Alle de brieven. Deel 2: 1676-1679

[p. 302]

Brief No. 37 [23].
14 Januari 1678.

Gericht aan: R. Hooke, Secretaris der Royal Society.

Manuscript: Onderteekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society, MS. 1861. L 1. 33. Vijf foliobladzijden.

Gepubliceerd in:

R. Hooke. Lectures and Collections. London, 1678. Microscopium: or some new Discoveries made with and concerning Microscopes. Blz. 84-89. (Engelsche vertaling). Deze vertaling werd herdrukt in:

R. Hooke. Lectiones Cutlerianae or a Collection of lectures. London, 1679. Blz. 84-89.

Recueil d'Expériences et Observations sur le Combat qui procède du mélange des Corps etc. Observations faites avec le Microscope sur le Sang, le Lait, le Sucre, le Sel, etc. par Mr. Lewenhoeck de Delft en Hollande (de la traduction de M. Mesmin). Paris, 1679. Blz. 246-254. (Fransche vertaling van Hooke's Engelsche vertaling.)

Journal des Sçavans de l'an 1679. Tome VII. XV. Lundy 26 juin. Amsterdam, 1679. Blz. 198-201. (Fransch extract van bovengenoemd Recueil.)

C. Dobell. Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals.’ Amsterdam, 1932. Blz. 178-179. (Moderne Engelsche vertaling van Dobell van een deel van den brief,)

Korte inhoud:

Nadere onderzoekingen aangaande erythrocyten, in het bijzonder over de vormverandering daarvan. Over proeven met bloedtransfusie door Regnier de Graaf. Observatie van melk. Onderzoek van sputum. Over de ontwikkeling van vlooienlarven. Herhaling van het onderzoek van levende wezens in water en peperinfusie.

Opmerkingen:

In zijn ‘Missive’ van 17 Dec. 1698 noemt Leeuwenhoeck dezen brief den 23sten!

[p. 303]

Letter No. 37 [23].
January 14th 1678.

Addressed to: R. Hooke, Secretary of the Royal Society.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1861. L 1. 33. Five folio pages.

Published in:

R. Hooke, Lectures and collections. London, 1678. Microscopium: or some new discoveries made with and concerning microscopes; pp. 84-89. (English translation.) Reprinted in:

R. Hooke, Lectiones Cutlerianae or a Collection of lectures. London, 1679; pp. 84-89.

Recueil d'expériences et observations sur le combat qui procède du mélange des corps, etc. Observations faites avec le microscope sur le sang, le lait, le sucre, le sel, etc. par Mr. Lewenhoeck de Delft en Hollande (de la traduction de M. Mesmin). Paris, 1679; pp. 246-254. (A French translation of Hooke's English translation.)

Journal des Sçavans de l'an 1679. Tome VII. XV. Lundy 26 Juin. Amsterdam, 1679; pp. 198-201. (A French extract from the above-mentioned translation.)

C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals.’ Amsterdam, 1932; pp. 178-179. (Modern English translation of a part of the letter by Dobell.)

Summary:

Further examination of the red blood-corpuscles, especially of the changes in their form. Regnier de Graaf's experiments on blood-transfusion. Observations of milk. Examination of sputum. The development of larvae of fleas. Repeated observations of living creatures in water and in an infusion of pepper.

Remarks:

In his letter of December 17th 1698 Leeuwenhoeck calls this letter his 23rd.

[p. 304]

Roberto Hooke.

Delff in Holland den 14^e jann: 1678.

Mijn Heer.

U:E^dts seer aengenamen vanden 30. 9mb.^r is mij eerst den 8. jannuarj ter hant gecomen, waer in gesien het groot gevallen, en danckbaerheijt vande geheele Coninckl. Societeit, over mijne geringe ontdeckingen, over welcke eer en beleeftheden¹, ick ten hooghsten danckbaer ben, en seer gedienstel.² versoeck off U:E^dt die goetheijt gelieft te hebben, omme de gantsche Coninckl. Societeit van mijnent wegen seer onderdanich te groeten, Inde selve UE^de missive, en wort geen mentie gemaect, van mijne observatien vanden 2. Xmb.^r nieuwe stijl³ mede geaddresseert aen sijn E^dt de Heer Brounker, en daerom in twijffel ben, off deselve wel mocht sijn te recht gecomen. En nademael U.E^de segt, wat observatien ick toe sende, met een danckbaer gemoet,⁴ de vermaerde Societeit sal aengenaem sijn, soo heb ick goet gedacht, dese mijne ondersoeckinge U.E^de ende der selver geleerde H^rn Philosophen toe te laten comen.

⁺Sedert dat ick geschreven heb van t bloet van Palingh, en Ael,⁵ en heb ick niet ledigh gestaen, met het bloet te besichtigen⁶, dogh meest van mijn bloet, dat ick sedert eenigen tijt, seer veel onvermoeijl. heb besigtigt, na dat ick het selvige alle bedenckel. beweginge hadde aen gebragt, onder welcke observatien, ick wel heb gesien, dat de globuli van mijn bloet, sodanige figuer hadden aengenomen, als ick voor desen geseijt heb, dat de globuli bloet

1 Beleeftheden - vriendelijkheid, heuschheid.

2 Gedienstelijck - onderdanig.

3 Nieuwe stijl - nieuwe tijdrekening. Zie verder aant. 1 bij den brief van 20 December 1675. De hier genoemde brief van 2 December zal waarschijnlijk dezelfde zijn, als degeen, dien L. in zijn Missive van 18 Maart 1678 op 3 December dateert (zie aldaar blz. 334). Het manuscript is verloren gegaan en een publicatie van den brief is niet bekend. [M.]

4 Dezen zin kan men op twee manieren verklaren, n.l. ten eerste, dat L. zijn observaties ‘met een danckbaer gemoet’ (omdat hij zooveel welwillendheid ondervindt) aan de ‘Societeit’ zendt; ten tweede (en dit is waarschijnlijker), dat de ‘Societeit’ de observaties ‘met een danckbaer gemoet’ aanvaardt. [M.]

+ Nader onderzoek van erythrocyten.

5 Zie aant. 10 en den brief van 5 Oct. 1677.

6 Besichtigen - observeeren, onderzoeken.

[p. 305]

[Roberto Hooke.

Delft in Holland, January 14th, 1678.]

Sir,

Yours of the thirtieth of November I received not till January, [8th], whereby understanding the kind reception of my former by the R.S. I here return my acknowledgment to that illustrious Company for their great civility: but I wonder that in your Letter I find no mention made of my Observations of the second of December, St. No.¹ [also addressed to Lord Brouncker,] which makes me doubt whether the same came to your hands.

Since you assure me that what I send of this nature will be acceptable to the renowned Society, I have adventured again to send you some of my farther Enquiries, to be communicated to that learned Philosophical Company.

⁺Since I wrote of the Blood of Eels, and of young Eels², I have not been idle to view Blood, but especially my own, which for some time I have indefatigably examined, after that I had put it into all conceivable motions. Among which Observations I well saw that the globuli of my own blood took the same figure which I formerly mentioned, that the Globules of the blood of Eels

1 St. No. = Stylus novus, new style. See also note 1 to the letter of December 20th 1675. The letter of December 2nd, here referred to, is probably the same as that dated December 3rd in L's ‘Missive’ of March 18th 1678, p. 335. The manuscript is lost and the letter has not been published, as far as is known. [M.]

+ Red blood-corpuscles.

2 See note 7 and the letter of October 5th 1677.

[p. 306]

van Ael, en Paling, hadden gehadt,⁷ en sulcx siende heb ick weder getwijffelt, aende oorsaeck vande smert, die het bloet, van Ael en Paling, het oogh aen brengt.

Dese mijne verhaelde menichvuldige observatien van mijn bloet, heb ick tot geen ander eijnde gedaen, dan omme was het mogelijck te observeren, de delen waer uijt, de globuli bloet bestonden,

Jn dit observeren, heb ick de globuli bloet, veel buijghsamer bevonden⁸ als ick deselvige mij voor dato hadde ingebeelt, Ick heb mij de globuli bloet verscheijde malen voor het gesigt gebragt, dat deselve wel drie mael soo langh waren uijt gereckt, als de axe vande selve sijn, sonder dat de blaesjens⁹ die de superfitie vande globuli maeckte ontstucke braecken; en heb oock daer beneffens gesien, dat de globuli bloet, in het voorbij en door malcanderen passeren, omme haer buijghsaemheijt, veelderhande figueren aen namen,¹⁰ ende dat deselve in een ruijmer plaets comende, haer voorgaende globositeit¹¹ hadden, dat een uijtnemende vermaeck was, omme te aenschouwen. Als oock mede dat daer de globuli bloet, wat veel bij malcanderen waren, ende alsoo kout wierden, hoe dat deselvige met den anderen¹² vereenigden, en maeckten alsoo een materie die seer effen¹³ was, daermen (om soo te spreecken) geen delen in bekennen konde, op die manier, als off wij ons in beelden te hebben, een schotel waer in lagen eenige globili (!) gemaect van Was, en datmen de schotel op een groot vuier hadde geset, waer door de globuli Was, schielijck waren gesmolten, Uijt welcke samen lopinge, off vereeninge vande globuli, heb ick bij mij vast gestelt, dit de redenen te sijn,

7 In verband met hetgeen L. opmerkte over het alenbloed in den brief van 5 Oct. 1677, moet men uit deze passage opmaken, dat hij nu ook de menschelijke erythrocyten van op zij heeft gezien. Hij heeft echter nog niet begrepen, dat de erythrocyten plat zijn en hij dus een plat schijfje ‘en profil’ heeft waargenomen. Hij meent nu, dat deze afgeplatte gedaante op vervorming berust. [H.]

8 Onder dit ‘buijghsaem’ is nu ook mede te verstaan het ‘aen nemen’ van den schijfjesvorm. [H.]

9 Met het ‘blaesjen’ bedoelt L. de oppervlaktemembraan van de erythrocyt. [H.]

10 In het stroomende bloed komen de erythrocyten voor als schijfjes (n.l. gezien op hun platten kant), als ‘pijpjens’ (van op zij gezien) en als ‘napjes’ of ‘bekertjes’, dus: in ‘veelderhande figueren’. [H.]

11 Globositeit - bolvorm! [H.]

12 Met den anderen - met elkaar.

13 Effen - homogeen.

[p. 307]

appeared of to the eye³: upon seeing which I doubted again at the cause of the smart which the blood of the Eels causes in the eye.

These my many times repeated Observations of my own blood I made to no other end, than if it were possible, to observe the parts out of which the Globules of the blood consisted: With observing this, I found the globulous blood much more pliable⁴ than I did imagine the same before. I have at several times bended these Globules before my eyes, that they were three times as long as broad, without breaking [the vesicles⁵ which form the surface of the globules]⁶: and besides I saw that the Globules of blood in passing by and through one another, did, by reason of their pliableness receive many sorts of figures⁷, and coming thence into a larger place, they recovered their former globulosity which was a very great pleasure to observe: and withal, that the Globules of blood coming many together, and growing cold thereby, came to unite, and made a matter very smooth, wherein there were no more parts distinct to be taken notice of⁸, much after the same manner as if we supposed a Dish filled with balls of wax set over a [big] fire, by which they would quickly be melted together, and united into one mass; by which uniting of the Globules, I concluded

3 In connexion with an observation about the blood of eels in the letter of Oct. 5th 1677, we must conclude from this passage that by this time L. had seen the human erythrocytes sidewise. As yet, however, he did not comprehend that the erythrocytes are flat and that consequently he had seen a flat disc in profile. He now thinks that this flattened shape is due to deformation. [H.]

4 ‘More pliable’ here implies ‘assuming a disk shape’. [H.]

5 By ‘vesicle’ L. means the surface membrane of the red blood-corpuscles. [H.]

6 Hooke, Lectures: ‘the Vesicule of them’. [Sw.]

7 In flowing blood the erythrocytes appear either in the usual disc shape (when seen on their flat side), or in the form of rods (when seen in profile), or also in the form of cups, that is to say: in ‘many sorts of figures’. [H.]

8 Literal translation: in which, so to say, no parts could be distinguished. [Sw.]

[p. 308]

van het accident¹⁴, dat men het coude vuier¹⁵ noemt, en oock mede dat, wanneermen door koude¹⁶ hant, off vingeren, comt te verliesen, dogh ick geeff dit anderen over.

⁺En heb oock eijntel. tot mijn groot genoegen¹⁷, seer naeckt¹⁸ voor de oogen gestelt, hoe dat de globuli bloet, van binnen weder bestonden uijt globulo (!), die beslooten lagen, in het verhaelde taije blaesje; En heb oock veel devoiren¹⁹ aen gewent, omme het getal vande seer kleijne globulo (!), daer uijt ijder globulus bloet bestaet, na te speuren, en heb eijntel. mij selven vast ingebeelt,²⁰ te connen sien, dat ijder globulus weder bestont, uijt 6. distincte globulen, die niet minder buijgsaem waren, dan de eerst geseijde globuli, want veeltijts sagh ick seer klaer, hoe dat de kleijne globuli, haer voegden, en schickten, na de figuer, die het blaesje, ofte eerste globulus bloet, hadde aen genomen,²¹ want als het eerste globulus, in lengte lagh gestrect, soo lagen de innerlijcke globuli, mede in lengte, en dus quam een globulus bloet, te ver-

14 Accident - ziekteverschijnsel. Vgl.c.Kiliaen Etymologicum Teutonicae Linguae (Uitg. 1717): ‘Accident - symptoma: id quod morbo accidit.’ [M.]

15 Het begrip ‘koud vuur’ of ‘sphacelus’ hangt bij L. samen met het verdwijnen der levenswarmte, een in zijn tijd nog overheerschende idee in de physiologie, waartegen toen reeds groote oppositie werd gevoerd (de Back). Eerst na Lavoisier's ontdekking echter ontstond het begrip oxydatie. Het ‘koud vuur’, waarbij alle functies zijn opgeheven, de levensgeesten en de calor innatus of ingeboren levenswarmte zijn verdwenen en de arteriën niet meer kloppen, wordt voorafgegaan door het ‘heet vuur’ of ‘gangraena’, het tijdperk, waarin de afstervende deelen nog pijnlijk en heet zijn. Tegenwoordig noemt men het geheele verschijnsel, zoowel in het eerste als in het tweede stadium, gangraena. Als oorzaak van het koudvuur neemt L. dus aan, het ontstaan van een thrombus die door afkoeling wordt gevormd. [de F.]

16 Na ‘koude’ leze men een komma. [M.]

+ Doornappelvorming.

17 Genoegen - voldoening.

18 Naeckt - duidelijk.

19 Devoiren - pogingen.

20 Ick heb mij selven vast ingebeelt - ik meen zeker.

21 Aangezien uit het voorgaande blijkt, dat L. de erythrocyten bekijkt tijdens verval- en stollingsverschijnselen, is het hoogst waarschijnlijk, dat hij bij zijn waarnemingen veelvuldige schrompelingstoestanden heeft gezien. De door hem na veel moeite ontdekte ‘kleijne globuli’ kunnen derhalve wel niet⁺ anders geweest zijn dan beelden van beginnende doornappelvorming, de bekende verandering die roode bloedlichaampjes vertoonen bij onttrekking van water. Deze doornappels vallen bij lichten druk op het dekglas van het praeparaat, in korreltjes en stukjes uiteen. Tijdens de beginstadia der doornappelvorming zijn zij nog plastisch, en zij veranderen bij druk of tijdens strooming, van gedaante. [H.]

+ afb. 32.

[p. 309]

this to be the reason of the accident⁹ which is called the cold fire¹⁰, and of that also which causes the hands or fingers to be lost⁺ by cold: but I leave this to others. To my great satisfaction I finally saw very clearly that the blood-globules internally consisted of globules enclosed in the before-mentioned tough vesicle]¹¹: and withal, I took much pains to observe the number of the same very small globules, out of which the greater Globules do consist: that at last I strongly imagined, that every of the greater Globules consisted of six smaller Globules, no less pliable than the aforesaid: for oftentimes I saw very clearly how the small Globules joyned and adapted themselves according to the figure the Vesicle or larger Globule¹² at length had taken¹³, [for, when the first globule lay stretched out, the internal globules were also stretched;

9 Symptom. [Sw.]

10 The name ‘cold fire’ or ‘sphacelus’ indicates disappearance of animal heat. The idea of vital heat still prevailed in physiology at the time, although there was already a good deal of opposition (de Back). Not till Lavoisier's discovery, however, did a concept of oxydation arise. The ‘cold fire’ or necrosis, when all functions have stopped, the vital spirits and the calor innatus or innate heat have disappeared, and the arteries no longer pulsate, is preceded by ‘hot fire’ or ‘gangrene’, the period when the parts involved are still hot and painful. Nowadays both stages of the process are indicated as: gangraena, gangrene. Consequently L. assumes that gangrene is owing to the formation of a thrombus caused by a cooling down. [de F.]

+ Thorn-apple formation.

11 Hooke, Lectures: ‘And I did very clearly also discover that there were six other smaller Globules of blood contained within each of the former and larger Globulous Vesicles’. [Sw.]

12 In Hooke's Lectures is added the word: ‘stretched’. [Sw.]

13 As it is evident from what precedes that L. observed the red bloodcorpuscles during the period of mortification and congelation it seems highly probable that he often saw shrivelling in the course of his observations. The ‘little globules’ which he discovered with great difficulty can hardly have⁺ been anything but pictures of inchoative thorn-apple formation, the wellknown change in red blood-corpuscles at dehydration. When the cover slip of the slide containing the preparation is lightly pressed, these thorn-apples break up into grains and small pieces. During the initial stage of the thornapple formation the erythrocytes are still plastic, and change their shape on being pressed or while the blood flows. [H.]

+ ill. 32.

[p. 310]

toonen,²² als off het uijt 3. à. 4. draatgens, was te samen geset, Ick heb aende eerst geseijde globuli bloet, sodanige krachtige beweginge gebragt, dat de blaesjens ontstucken barsten, en alsdan verspreijden haer de kleijne globuli mede uijtsteeckende naect,²³ Dese eerste globuli bloet, kan ick soo naect en groot sien, als off wij met ons bloote oogh, met groote naeuwkeurich^t aenschouden de geschoote kuijt-greijnen²⁴ van kabbeljaeuw.

⁺Ontrent 9. à. 10. jaren geleden, opende D^or de Graeff S^ar in mijn bij wesen, een vena van een Hont, en tapte uijt deselve ader den Hont soo veel bloet aff, tot dat den Hont als Flaeuw lagh, en alsdoen opende hij weder een arterie, van een tweeden Hont, en bragt door vogel-schagten, uijt de arterie vande tweede Hont, het bloet, inde vena vande eersten Hont, (waer door den eersten Hont, weder Herstelt wierd) en dat soo langh, tot dat den tweeden Hont, mede Flaeuw was:²⁵ als wanneer²⁶ de gemelte de Graaff S^ar door een spuijt, warinne koeije-melck, inde arterie vanden tweeden Hont spuijte, jn gedachte sijnde,²⁷ den tweeden Hont, soo int leven te houden, (seggende de melck is bloet)²⁸ maer soo ras en was de

22 Te vertoonen - zich te vertoonen, eruit te zien.

23 Uijtsteeckende naect - buitengewoon duidelijk.

24 Kuijt-greijnen - eitjes van de vischkuit.

+ Proeven met bloedtransfusie door Regn. de Graaf.

25 In L.'s tijd stond de bloedtransfusie in het middelpunt der belangstelling. Aanleiding was de reeds bestaande methode om bloedvaten van anatomische praeparaten met bederfwerende of kleurende en stollende stoffen in te spuiten. Daarna diende men ook geneesmiddelen intraveneus toe, wat niet steeds tot een goed resultaat leidde. In 1654 paste Francesco Folli het eerst bloedtransfusie toe bij honden. Joh. Daniel Major, professor in Kiel, verrichtte in 1666 het eerst bloedtransfusie bij menschen. In Parijs kwamen er echter zoo veel mislukkingen, dat in 1675 deze kunstbewerking verboden werd. De Graaf paste zoowel bloedtransfusies, als intraveneuse toediening van medicamenten toe. [v.A.]

26 Als wanneer - op welken tijd, waarna.

27 Jn gedachte sijnde - in de meening.

28 Deze meening berust waarschijnlijk op het geloof, dat melk slechts een bijzondere vorm van bloed is. Zie o.a. Johan van Beverwijck Schat der Gesondheydt (1640). 3de boeck. blz. 157: ‘Melck is gematight van aert, het bloet, waer van sij met kleijne veranderinge in de borsten gemaeckt werdt, en aldaer van de borsten haer witte verwe krijght, in aert niet ongelijck, behalve datse wat nae meerder koude, en vochtigheydt treckt.’ en C. Bontekoe Alle de Philosophische, Medicinale en Chymische Werken II. Amsterdam (1689). Opbouw der Medicyne. Derde deel. blz. 87: ‘... en daarom bloed is slechts sap als melk, een weinich geverwt’. Dat ook het volk verband legde tusschen melk en bloed, blijkt uit vele heiligenlegendes, waar verteld wordt dat melk uit de wonden der martelaren vloeide en uit de zegswijzen: ‘Hij ziet er uit als melk en bloed’ en ‘Mijn bloed wordt tot karnemelk’. (Zie ook Nl. Wdb. II₂. 2867 en IX. 488.) [M.]

[p. 311]

thus a globule of blood appeared to be composed of three or four threads]¹⁴. Moreover, I put the greater Globules into so violent a motion, that their Vesicles burst in pieces, and then the lesser Globules appeared plainly to be scattered. This first Globule I can see as plainly and great, as with the naked eye one should look upon the eggs or spawn of a Cod-fish.

⁺About nine or ten years since Dr. Graff¹⁵ opened in my presence the vein of a Dog, and let out so much blood that the Dog grew faint; then he opened the Artery of another Dog, and by a pipe [by means of a quill] transfused the blood of this second into the first, whereby the first was recovered, [and continued this till] the second was faint¹⁶. Then the said Doctor injected back into the Artery of the second, a quantity of Cows milk, supposing thereby to preserve the second dog alive, saying, milk was blood¹⁷: but no sooner was the milk put into the artery, but the

14 Hooke, Lectures: ‘being themselves stretched after the same manner: and thus made one of the larger Globules stretcht out, to appear by the lesser within it stretched also with it, as if it consisted of long threads’. [Sw.]

+ Experiments in blood-transfusion by Regn. de Graaf.

15 Regn. de Graaf. [Sw.]

16 Blood-transfusion excited a good deal of interest in L's day. It originated in the method (then already existing) of injecting antiseptic, colouring or coagulating matter into the anatomical preparations. Afterwards medicine was applied intravenously, not invariably with good results. Francesco Folli first practised blood-transfusion on dogs in 1654, and in 1666 Joh. Daniel Major, professor at Kiel, first applied it to human beings. In Paris, however, there were so many failures that in 1675 the operation was prohibited. De Graaf made use both of blood-transfusion and of intravenous application of medicine. [v.A.]

17 It was a popular belief that milk is nothing but a special form of blood. We read more than once in Lives of Saints that milk flows from the wounds of martyrs. See also F. Deleboe Sylvius, Opera medica (1679), Praxeos medicae idea nova, Lib. III, C. III, XXVII, p. 565: ‘Quapropter, quoniam pro Lactis materia nec Ratione urgente nec Experientia manifesta Chylum admittendum censemus, cum plerisque Sanguinem etiam nunc habemus’. [M.]

[p. 312]

melck, niet inde arterie vande Hont gebragt, off den Hont die storff. En nademael meest doorgaens het seggen is, dat melck,⁺ bloet is. Soo sal ick de delen vande melck, voor soo veel als die bij mij, tot noch toe is geobserveert, verhalen. Ick heb voor desen geseijt,²⁹ dat de melck bestaet uijt globuli, drivende door een dunne, clare waterachtige materie, die wij weij noemen, maer gelijck de eerste globuli bloet,³⁰ alle bestaen, uijt een ende deselvige groote, soo is het contrarie met de melck, want die globuli bestaen, uijt verscheijde grootheden, en soo veel grootheden, als wij ons connen inbeelden³¹ datter sijn, tusschen het kleijnste santge, en een steentge soo groot als een geerst greijntge, uijt soo veelderhande grootheden, bestaen de globuli melck, die alle seer helder sijn, als off het cristal was, uijtgesondert, dat door deselvige dreven, eenige irreguliere deeltgens, dogh meest hellende na de⁺ ronde kant, dese hadden een vetachtig wesen, en imagineerde mij, dat deselve, de booter was. Der selver irregulierh^t van dese globuli, beelde ick mij in, dat alleen hier in bestont, namentl. dat soo ras, als de geimagineerde globuli booter kout wierden, een stijver lichaem quamen aen te nemen, en wat aenstootingen, off aenraackingen, deselvige in het kout werden kregen, dat deselvige die behielden, en daerom irregulier waren.

De verhaelde bijsondere³² verschillende grootheden inde melck siende, heb ick mij ingebeelt, dat dus veroorsaect wierden. Ick stelde bij mij dan vast, datter melck-vaten³³ waren, die geen andere deelen in haer beslooten hadden, dan de materie, waer uijt gemaeckt wierden, de menichte van globuli, en dat deselve materie, soo langh die inde vaaten beslooten was, uijt een materie bestont, die seer effen¹³, en glad was, sonder datmen daer inne, eenige delen soude connen bekennen, en dat deselve vaaten, haer quamen te loosen, off te storten, in vaaten, die in haer hadden, een geheele andere materie, strijdende, ofte gansch niet over een comende, met de eerst geseijde materie, dat ick stel de Weij te sijn inde melck, waer door dan comt te geschieden, dat de eerst geseijde, substantiele materie, als comt te schiften, en alsoo veelderhande grootheden, van globuli maeckt, Als bij exempel, men beelt sich

+ Onderzoek van melk.

29 Zie de brieven van 5 en 7 April 1674.

30 Dus: de erythrocyten. [H.]

31 Inbeelden - voorstellen.

+ afb. 33.

32 Bijsondere - zeer (bijwoord van graad). Voor den ‘e’-uitgang vgl. het hedendaagsche ‘heele mooie bloemen’, waar ‘heele’ eveneens den vorm heeft van een bijvoeglijk naamwoord, maar de functie van een bijwoord, en de bij L. veelvuldig voorkomende uitdrukkingen als ‘uijtsteeckende kleijne diertgens’, ‘uijtnemende kleijn’, enz. [M.]

33 Melck-vaten - Hier: melkgangen. [H.]

13 Effen - homogeen.

[p. 313]

dog died. And whereas 'tis commonly said that milk is Blood,⁺ therefore I shall relate of what parts the Milk consists, so far as I have hitherto discovered. I have said heretofore¹⁸ that the Milk doth consist of Globules swimming in a thin clear watery matter which we call Whey: but as the great Globuli of Blood¹⁹ are all of the same bigness, so in the Milk they are quite differing, being of as many sizes and magnitudes as we can imagine, between the smallest sand, and [a pebble the size of] a barley cornaant. ; all of them being as clear as Crystal; save only that through and between the same [float]²⁰ some irregular particles for the most part⁺ rounded: these had a fatty substance, which I imagined to be the [butter]²¹: [I imagine that the irregularities of these globules only consisted in this: as soon as what I imagined to be butter globules became cold, they also became harder and thus retained any impression made by their being touched or bumped, the result being their irregular shape]²².

Viewing the aforesaid differences [in size] of the Milk Globules, I supposed that [there are]²³ Milk vessels [that] have no other parts included but the matter out of which they are all made [(that is to say) the numerous globules]; and that the same matter, so long as included in the vessels, consisted of one [even, smooth]²⁴ matter, so that one could not distinguish parts; and that the same vessels discharging this uniform matter into other vessels, containing a substance of a quite differing nature [antagonistic to or at least not agreeing with the first mentioned matter], which I suppose to be the Whey, [whereby it] comes to be separated into these Globules of so differing magnitudes. This may be represented by having two

+ Milk.

18 See the letters of April 5th and 7th 1674.

19 The erythocytes. [H.]

20 Hooke, Lectures: ‘drive’. [Sw.]

+ ill. 33

21 Hooke, Lectures: ‘latter’. [Sw.]

22 Hooke, Lectures: ‘their irregularity I imagined came from the impression of the encompassing Globules made on them, in which posture they grew cold’. [Sw.]

23 Hooke, Lectures: ‘the’. [Sw.]

24 Hooke, Lectures: ‘uniform’. [Sw.]

[p. 314]

in te hebben, speecksel, off Vet, die ick vergelijck bij de Weij, inde eene vaaten, ende de andere vaaten, die in haer hebben, de materie die de globuli maecken, vergelijck ick bij quicksilver, dit quicksilver, vermengende met speecksel, off Vet, sal separeren³⁴, in menichvuldige, in grootheijt verschillende globuli. off anders, wij hebben seeckere soorten van gommen, in Spieritus van Wijn, te smelten geleijt, welcke Spieritus van wijn, en gom, met den anderen¹² soo effen sijn vereenigt, dat daer geen deelen in te bekennen sijn,³⁵ die ick vergelijck, bij de dicke substantiele materie, inde bijsondere vaaten gemaeckt, ende datmen dan vande selve gemengde Spieritus, eenige droppelen neemt, en giet die in een weijnich regenwater, welck water ick vergelijck, bij de Weij, inde bijsondere melck vaaten, dit soo sijnde, soo sal aenstonts, comen te geschieden, dat de gom, een ongelooffl. menichte, van seer heldere globuli sal aen nemen, en alsoo de vermengde, verhaelde materien, soo wit maecken, als off het melck selver was.³⁶ En dus stel ick³⁷, dat het met de melck inde aderen toegaet³⁸

⁺Men heeft mij oock te meermalen te gemoet gevoert, dat het vlees, uijt geen andere deelen en bestont, dan uijt geronnen bloet,³⁹ doch wat devoiren ick heb aen gewent, soo heb ick de eerste bloetdelen, inde vlees striemen niet connen sien, maer sodanige deeltgens, die inde eerste globuli bloet beslooten leggen.⁴⁰

⁺Voorleden soomer eenige weecken sieckelijck gaende, wierde ick veel Fluijmen quijt, die groen, seer taeij, en suijer inde keel op quamen, en tot noch toe continueren, dogh op verre na soo veel niet, als voor desen, en eenige vande gene die ick smergens

34 Separeren - uit elkaar vallen.

12 Met den anderen - met elkaar.

35 Wat L. hier beschrijft, is niets anders dan het maken van een gom-emulsie. [H.]

36 De witte kleur van dergelijke emulsies berust, evenals die van de melk, op lichtterugkaatsing aan het oppervlak van de geëmulsionneerde deeltjes. [H.]

37 Stel ick - neem ik aan, meen ik.

38 De hier gegeven beschouwing is, wat het ontstaan van de melk betreft, volkomen met de feiten in strijd. Het aardige is echter, dat daaruit duidelijk L.'s intuïtief inzicht in het wezen van een emulsie blijkt. Het verband, waarin deze passage staat tot de beschrijving van het bloed, doet anderzijds duidelijk zien, dat L. de bloedlichaampjes nog geheel als doode stofdeelen beschouwt. [H.]

+ ‘Globulen’ in vleesch.

39 Deze opvatting is, althans bij de geleerden uit dien tijd, onbekend. Waarschijnlijk spreekt L. hier over een volksgeloof. [v.A.]

40 Deze concessie van L. aan de vermelde populaire opvatting, berust dus op gelijkstelling van de kleinste ‘globulen’ die hij in de spiervezels zag, (vgl. den brief van 1 Juni 1674) met de ‘globulen’ in de erythrocyten. [H.]

+ Sputum.

[p. 315]

vessels filled, the one with [saliva or] Fat, representing Whey; the other with Quicksilver, resembling the uniform matter of the Milk: these blended together, the Quicksilver will be separated into small Globules of differing magnitudes²⁵.

Or further, it may be explained by a dissolution of some gums in Spirit of Wine, [which spirit of wine and gum are so equally mixed that the separate parts cannot be recognized²⁶ and that I compare them with the thick matter in the special vessels;] a drop of which being put into rain water (which I compare to Whey) the Gum becomes separated immediately into an incredible number of small clear Globules, which makes it appear also as white as Milk it self: and thence I suppose that the whiteness of Milk hath the same cause²⁷.

⁺I have been often minded by some, that flesh was nothing else but clodded blood²⁸; yet for all my endeavours I was never able to find the first particles of blood in the fibres of the flesh, but only such as are contained in the first Globules²⁹.

⁺The last Summer being sickly for some weeks, I voided much Flegm, which was green, tough, and acid in the throat, which yet continues; but nothing near so much as before: and some of it which I voided in the morning was of so heavy a matter, that it

25 Hooke adds in his Lectures: ‘and kept distinct by the fat’. [Sw.]

26 L. here describes the preparation of a gum-emulsion. [H.]

27 As in the case of milk, the white colour of such emulsions is owing to the reflexion of light on the surface of the emulsionized particles.
What strikes us in this speculation is L's intuitive insight into the real character of an emulsion, although his views concerning the formation of milk are of course at variance with the facts. On the other hand the connexion of this passage with his description of blood shows that L. still considered the red blood-corpuscles as dead matter. [H.]

+ Globules in flesh.

28 This view was not held by scholars of the period. In all probability it is a piece of popular belief. [v.A.]

29 L's concession to this popular belief is based on an identification of the smallest globules observed by him in muscular tissue (cf. letter of June 1st 1674) with the globules in red blood-corpuscles. [H.]

+ Sputum.

[p. 316]

loosde, waren soo stoffswaer⁴¹, dat deselve int water soncken; de redenen van haer stoff-swaerheijt ondervond ick te bestaen, uijt oorsaeck, dat deselve niet vermengt waren, met lugt belletgens, die meest doorgaens inde Fluijmen vermengt sijn, bij dit voorval heb ick mijn Fluijmen, verscheijde malen geobserveert, en deselvige bevonden te bestaen, uijt een taeije slijmige vochtigheijt, vermengt met veel globuli,⁴² en hoe deselve Fluijmen, taeijer en dicker waren, hoe de globuli in grooter menichte waren, De globuli maeckten oock de groene couluer inde Fluijmen,⁴³ deselve globuli waren van een ende deselve groote, als de eerste globuli bloet, ende inder daet het bloet selffs, en alleen nu maer een andere couluer vertoonde,⁴⁴ want gelijck ick hier vooren geseijt heb, dat ijder globulus bloet, in haer beslooten hadden 6. distincte kleijne globuli, soo konde ick het selvige getal, noch netter⁴⁵ bekennen, inde globuli fluijmen,⁴⁶ dan inde globuli bloet, uijt oorsaeck, om dat de blaesjens, die de eerste globuli fluijmen maeckte, saghter en brooser waren, dan die geene van het bloet, de oorsaeck hier van jmagineerde ick mij, was, om dat de blaesjens vande globuli fluijmen, al eenige bedervinge hadde aen genomen,⁴⁷ vorders lagen inde taeije lijmachtige materie vande Fluijmen, mede vermengt, veel seer dunne vliesjens, en gelijck ick voor desen geseijt heb,⁴⁸ hoe dat onse opperste ongevoelige Huijtge, continuel. van boven afschilfert, en van onderen weder aengroeijt, insgelijcx imagineer ick mij, dat het met de binnenste Huijtgens, van Slock-

41 Stoffswaer - zwaar. Bij het lezen van dezen zin legge men den nadruk op ‘soo’. Stoff-swaerheijt - zwaarte. [M.]

42 De ‘globuli’ zijn waarschijnlijk ten deele witte bloedlichaampjes, die talrijk in sputum voorkomen. [H.]

43 In de literatuur wordt aangegeven, dat de groene kleur van het sputum vooral afhankelijk zou zijn van de kleurstoffen, welke door den Bacillus pyocyaneus Gessard worden afgescheiden. Deze bacil schijnt dikwijls in sputum voor te komen. [Sn.]

44 Het schijnt de bedoeling van dezen tusschenzin te zijn, dat L. de globulen uit de fluimen gelijkstelt aan die uit het bloed en dus (zie ook de volgende alinea) leucocyten met erythrocyten vereenzelvigt. Alleen de kleur van beide zou verschillend zijn. [H.]
Den zin ‘ende inder daet het bloet selffs, en alleen...’ kan men dan vertalen door: ‘en (waren) werkelijk het bloed zelf, dat alleen...’. [M.]

45 Netter - duidelijker.

46 Hier zijn de ‘globuli’ in de ‘globuli fluijmen’ stellig kernen en korreling in de leucocyten. [H.]

47 De witte bloedlichaampjes in etter en sputum zijn weinig bestendig en ten deele in verval. [H.]

48 Zie den brief van 1 Juni 1674.

[p. 317]

sunk in the water: the ponderosity of it I found to proceed from its not being filled with airy bubbles, which most Flegms are mixed with. [On this account]³⁰ I observed my Flegm very often, and found it to consist of tough slimy moisture, mixt with many Globules³¹; and the tougher [and thicker] the Flegm was, the greater was the quantity of Globules; and from them also proceeded the green colour of it³². All these Globules were of one and the same bigness with the first Globules of the blood; and [were indeed the very blood], but only of a different colour³³: for as I observed the greater blood Globules to consist of six lesser, so here I could see them more plain; [because the vesicles forming the first flegm globules³⁴ were]³⁵ more slender and tender than [those] in the blood: the reason whereof I suppose to be that the vesicules of the Flegm Globules had already received some kind of corruption³⁶: besides, there was mixt with the tough part of the Flegm great quantity of very thin cuticles: and in the same manner as I have heretofore explained³⁷ how our [outermost, insensitive] cuticle is supplied underneath, as the upper part is rubbed off³⁸, so I suppose the inner cuticles of the gullet aspera

30 Hooke, Lectures: ‘By this means’. [Sw.]

31 Probably the globules partially are white blood-corpuscles, which are numerous in sputum. [H.]

32 According to the literature on the subject the green colour of sputum especially depends on the colouring matter produced by Bacillus pyocyaneus Gessard, which seems to occur frequently in sputum. [Sn.]

33 Hooke, Lectures: ‘and indeed the blood is of the same make, but....’ [Sw.]
The meaning of this parenthetic clause seems to be that L. identifies the ‘globules’ in the phlegms with those of the blood. Thus, apart from their difference in colour, red and white blood-corpuscles would be identical, [H.]

34 In this case the ‘globules’ in the ‘flegm globules’ are undoubtedly nuclei and granules in the leucocytes. [H.]

35 Hooke, Lectures: ‘only they seemed’. [Sw.]

36 The white blood-corpuscles in pus and sputum are not at all constant and often in a state of decomposition. [H.]

37 See letter of June 1st 1674.

38 Hooke, Lectures, adds: ‘in scurf’. [Sw.]

[p. 318]

darm, Gorgel⁴⁹, Longe pijpen⁵⁰, ende etc. toegaet, ende dat dit de schilfertgens sijn, als boven verhaelt.⁵¹ Als mede dreven door deselve eenige weijnige deeltgens, die ick omme haer kleijnheijt, geen figuer konde geven, dogh ick sagh deselve eer voor vierkant dan ront aen.⁵²

⁺Ick heb inde na somer vloij-wormen opgeslooten, om datse⁵³ haer omspinnen souden, en eenige van dese spinsels, heb ick sedert weijnige dagen, ontstucken gebrooken, als wanneer uijt ijder vande selve, een vloij quam springen, Dogh deselve omme de koude waren seer traegh, en vielen veeltijts op sij, dit siende stelde ick vast, dat de Vloijen die int na jaer niet uijt comen, een gantsche winter, in haer gespin blijven leggen, en wanneer maer warmte vernemen, alsdan uijt het gespin dat sij gemaeckt hebben, (doen sij nogh wormen waren) comen.⁵⁴

⁺Twas mij oock aengenaem te verstaen, dat UE^le ende de geheele vermaerde Coninckl. Societeit, hadden gesien, in soo een kleijne quantiteit water naulijcx een stoff groote, soo een over⁵⁵ menichte dierkens, Als oock mede was het mij aengenaem te verstaen, dat de dingen, die UE^le mochten voorcomen, mij sullen toe gesonden werden, die ick met verlangen sal te gemoet sien.

⁺Ick kan mede niet naerlaten te adverteren⁵⁶, dat ick de kleijnste soort van dierkens, die ick voor desen geen figuer heb connen geven,⁵⁷ nu seer naeckt en klaer haer gedaente kan bekennen, en om het vermaeck, dat ick voor mijn selven schep, inde menichvuldige aengename maecksels, met hare bewegingen, die soo nu en dan int water comen, soo heb ick den 4^e deser lopende maent, als wanneer het hart vroor 1/3 gestoote⁵⁸ peper, en 2/3 hoogh regenwater, in een schoon glaesje gedaen, ende dat den eersten nacht in mijn slaepcamer geset, des anderen daeghs het weer versagt

49 Gorgel - strottenhoofd.

50 Longe pijpen - bronchi.

51 De vliesjes, die L. in het sputum ziet, zijn slijmbestanddeelen. De gelijkstelling met de hoornlaag van de huid is natuurlijk geheel misplaatst. [H.]

52 Het zou wel vreemd zijn, indien L. de in fluimen gewoonlijk talrijk voorkomende bacteriën niet had waargenomen. Waarschijnlijk duidt hij die aan met de ‘deeltgens eer vierkant dan ront’. [H.]

+ Ontwikkeling vlooienlarven.

53 Om datse - opdat ze. Zie ook den brief van 5 October 1677.

54 In het algemeen wordt de ontwikkeling der insecten sterk beïnvloed door de temperatuur. [S.]

+ Over infusoriën.

55 Vermoedelijk is hier ‘groote’ uitgevallen, [M.]

+ Peperwater.

56 Adverteren - berichten.

57 Zie den brief van 9 Oct. 1676.

58 Gestoote - fijn gestampte.

[p. 319]

arteria³⁹, [bronchi, etc.]⁴⁰ are taken off by the Flegm⁴¹. There [floated]⁴² also, through the Flegm some other particles, which from their smallness I could not assign them a figure, but I conceived them rather [square]⁴³ than round⁴⁴.

⁺[In autumn I enclosed some flea grubs that they might spin cocoons]⁴⁵ and within these few days I broke some of these Webs, when from each of them [jumped a flea]⁴⁶, which from the cold were very weak, and were unable to stand; by which I conceive that those which came not out in the latter part of the year, remain the whole Winter in their Webs, till the warmth makes them come out [of the cocoons⁴⁷ which they span when they were still grubs].

⁺I was pleased to understand that your self and the Society had seen in so small a quantity of water as [a particle of dust]^47a, so great a number of Creatures; as also, that I shall be partaker of what you shall observe, which I shall with longing desire expect.

⁺I cannot but mention that that small sort of Creatures which I heretofore could give no description of⁴⁸, I now see their figure. And for the pleasure I take in the various pleasing shapes, with their motions, which do now and then appear in the water, I have the fourth of this month, when it froze hard, [filled a small clean glass with pounded pepper to a third of its height, adding two third of rain-water]⁴⁹, which I set the first night in my Bed-chamber; the next day, the weather being milder, I set it in my [closet]⁵⁰, and

39 An old term for the trachea, because of the inequalities or roughness of its surface, caused by the cartilaginous rings entering into its formation. [Sw.]

40 Hooke, Lectures: ‘and other vessels’. [Sw.]

41 The films L. sees in the sputum consist of mucous substance and are of course entirely different from the stratum corneum of the skin. [H.]

42 Hooke, Lectures: ‘drove’. [Sw.]

43 Hooke, Lectures: ‘cubical’. [Sw.]

44 It would be surprising if L. had not observed the bacteria which are so numerous in sputum. In all probability he indicates them by what he describes as ‘particles rather square than round’. [H.]

+ Larvae of fleas; their development.

45 Hooke, Lectures: ‘I did last Summer shut up some Caterpillers to spin Webs’. [Sw.]

46 Hooke, Lectures: ‘came out a flie’. [Sw.]

47 In general the development of insects is largely influenced by temperature. [S.]

+ Infusoria.

47a Hooke, Lectures: ‘a sand’. [Sw.]

+ Pepperwater.

48 See letter of October 9th 1676.

49 Hooke, Lectures: ‘taken a third part of beaten pepper, and 2/3 of high rain water in a clean glass’. [Sw.]

50 Hooke, Lectures: ‘Counting-house’. [Sw.]

[p. 320]

sijnde op mijn comptoir geset, en binnen 3. mael 24 uren, ontdeckten, ick soo een groot getal, en soo onbegrijpel. kleijne dierkens, dat het in een Mensch sijn gedachten, niet en is te brengen,⁵⁹ en na mijn oordeel, waren de meeste soort, veel meer dan 1000. mael dunder, dan een Hair van ons Hooft, en drie à. 4. mael soo langh als dick, deselve maeckten met haer achterste deel van haer lichaem, veeltijts soo een snelle voortgangh als off wij een snoeck door het water sagen schieten, dogh ijder schoot⁶⁰ bestont in lengte meest doorgaens omtrent, een halve hair breet,⁶¹ de andere soorten, daer van eenige nogh kleijnder waren, sal ick haer gedaente,⁶² om dat het al te langh schrijff-werck soude sijn, staecken⁶³. Alleen moet ick seggen, dat ick veeltijts in peperig water, dat wat langh gestaen heeft, onder de extraordinaire⁺ kleijne dierkens, Aelkens heb gesien,⁶⁴ die haer maecksel, en bewegingh, soo volcomen hadden, als de groote Alen, dese waren na mijn oogh, wel duijsent mael dunder als een hair van ons hooft, en bij aldien hondert van dese aeltgens, in lengte, achter den anderen in langte lagen gestreckt, de langte niet en souden bereijcken van een volwassen Aelken, die inden asijn sijn.

Off UE^de dese verhaelde soorten van kleijne dierkens mede door UE^d[es] microscope sijn ontdeckt sal ick tsijnder tijt gaerne verstaen.

59 Dat het in een Mensch sijn gedachten, niet en is te brengen - dat men zich daar geen voorstelling van kan maken. [M.]

60 Schoot - het rechte stuk, dat het dier bij het door het water schieten ineens aflegt. (Nl. Wdb. XIV. 542.) [M.]

61 Dus plm. 30 µ. Zie aant. 8 bij den brief van 28 April 1673. [H.]

62 De bedoeling van dezen zin is wel: De beschrijving van de gedaante der andere soorten... [M.]

63 Staecken - overslaan.

+ Spirilla.

64 Dit zijn ongetwijfeld Spirilla geweest. Zie C. Dobell. Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’. (1932) blz. 179, noot 2. [K.]

[p. 321]

in three times 24 hours discovered so great a number, and so unexpressible small Creatures, that 'tis hard to be conceived; and according to my judgment, the most of them were much less than a thousandth part of the thickness of the hair of ones head, and three or four times as long as thick; the which made, with the hinder part of their body, ofttimes so swift a progress, as when we observe a Pike shooting through the water, and every shoot was in length most times about half a hairs breath⁵¹; [the figures of the other sorts of creatures, whereof some were even less, I shall pass over, else 'twould take all too long a-writing]⁵²; only I shall say, that ofttimes in pepper-water which hath stood somewhat long, among the very small Creatures, I have seen a sort of small⁺ Eels⁵³ which had their shapes and motions as perfect as great ones: these were to my appearance a thousand times thinner than the hair of ones head, and that if 100 of these small Eels were laid in length one behind another, the whole length would not extend to the length of the [adult] Eel in vinegar: Whether you have also observed these small Creatures with your Microscope, I shall be glad to understand.

51 Consequently about 30 µ. Cf. note 8 to the letter of April 28th 1673. [H.]

52 Hooke, Lectures: ‘the other sorts or kind of which were yet smaller, whose shape for brevity I omit’. [Sw.]

+ Spirilla.

53 No doubt these were Spirilla. See C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’ (1932), p. 179, note 2. [K.]

[p. 322]

Mijn Heer, het sal mij oock aengenaem sijn te verstaen, off mijn missive van dato den 2^e Xmb.^r3 als hier vooren vermelt, te recht is gecomen, en hoe die observatien, de seer geleerde Heeren bevallen, ende daer beneffens, den ontfang van desen, afbreeckende (omme niet al te veel over hoop te halen) blijve na presentatie van mijn geringen dienst

Mijn Heer.

UE^dele ten Hooghst verplichten Dienaer.

Antonj Leeuwenhoeck

To M^r. Robert Hooke
Secretarij of the Roijall
Societij at Gresham-Colledge
In London.

M^R. Leeuwenhouks
Letter to Rtt.
Jan: 14. 1677/8. Sn.⁶⁵

3 Nieuwe stijl - nieuwe tijdrekening. Zie verder aant. 1 bij den brief van 20 December 1675. De hier genoemde brief van 2 December zal waarschijnlijk dezelfde zijn, als degeen, dien L. in zijn Missive van 18 Maart 1678 op 3 December dateert (zie aldaar blz. 334). Het manuscript is verloren gegaan en een publicatie van den brief is niet bekend. [M.]

65 De vermoedelijk door Hooke op den brief geschreven woorden ‘Mr. Leeuwenhouks Letter to Rtt.’ zijn niet geheel duidelijk. Misschien beteekenen de letters Rtt., dat men op L.'s verzoek (zie den brief van 22 Jan. 1676) het antwoord, tezamen met eenige boeken, naar Rotterdam heeft gezonden. De letters ‘Sn.’ zijn, gelijk de Secretaris der Royal Society zoo vriendelijk was mede te deelen, een afkorting van ‘Stylo novo’, dus weer een aanduiding voor de nieuwe tijdrekening. [M.]

[p. 323]

I would willingly also be informed whether my Letter of the second of December mention'd above be come to your hands, and how those Observations do please the Gentlemen of your Society; and also to understand the receipt of this. [Breaking off (for fear of bringing up too many things) I remain, offering my slight service, Sir,

Your very obliged Servant

Antoni Leeuwenhoeck.]

[To Mr. Robert Hooke,
Secretary of the Royal
Society at Gresham College.
In London.]

[M^R. Leeuwenhouks
Letter to Rtt.
Jan: 14. 1677/8. Sn.]⁵⁴

54 In all probability Hooke put on the letter ‘Mr. Leeuwenhouks Letter to Rtt.’ etc. (which words are in a different hand), which may mean that, in accordance with L's request (letter of Jan. 22nd 1676) the answer and some books were forwarded to Rotterdam. The Secretary of the Royal Society kindly informed me that ‘Sn.’ stands for ‘Stylus novus’, one way of indicating the new style of dating. [M.]

+ afb. 32.

+ ill. 32.