Alle de brieven. Deel 1: 1673-1676

[p. 328]

Brief No. 19 [13].
20 December 1675.

Gericht aan: H. Oldenburg, Secretaris der Royal Society.

Manuscript: Onderteekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society. MS. 1844. L 1. 16. Twee foliobladzijden en één kwartobladzijde.

Gepubliceerd in:

Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Vol. IX. Amsterdam, 1930. Blz. 76-81. (Oorspronkelijke Hollandsche tekst met moderne Engelsche vertaling van A. Querido.)

Korte inhoud:

Mededeeling over ontdekte fout bij het onderzoek van ingedampte plantenaftreksels. Over levende wezens in water; over den azijn; over de techniek van het zenuwonderzoek; over ‘globulen’; voorloopige mededeeling over een door Leeuwenhoeck uitgevonden areometer.

[p. 329]

Letter No. 19 [13].
December 20th 1675.

Addressed to: H. Oldenburg, Secretary of the Royal Society.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1844. L 1. 16. Two folio pages and one quarto page.

Published in:

Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Vol. IX. Amsterdam, 1930; pp. 76-81. (Original Dutch text with a translation into modern English by A. Querido.)

Summary:

A communication concerning a mistake in an examination of evaporated infusions of plants in water. Live creatures in water; vinegar; the method of examining nerves; ‘globules’. A preliminary notice about an areometer invented by Leeuwenhoeck.

[p. 330]

[d'H^r] H. Oldenb^r.

Delff in Hollant den 20^e Xmb^r. 1675.

Mijn Heer.

UE^dts aengenamen vanden 12^e Augustij is mij wel geworden, waer in gesien dat uE^dt mijn missive vanden 14^e. Augustij wel hadt ontfangen,¹ Ick heb met verlangen een tweede missive van UE^dt te gemoet gesien, waer in ick gaerne soude verstaen hebben, hoe de Heeren curiuese Lieffhebberen mijne stellingen (die uE. aparent al sal gecommuniceert hebben) bevallen, want ick imagineer mij, dat ick tegenspreeckers sal hebben, tewijl² de speculatien³, inde selve mijne missive vervat eenige vreemt sullen voor comen, mij sal sonderlinge dienst geschieden,⁴ soo mij de tegenwerpingen mochten toe comen.

⁺Ick kan niet naerlaten UE^dt te adverteren⁵ dat ick een groote misslach heb begaen, te weten, dat alvooren ick de souten van planten in mijn missive vanden 11^e Febr. vermelt geobserveert heb, niet doorgaens⁶ eerst het water heb geobserveert, ende dat omme de menichvuldige deeltgens en figueren die ick gesien heb dat int water drijven, als het wat stil gestaen heeft, en oock haer⁺ vertoonen als het water eenichsints is wegh gewasemt. Jck heb inde voorledene somer, veel observatien ontrent verscheijde wateren gedaen, en in meest alle menichvuldige seer kleijne bijsondere diertgens ontdeckt, waer van eenige ongeloofflijck kleijn waren, en dat buijten de diertgens die andere int water ontdeckt hebben, en die met den naem van watervloo off water luijs genoemt werden;⁷

1 Wijl toentertijd in Engeland de Oude tijdrekening of ‘Oude Stijl’ nog in zwang was, volgens welke een nieuw jaar op 25 Maart aanving, kon het gebeuren dat L. schrijft, dat hij Oldenburgs brief van den 12en Aug. heeft ontvangen, waarin de goede aankomst van L.'s epistel van den 14en Aug. gemeld wordt. De ‘Nieuwe of Gregoriaansche Stijl’ is in Engeland eerst in 1752 ingevoerd. [v.L.]

2 Tewijl - dewijl, aangezien.

3 Speculatien - gedachten.

4 Mij sal sonderlinge dienst geschieden - mij zal een groote dienst bewezen worden.

+ Over een fout begaan bij het onderzoek van ingedampte planten-extracten.

5 Adverteren - berichten, meedeelen.

6 Doorgaens - steeds.

+ Mededeeling van het vinden van zeer kleine diertjes in water.

7 Swammerdam noemde de waterluis van Goedaerdt een ‘getakte watervloij’. (Daphnia spec.) Zie: Biblia Naturae I (1737), blz. 59. Tab. XXXI en Historia generalis (1665aant. ). Plaat VI. [S.]

[p. 331]

[Mr. Oldenburg.

Delft in Holland, December 20th, 1675.

Dear Sir,

I received your honoured letter of August 12th in good order, from which I learned that you have received my letter of August 14th¹. I looked forward to another letter in order to learn the opinion of the Gentlemen Amateurs (to whom you will have communicated my writings by now) on my theses, for I expect to be contradicted, since the speculations set forth in my letter, will appear strange to some people. I will be greatly obliged if these objections are communicated to me.

⁺I cannot omit telling you that I have made a serious mistake, viz. that I did not always examine the water before observing the salts of herbs described in my letter of Febr. 11th, since the water contains a multitude of particles and figures that float therein, when it has been left for some time, and also when the water has evaporated somewhat. Last summer I carried out many⁺ observations on various waters and discovered in most of them a great many small animals that are incredibly minute and different from the animals seen by others in water and are called water-fleas or water-lice².

1 The Old Style still being in use in England at the time and the New Year consequently beginning on the 25th of March, it was possible that L. wrote that he received Oldenburg's letter of Aug. the 12th in which the receipt of L's letter of the 14th of August is acknowledged. The New or Gregorian Style was not introduced in England till 1752. [v.L.]

+ An error in the examination of evaporated vegetable infusions.

+ The discovery of little animals.

2 Swammerdam called Goedaerdt's water-louse a ‘branched water-flea’ (Daphnia spec.). See Biblia Naturae, I (1737); p. 59. Tab. XXXI and Historia generalis (1665aant. ). Tab. VI. [S.]

[p. 332]

⁺Jnde selve missive heb ick geschreven vande delen inde asijn, welcke asijn ick voor France wijn-asijn gecocht hadde, maer alsoo ick nu wed^r de wijn asijn, die ick voor mijn menagie in mijn huijs gebruijck geobserveert heb, daer in heb ick bevonden beneffens de pijpjens verscheijde figuertgens,⁸ die ick insgelijcx inde wijn heb waer genomen, dit nu siende jmagineerde ick mij, dat de eerst geseijde asijn, geen oprechte⁹ France wijn asijn en is geweest, maer dat deselvige toe gemaeckte¹⁰ asijn was, alsoo op die tijt veel toe gemaecte asijn vercocht wiert,¹¹ uijt oirsaeck dat de france wijn asijn beneffens andere france waren alsdoen verboden was in te comen.¹²

+ Azijn.

8 Uit den brief van 11 Februari 1675 moet men besluiten, dat L. de ‘pijpjens’ en ‘figuertgens’ eerst waarnam, nadat hij de azijn had laten verdampen. [K.]

9 Oprechte - goede, echte. Vgl. Oprechte Haarlemmer Olie. [M.]

10 Toe gemaeckte - vervalschte, nagemaakte (lett. (hier) bereide.) [M.]

11 In 1564 werd te Haarlem de eerste Nederlandsche azijnfabriek ‘De Boog’ opgericht, welke tot ongeveer 1750 geen concurrent had en waar de azijn vervaardigd werd uit bier (na 1650 ook van rozijnen, die uit de Levant geïmporteerd werden). Het verschil tusschen Franschen wijnazijn en Hollandschen rozijnazijn is zoo miniem, dat ook L. dit niet kon opmerken. Zelfs de tint was gelijk, doordat men ten einde een donkere kleur (roodachtig) te verkrijgen, den rozijnazijn vaak uit krenten vervaardigde. Fransche wijnazijn werd en wordt nog gemaakt van verzuurden wijn. De Fransche boeren en andere plattelandsbewoners maken ook thans nog hun azijn zelf. Ze gebruiken hiertoe een steenen pot, die 's winters achter de kachel staat, en 's zomers op een niet te koele plaats. Hierin worden restjes wijn gedaan, die verzuren. De azijnmoer, meestal een gelei-achtige massa, waarin bacterium xylinum Brown. overheerscht, zet de alcohol om in azijnzuur. Fabriekmatig werd omstreeks 1675 de Fransche wijnazijn op dezelfde manier gemaakt in kuipen, die in door kachels verwarmde localen stonden. De Hollandsche azijn vervaardigde men door rozijnen in water te laten gisten tot wijn. Daarna bracht men er azijnmoer bij en liet alles samen in kuipen, verwarmd, staan. Bierazijn werd op dezelfde wijze van bier gemaakt. Ook heden ten dage is scheikundig geen verschil tusschen wijnazijn en rozijnazijn aan te toonen. Dat L. in echten Franschen azijn andere figuurtjes zag dan in Hollandschen, bewijst, dat hij een buitengewone gave had, bacteriën, of bacteriewoekeringen van elkander te onderscheiden. Rozijnazijn werd gewoonlijk ook ‘wijnazijn’ genoemd, zelfs nog in later tijd, toen hij uit moutwijn was vervaardigd. [Sch-th.]

12 In de 17de eeuw werd de wijnazijn in niet onaanzienlijke hoeveelheid uit Frankrijk in ons land ingevoerd. Het verbod, waarop L. doelt, is van 2 November 1671; het verbood den invoer uit Frankrijk van alle Fransche koelewijnen, azijnen, kanefas, papier en kastanjes. (Groot Placcaetboeck. III. (1729) blz. 272.) Het werd op 9 October 1674 ingetrokken. (Groot Placcaetboeck. III. (1729) blz. 290.) [P.]

[p. 333]

⁺In the same letter I wrote about the particles in vinegar that I had bought for French wine-vinegar, but now I observed again the wine-vinegar that is used in my household, and therein I found, besides the tubes, various figures that I also saw in wine³. Seeing this I believed that the vinegar aforesaid was not real French wine-vinegar, but was vinegar from here⁴, since much of this kind of vinegar was sold at that time, because the import of French wine-vinegar and other French wares was forbidden⁵.

+ Vinegar.

3 We must conclude from the letter dated February 11th 1675 that L. did not observe the ‘tubes’ and ‘figures’ till he had allowed the vinegar to evaporate. [K.]

4 In 1564 the first vinegar-manufactory in Holland was opened at Haarlem. It had no competitor till about 1750. Vinegar was there made from beer and after 1650 also from raisins, imported from the Levant. The difference between French wine-vinegar and Dutch raisin-vinegar is so slight that L. could not notice the difference. Even the shade of colour was similar because often, in order to procure a dark (reddish) colour the vinegar was made from currants. French wine-vinegar was, and is still, made from soured wine. French peasants and countryfolk still make their own vinegar. For this purpose they use a stone pot which in winter is placed behind the stove and in summer is put where it is not too cool. In this pot they deposit remnants of wine which sour. The mother of vinegar, mostly a jelly-like substance in which bacterium xylinum Brown. preponderates, converts the alcohol into acetic acid. About 1675 French wine-vinegar came to be fabricated in the same manner in vats placed in heated rooms. Dutch vinegar was made by allowing raisins to ferment to wine in water, after which mother of vinegar was added and the mixture allowed to stand in vats in a heated locality. In a similar manner beer-vinegar is made from beer. Even at the present day it is impossible to prove chemically that there is a difference between wine-vinegar and raisin-vinegar. That L. saw figures in French vinegar different from those in Dutch proves that he possessed an extraordinary gift to distinguish bacteria and parasitic growths of bacteria. Raisin-vinegar was usually called wine-vinegar, even afterwards when vinegar was made from malt-wine. [Sch-th.]

5 In the 17th century wine-vinegar was imported in Holland in considerable quantities from France. The prohibition to which L. refers dates from November 2nd 1671. It prohibited the importation from France, of all clarets, vinegars, canvas, paper and chestnuts and was cancelled Oct. 9th 1674. (Groot Placcaetboeck. III (1729); pp. 272 and 290.) [P.]

[p. 334]

Ick heb in mijn missive vanden 7^e 7mb^r. 1674. geschreven vande nervo van het wijt verspreijde seste paer ontrent de Longe-pijp¹³ van een koebeest afgesneden, jck kan niet naerlaten te adverteren,⁵ dat ick de geseijde nervo, voor mijne observatien een weijnich op een schoon papier hadde te droogen geleijt, omme redenen dat deselvige des te beter aen dunne schibbetgens¹⁴ soude connen gesneden werden.

Ick heb in mijn missive vanden 26 Maert 1675 geschreven vande pori inde ribbetgens van een Eijcken bladt, ick kan niet naerlaten UE^dt mede te adverteren⁵, dat de geseijde bladeren die ick observeerde droogh waren, Ende inde groene bladeren heb ick mijne speculatien¹⁵ vervolght

⁺Ick heb oock verscheijde malen geschreven van lichamen die uijt globule bestaen, verstaet daer bij geen volmaeckte ronde globule, maer laet wij ons inbeelden, een parti blasen van dieren, volcomen ront, gevolt met water, ende dat dese blasen nevens malcanderen op de aerde leggen, deselve blasen sullen in ons oogh volcomen ront sijn, maer dat deel vande blaes dat op de aerde leijt, en sal niet ront sijn, maer het sal sich met dat deel dat de aerde beslaet,¹⁶ platachtich na dat de aerde gestelt is voegen, en bij aldien men een groot getal vande geseijde blasen, in een groot ledich vat, over hoop smeet, off vast packte, soo soude de geseijde ronde blasen, haer voorgaende rondicheijt niet behouden, maer deselvige blasen, souden sich seer naeuw in malcanderen schicken en vougen, sonder eenige ledige plaets tusschen beijden te laten, ende alsoo ijder blaes een bijsondere gedaente aennemen, uijt oorsaeck dat alle de geseijde blasen seer buijgsaem sijn, dese verbeelde blasen leggende gepackt in een ton noem ick globule, als wel naest over een comende met een globule, want de bovenste delen vande lichamen, soo deselve sacht sijn, als vlees etc. sullen sich altijts in rondicheijt hoe kleijn deselve oock sijn moeten opgeven¹⁷, gelijck oock het deel vande bovenste blasen, die in een vat leggen, ront sullen sijn; dit connen wij oock seer klaer waernemen inde kuijt greijnen van Visschen.

13 Het wijt verspreijde seste paer ontrent de Longe-pijp - de nervus vagus bij de luchtpijp. [H.]

5 Adverteren - berichten, meedeelen.

14 Schibbetgens - schijfjes, ‘coupes’.

5 Adverteren - berichten, meedeelen.

15 Speculatien - Hier: onderzoekingen.

+ Over ‘globulen’.

16 Beslaet - bedekt.

17 Sich in rondicheijt opgeven - een welving vertoonen.

[p. 335]

In my letter of September 7th 1674 I wrote about the sixth pair of nerves⁶ that was cut off at the wind-pipe of a cow. I cannot omit telling you that I had laid the said nerve for my observation for a time on clean paper to dry, in order to cut the same into very thin sections more easily.

In my letter of March 26th 1675 I wrote about the pores in the ribs of the leaves of the oak. I cannot omit telling you that the said leaves that served for my observations were dried ones and that I continued my speculations with the green leaves.

⁺Several times I wrote about bodies consisting of globules, but we must not imagine perfectly round globules, but a number of bladders of animals, perfectly round, filled with water, and those bladders lying one next to the other on the earth. These bladders will appear perfectly round to the eye, but the part of the bladder that rests on the earth will not be round; but the part that touches the earth will be flattened in conformity with the earth; and if a large number of these bladders were thrown into an empty barrel or packed tight therein, the round bladders would not maintain their shape, but the said bladders would adapt themselves and press together very closely, no empty spaces remaining between them. Therefore every one of them would have a different shape, being all the said bladders very flexible. These bladders, which I imagine lying in a barrel, I call globules, for they resemble globules very closely, for the upper part of bodies, if these be soft, will always maintain their round shape however small they may be, likewise as the bladders that are uppermost in the barrel will be round. This is also very clearly visible in the grains of the roes of fishes.

6 The nervus vagus. [H.]

+ ‘Globules’.

[p. 336]

Dit is dan dat ick UE^dt tot narichtinge¹⁸ van mijn voorgaende missiven hebbe goet gedacht toe te laten comen, in considerat[ie] offmen mijne observatien trachte na te spueren.

⁺Ick heb inde voorledene na Somer geinventeert glaesjens omme de stoff swaerheden,¹⁹ tusschen alle wateren te connen na spueren, en ontdecken, en heb onder andere glasen die met ⅛ aes²⁰ ofte 1/81920 pond swaerheijt 3. duijm diep int water neersincken, die ick aen verscheijde Heeren lieffhebberen, die mij sijn comen besoecken met groot genoegen heb vertoont, doch ick hadt niet min vermaeck wanneer ick ontrent een maent geleden hadt becomen⁺ de transactie N^o. 115. alwaer ick uijt de figueren in het selvige sach dat de Heer Boile diergelijcke glasen geinventeert had, en dat deselvige Heer sijn gedachten, veel hooger hadden gestreckt dan de mijnen,²¹ namentl. dat deselve niet alleen bequaem waren omme het verschil van stoffswaerheijt tusschen de vochtige materien te ontdecken Maer datmen door deselvige het assaij²² vande miniralien soude gevonden werden, dat ick beken, dat een seer groote nutte saeck is, dit laeste heb ick (alsoo tot mijn leetwesen het Engelsch niet en versta, en in dese stadt niemant en kan, die de bequaemheijt heeft, omme mij het in duijtsch²³ over te setten,) alleen uijt de figueren gesien. Ick verlangh onder tusschen occasie te hebben, wat de Heer Boile daer over geS^r.²⁴

18 Narichtinge - nadere verklaring.

+ Uitvinding van glaasjes ter bepaling van het S.G. van vloeistoffen. (Areometer).

19 Stoff swaerheid - soortelijk gewicht.

20 Een aas is 0,47 gram. (Nl. Wdb. I, 599.) [M.]

+ afb. 45.

21 Dat deselvige Heer sijn gedachten, veel hooger hadden gestreckt dan de mijnen - dat de gedachten van dezen heer veel verder reikten dan de mijne. Misschien kan men ‘gedachte’ hier opvatten in de beteekenis van ‘uitvindinge’. (Vgl. De Bo Westvlaamsch Idioticon (1892): ‘Gedacht - uitvinding, invention’.) [M.]

22 Assay - essaai (vgl. ook het hedendaagsche ‘essayeeren’), onderzoek naar het gehalte van gouden en zilveren voorwerpen. (Voor den vorm ‘assay’ zie Nl. Wdb. III₃, 4238). [M.]

23 Duijtsch - Nederlandsch. Duijtsch is de Noord-Nederlandsche vorm van het Zuidelijke ‘dietsch’ (= volkstaal). Vgl. Eng. ‘Dutch.’ De term ‘Nederduitsch’ tegenover ‘Hoog’- of ‘Opperduitsch’ komt in de 16de eeuw op, en wint het in veelvuldigheid van gebruik een tijd lang van ‘Nederlandsch’, een benaming, die het eerst in 1518 gevonden wordt. (Vgl. nog ‘Nederduitsch Hervormde kerk’.) In de 19de eeuw wordt ‘Nederlandsch’ de officiëele naam van de taal gesproken in de ‘lage landen bij de zee’. Maar in den volksmond is deze term ongebruikelijk, en wordt ‘Hollandsch’ de meest gewone naam, een herinnering aan den tijd, toen Holland de hegemonie had over de andere provinciën. [M.]

24 GeS^r - afkorting voor ‘geschreven’. Zie voor Boijle's werk Phil. Trans. 1675. Vol. X. No. 115. blz. 340. [M.]

[p. 337]

This is what I thought necessary to send you in addition to my previous letter, for the further information of those who wish to inquire into my observations.

⁺In the previous autumn I invented little glass vessels for the investigation of specific gravity in all waters, and showed some of these glasses, that sank three inches with a load of ⅛ of an ace⁷ or 1/81920 lb. with great pleasure to some of the Gentlemen Amateurs that came to visit me. But I was no less pleased when about a month ago I received Transaction No. 115⁸ in which I⁺ saw by the figures that Mr. Boyle had invented similar glasses and that the said gentleman had thought much farther than I did, to wit that the said glasses could not only serve to detect the difference in specific gravity of various liquid substances, but that with the same the assay of minerals could be found, which I admit is a very important question. This last possibility (since to my regret I do not understand English and in this town there is nobody who is able to translate it into Dutch for me) I inferred from the figures only. I desire to learn what Mr. Boyle says on this

+ Invention of an areometer.

7 An ace is 0,47 gramme. [M.]

8 See Phil. Trans. 1675. Vol. X. No. 115, p. 340 for Boyle's paper. [M.]

+ ill. 45.

[p. 338]

heeft, Ick heb een weijnich daer van geseijt ende dat aende Heer van Zuijlichem eenige tijt geleden toe gesonden, ende de proportie tusschen twee en meer glasen gestelt,²⁵ want ick verbeeltmij niet doenlijck te sijn, twee off meer glasen van een ende deselve groote en dunte van het pijpje te maken.

Mijn Heer dit is tgeene dat ick uE^dt goet gedacht heb toe te laten comen, jck sal onder des na presentatie van mijn geringen dienst blijven,

Mijn Heer

UE^dts ten Hooghst Verplichten Dr:

Antonj Leeuwenhoeck

25 Gestelt - vastgesteld, bepaald. Hier dus wel: geijkt. [M.]

[p. 339]

subject. I touched on the matter in a letter to Mr. van Zuijlichem in which I gave the proportion of two or more glasses, for I imagined that it was not possible to make two or more glasses having the same size and thickness of the tube.

Sir, this is what I thought well to communicate to you, and I remain

Your obliged servant,

Antonj Leeuwenhoeck.]