarlem gesteld,⁷²⁾ daar de soo genoemde Lasarissen⁷³⁾ na toe reijsen, om haar te laten visiteren of beschouwen, waar van eenige een besegelden brief krijgen en een klap omme vier agter een volgende jaaren, haar broot te mogen bidden, na welke tijd weder op nieuw moeten gevisiteert werden.

Seeker mans persoon van dese soorte dien gepermitteert was om te bidden, mijn ontmoetende, vraagde ik hem waar uijt desselfs siekte bestond. Dese toonde mijn sijn Hooft; dat door gaans⁷⁴⁾ beset was met een afschilferende Huijt, en roode drooge rooven, welke rooven ik alleen oordeelde veroorsaakt te sijn, om dat de sieke wanneer sijn Hooft seer jeukte het soo danig hadden geklout, dat het bloet daar uijt was komen loopen, ende aldaar aan gedroogt was (gelijk mijn selfs in soodanigen geval veelmaal is geschiet) Vorders was de sieke sijn lighaam (soo hij seijde) gansch gaaf.⁷⁵⁾

De tweede soo genaamde Lasaris was een Manspersoon van ontrent 36. jaar Out, desen was het Hooft en aangesigt gansch gesont, en sijn hooft bedekt met seer swaar hair Vorders was (soo hij seijde) sijn gantsche lighaam beset met soo groote als kleijne witte en roode plekken, en ook roode rooven, waar van hij mijn desselfs armen en beenen toonde. De witte plekken waren de afschilferende, en vande Huijt verlatene⁷⁶⁾ schobbetgens, de roode plekken waren die geene daar de afschilferende schobbetgens

72) Stellen - aanstellen.
Sinds 1413 werd in Haarlem lepraschouw gehouden, een privilege door⁺ den Graaf van Holland aan Haarlem geschonken. De schouw werd deels door leken, deels door geneesheren verricht. Indien de lijder behept met lepra werd bevonden. werd hem een z.g. ‘vuijlbrief’ verstrekt. Dit certificaat gaf hem het recht de kenbare attributen der leprozen te dragen, waardoor het hem mogelijk was zich ‘gebedeld brood’ te verschaffen of opname in de leproserie van zijn plaats van inwoning te krijgen. Om de vier jaar was herschouw verplicht, tenzij de lijder in een leproserie opgesloten bleef. Het ‘Comité provincial’ van Holland schafte in 1697 de lepraschouw af. (Zie: G.N.A. Ketting Bijdrage tot de geschiedenis van de lepra in Nederland, 1922.) [v.E.]

+ afb. 35.

73) Onder ‘lasaris’ of melaatsheid verstond men vrijwel alle huidziekten, zoals psoriasis, pellagra, tertiaire syphilis en eveneens lepra. [Sim.]

74) Door gaans - overal.

75) Het valt te betwijfelen of deze patiënt, behalve een seborrhoisch eczeem, ook lepra had. Het is echter niet heel gewoon, dat seborrhoe zo hevig jeukt, dat men zich het hoofd tot bloedens toe moet krabben. Het kan zijn, dat de patiënt een eczeem van het behaarde hoofd had tengevolge van luizen. [Sim.]

76) Verlatene - afgestoten.

[p. 289]

ledge of these things say that there are no sufferers from leprosy, who cannot be cured, nevertheless in Haarlem persons have been appointed³⁸⁾, to whom the so-called lepers³⁹⁾ go, to show themselves or to be examined, from whom some of them receive a letter bearing a seal and a clapper, so that they can beg their bread during four successive years, after which they must be reexamined.

Meeting one of these persons, who had been allowed to beg, I asked him what was the nature of his disease. He showed me his head, which was quite covered with peeling skin and dry red scabs which scabs I judged to be due solely to the fact, that when his head itched badly he had scratched it, till it bled and at that place the blood had dried (as has often happened to me under similar circumstances). As to the rest of the patient's body (he told me) it was quite whole⁴⁰⁾.

The second leper so-called was a man of approximately 36 years of age, whose head and face were quite healthy; his head was covered with very thick hair. But the rest of his body (he told me) was covered with large and small white and red spots and also red scabs, which he showed me on his arms and legs. The white spots were the scales, which had been peeled off and shed by the skin, the red spots were where the scales had either

38) In Haarlem, since 1413, an inspection of lepers took place, a privilege granted to Haarlem by the Count of Holland. The inspection was done partly⁺ by lay people, partly by doctors. When the sufferer was found to be afflicted with leprosy, he was given a so called ‘vuijlbrief’ (letter stating that he was infected). This certificate authorized him to carry the recognizable signs of the lepers, by which he was allowed to beg his bread or to be admitted to the leper house in the place where he lived. Reinspection was obligatory every four years, unless he remained in a leper hospital. The ‘provincial committee’ of Holland abolished the leprosy inspection in 1697. (See G.N.A. Ketting, Bijdrage tot de Geschiedenis van de lepra in Nederland, 1922.) [v.E.]

+ ill. 35.

39) Under leprosy was understood pretty nearly all skin diseases, such as psoriasis, pellagra, tertiary syphilis and also leprosy. [Sim.]

40) It is doubtful if this patient had leprosy in addition to his seborrhoic eczema. It is not at all usual, that seborrhea produces such itching that the head is scratched till it bleeds. It is possible, that the patient had eczema as a result of his hair being infected with lice. [Sim.]

[p. 290]

waren af geklout of af gevreven. De roode rooven waren alleen veroorsaakt om dat door het stark klouwen, het bloet uijt de Huijt was komen loopen, ende aldaar was aan gedroogt, en dus een roode verhevene roof hadde over gelaten, dat mijn de sieke ook confesseerde. Jn somma dese siekte en verscheelde van mijne voorgaande siekte niet,⁷⁷⁾ als alleen dat de afschilferende schobbens bij hem veel meer waren, dan die bij mijn hadden geweest.⁷⁸⁾ Dese sieke hadde een soldaat geweest en seijde dat desselfs Capitein hem hadde besteed⁷⁹⁾ om genesen te worden; de eene had hem willen genesen door salven, maar het was te vergeefs. Een ander hadde hem (soo hij seijde) door aderlaten willen genesen, en in verscheijde reijsen, soo veel bloet af getapt, dat gansch swak daar door was geworden; maar ook te vergeefs. Een derde dat een Geneesm^r is, die hem al seer veel laat voorstaan, hadde hem soo menigmaal doen purgeren, dat gans magtloos⁸⁰⁾ daardoor was geworden, dog ook al mede te vergeefs, en wiert sijn siekte daar door niet beter, maar eer erger, soo dat hij eijntelijk van sijn soldaten dienst was ontslagen, en tot Haarlem beschouwen sijnde, gepermitteert, om met een klap te gaan bidden sijn brood.

Jk hebbe van het been vande laast verhaalde sieke eenige afschilferende schobbens, die de opperste Huijt maken, sagt laten af klouwen, ende die in een papier gevangen, en deselve observerende bevond ik dat die mede op veel plaatsen beset waren soo met kleijne deeltgens verdroogt bloet, als etter. Jn somma ik heb van dese afschilferende schobbetgens moeten seggen, het geene ik van mijne afschilferende schobbetgens heb geseijt; en alwat ik dese sieke onder vraagde, soo vande prikkelinge, jeukinge, afschilferende deelen vande Huijt, als van de smart, die na het klouwen komt, het quam over een met al het geene mijn voor desen in die siekte was wedervaren.

Een derde die ik ontmoete en aan sprak en tot Haarlem beschouwen was, dat was een jongen van ontrent 12. jaar Out. Dese

77) Zie den brief van 28 December 1683, blz. 170.

78) Men zou uit L.'s beschrijving tot de conclusie komen, dat de patiënt⁺ niet zo zeer aan lepra leed, dan wel aan een erythemato-squameus eczeem, impetigo, pityriasis rosea of jeukende psoriasis. Dat L. in de ‘roode rooven’ opgedroogd bloed en etter vond, wijst slechts op sanguino-purulente crustae of squama-crustae. [Sim.]

+ afb. 36.

79) Besteden - uitbesteden, in den kost doen.

80) Magtloos - uitgeput.

[p. 291]

been scratched or rubbed off. The red scabs were caused solely by the severe scratching, by which the blood had flowed from the skin and had there dried up, and had left a red elevated scab, what the patient also admitted to me. In short this disease did not differ from that of my former illness⁴¹⁾, except that the peeled off scales in his case were more numerous than in mine⁴²⁾. This patient had been a soldier and said that his captain, to effect his cure, had boarded him out; one had tried to cure him with ointments, but in vain. Another (so he said) had tried to cure him by blood-letting and he on several occasions had lost so much blood, that he had become very weak, but also in vain. A third, a physician who fancied himself, had purged him so often, that he had been quite exhausted by this treatment, but this remedy had also been in vain and his condition had not improved, but had been made worse rather, so that finally he was discharged from military service and being sent for inspection to Haarlem, was allowed to carry a clapper and to beg his bread.

From the leg of the last mentioned patient I had had lightly scratched off some loose scales, which compose the upper layer of the skin and caught them in a piece of paper. Examining them I found that in many places they were covered with small particles of dried blood as well as pus. In short as regards these shed little scales, I cannot say other than what I have said of the little scales shed by me; and all that I have asked this patient, as regards the irritation, itching, the shed bits of skin and of the pain, resulting from scratching, was similar to what I myself had already experienced of this disease.

A third person whom I met and spoke with and who was under the Haarlem inspection, was a boy of about 12 years. His head

41) See letter of28 December 1683, p. 171.

42) From L's description, one would conclude, that the patient suffered⁺from erythematous-squamous eczema, impetigo, pityriasis rosea or an itching psoriasis, rather than from leprosy. The fact, that L. found dried blood and pus in the ‘red scabs’ only indicates sanguino-purulent crustae or squamacrustae. [Sim.]

+ ill. 36.

[p. 292]

was sijn Hooft met soodanige vuijle sweeren beset, dat ik een afkeer kreeg, int beschouwen vant selfde.⁸¹⁾

Een vierde die mijn ontmoeten was een vrouws persoon ontrent 30. jaar Out; dese was mede toe gelaten om met een Lasaris klap haar broot te bidden, dese seijde haar siekte niet anders te bestaan, als uijt het afschilferen vande Huijt op haar Hooft, dat haar seer ijuekte, en dat wanneer sij het kloude seer smarte en ook bloede, en dan roode rooven na liet; deselve presenteerde haar hooft te ontdekken;⁸²⁾ Maar ik was vergenoegt⁸³⁾ met haar te hooren spreeken, te meer om dat ik in een andere stad, en bij mijn vrinden thuijs was.⁸⁴⁾

⁺Onder de visschen die onse rivieren of wateren voort brengen, kan ik maar twee soorten van visschen die men seijt dat geen schobbens hebben, de eene soort wort alhier genoemt Ael en Paling,⁸⁵⁾ en in andere steden wertse wel alleen met den naam van Ael genoemt. Dog men maakt alhier groot onderscheijt inde selvige, om dat de paling veel vetter en aan genamer van smaak is, en dier halven veel dierder wert verkogt. De tweede soort word genoemt Puijt Ael⁸⁶⁾ de laaste sijn kort en dik en seer weijnig. Dese twee soorten van vissen sijn de jooden soo sij menen, inde wet Mosis verboden om dat Deuteronomium 14. Vs 10. staat. Maar al wat geen Vinnen en Schobbens heeft en sult gij niet eeten het sal u lieden onreijn sijn. En Leviticus 11. Vs 12. (vande selve vissen sprekende werd geseijt) dat sal u een verfoeijsel sijn.⁸⁷⁾

81) Deze patiënt leed waarschijnlijk aan pyodermie of favus, maar niet aan lepra. [Sim.]

82) Ontdekken - ontblooten.

83) Vergenoegt - tevreden.

84) Ook dit geval is niet als lepra te diagnostiseren, en is eer te beschouwen als een seborrhoisch eczeem. [Sim.]

+ Schubben van aal en paling

85) Aal en paling zijn inderdaad slechts twee namen voor één soort vis: Anguilla anguilla (L.). [S.]
Zie verder Nl. Wdb. XII 1. 219, waar staat: Men maakt onderscheid tussen paling en aal, met den eersten naam de grootste en vetste dieren aanduidende, spitser van kop, bruiner van kleur en lichter aan den buik. Dit onderscheid is echter zeer afhankelijk van de streek. [M.]

86) ⁺ Puijt-Ael - kwabaal, Lota lota (L.). [de B.]

+ afb. 37.

87) Zie Deut. 14 : 9, 10: Dit zult gij eten van alles wat in de wateren is; al wat vinnen en schubben heeft, zult gij eten: Maar al wat geene vinnen en schubben heeft, zult gij niet eeten; het zal ulieden onrein zijn.
Lev. 11 : 9-12: Dit zult gij eten van al wat in de wateren, in de zeeën en in de rivieren, vinnen en schubben heeft, dat zult gij eten. Maar al wat in de zeeën en in de rivieren, van alle gewemel der wateren en van alle levende ziel, die in de wateren is, geene vinnen of schubben heeft, dat zal u een verfoeisel zijn. Ja, een verfoeisel zullen zij u zijn; van hun vleesch zult gij niet eten, en hun dood aas zult gij verfoeien. Al wat in de wateren geene vinnen en schubben heeft, dat zal u een verfoeisel zijn.

[p. 293]

was covered with such filthy ulcers, that the sight of them disgusted me⁴³⁾.

A fourth person, whom I met, was a woman of nearly 30 years; she had also been allowed to carry a leper clapper to beg her bread. She said that her disease was nothing else than the scaling of the skin of her head, which was very itchy and when she scratched it, bled and was very painful and this was followed later by red scabs. She offered to uncover her head, but I was satisfied with what she told me, as I was staying in a strange town with friends⁴⁴⁾.

⁺Among the fishes present in our waters or rivers, I know of two kind of fish only, which are reputed to be without scales, one kind is called here ‘aal’ (young eel) or ‘paling’ (full-grown eel)⁴⁵⁾; in other towns they are both called ‘aal’. But here a great difference is made between them, because the full-grown eel being much fatter and tasting much better is therefore sold at a much higher price. The second kind is called eel-pout⁴⁶⁾. The latter are short and thick and very scarce. The Jews believe, that both these kind of fish are forbidden them by the law of Moses because in Deuteronomy 14, verse 10 is written: And whatsoever hath not fins and scales ye may not eat; it is unclean unto you. And in Leviticus 11, verse 12 (speaking of the same fish): That shall be an abomination unto you⁴⁷⁾.

43) This patient was probably suffering from pyoderma or favus, but not leprosy. [Sim.]

44) This case also cannot be diagnosed as leprosy and is more likely to be regarded as seborrhoic eczema. [Sim.]

+ Scales of young and full-grown eels.

45) Anguilla anguilla (L.). [S.]

46) ⁺The burbot = Lota lota (L.). [de B.]

+ ill. 37.

47) See Deut. 14 : 9, 10. These shall ye eat of all that are in the waters: all that have fins and scales shall ye eat: And whatsoever hath not fins and scales ye may not eat; it is unclean unto you.
Lev. 11 : 9-12. These shall ye eat of all that are in the waters: whatsoever hath fins and scales in the waters, in the seas, and in the rivers, them shall ye eat. And all that have not fins and scales in the seas and in the rivers, of all that move in the waters, and of any living thing which is in the waters, they shall be an abomination unto you. They shall be even an abomination unto you; ye shall not eat of their flesh, but you shall have their carcases in abomination. Whatsoever hath no fins nor scales in the waters that shall be an abomination unto you.

[p. 294]

Dese Huijt soo van Paling en Ael, heb ik gaan ondersoeken en hebbe (nadat ik deselve vande slijm hadde ontbloot) gesien, dat die visschen haar huijt, soo wel met schobbens sijn bedekt, als eenige andere Rivier vis, want de schobbens (al hoe wel deselve seer dun en kleijn sijn) lagen soo oordentelijk en digt int verband,⁸⁸⁾ en over malkanderen, als sij in eenige⁸⁹⁾ Rivier of Zeevis leggen;⁹⁰⁾ daar en boven sijn de Alen en Palingen, soo wel met vinnen versien, als andere visschen, want sij hebben aan ijder sijde van het Hooft, een volkomen vin, en daar en boven is doorgaans haar agterlijf of staart soo wel onder als boven versien met een doorgaande vin. En omdat dit wat nieuws en voornamentlijk inde jooden haar oogen is (door dien sij tot nog toe in die onkunde hebben geweest dat dese smakelijke vis, haar onreijn en verfoeijlijk

88) Digt int verband - in afwisselende, dichte rijen.

89) Eenige - welke ook.

90) De aal heeft zeer kleine schubben, die door L. goed zijn beschreven⁺ en afgebeeld. De donkere ringen zijn inderdaad jaarringen en de schub is dus 7 jaar oud. L. kon echter niet weten, dat de schubben pas in het 3de of 4de jaar, waarin de aal in het zoete water is, gevormd worden, en dat de aal, waarvan zijn schub afkomstig was, dus een leeftijd had van 10 of 11 jaar.
L. heeft de binnenste jaarringen als spiralen getekend. Dit zijn echter gesloten ringen. De laatste jaarringen worden vaak niet volledig, maar als driehoekige uitgroeisels aan den buitenkant van de schub afgezet. Blijkens zijn tekening heeft L. dit ook gezien. [H-a. en de B.]
Joh. Baster Natuurkundige uitspanningen I. (1762) blz. 167, vestigt er de aandacht op, dat de palingschubben moeilijk te vinden zijn. Hij geeft de volgende methode: ‘Men schrapt eerst voorzichtig met een klein mesje het slijm van de vis, en beziet hem dan met een vergrootglas; men schrapt dan wat harder over het vel, telkens met een vergrootglas beziende; wanneer men dan merkt, dat men daar schubben afgeschrapt heeft, zoo strijkt men voorzichtig het geen aan het mes zit, met de vingers in een kopje schoon water, en roert dat dikwijls om: men giet dat water dan op een blauw vloeipapier; als dit door gefiltreert is, zoo ziet men dan de schubben op het papier leggen, die men dan met een instrumentje op een glaasje plaatst en voor het Mikroskoop brengt’. (Op de overeenkomstige bladzijde van de eerder verschenen Latijnse uitgave Opuscula subseciva Tom. I. (1759) blz. 147 ontbreekt deze aantekening.) [S.]

+ afb. 38.

[p. 295]

I have examined the skin of young as well as of grown up eels and (after having removed the mucus) I have seen that the skin of these fish is covered with scales, just like any other river fish, for the scales (although they are very thin and small) overlapped each other and were arranged in alternating rows as neat and as close together as in any river or sea fish⁴⁸⁾. In addition the young and grown up eels are also provided with fins, like other fish, for on each side of the head is a perfect fin and moreover they have usually a fin, which runs along both the ventral and dorsal surfaces of their tail end. And as the Jews in particular look on this as something new (who till now in their ignorance believed, that this tasty fish was for them unclean and an abomination). I removed

48) ⁺The young eel (‘aal’) has very small scales, which L. has described and drawn accurately. The dark rings are indeed annual rings and the scale is therefore 7 years old. L. could not know, however, that the scales were formed only in the 3rd and 4th year of the eel's stay in fresh water and that the eel to which his scale belonged, was therefore 10 or 11 years old.
L. has drawn the inner annual rings as if they were spirals. But they are complete rings. The last year rings are often incomplete, but appear as triangular excrescences along the outer border of the scale. According to his drawing L. also saw this. [H-a.; de B.]
Joh. Baster, Natuurkundige uitspanningen I (1762), p. 167 drew attention to the fact, that the scales of the eel are difficult to find. He advises the following method: ‘First scrape away the mucus on the fish carefully with a small knife and look at it through a magnifying glass; than scrape more vigorously over the skin, looking each time with a magnifying glass; as soon as one notices that scales have been scraped off, wipe off carefully with the fingers what sits on the blade of the knife into a cup of clean water; stir the contents several times, pour the water then on to blue blotting paper. When the water has filtered through the paper, the scales can be seen lying on the paper; by means of a little instrument the scales can be placed on a glass slide and put under the microscope’. (On the corresponding page of the earlier published Latin edition Opuscula subseciva I (1759), p. 147, this note is missing.) [S.]

+ ill. 38.

[p. 296]

was)⁹¹⁾ van de paling een schubbe die ik onder vande Buijk hadde genomen,⁹²⁾ alwaar die de kleijnste sijn, en geordonneert aan een plaatsnijder, dat soo als hij deselve door het vergroot glas sag, soude af teijkenen. Maar als den selven daar mede besig was, seijde hij, dat hij het selvige soo vaardig⁹³⁾ in een plaat soude snijde, als af teijkenen, dierhalven heb ik belast datmen tselvige in een plaat soude snijden, waar van een afdruksel hier nevens⁺ gaat. Fig: 1: ABCD. is de ommetrek van een schobbe vande buijk van een groote paling, welkers ommetrek of dikte ontrent het Hooft, seer na 7. duijmen was, dog op de rug, en op de sijde vande paling sijn de schobbens grooter. Het grooste gedeelte van dese schobbe ADC.⁹⁴⁾ wort van twee andere schobbens bedekt, Het deel B. lag gestrekt na de staart, en dus lagen ook alle de schobbens. Dese schobbens sijn ten meerendeel samen geset, soo van ronde als langronde bolletgens, in welke bolletgens haar op veel plaatsen vertoonen soodanige figuertgens, als of een stukje van een spinnewebbe inde selvige was, datmen om desselfs extraordinaire fijnte en kleijnte int afteijkenen niet heeft konnen volgen. Jn dese schobbens sijn de globulen of ronde bolletgens (die de schobbe uijt maken) seer doorschijnende dog eenige staaken een weijnig in minder doorschijnentheijt uijt, en hadden egter⁹⁵⁾ boven het verhaalde in ijder globule een duijster agtig plekje; Dese boven verhaalde minder doorschijnende globulen of bolletgens lagen bij malkanderen, en maakten dus verscheijde gantsche ommetrekken inde schobbe. En al hoe wel alle de schobbens niet net van een ende deselve maaksel sijn, soo heb ik nogtans in veele schobbens de ommetrekken die inde selve sijn in gelijk getal geoordeeld, waar uijt ik een besluijt maakte, dat in ijder jaar de schobbe een ommetrek was aan gegroeijt, en bij gevolg dan inde schobbe sijn seven ommetrekken; De paling is daarom seven jaar Out. Welke⁺ ommetrekken hier in fig: 1: met EFGHIKL sijn aan gewesen. Fig: 2. is deselve schobbe soo groot als die in ons bloote oog vertoont.

91) A. en B. hebben: ‘soo heb ik’, waardoor de zin veel duidelijker wordt. [M.]

92) Ook hier gebruikt L. weer een typische constructio apo koinou, waarbij één element in twee zinnen dienst doet. Men leze dus het woord ‘genomen’ twee maal. [M.]

93) Vaardig - vlug.

+ fig. XXXVIII.

94) A. en B. hebben: ‘ABC.’.

95) Egter - bovendien.

+ fig. XXXIX.

[p. 297]

from the abdomen of an eel, where the scales are smallest, a scale and ordered a man, who does engravings to make a drawing of it as he saw it through a magnifying glass. But when he was occupied with this commission, he told me, that he could make an engraving of it as quickly as he could draw it, so I therefore ordered him to make an engraving of it, a copy of which is shown here.⁺ Fig. 1: ABCD is the circumference of a scale taken from the abdomen of a large eel, of which the circumference of the body in the neighbourhood of the head was almost 7 inches, but on the back and the sides of the eel, the scales were bigger. The greatest part of scale ADC⁴⁹⁾ is covered by two other scales. Part B, like all the other scales, pointed towards to tail. These scales are composed mostly of little round as well as oval balls, which little balls showed in many places little figures, which looked like a bit of a spider's web and, because of the extreme delicacy and smallness of their structure, could not be drawn. In these scales the globules or little round balls (of which the scales are composed), are very transparent, but some differed by being somewhat less transparent, and had besides a little dark spot in each globule in addition to what has been said; these already mentioned less transparent globules lay together and made thus several complete contours on the scale. And although the scales are not all of the same composition, I judged that many scales have the same number of contours, from which I concluded, that on each the contours increased by one in every year. As there are 7 contours on the scale, the eel is therefore 7 years old. Which contours are⁺ shown here in fig. 1 by letters EFGHIKL. Fig. 2 is the same scale as big as it appears to the naked eye.

+ fig. XXXVIII.

49) A and B have: ABC.

+ fig. XXXIX.

[p. 298]

Jk heb ook de slijm die op dese schobbens sit geobserveert, maar omme daar ijets van te seggen, moet ik daar ontrent meerder observatien doen.⁹⁶⁾

Dit sijn mijne observatien die ik voor dees tijd goed gedagt heb UE: Hoogh Edele Heeren mede te deelen, in hoope datse niet onaangenaam sullen sijn, het welke ik te sijnder tijd gaarne sal verstaan, en sal onder des na presentatie van mijn alder onderdanigste dienst blijven

Hoogh Edele en Hoogh geëerde Heeren.

UE Hoogh Edele aderootmoedigste (!)

en gans verpligten Dienaar.

Antonj Leeuwenhoek

Dese 25^e Julij 1684 Jn Delft.

96) L. was de eerste die den ouderdom van vissen bepaalde aan de jaarringen op de schubben. [S.]
Hier eindigen A. en B. met de woorden: ‘Hier hebt gij enz. Antoni van Leeuwenhoek’.

[p. 299]

I have also examined the mucus, which lies on these scales, but before I can tell you anything of its nature. I must make further observations on the subject⁵⁰⁾.

These are my observations, which I have for the present thought good to communicate to you Honourable Gentlemen, in the hope, that they will not be displeasing to you, which I hope in due time to hear of, and begging leave to offer to you my most humble services, remain

Most Noble and Honourable Gentlemen

Your most obliged and humble servant

Antoni Leeuwenhoek

Delft, The 25th of July 1684.

50) L. was the first to determine the age of fishes by means of the year lines on the scales. [S.]
A and B end here with the words: ‘Here you have etc. Antoni van Leeuwenhoek’.

+ afb. 30.

+ afb. 31.

+ ill. 30.

+ ill. 34.

+ afb. 34.

28) Het woord ‘maas’ kon in L.'s tijd, evenals thans nog, zowel de opening in het netwerk, als de maaswand in het netwerk betekenen. Eerstgenoemde betekenis wordt o.a. opgegeven in het Nl. Wdb. 52. IX en het Mnl. Wdb. IV. 1202. Laatstgenoemde vindt men in de woordenboeken van Halma, Sewel en Marin. [M.]

+ ill. 34.

17) The word ‘mesh’ could in L's time, just as now, mean the opening in the network, as well as the wall of the opening in the network. [M.]
Mesh = open space, interstice of net; (pl.) network (Concise Oxford Dictionary. 1942). [de B.]

+ afb. 35.

+ ill. 35.

+ afb. 36.

+ ill. 36.

+ afb. 37.

+ ill. 37.

+ afb. 38.

+ ill. 38.