Alle de brieven. Deel 2: 1676-1679

[p. 236]

Brief No. 33 [21].
5 October 1677.

Gericht aan: H. Oldenburg, Secretaris der Royal Society.

Manuscript: Onderteekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society. MS. 1858. L l. 29. Negen foliobladzijden. Hierbij vijf verklaringen van ooggetuigen, onderteekend door: A. Hodenpijl; A. Petrie; B. Haan en M.H. Cordes; J. Boogert, R. Poitevin en W.V. Burch; R. Gordon.

Gepubliceerd in:

R. Hooke. Lectures and Collections. London, 1678. Microscopium: or some new Discoveries made with and concerning Microscopes. Blz. 81-82. Engelsche vertaling van het laatste gedeelte van den brief. Deze werd herdrukt in:

R. Hooke. Lectiones Cutlerianae or a Collection of Lectures. London, 1679. Blz. 81-82.

Antoni van Leeuwenhoek. Brieven. 5de vervolg. Delft, 1696. 96ste Missive. 9 Nov. 1695. Blz. 171-172. (Fragment van op twee na de laatste alinea van den brief.)

Antonii a Leeuwenhoek Continuatio Arcanorum naturae detectorum. Lugduni Batavorum, 1722. Epistola 96. 9 Nov. 1695. Blz. 42-43. (Latijnsche vertaling van bovengenoemd fragment.)

C. Dobell. Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’. Amsterdam, 1932. Blz. 173-175. (Moderne Engelsche vertaling van Dobell van een gedeelte van den brief en oorspronkelijke Engelsche tekst van het bij dezen brief behoorend attest van A. Petrie.)

Korte inhoud:

Over de huid van negers; voortplanting van aal en paling; over het palingbloed; onderzoek naar de ontwikkeling en gedaanteverwisseling van de vloo, met kritiek op een mededeeling dienaangaande van Swammerdam. Nadere toetsing van de gerstekorrel aant. als inhoudsmaat en berekening van het aantal levende organismen in een druppel water.

Opmerkingen:

Van dezen brief heeft Leeuwenhoeck tevens een Latijnsche vertaling gezonden, welke nog aanwezig is in de Royal Society te Londen (MS. 1859. L l. 30. Drie foliobladzijden).

Van de vijf verklaringen van ooggetuigen is er één in het Hollandsch, onderteekend door A. Hodenpijl, met een Engelsche vertaling, één in het Engelsch, onderteekend door A. Petrie en zijn er drie in het Latijn opgesteld, onderteekend door B. Haan en M.H. Cordes; J. Boogert, R. Poitevin en W.V. Burch en door R. Gordon.

[p. 237]

Letter No. 33 [21].
October 5th 1677.

Addressed to: H. Oldenburg, Secretary of the Royal Society.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1858. L l. 29. Nine folio pages, and five declarations by eye-witnesses, signed by A. Hodenpijl; A. Petrie; B. Haan and M.H. Cordes; J. Boogert, R. Poitevin and W.V. Burch; R. Gordon.

Published in:

R. Hooke, Lectures and collections. London, 1678. Microscopium: or some new discoveries made with and concerning microscopes; pp. 81-82. (English translation of the last part of the letter.) Reprinted in:

R. Hooke, Lectiones Cutlerianae or a Collection of lectures. London, 1679; pp. 81-82.

Antoni van Leeuwenhoek, Brieven. 5de vervolg. Delft, 1696. 96ste Missive, November 9th 1695; pp. 171-172. (Dutch quotation of the first part of the last paragraph but two of this letter.)

Antonii a Leeuwenhoek Continuatio Arcanorum naturae detectorum. Lugduni Batavorum, 1722. Epistola 96, November 9th 1695; pp. 42-43. (Latin translation of the above-mentioned fragment.)

C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’. Amsterdam, 1932; pp. 173-175. (Modern English translation of a part of the letter by Dobell and the original English text of A. Petrie's attestation, accompanying this letter.)

Summary:

The skin of negroes; reproduction of the eel; the blood of eels; an investigation of the development and metamorphosis of the flea with a criticism of Swammerdam's communication on this subject. Further remarks on the use of the millet grain as a cubic measure, and a computation of the number of living organisms in a drop of water.

Remarks:

Leeuwenhoeck also sent a Latin translation of this letter, preserved in the Royal Society at London (MS. 1859, L l. 30. Three folio pages).

One of the five declarations by eye-witnesses is in Dutch, signed by A. Hodenpijl, with a translation into English; one is in English, signed by A. Petrie; and three are in Latin, signed by B. Haan and M.H. Cordes; by J. Boogert, R. Poitevin and W.V. Burch; and by R. Gordon.

[p. 238]

d'H^r Henrij Oldenburgh

Delff in Hollant den 5^e Octob^r. 1677.

Mijn Heer.

UE^dts seer aengenamen vanden 28^e Julij laestleden nevens de transactien n^o. 136. waer inne geinsereert is mijne geringe observatien ontrent Hersenen, Vlees, Ruggemergh, Moxa, en Catoen,¹ sijn mij door de H^r. Doctor Brants opten 11, 7mb^r. behandigt, waer over ick UE^dt bij desen ten Hooghsten danckbaer ben. Ick heb deselvige H^r eenige van mijn observatien laten sien; en naderhant aen andere Hooghduijtse H^r door de Vo̅o̅r̅n̅² Brants, aen mij geaddresseert.

UE^dt segt in desselffs missive, dat wel wenschte, dat ick met groote naeuwkeurich^t examineerde de Huijt van Mooren anders Negers geseijt.³

⁺Ick heb voordesen mijne speculatien⁴ daer ontrent laten gaen, maer alsoo ick bij mij vast stelde; de redenen waerom de Negers swart sijn Hier inte bestaen; namentl. dat de deeltgens die uijt het lichaem worden gedreven, en het vliesje cutecula⁵ maecken, van soodanige materie sijn, dat door deselvige het licht niet en can doorgaen, gelijck de deeltgens, off globule sijn, van swart Hair, daer in tegendeel⁶ het wit Hair, bestaet, uijt doorschijnende globule. Dese mijne vast stellinge hebben mij niet doen trachten, de Huijt van Mooren te observeeren; maer als de gelegentheijt nu toe laet, sal ick deselvige na mijn vermogen besichtigen⁷.

1 Zie Phil. Trans. 1677. Vol. XI. No. 136. blz. 899 e.v.

2 Vo̅o̅r̅n̅̅. - voornoemde. Dit is één van de zeer weinige keeren, dat L. een afkorting aangeeft door het plaatsen van een streep boven het woord, een schrijfwijze, welke in oud schrift zeer veel voorkomt. Blijkbaar vermijdt L. afkortingen zooveel mogelijk daar hij, schrijvend aan buitenlanders, heel duidelijk wil zijn. [W-l.]

3 In de 17de eeuw was ‘moor’ een synoniem van ‘neger’. [M.]

+ De zwarte kleur van de huid bij negers.

4 Speculatien - gedachten. Vgl. G. van der Schueren Teuthonista of Duytschlender (uitg. C. Boonzajer (1804) en J. Verdam, 1896) die opgeeft: ‘dyep Dencke speculieren. pynsen.’ enz. [M.]

5 Cutecula - Bedoeld is: cuticula = huidje. [H.]

6 Daer in tegendeel - terwijl daarentegen.

7 Besichtigen - onderzoeken.

[p. 239]

[Mr. Henry Oldenburgh.

Delft, Holland, October 5th 1677.

Sir,

On the 11th of September Dr. Brants delivered to me your welcome letter of July 28th ultimo and also Nr. 136 of the Transactions containing my slight observations on the brain, flesh, spinal marrow, moxa and cotton¹, for which I express my heartfelt thanks. I showed some of my observations to that gentleman and afterwards also to some German gentlemen directed to me by the before-mentioned Mr. Brants. You say in your letter that you wish I would closely examine the skin of Moors, also called negroes².

⁺Before now I have speculated on this subject and I concluded that this must be the reason why negroes are black: that the particles driven forward from the body and forming the cuticula³ are composed of a matter which does not transmit light, like the particles or globules of black hair, whereas white hair consists of transparent globules. Owing to this solution of the question I have not tried to observe the skin of Moors, but when an opportunity offers I shall investigate the matter to the best of my ability.

1 See Phil. Trans. 1677. Vol. XI. No. 136. Pp. 899 ff.

2 As late as the 17th century ‘Moor’ was often used for ‘negro’. [Sw.]

+ Black colour of the skin of negroes.

3 The outer horny layer of the skin. [H.]

[p. 240]

⁺Het gemeene seggen alhier is dat Ael en Palingh, uijt een bedervinge in stinckende poelen en slooten voort gebracht worden; Andere seggen weder dat den dauw inde maent van Meij de Palingh en ael voortbrengt.⁸

Ick heb inde maent Julij laestleden, inden darm beneden de maegh off Rob⁹, van Palingh en Ael ontdeckt, wormkens, die een weijnich bewegingh hadden, en ontrent van dickte waren als een groff Hair, en na mijn oordeel, ontrent twintich mael soo langh, als dick; Dese wormkens hadden in haer lichaem, een doorgaenden darm¹⁰, in welcke darm omtrent het Hooft, een continuele beweginge geschiede, als off het adem hale van de diertgens was; doch na de staert was de beweginge grooter, niet inden darm, maer door het gantsche lichaem; en al wat hier starck op en neer bewogen wiert, dat waren veel kleijnder Aeltgens, off wormkens, waer van ick^r veele door de Huijt van het Eerste aeltge sagh leven, en bewegen.¹¹ Ick heb de eerst geseijde wormkens, off Aelkens, uijt de darm van Ael en Palingh genomen, ende deselvige voor mijn gesicht¹² ontstucken gesneden, en met verwonderingh gesien, een getal van meer (na mijn gesicht oordelende) dan 200 wormkens, off Aelkens, uijt ijder vande eerst geseijde wormkens

+ Over voortteeling van aal en paling.

8 De voortplanting van paling en aal is eeuwenlang een veel omstreden mysterie geweest. Zooals uit L.'s aanhaling blijkt, bestonden daaromtrent de wonderbaarlijkste theorieën en het lag wel in L.'s aard, om een poging te doen tot oplossing van dit vraagstuk en deze zaak proefondervindelijk te onderzoeken. Maar geheel juist zijn de conclusies die hij uit zijn waarnemingen trekt, niet. Wat hij zag was geen ‘aalbroed’, maar waren Nematoden (die echter ook thans nog door de visschers voor jonge alen worden gehouden). Even moet men zich erover verwonderen, dat L. niet heeft ingezien, dat het broed toch bezwaarlijk in den darm van de visch kan ontstaan. Overigens nam hij de Nematoden goed waar; de ‘continuele beweginge’ van den darm ‘omtrent het Hooft’ worden veroorzaakt door contracties van het voorste stuk van het darmkanaal, dat spierrijk is. Er komen in het darmkanaal van aal en paling verscheidene soorten van Nematoden voor, van welke Camallanus lacustris (Zoëga) levendbarend is; deze soort heeft L. waarschijnlijk waargenomen. Over de voortplanting schrijft hij later in de brieven van 16 Sept. 1692 en 24 Jan. 1694. Over de schubben van den ‘ael’ zie den brief van 25 Juli 1684. [N.]

9 Rob - visschenmaag.

10 Een ‘doorgaenden’ darm is een darm, welke loopt van den kop tot den staart. [M.]

11 Dus: behalve de beweging in den darm is er een beweging van het heele lichaam, die naar den staart toe sterker wordt. [S.]

12 Voor mijn gesicht - Waarschijnlijk bedoelt L. hiermee: kijkend door mijn microscoop. Vgl. aant. 6. bij den brief van 14 Mei 1677. [M.]

[p. 241]

⁺It is a common saying here that eels are produced by corruption in stinking pools and ditches; others again maintain that they are produced by dew in the month of May⁴.

In the course of last July I discovered in the stomach or maw of eels, small worms, which moved a little, were about as thick as a coarse hair and, in my opinion, about twenty times more long than thick. These small worms had a gut running from the head to the tail. In this gut near the head there was a continual motion, as if it was the breathing of the animal; but towards the tail the motion became greater, not only in the gut but in the whole body; and it was really much smaller eels or worms that were here moved up and down, many of which I saw stirring full of life through the skin of the first eel⁵. I took those worms or small eels from the gut of the eels and cut them open, using my microscope. I saw, to my great astonishment, a number of more than 200 small worms or eels - judging by sight⁶ - coming from each of the above-mentioned worms,

+ The reproduction of eels.

4 For many centuries the reproduction of the eel has been a point of controversy. As appears from L.'s quotation, the most fantastic theories were rife and it was quite in L.'s nature to make an attempt at the solution of this problem and to investigate the matter experimentally. Yet the conclusions drawn from his observations are not altogether correct. What he saw was not ‘eel-fry’, but Nematoda, which fishermen still take to be young eels. It seems strange that L. did not see that this fry could hardly be formed in the gut of a fish. Apart from this, his observations of the Nematoda were remarkably good. The ‘continual motion’ of the ‘gut near the head’ is occasioned by contractions of the muscles in the anterior part of the intestinal canal. Several species of Nematoda may be found in the intestinal canal of eels. Among these is Camallanus lacustris (Zoëga), which is viviparous. In all probability it was this species that was observed by L. About the reproduction of eel he writes at a later date in his letters of September 16th 1692 and January 24th 1694. For the scales of eels compare the letter of July 25th 1684. [N.]

5 L. means: apart from the motion of the gut there is a motion of the entire body, which is strongest in the tail. [S.]

6 See note 2 to the letter of May 14th 1677. [M.]

[p. 242]

sien comen, en dit boven¹³ veel deeltgens die ick voor Eijeren, off onvolmaeckte dierkens aensach; Dit siende nam ick in gedachten, dat Ael, en Palingh, weder Ael en Palingh voortbrachten.

Hoorende een Viscooper (die doende was met een groote Palingh het Vel af te halen) seggen datmen sich wel most wachten, dat het bloet van een Palingh, niet in de Oogen quam, om dat het ongelooffl. doodel.¹⁴ pijn veroorsaeckte, die een gantsche dach duerde, sonder datmen het Oogh na behooren konde gebruijcken.¹⁵

⁺Ick heb aenstonts ses Palingen gecocht, omme was het mogelijck, de redenen vande groote Pijn veroorsaeckt, door het geseijde bloet te penetreren: En heb eijntelijck seer naeckt¹⁶, mij voor de oogen gestelt, in het bloet, (datmen het navel-bloet noemt¹⁷ ende in het bloet dat ick uijt het Hart nam) dunne pijpjens ontrent twee mael soo langh, als een globule bloet, (van die geene die het bloet root maecken) dick is, en ontrent ⅓ vande dickte, van een globule bloet, waer van¹⁸ veele aen beijde de Eijndenen spits waren.¹⁹ Dit siende heb ick mij int eerst ingebeelt, dat dese pijpjens, deeltgens op haer selven waren, en dat die doorgaens met de globule bloet vermengt waren; Maer naderhant, het bloet uijt het Hart van een extraordinaire groote Palingh observerende. sach

13 Boven - behalve, ongerekend.

14 Doodelijck - zeer hevig.

15 In het alenbloed komt een vergif voor, ichthyotoxine. Over de inwerking hiervan op het oog, zie: K. Sterndorff Experimentelle Untersuchungen über die Wirkung des Aalserums auf das menschliche und tierische Auge. (Ophthalm. 88. 1914. blz. 158.) [de B.]

+ Over palingbloed.

16 Naeckt - duidelijk.

17 De term ‘navelbloed’ (waarmee geen ‘bloed’, maar een ‘bloedrijk orgaan’ wordt aangeduid) is ook thans nog bij vischhandelaren bekend. Zij verstaan daaronder het orgaan, dat onmiddellijk achter de anaalopening is gelegen, en dat een deel vormt van de nier, die bij de palingsoorten verder naar achteren doorloopt (het postanale deel = oernier of mesonephros) dan bij de meeste andere visschen. Zie C. Holstvoogd The Development of the Mesonephros in some Teleosts (1936) blz. 72. Aan L. was dit niet bekend. In zijn brief van 16 Sept. 1692 meent hij, dat het navelbloed overeenkomt met de baarmoeder der alen. [de B. en S.]

18 L. bedoelt dus: De pijpjes waren twee maal zoo lang als een ‘globule bloet’ dik is, en de dikte van de pijpjes was ⅓ van die der ‘globule bloet’. ‘Waer van’ slaat op de ‘pijpjens’. [M.]

19 ⁺Dat L. in het palingbloed staafjes ontdekte, is waarschijnlijk te verklaren uit het feit, dat hij de bloedlichaampjes nog niet als platte schijfjes beschouwde, maar als bolletjes, en dus de lensvormige erythrocyten, welke hij op de smalle zijde zag, niet als zoodanig herkende. Dit deed hij eerst in zijn brieven van 3 Maart 1682 en 16 Juli 1683 e.v. (Zie aant. 1 bij den brief van 5 April 1674). [S.]

+ afb. 26 a en b.

[p. 243]

besides many particles which I took to be eggs or imperfect animals. Seeing this I imagined that eels gave life to eels.

I once heard a fishmonger say, while he was stripping a large eel, that one should be on one's guard against getting an eel's blood in one's eyes, because it causes an incredible pain lasting a whole day and preventing their use⁷.

⁺I at once bought six eels in order to discover the cause of this vehement pain. And after a time I saw quite distinctly in the blood called navel-blood⁸, as well as in the blood that I took from the heart, thin rods about twice as long as the thickness of a blood-globule (one of those that make the blood red), and about ⅓ of its thickness⁹. Many of these rods were pointed at the two extremities. Seeing this I first thought that these rods were disconnected particles and ordinarily mixed with blood-globules; afterwards, however, when I observed the blood from the heart of

7 The blood of eels contains a poison, ichthyotoxin. For its action on the eye see K. Sterndorff, Experimentelle Untersuchungen über die Wirkung des Aalserums auf das menschliche und tierische Auge (Ophthalm. 88. 1914, p. 158). [de B.]

+ The blood of eels.

8 The reference is not to blood, but to an organ rich in blood. Fishmongers mean by it the organ situated immediately behind the anal orifice, forming part of the kidney, which continues farther backward in eels than in most other fishes (the postanal part = the mesonephros). See C. Holstvoogd, The development of the mesonephros in some teleosts (1936), p. 72. L. did not know this. In his letter of September 16th 1692 he is of opinion that the ‘navel-blood’ has to be considered as the uterus of the eel. [de B.; S.]

9 ⁺L.'s discovery of ‘rods’ in the blood of eels must in all probability be ascribed to the fact that he did not yet consider the blood-corpuscles to be flat disks but took them to be globules. Consequently he did not recognize as such the lenticular erythrocytes which he saw on their narrow side. He first recognized their real nature in his letters of March 3rd 1682 and July 16th 1683 sqq. (see note 1 to the letter of April 5th, 1674). [S.]

+ ills. 26 a en b.

[p. 244]

ick int eerst geen vande geseijde pijpkens, en met een Ogenblick terwijl ick doende was met observeren, sach ick eenige duijsenden vande verhaelde pijpjens bij malcanderen leggen, sonder datter eenige globule bloet tusschen deselvige vermengt, off verspreijt lagen. Dit siende imagineerde ick mij, dat eenige globule bloet, na dat deselvige vande lucht wierden omvangen, ofte vande cristaline vochticheijt, daer de globule in leggen mochten gesepareert sijn, inde geseijde pijpgens verandert waren; Oock mede connen dese pijpjens, wel in hardicheijt toenemen, wanneer deselvige met de siltige vochticheijt, die continuel. op het oogh is vermengt worden. En dus stelde ick bij mij vast, de oorsaeck vande groote pijn, die het bloet van Ael en Palingh het oogh aenbrengt, ontdeckt te hebben, namentl. dat de pijpjens niet alleen de gevoel. deelen van het oogh hebben gequest, maer dat eenige daer in sijn blijven steecken.²⁰

Ick heb in mijn missive vanden 27. Novemb^r. 1676.²¹ geseijt, hoe dat ick luijsen hadde geanatomiseert, en uijt de luijsen Eijeren (die wij Neeten noemen) hadde gehaelt, en uijt de Eijeren weder luijsen;

⁺Ick heb sedert die tijt mijn gedachten laten gaen op de Vloij,²² vande welcke ick noijt voor desen Eijeren hadde gesien; Noch oock geen seer kleijne Vloijen, die van graat tot graat in groote

20 Vgl. voor deze mechanistische verklaring aant. 23 bij den brief van 14 Aug. 1675. [v.R.]

21 Deze brief is blijkbaar verloren gegaan. Zie verder aant. 2 bij den brief van 15 Febr. 1677. [Do.]

+ Voortteeling van vloo en luis.

22 Hier is L. op zijn best! In de volgende observaties zijn wel enkele⁺ onjuistheden geslopen, maar dit is te begrijpen. De beide ‘pootgens omtrent het Hooft’ zijn waarschijnlijk de mandibulae, die inderdaad als pootjes kunnen functionneeren, een goede waarneming derhalve. De ‘Hoorntgens boven op het Hooft’ zijn de antennae. De twee ‘pootgens aen het achterlijff’ zijn geen pootjes, maar spitsen van den laatsten ring van het lichaam; zij worden echter voor voortbeweging gebruikt, zoodat het geoorloofd is van ‘pootgens’ te spreken. Juist is de waarneming, dat de larve uit 13 ringen zou bestaan; alleen is hierbij verzuimd te vermelden, dat er bovendien nog een kop is. [N.]
L. hield de larven in een doosje; zij hadden dus niets anders te eten, dan de excrementen van de volwassen vlooien. In gewone omstandigheden voeden de larven zich, behalve soms met excrementen, met stof en huidschilfers. (Zie verder: N.L. Wibaut-Izebree Moens en M.N. Stork Insecten in huis. 1935, blz. 65). [de Br.]

+ afb. 28.

[p. 245]

an uncommonly big eel, I at first observed not a single one of these rods, but a moment later, while occupied in my observation I saw a few thousands of these rods lying together without any globules of blood being mixed with them or lying dispersed among them. Seeing this I imagined that blood-globules had changed into these rods upon being encompassed by air or after being separated from the crystalline fluid in which they lay. Also, these rods may increase in hardness when they become mixed with the salty fluid always present on the eye-ball. From this I concluded that I had discovered the cause of the stinging pain caused by an eel's blood in the eye; that is to say that the rods not only hurt the sensitive parts of the eye, but that some of them also remain sticking in it¹⁰.

In my letter of November 27th 1676¹¹ I wrote that I had dissected lice, and taken from them eggs, which we call nits, and from these eggs again lice.

⁺From that moment I have given my mind to the flea¹², whose eggs I had never seen till then, nor indeed little fleas, gradually

10 For this mechanistic explanation cf. note 19 to the letter of August 14th 1675.

11 Evidently this letter is lost. See note 2 to the letter of February 15th 1677. [Do.]

+ Reproduction of the flea and of the louse.

12 This is L. at his best! A few errors, it is true, have slipped into the⁺ following observations, but we can easily understand this. The two ‘legs near the head’ are in all probability the mandibles which can actually function as legs; consequently this is a good observation. The two ‘little horns on top of the head’ are the antennae. The two ‘legs on the hindpart’ are not legs, but protuberances of the last ring of the body; they are, however, used in locomotion and so it is permissible to call them ‘legs’. It is quite correct that the larva consists of 13 rings; only, the observer should have mentioned the presence of a head. [N.]
L. kept the larvae in a little box, where their only food was the excrements of full-grown fleas. In ordinary circumstances the larvae feed on dust and scales of skin and occasionally on excrements. [de Br.]

+ ill. 28.

[p. 246]

toe nemen, gelijck wij inde luijsen sien,²³ Ick heb dan verscheijde Vloijen opgeslooten, en waer genomen, dat een Vloij 15. à. 16. seer witte Eijeren inden tijt van 24. uren hadde voortgebracht, dese Eijeren, sijn verscheijde deelen kleijnder dan de Eijeren vande luijsen. Ick heb deselvige verscheijde malen ontstucken gebroocken, maer daer inne niet²⁴ connen sien, als dat deselvige bestonden uijt seer kleijne ongelooffl. menichte van aen een hangende, off aen een klevende globule,

Ick heb oock verscheijde malen de Eijeren in mijn sack gedragen, om dat²⁵ ick jonge Vloijen uijt de Eijeren, mocht sien comen, en heb eijntel. na dat ick vloijen hadde verwacht, met verwonderingh seven wormen gesien, die uijt de Eijeren van eene Vloij waren gecomen, behalven de wormkens die inde Eijeren waren gestorven, deselvige waren na 8. à. 9. dagen in mijn sack uijt gebroeijt.

Naderhant mijne observatien vervolgende, heb ick doorgaens⁵³ de wormen inde Eijeren sien leven, en starck bewegen, en heb oock daer beneffens verscheijde malen gesien, dat de wormkens inde Eijeren, om dat die de schil, niet en konden ontstucken breecken, inde Eijeren sijn gestorven. Dese wormen leggen inde Eijeren ront gebogen, soo dat haer Hoofft, beneffens en voorbij haer achterlijff leijt, en uijt het Eij gekroopen sijnde, sijn dan ontrent vier mael soo langh als het Eij, en daer beneffens seer wit,⁺ Haer lichaem is seer na de gedaente als de lichamen vande Zijdwormen, verdeelt in 13. vronghachtige²⁶ deelen doorgaens²⁷ met weijnige Hairen beseth, hebbende voor omtrent het Hooft twee pootgens, die met het groot werden vande diertgens, kleijnder werden; ende boven op het Hooft twee Hoorntgens, en ijder van dese Hoorntgens is opt eijnde versien, met een extraordinaire

23 Deze opmerking is volkomen juist en terecht is L. getroffen door het feit, dat hij geen eieren van vlooien te zien kreeg. Van dit insect n.l. komt alleen het volwassen exemplaar, de imago, op mensch of dier voor, terwijl de eieren los worden gelegd in beddegoed, in reten of hoeken van huis en huisraad enz., waar ook larve- en popstadium worden doorgemaakt. Van de luis speelt zich de geheele ontwikkeling van ei tot volwassen dier, op den mensch af: de eieren worden aan de haren (haarluis) of aan de kleeren (kleerenluis) vastgekleefd. Verder is het volgende een typisch verschil in de ontwikkeling van vloo en luis. De eerste maakt een totale gedaanteverwisseling door en heeft, eenmaal uit de metamorphose te voorschijn, evenals dit bij den vlinder het geval is, zijn volkomen grootte bereikt. De luis echter kent geen gedaanteverwisseling en de jonge dieren maken dus nog een groeiperiode door. [de Br.]

24 Niet - niets.

25 Om dat - opdat.

53 Enckel - weinig in getal, afzonderlijk.

+ afb. 27.

26 Vronghachtige - ringvormige.

27 Doorgaens - bijna alle.

[p. 247]

increasing in size, as in the case of lice¹³. So I enclosed several fleas and observed that in 24 hours a flea produced 15 or 16 very white eggs, several times smaller than those of a louse. I several times broke eggs but could not discover anything inside, only observing that they consisted of an incredible quantity of exceedingly small globules hanging or sticking together.

I also several times carried about the eggs in my pocket that I might see the young fleas appearing from the eggs. At last, after having expected to see fleas, I observed seven grubs which had crept from the eggs of a flea, besides those that had died in the eggs. They had hatched in my pocket eight or nine days. Afterwards continuing my observations, I constantly saw the grubs living in the eggs and moving vigorously. I also observed several times that the grubs died in the eggs because they could not break the shells. These grubs lie rolled up in the egg, their heads lying by the side of or protruding beyond their hindparts. After leaving the egg they are about four times its length, and very white. Their⁺ body is very much like that of the silkworm and divided into 13 ringlike parts, most of them sparsely covered with hair. In front near the head they have two legs, which decrease in size as the animal grows; on top of the head there are two little horns, each provided at its extremity with a stinglike and excessively thin

13 L.'s remark is quite correct, and it is no wonder that he did not see any eggs of fleas, for only the full-grown insect, the imago, is found on human beings or animals. The eggs are laid loose in bedding and in crevices or corners of houses or furniture, where they also pass through the stages of larvae and chrysalises. This entire development of the louse from an egg to the full-grown animal takes place on human beings, the eggs being glued to the hair (head-louse) or to the clothes (body-louse). Another typical difference in the development of the flea and the louse is that the former undergoes a complete metamorphosis and is full-grown after its transformation just as in the case of butterflies. The louse does not undergo a metamorphosis, the young animals passing through a period of growth. [de Br.]

+ ill. 27.

[p. 248]

dunne angels gewijse uijtsteecksel, hebbende ontrent de langhte, als de dickte vande Hoorn, en bij gissingh 25. mael dunder, als de Hoorn, en aen het achterlijff twee pootgens. Dese wormkens in het uijtkruijpen, uijt het eij maeckten ordinaire een ront gaetge. Het was niet onaengenaem²⁸ te aenschouwen, de schillen van dese Eijeren, ten aensien van²⁹ het extraordinarie dun vliesje; ten anderen om de uijt nemende kleijne globule, waer van het vliesje was te samen geseth.³⁰

⁺Dese mijne Observatien hebben mij de geseijde wormkens uijt de Vloij-eijeren, doen vergelijcken bij de Zijd-wormen, die na dat wanneer deselve in groote mochten sijn toe genomen, insgelijcx veranderden in een tonneken (alias Popken) gelijck de Zijdwormen doen, ende dat weder uijt popkens de vloijen comen, gelijck de Cappellekens, uijt de popkens vande Zijd-wormen, te meer om dat gelijck hier boven geseijt is, de wormkens bestaen uijt 13. vronghachtige leden, te gelijck³¹ oock de Vloij van sijn Hooft tot sijn achter lijff, mede verdeelt is in 13 leden, en om dat de wormkens die uijt de Eijeren quamen, niet boven 3. à. 4. dagen int leven bleven, uijt gebreck van Voetsel, heb ick de curiuesheijt³² gehadt, mijne speculatien³³ te vervolgen;

Hebbende dan eijntelijck de wormkens gevonden, die omtrent twee mael soo langh waren, als het lichaem van een Vloij is, waer van eenige bloet in haer lichaem hadden, andere was haer lichaem gansch helder.³⁴ En heb oock gesien, de vloij-wormen tot voetsel gebruijcken, de excrementen vande Vloijen. (wanneer die noch sacht waren); Van dese wormkens heb ick^r genomen, en die op verscheijde manieren op geslooten, en eenige bij mij gedragen, en heb eijntelijck ondervonden hoe dat dese wormkens, als deselve tot haer volcomen groote waren gecomen, haer gansch mede omsponnen, gelijck de Zijdwormen in haer Zijde leggen; Ick heb verscheijde van dese wormkens uijt haer gesponne werck³⁵ gehaelt, en mij seer naeckt¹⁶ voor de oogen gestelt, hoe dat

28 Het was niet onaengenaem - het was aardig.

29 Ten aensien van - wegens.

30 Het is niet duidelijk, wat L. hier onder ‘globule’ verstaat. Wellicht oppervlakte-uitsteekseltjes? [S.]

+ Vergelijking van vlooienlarven met zijderupsen.

31 Te gelijck - zooals.

32 Curiuesheijt - begeerte, lust. (Zie C. Kiliaen Etymologicum Teutonicae Linguae (uitg. 1777), die voor ‘Curieusheyt’ o.a. opgeeft ‘Affectatio’.) [M.]

33 Speculatien - Hier: onderzoekingen. [M.]

34 Helder - doorzichtig.

35 Gesponne werck - spinsel.

16 Naeckt - duidelijk.

[p. 249]

protuberance, about as long as the horn is thick and, roughly estimated, twenty-five times thinner than the horn. On the hindpart there are two legs. Usually these grubs made a small round hole in creeping from the egg. It was interesting to observe the shells of these eggs, as well on account of the extraordinary thinness of their membranes as also on account of the excessively small size of the globules composing these¹⁴.

⁺These observations led me to compare the grubs from fleas' eggs with silkworms; for, like these, they change after a period of growth into a case or chrysalis, out of which pupa the fleas break, like the butterflies from those of the silkworm; the more was I inclined to this comparison because, as I observed above, the grubs consist of 13 ringlike articulations, while the flea is also divided from its head to its abdomen into 13 articulations. As the worms did not live more than 3 or 4 days after breaking from the eggs owing to want of food I was eager to continue my investigations.

So I had at last discovered these grubs, which are about twice the length of a flea. Some of them contain blood, others are quite transparent. I also observed that these flea-grubs take the excrements of the fleas as food (that is to say while they were still soft). I took some of these grubs and enclosed them in various receptacles. Some of them I carried about on my person. At last I discovered that these grubs, when full-grown, spun a cocoon in the same way as silkworms are enclosed in silk. I took several of these grubs from their cocoon threads and clearly observed how

14 It is not clear what L. means in this case by ‘globules’. Perhaps protuberances on the surface? [S.]

+ Compares the larvae of fleas with silk-worms.

[p. 250]

deselvige haer Huijt verwisselden, en dan verandert waren, in een popken, jn welck popken, ick niet alleen de 13 leden vande Vloij conde bekennen, maer seer naeckt, de geheele gestalte vande Vloij, selffs Hoornen³⁶ Pooten etc. dat seer aerdich te aenschouwen was. Hier soude noch wel bij behooren, hoe langh dese wormkens leeffden, en oock hoe langh, dat de Vloij in het popken beslooten bleeff, alsmede wanneer dese popkens, die int eerst seer wit sijn, haer rosse Verruw³⁷ aennemen; Maer ick heb mij vergenougt gehouden³⁸, met mijne verhaelde observatien. Alleen sal ick dit seggen, dat wanneer als ick het wormken, als het omtrent tot sijn volcomen groote was gecomen, ontstucke sneede, dat het (boven¹³ eenige weijnige aderkens³⁹ en darm) bestont, uijt uijtsteeckende⁴⁰ menichte van seer kleijne globule, en eenige die wat grooter waren; Als oock konde ick seer naeckt sien, dat het popken uijt same gevoeghde globule bestont.

En om dat dese mijne nasporingen, gansch niet over een en comen, met die van D^or Swammerdam,⁴¹ soo heb ick de Wormkens inde Vloij eijeren, als oock de Wormkens, wanneer die tot haer volcomen groote sijn geworden, en oock de popkens waer in men seer net en naeckt⁴² de vloij kan bekennen, bewaert, omme deselvige aen eenige Heeren Lieffhebberen te connen toonen.

De v̅o̅o̅r̅n̅. MonS^r Swammerdam in sijn verhandelingh, vande bloedeloose diertgens pag: 74. seijt dus vande Vloij.

Vorders stellen wij onder dese eerste Order de Vloij, de welcke sijn oorspronck mede uijt een Neet neemt, ende seer aerdich sijn rosse Veruw inde selve, op de manier van andere dierkens in gestalte van Popkens sijnde, comt aen te nemen, want alle sijne veranderingen, die hij inde Neet sijnde ondergaet; en hoe hij van wit in swart verandert, kunnen seer net⁴² met een vergroot glas

36 Hoornen - sprieten.

37 Verruw - kleur.

38 Vergenougt gehouden - tevreden gesteld.

13 Boven - behalve, ongerekend.

39 Met deze ‘aderkens’ bedoelt L. vermoedelijk de tracheeën. [N.]

40 Uijtsteeckende - bijzonder groote? [M.]

41 De foutieve passage over de vloo uit J. Swammerdams Algemeene Verhandeling der bloedeloose Dierkens (1669) (= Historia Generalis, 1685) vindt men terug in Biblia Naturae I (1737) blz. 39. Swammerdam merkt hier op, dat volgens L. de vloo een larve heeft en in een pop verandert. ‘Alsdan zou de vloo niet in de eerste orde thuis hooren.’ Hij nam zich voor, dit nog eens te onderzoeken, doch heeft het niet gedaan. L. kwam later wel op deze kwestie terug. (Zie de brieven van 22 Jan. 1683 en 15 Oct. 1693.) Hij bevestigde toen zijn vroegere waarnemingen. [S.]

42 ‘Net’ - Synoniem van ‘naeckt’ (= duidelijk). [M.]

42 ‘Net’ - Synoniem van ‘naeckt’ (= duidelijk). [M.]

[p. 251]

they cast off their skin and changed into a pupa, in which pupa I could distinguish not only the 13 articulations of the flea, but also very distinctly the entire figure of the flea, even its horns¹⁵, legs, etc., all of it very interesting to see. Properly I ought to add how long these grubs lived, also how long the flea remained enclosed in the pupa, and also how long it takes these pupae, which are quite white at first, to assume their reddish colour; but I was content with the above observations; only this: on cutting up a grub when it had nearly attained its full size, I found that, except for a few veins¹⁶ and a gut, it consisted of a very large number of minute globules, some of which were a little larger; at the same time I could see that the pupa consisted of joining globules.

Seeing my investigations do not at all agree with Dr. Swammerdam's¹⁷ I have preserved the grubs in fleas' eggs, the full-grown grubs, as also the pupae in which the flea can be distinctly seen, in order to be able to show them to the Curious Virtuosi.

On p. 74 of his dissertation on the bloodless animalcules the aforesaid Mr. Swammerdam says about the flea:

‘After these, I rank the Flea in the first class. This insect also springs from a Nit, in the which it elegantly changes to a red colour, like other insects in the Nymph state; the changes it undergoes, while as yet in the state of the Nit, and the manner in which it from white becomes black, are easily discernible by the help of

15 Feelers, antennae. [S.]

16 Presumably L. means by ‘veins’ the tracheae. [N.]

17 The faulty passage about the flea from J. Swammerdam's Algemeene verhandeling der bloedeloose dierkens (1669) = Historia generalis (1685) is also found in Biblia Naturae I, translated into English by Thomas Flloyd: The book of nature (London 1758; p. 26). In this passage Swammerdam remarks that according to L. the flea has a larva and changes into a chrysalis. ‘If it did, the insect must belong to the third and by no means to the first order.’ He intended to investigate this again, but never carried out his intention. L. afterwards took the question up once more (see his letters of January 22nd 1683 and October 15th 1693). He then confirmed his former observations. [S.]

[p. 252]

beschouwt werden. Het welcke na ons oordeel van geen kleijn gewicht is, en seer groote nutticheijt bevad; alswe t sijnder tijt toonen sullen.

Dus verre MonS^r Swammerdam vande Vloij die na alle aparentie de excrementen vande Vloij (die root sijn) voor de Neet, ofte Eij, vande vloij heeft aengesien, want onmogelijck, heeft hij het popken voor de Neet connen aensien, nademael het popken soo groot is als de Vloij.

⁺In mijn missive vanden 23^e Maert 1677. heb ick gedemonstreert, dat de quantiteit water van 92 1/8⁴³ geerst greijntgens⁴⁴ de groote van een droppel water (die soo groot is als een groene ert) maken, en o̅m̅e̅⁴⁵ dit eenige vrinden, die dit niet bevatten konden naeckter voor de oogen te stellen, heb ick genomen 6. geerst greijntgens, en die nevens malcanderen in een weijnich pick vast geleijt, en met een kromme passer de wijte⁴⁶ van axens vande geseijde geest (!) greijntgens genomen, welcke openingh vande passer soo wijt was, als de axe van een groote Aelbesie, en geseijt het cubicq getal⁴⁷ van 6. is 216. Laten wij nu het onseeckere, voor het seeckere stellen⁴⁸, en seggen, de Aelbesie sinckt int water; en de geerst greijntgens sincken int water, dierhalven sij sijn even stoffswaer⁴⁹; Dit soo sijnde, soo moeten 216. geerst greijntgens soo swaer wegen als de verhaelde Aelbesie. Ick heb de Aelbesie in een seer net⁵⁰ schaeltge geleijt, en ondervonden dat 212. geerst greijntgens, met de Aelbesie in swaerte over een quamen.

⁺Ick heb oock geseijt⁵¹ dat wanneer ick weder een groote menichte levende schepsels int water hadde, dat ick omme UE^dt ende de H^rn Philosophen contentement te geven, attestatien daer van soude laten toe comen, die ick hier nevens van acht distinckte H^rn UE^dt toe sende; waer van eenige seggen 10000. levende schepselen, inde groote van een geerst⁵² water gesien te hebben,

+ Herberekening van de grootte van een gerstekorrel als inhoudsmaat.

43 Dit komt niet geheel uit met het in genoemden brief opgegeven getal, n.l. 91 1/8, waarbij L. de 1/8 verwaarloosde. [H.]

44 Geerst greijntgens - gerstekorreltjes.aant.

45 Om̅e̅ - om. [W-l.]

46 Wijte - grootte.

47 Cubicq getal - getal tot de derde macht. [H.]

48 Laten wij het onseeckere, voor het seeckere stellen - laten wij het onzekere als zeker aannemen. [M.]

49 Stoffswaer - soortelijk zwaar.

50 Net - nauwkeurig.

+ Attesten betreffende het aantal levende wezens in een waterdroppel.

51 Zie den brief van 23 Maart 1677, blz. 204. aant.

52 Waarschijnlijk is ‘greijntge’ hier uitgevallen. [M.]

[p. 253]

the microscope: nor are these observations of little use or importance, as I shall hereafter prove at a proper season.’

Thus far as regards Mr. Swammerdam concerning the flea: evidently he mistook the excrements of the flea (which are red) for its nits or eggs, it being altogether impossible that he mistook the pupa for the nit, the chrysalis being as large as the flea.

⁺In my letter of March 23rd 1677 I have shown that the quantity of water of 92 1/8 grains¹⁸ of millet equals the size of a drop of water (which is as large as a green pea). In order to demonstrate this clearly to some friends who could not comprehend this, I took six grains of millet and fixed them side by side in some cobbler's wax. I then measured with a pair of curved compasses the length of the axis of these grains of millet. The opening of the compasses was as large as the axis of a big red currant. The third power of six is 216. Let us now take an uncertainty for a certainty and assume that a red currant sinks in water. Now the grains of millet also sink in water, so they must have the same specific weight. This being the case, 216 grains of millet and the red currant must be equal in weight. I put the red currant in a very accurate pair of scales and found that it was equal in weight with 212 grains of millet.

⁺I have also said¹⁹ that if at any time I had again a large number of living creatures in water, I would send you attestations, in order to satisfy yourself and the philosophers]²⁰; I have here sent the Testimonials of eight [distinct]²¹ persons; some of which affirm they have seen 10000, others 30000, others 45000 little living

+ Computation of the size of a grain of millet as a measure of capacity.

18 This does not quite agree with the number given in that letter, viz. 91 1/8. L. neglected the 1/8 [H.]

+ Attestations as regards the number of creatures in a drop of water.

19 See letter of March 23rd 1677, p. 205. aant.

20 In Hooke's Lectures this sentence reads: ‘By some of my former Letters I have related what an innumerable company of little Animalcules, I have discovered in waters; of the truth of which affirmations, that I might satisfie the Illustrious Philosophers of your Society’. [Sw.]

21 Hooke, Lectures: ‘credible’. [Sw.]

[p. 254]

andere van 30000. en oock van 45000. Ick heb doorgaens⁵³ int geven vande attestatien de H^rn gerecommandeert, dat sij maer het getal halff soo veel souden stellen, als sij oordeelden te sien, omme redenen, dat het getal vande dierkens, in soo een kleijne quantiteit water, echter⁵⁴ soo groot soude sijn, dat het bij veele geen credit soude vinden; want doen ick in mijn missive vande 9^e Octob^r. 1676. stelde datter in een droppel peperigh water⁵⁵ meer dan 1000000. levende schepsels waren, Hadde ick het getal met waerheijt op acht mael soo veel connen begrooten, want soo⁺ volgens attestatie 45000. dierkens inde quantiteit vande groote van een geerst greijntge water sijn, comt dan inde groote van een droppel water 4140000. levende schepsels. Boven welck over groot getal, ick kan seggen, dat ick op verscheijde tijden, noch wel soo veel⁵⁶ levende schepsels die soo kleijn waren, dat⁵⁷ voor de H^rn attestanten haer oogen verborgen waren, come te sien.

⁺comt dan het bovenste⁵⁸ getal verdubbelt 8280000. levende schepsels in een droppel water. Dit is onbegrijpelijck, maer laten wij eens vast stellen, dat bij aldien een groff santge, gedeelt was, in 8000000. delen, dat ick jmmers⁵⁹ soo kleijne dierkens int water kan sien leven, als dese deeltgens van het sant soude groot sijn. en dit soo sijnde, soo sal de verwonderingh, soo groot niet sijn.

Mijn Heer dit ist geringe, dat ick UE^dt ende de geleerde Heeren Philosophen, hebbe goet gedacht mede te deelen, mijn gedienstel.⁶⁰ versoeck is, off UE^dt mij gelieft te adviseren⁶¹ vanden ontfangh van desen.

Ick sal onder des na presentatie van mijn geringen dienst blijven

Mijn Heer.

UE^dts Verplichten Dienaer

Antonj Leeuwenhoeck

53 Doorgaens - steeds, telkens.

54 Echter - toch.

55 Peperigh water - peperwater.

+

56 Wel soo veel - minstens zoo veel.

57 Na ‘dat’ denke men ‘ze’. [M.]

+ Aantal levende wezens in een waterdroppel.

58 Bovenste - bovenstaande.

59 Immers - zeker, in ieder geval.

60 Gedienstelijck - onderdanig.

61 Adviseren - berichten.

[p. 255]

Creatures, in a quantity of water as big as a grain of Millet²², in the desiring of which Testimonials I made it my request that they would only justifie (that they might be within compass) half the number that they believed each of them saw in the water, and even so the number of those little creatures that would thereby be proved to be in one drop of water would be so great, that it would exceed belief. Now whereas by my Letter of the 9th. of October, 1676. I affirmed that there were more than 1000000 living Creatures contained in one drop of Pepper-water. I should not have varied from the truth of it, if I had asserted that there were 8000000; for if according to some of the included testimonials there might be found in a quantity of water as big as a millet seed, no less than 45000 animalcules. It would follow that in an ordinary drop of this water there would be no less than 4140000 living creatures, [I add that, at several times, I saw as many more animalcules, which were so diminutive in size that they were⁺ invisible to the Gentlemen who gave these attestations. In that case the above]²³ number if doubled will make 8280000 living Creatures seen in the quantity of one drop of water²⁴.

This exceeds belief. But I do affirm, that if a larger grain of sand were broken into 8000000 of equal parts, one of these would not exceed the bigness of one of those little creatures; which being understood, it will not seem so incredible to believe that there may be so great a number in the quantity of one drop of water.

[This, Sir, is what I intended to communicate to you and the other Philosophers. I humbly request you to inform me of the receipt of this letter. Offering you my slight services, I am

Your obedient Servant

Antonj Leeuwenhoeck.]

22 In the Lectures, etc. Hooke adds: ‘(92 of which go to the making up the bigness of a green Pea, or the quantity of a natural drop of water)’. [Sw.]

+ Number of living creatures in a drop of water.

23 Hooke, Lectures: ‘which’, [Sw.]

24 In Hooke's Lectures is added: ‘which quantity I can with truth affirm I have discerned.’ [Sw.]

[p. 256]

^+Omnibus hasce lecturis sal: et offic:	Aan allen die dit lezen: Heil en Goedwilligheid!
Cum nihil magis in honorem Dei, summi rerum Opificis, faciat, nihil magis in admirationem solius illius boni sapientiae ac potentiae trahat, quam exacta rerum creatarum observatio: τὰ γὰϱ ἀόϱατα ἀυτοῦ, ἀπὸ ϰτίσεως ϰόσμου τοῖς ποιήμασιν νούμενα παϑοϱᾶται, ἡ τε ἀίδιος ἀυτοῦ δύναμις ϰαὶ^+ Θειότης: ita etiam earum investigatores, debito labori indefesso, honore minime privandi sunt: Inter eos autem qui summa cum exactitudine,^1 ac diligentia in eruendo naturae abdita, incomparabilem ferme navarunt operam, ultimum non deberi nostro Anthonio Lewenhoeck,^1 locum, quisque facile fatebitur, si ipsum nullo manuductore praeeunte, proprio ac voluntario motu, indefatigabili sedulitate sua, ad	Aangezien niets méér tot de vereering van God, den hoogsten Schepper van alles, bijdraagt, en niets méér tot bewondering aanzet van Hem, die éénig Goedheid en Wijsheid en Macht is, dan de juiste waarneming van het geschapene - ‘immers, Gods onzichtbaar wezen, Zijn eeuwige kracht en goddelijkheid worden van de schepping der wereld af in het geschapene met het verstand doorzien’ (Ep. ad Rom. I. 20) -, zoo mogen dan de onderzoekers van het geschapene allerminst beroofd worden van de eer, die aan hun onverdroten arbeid verschuldigd is. Welnu, onder hen, die met de grootste nauwkeurigheid en nauwgezetheid bij het ontsluieren der natuurgeheimen een haast onvergelijkelijken ijver aan den dag hebben gelegd, moet onze Anthoni Lewenhoeck zeker niet de laatste plaats innemen; en dit zal ieder grif toegeven, die erkend heeft, dat Lewenhoeck, zonder eenige voorafgaande handleiding, uit eigen en vrijwilligen aandrang, door zijn onvermoeibaren ijver, de hoogste volmaaktheid bereikt heeft bij

+ Attest Benedictus Haan en M. Henricus Cordes.

+ Rom: 1, 20:

1 Men leze dezen zin, als stond er geen komma. [de D.]

1 Men leze dezen zin, als stond er geen komma. [de D.]

[p. 257]

⁺[To all who shall read this: Hail and Goodwill!

Considering that nothing contributes more to the honour of God, the Creator of everything, or incites us more to the admiration of Him who alone is Goodness, Wisdom and Power, than the exact observation of the creation: ‘for the invisible things of him from the creation of the world are clearly seen, being understood by the things that are made, even his eternal power and Godhead’ (Romans I, 20), the investigators of the Creation should by no means be deprived of the honour due to their unflagging labour. Now our Anthoni Lewenhoeck does not stand in the rear of those who have displayed an almost incomparable eagerness in unveiling the secrets of nature with the greatest accuracy and exactitude. This will be readily admitted by any one who knows that Lewenhoeck, without any previous instruction, out of his own voluntary impulse and through indefatigable labour, has attained

+ Attestation of Benedictus Haan and M. Henricus Cordes.

[p. 258]

apicem, in parando microscopia, pervenisse, cognoverit. Ea enim perspicuitate, omnium corporum naturalium ac visibilium partes, per microscopia sua, videndas praebet, ac tam distincte ob oculos ponit, visuique subjicit, ut siquis, hisce visis, ulterius quid desideret, et eadem opera majorem in sole lucem requirat. Ut taceamus ligna,^2 insecta, et reliqua quae ad minima usque, in aliis innumeris corpusculis ostendit, tantum dicemus de iis quae in aqua piperata nobis videnda dedit. Istius aquae sumebat ad quantitatem grani milii, illamque vitro ad crassitiem pili equini crasso, ac concavo,^3 artificiose nobis praesentibus ingerebat: deinde vitrum illud aqua jam piperata impletum, in quinquaginta partes distinguebat,^+ (ut in margine), quinquagesimamque partem per microscopium suum videndam nobis exhibebat. Testamur autem, ut oculati testes, ad minimum ducenta, in tali quinquagesima aquae parte, a nobis visa fuisse animalcula viva, ac eo

het vervaardigen van microscopen. Immers, hij laat, dank zij zijn microscopen, met een zoo groote duidelijkheid de onderdeelen van alle natuurlijke en zichtbare lichamen zien en zoo scherp plaatst hij het voor de oogen en onderwerpt het aan het gezicht, dat, indien iemand, na dat gezien te hebben, verder nog iets zou verlangen, hij al even goed meer licht van de zon kon eischen. Hier niet gewagende van de staafjes^2, de gekorven diertjes en al het overige, tot het allerkleinste, dat hij in andere tallooze lichaampjes liet zien, zullen wij alleen maar spreken over datgene, wat hij ons te zien gaf in peperwater. Van dat peperwater nam hij een hoeveelheid van ongeveer een gerstekorrel-grootteaant. , en in onze aanwezigheid nam hij die op kunstige wijze op in een glazen buisje,^3 ongeveer ter dikte van een paardehaar; vervolgens verdeelde hij dat buisje, gevuld met dat peperwater, in 50 deelen (zooals in de kantlijn te zien is), en door zijn microscoop liet hij ons een 50ste deel zien. Welnu, wij bevestigen, als ooggetuigen, dat wij minstens 200 levende diertjes in dat 50ste deel water gezien hebben, diertjes, die zich zoo

2 Bacteriën. (Letterlijk: stukjes hout.) [de D.]

3 Vitrum concavum - Letterlijk: een hol glaasje. [de D.]

+ Fig. IV.

2 Bacteriën. (Letterlijk: stukjes hout.) [de D.]

3 Vitrum concavum - Letterlijk: een hol glaasje. [de D.]

[p. 259]

the highest perfection in constructing microscopes. For thanks to these microscopes he so distinctly shows the constructive parts of all natural and visible bodies, and demonstrates them so clearly before our eyes, that any one wishing to behold more after seeing this, might as well claim more light from the sun. Passing the little rods¹, the insects and everything else, including the minutest things that he demonstrates in numerous other bodies, we mean to speak only of what he showed us in pepper-water. Of this pepper-water he took a quantity of approximately a millet-corn. In our presence he deftly took it up in a glass tube², approximately as thick as a horse-hair; next he divided the tube filled with pepper-water into⁺ 50 parts (as may be seen in the margin) and showed us a 50th part in his microscope. Well, as eye-witnesses we affirm that we saw at least 200 living creatures in this 50th part of water; little

1 Bacteria (literally: little sticks). [de D.]

2 Vitrum concavum, literally: a hollow glass. [de D.]

+ fig. IV.

[p. 260]

modo sese moventia, aquaeque innatantia, ut animalcula esse, et non aliud quid, distincte disgnoscere possemus. Quaedam vero apparebant ad magnitudinem cimicis, in quibus diversos videre poteramus globulos pellucidos, sicuti et omnia haec animalcula in totum pellucebant. Cujus rei cum supranominatus Dns Anthonius Lewenhoeck a nobis scriptum requireret testimonium, veritati detractum nolentes, libenter meritoque id ipsi suppeditare voluimus, sicuti ea de causa hisce patentibus (ut vocant) litteris, nomen nostrum, usitata forma, subscribimus.	bewogen, en in het water zwommen, dat wij duidelijk konden onderscheiden, dat het diertjes waren en geenszins iets anders. Waarlijk, sommige van die diertjes bleken ongeveer zoo groot te zijn als een luis en op die diertjes konden wij verschillende doorschijnende globulen zien, zooals trouwens al die diertjes, ook wat het geheel betreft, doorschijnend waren. Toen nu bovengenoemde heer Anthoni Lewenhoeck, ons daarvan schriftelijke getuigenis vroeg, hebben wij, niet willende, dat aan de waarheid te kort werd gedaan, hem die gaarne en terecht willen verschaffen, zoodat wij dan om die reden onder aan dezen patentbrief, zooals men dat noemt, onzen naam, in den gewonen vorm [onzer handteekening] hier neerschrijven.
Delphis Batavorum A^o 1677 18 Maji S:L:^4.	Te Delft in Holland. In het jaar 1677. Den 18den Mei (Stijl van dit land).^4
Benedictus Haan, Pastor Luther: Delph:	Benedictus Haan, Luthersch predikant te Delft.
M. Henricus Cordes, Past. Luth: Hag:	M. Henricus Cordes, Luthersch predikant te 's-Gravenhage.

4 S: L: - Stilus Loci. Zie aant. 1 bij den brief van 20 Dec. 1675.

4 S: L: - Stilus Loci. Zie aant. 1 bij den brief van 20 Dec. 1675.

[p. 261]

animals which moved and swam in the water, so that we could distinctly see that they were indeed animals and by no means something else. In truth, some of these animalcules appeared to be about the size of a louse and on these little animals we could distinguish various transparent globules; for that matter, all these animalcules were transparent not only in parts but entirely. The above-mentioned Mr. Anthoni Lewenhoeck asking our written attestation we, not wishing to derogate from the truth, have justly and willingly given it him, for which reason we have attached our usual signatures to this letter patent, as it is called.

Delft in Holland, A.D. 1677. The 18th of May (the style of this country³).

Benedictus Haan, Lutheran pastor at Delft.

M. Henricus Cordes, Lutheran pastor at The Hague.]

3 See note 1 to the letter of December 20th 1675.

[p. 262]

^+Testimonio altera hujus chartae pagina exhibito a Domino Benedicto de Haan, quo sibi in vitro secundum additam in margine figuram a Domino Antonio Leuwenhoek efformato et aqua piperata repleto animalcula ad immensam usque multitudinem per microscopium conspecta asseverat, non solummodo subscribo, sed etiam vir veritate inductus me, servata a minore ad majorem quantitatem proportione,^1 vicies mille ejusmodi animalcula in aquae piperatae portione quae, circumferentiam unius grani Milii non excedebat, observasse attestor, eumque in finem chirographium meum, quod

Het attest dat, staande op de keerzijde van dit stuk, ons is voorgelegd door den heer Benedictus de Haan, en waarin deze verzekert, dat hij in een glazen buisje, dat, volgens de figuur in de kantlijn toegevoegd, door den heer Antoni Leuwenhoek was vervaardigd en dat gevuld was met peperwater, een onnoemelijk aantal diertjes door de microscoop heeft gezien, dat attest onderschrijf ik niet alleen, maar bovendien, als mensch door de waarheid gedreven, bevestig ik, dat ik, de verhouding van de mindere tot de meerdere hoeveelheid in acht genomen,^1 20000 van die diertjes gezien heb in een hoeveelheid peperwater, die den omvang van één gerstekorrel aant. niet te boven ging; en met dit doel heb ik gaarne mijn handteekening onder dit attest geplaatst, hetgeen

+ Attest R. Gordon.

1 De schrijver van het attest, Gordon, bedoelt, dat hij een gedeelte van het buisje met het microscoop heeft bekeken - het hoeveelste gedeelte zegt hij niet; cf. Haan 1/59, Boogert 1/90, Hodenpijl 1/70 - en dat hij dan door vermenigvuldiging (cf. Hodenpijl na ‘genome calculatie’) tot een aantal van 20.000 levende schepselen kwam op een hoeveelheid peperwater van één gerstekorrel grootte. Dat Gordon's totaal niet hetzelfde is als dat van Haan (50 × 200 = 10.000) of van Boogert (90 × 500 = 45.000) of van Hodenpijl (= 30.000) ligt blijkbaar aan het feit dat de samenstelling van het peperwater niet gelijk was. Zie ook: C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’ (1932) blz. 177, noot 2. [H.]

1 De schrijver van het attest, Gordon, bedoelt, dat hij een gedeelte van het buisje met het microscoop heeft bekeken - het hoeveelste gedeelte zegt hij niet; cf. Haan 1/59, Boogert 1/90, Hodenpijl 1/70 - en dat hij dan door vermenigvuldiging (cf. Hodenpijl na ‘genome calculatie’) tot een aantal van 20.000 levende schepselen kwam op een hoeveelheid peperwater van één gerstekorrel aant. grootte. Dat Gordon's totaal niet hetzelfde is als dat van Haan (50 × 200 = 10.000) of van Boogert (90 × 500 = 45.000) of van Hodenpijl (= 30.000) ligt blijkbaar aan het feit dat de samenstelling van het peperwater niet gelijk was. Zie ook: C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’ (1932) blz. 177, noot 2. [H.]

[p. 263]

⁺[The attestation on the back of this was submitted to us by Mr. Benedictus de Haan. In it he assures us that he saw in a glass tube, made, as shown in the margin, by Mr. Leuwenhoek, and filled with pepper-water, an innumerable number of little animals, by means of a microscope. I not only subscribe this attestation, but also, driven by truth, I affirm that, taking into account the relation in respect of quantity¹ I saw as many as 20.000 of those little animals in a quantity of pepper-water not exceeding the size of a grain of millet. For which reason I have willingly put my signature to this attestation, which should serve

+ Attestation of R. Gordon.

1 Gordon, the writer of this attestation, means to say that he saw part of the tube through the microscope, but he does not say how much of it he saw (de Haan a fiftieth, Boogert a ninetieth, and Hodenpijl a seventieth part). He also attests that by multiplication (cf. Hodenpijl's ‘according to the calculation I took’) he arrives at the number of 20.000 living creatures in a quantity of water the size of a grain of millet. That Gordon's total is not the same as de Haan's (50 × 200 = 10.000), Boogert's (90 × 500 = 45.000) or Hodenpijl's (30.000) is evidently owing to the fact that the composition of the pepperwater was different every time (see also C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’ (1932); p. 177, note 2).

[p. 264]

omnibus ad haec animum oculosque advertere non dedignaturis in probatae veritatis fidem inserviat, huic scripto lubenter subjunxi.	allen, die zich verwaardigen hierop hun aandacht en hun oogen te vestigen, tot bewijs moge dienen van de zuiverste waarheid.
Datum Delph. Batavorum postrid. calend. Junii. 1677	Gegeven te Delft in Holland. Den 2den Juni 1677.
R. Gordon, Medicinae Studiosus.	R. Gordon, student in de geneeskunde.

[p. 265]

as a proof of the truth and nothing but the truth to all those who shall deign to turn their attention to it and cast an eye upon it.

Given at Delft in Holland. June the 2nd 1677.

R. Gordon, medical student.]

[p. 266]

^+Exhibito hodie nobis a D. Antonio Leeuwenhoec tubo aqua piperata repleto, et ab eodem in in(!) nonaginta partes, eodem modo, quo in superiore testimonio DD: Haan et Cordes demonstratum est, diviso, testamur, visu percepisse, quod singulae partes plus quam quingenta animalcula plane perlucida et ab una parte acutiora continerent; Deinde tubo per dictum D. Leeuwenhoeck evacuato, vidimus quantitatem aquae non excedere extensionem grani milii,^1 in fidem veritatis huic presenti subscribimus	Nadat de heer Anthoni Leeuwenhoec ons heden een buisje, gevuld met peper-water, heeft laten zien, een buisje, dat door hem in 90 deelen verdeeld was en wel op de wijze zooals in het vorenstaande getuigenis van de heeren Haan en Cordes is aangetoond, bevestigen wij, dat wij met de oogen hebben waargenomen, hoe ieder der [90] deelen meer dan 500 diertjes bevatte, die geheel doorschijnend waren en aan den eenen kant puntiger dan aan den anderen; vervolgens, nadat het buisje door den genoemden heer Leeuwenhoec geledigd was, hebben wij geconstateerd, dat de hoeveelheid water, (die het bevatte), de grootte van een gerstekorrel aant. niet te boven ging,^1 tot staving der waarheid onderschrijven wij dit attest.
Dat. Delph. Bat: 21. Augusti 1677 St. loci^2	Gegeven te Delft in Holland. Den 21sten Augustus 1677. (Stijl van dit land).^2
J. Boogert I.U.L.^3 et Notar. Publ.	J. Boogert, Licentiaat in Burgerlijk en Kerkelijk Recht en publiek notaris.
Rob. Poitevin Doct. M. Monspel.	Rob. Poitevin, Doctor in de geneeskunde van de Universiteit van Montpellier
W.V. Burch I:U:L: et coram curia Hollandiae adv^t.	W.V. Burch, Licentiaat in Burgerlijk en Kerkelijk Recht en advocaat bij het Hof van Holland.

+ Attest J. Boogert, Rob. Poitevin en W.V. Burch.

1 Men leze deze komma als een punt-komma. [de D.]

1 Men leze deze komma als een punt-komma. [de D.]

2 Zie aant. 1 bij den brief van 20 December 1675.

2 Zie aant. 1 bij den brief van 20 December 1675.

3 Juris Utriusque Licentiatus. [de D.]

[p. 267]

⁺[Mr. Anthoni Leeuwenhoec having to-day shown us a tube, filled with pepper-water, divided by him into 90 parts, in the manner described in the preceding attestation of Messrs. Haan and Cordes, we confirm that we have observed with our eyes that each of the 90 parts contained more than 500 little animals, quite transparent, at one end more pointed than at the other. Next, after Mr. Leeuwenhoec had emptied the tube, we stated that the quantity of water which it contained, did not exceed the size of a grain of millet. In corroboration of the truth we sign this attestation.

Given at Delft in Holland.
The 21st of August 1677
(the style of this country¹).

J. Boogert, Licentiate of Civil and Canon Law, and notary public.

Rob. Poitevin, Doctor of medicine of the University of Montpellier.

W.V. Burch, Licentiate of Civil and Canon Law, Advocate in the Court of Holland.]

+ Attestation of J. Boogert, Rob. Poitevin and W.V. Burch.

1 See note 1 to the letter of December 20th 1675.

[p. 268]

⁺Ic ondergeschreven Aldert Hodenpijl, wonende tot Delft, verclare ende attestere bij mijn manne waerheijt,¹ in plaete² van Ede, dat mij op huijden, door S^r Anthonij Leeuwenhoeck, is getoont een glase pijpge, van binnen hol en gevolt met nat of water, welc glaese pijpge, hij verdeelt heeft in 't seventich deelen, (alsoo mijn ooch daer mede ic door het microscope, oft vergroot glas sach, niet verder conde bereijcken,³) en dat ic in ider deel hebbe gesien, honderden levende schepsels, die haer door den anderen⁴ schielijck beweegden, hebbende de groote van een luijs, en sommige grooter, en dat hij Leeuwenhoeck, na dat hij mijn het selve verscheijde malen hadde doen sien, al het water dat in het voorschreven pijpge was heeft wtgeblasen, sijnde int geheel ontrent de groote van een geerst greijntge, soo dat ic affirmatijf can seggen, dat ic na genome calculatie, in d'selve groote van een greijntge geerst, meer als dertich duijsent schepsels die leven hadde, hebbe gesien, presenterende 't selve des versocht sijnde, met Eede te verclaren, en oirkonden geteijckent⁵ den dertienden Augustij 1677.

Aldert Hodenpijl 1677

+ Attest Aldert Hodenpijl.

1 Bij mijn manne waerheijt - Een veel voorkomende formule, letterlijk beteekenende ‘bij mijn mannen-geloofwaardigheid, mannen-eer’, dus overeenkomende met het hedendaagsche ‘op mijn eerewoord.’ [M.]

2 In plaete - Schrijffout voor ‘in plaetse’. [M.]

3 Bereijcken - reiken.

4 Door den anderen - door elkaar.

5 Oirkonden geteijckent - Eveneens een, in acten enz. veel voorkomende formule, letterlijk beteekenend ‘de getuigenis geteekend.’ Het woord ‘teijckenen’ heeft echter vaak de beteekenis ‘door onderteekening bekrachtigen.’ (Nl. Wdb. XVI. 1159). [M.]

[p. 269]

⁺I underwritten Aldert Hodenpijl; dwelling at Delf doe declare and attest by the troth of a man, which is equivalent to an Oath, That this day was showne to me by S^r. Anth: Leewenhoeck a small glasse Pipe, hollow within & filld with Liquor or water, which Pipe he had divided into seaventy parts (for so many I could discerne with a microscope or magnifying Glasse & no more) & that in every part or Division I saw hundreds of living Creatures, some about the Bignes of a Louse, & some bigger, nimbly wrigling themselves with one another. And that he the sd¹ Leewenhoeck after he had showne it me severall times blew all the water out of the foresd² small Pipe which in the whole amounted to the bignes of a Barly Corne. So that I can affirme according to the Calculation I tooke, in that small Quantity of water, I saw above thirty thousand Living Creatures, which I doe upon Oath Attest this 13. Aug: 1677

Aldert Hodenpijl.

+ Attestation of Aldert Hodenpijl.

1 Said. [Sw.]

2 Foresaid. [Sw.]

[p. 270]

⁺[Ik ondergeteekende, bereid getuigenis af te leggen omtrent datgene waarvan ik ooggetuige was, verklaar, dat, na S^r Leewenhoecks brief van 23 Maart 1677 onder oogen gehad en gelezen te hebben, zooals die staat in de gedrukte Philosophical Transactions, No. 134, blz. 844,¹ de begeerte bij mij opkwam een bewijs te zien van wat ik aldaar verhaald vond. Om mij genoegdoening te geven, deed S^r Leewenhoeck een weinig water, ongeveer ter grootte van een gerstekorrel aant. in een zeer dun, glazen pijpje, waarop ik, door zijn microscoop kijkende, een zeer groot aantal diertjes in het water zag bewegen, zoovele, dat ik ze onmogelijk kon tellen en, naar het mij voorkwam, het getal overtreffende, genoemd in zijn bovenvermelden brief. Voorts, daar ik begeerig was het bewijs te zien, dat die diertjes werkelijk levende schepselen waren, deed S^r Leewenhoeck een zeer kleine hoeveelheid azijn in gezegd water en nadat hij dit weer in dezelfde glazen buis had gedaan, zag ik die diertjes in het water, maar zij bewogen zich in het geheel niet, daar zij door den azijn waren gedood. Dit alles aanschouwde ik met verwondering: dat ik in zulk een kleine hoeveelheid water zulk een overgroot getal kleine diertjes aanschouwde. Daar ik ooggetuige hiervan was, was ik gaarne bereid op verzoek van den vernuftigen S^r Leewenhoeck de waarheid te bevestigen van zijn mededeeling door deze getuigenis, geschreven en onderteekend door mij te Delft 20/30 Aug. 1677.²

Alex. Petrie,

Predikant der Engelsche Gemeente te Delft.]

+ Attest Alex. Petrie.

1 Zie Phil. Trans. Vol. XII. 1677. No. 134. blz. 844 e.v.

2 Petrie geeft hier den datum zoowel volgens de oude tijdrekening, nog in Engeland gebruikelijk, als volgens de nieuwe tijdrekening, welke in Nederland gold. Zie verder aant. 1 bij den brief van 20 Dec. 1675. [M.]

[p. 271]

⁺I underwritten, being willing to give testimony unto that whereof I was an eye-witnesse, do declare that having seen and read Mr. Leewenhoecks letter of March 23. 1677. as it is set down in the printed Philosophicall Transactions, Numb. 134 p. 844¹. I was desirous to see a proof of what I found there related; and for my satisfaction, M^r Leewenhoeck did put a little quantity of water, about the bignesse of a Millet-grain, into a very slender glasse-pipe, on which looking through his Microscope, I did see a very great number of litle animals mooving in that water, so many that I could not possibly number them, and to my sight they seemed to exceed the number expressed in his fore-mentioned letter; and moreover, being desirous to see a proof whether those animalcula were indeed living animals, Mr. Leewenhoeck by adding a very small quantity of vinegare to the same water, and putting it again into the same glasse-pipe, I did see those litle animals in the water, but they did not moove at all (being killed by the vinegar) which I beheld with admiration, that in so small a quantity of water I should see such a vast number of those litle animals. Whereof, being Testis oculatus, I was willing at the desire of ingenious M^r Leewenhoeck to confirme the truth of his relation by this testimony written and subscribed by me, in Delft, Aug: 20./30. 1677².

Alex: Petrie. Pastor of the English Congregation in Delft.

+ Attestation of Alex. Petrie.

1 V. Phil. Trans. Vol. XII. 1677, No. 134, pp. 844 ff.

2 Petrie gives the date according to the old style, prevalent in England, as well as according to the new style, adopted in Holland. Cf. note 1 to the letter of December 20th 1675. [M.]

+ afb. 26 a en b.

+ ills. 26 a en b.

+ afb. 28.

+ ill. 28.