Alle de brieven. Deel 4: 1683-1684

[p. 52]

Brief No. 72 [38].
16 Juli 1683.

Gericht aan: Christopher Wren.

Manuscript: Ondertekende, eigenhandige brief te Londen; Royal Society. MS. 1897. L 1. 68. Twee en twintig kwarto bladzijden met 5 figuren, die verloren zijn gegaan.

Gepubliceerd in:

Phil. Trans. Vol. XIII. No. 152. October 20. Oxford, 1683. Blz. 347-355. Met 5 figuren. (Engels extract.)

Nouvelles de la République des Lettres. Mois d'octobre 1684. Amsterdam, 1684. Blz. 801-806. Met 3 figuren. (Latijns extract.)

Antoni van Leeuwenhoek. Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteijn. Leyden, 1685. Blz. 3-24. Met 5 figuren. (Hollandse tekst.) [A.]

Antonii a Leeuwenhoek Anatomia et contemplatio nonnullorum naturae etc. C. Boutesteijn. Lugduni Batavorum, 1685. Blz. 61-78. Met 5 figuren. (Latijnse vertaling.)

Antonii a Leeuwenhoek Anatomia seu interiora rerum. C. Boutesteijn. Lugduni Batavorum, 1687. Blz. 61-78. (1ste nummering). Met 5 figuren. (Latijnse vertaling.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteijn. Leyden, 1691. Blz. 3-24. Met 5 figuren. (Hollandse tekst.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteijn. Leyden, 1698. Blz. 3-24. Met 5 figuren. (Hollandse tekst.) [B.]

Antonii a Leeuwenhoek. Opera omnia. Ed. nov. J.A. Langerak. Lugduni Batavorum, 1722. Blz. 49-64. (1ste nummering). Met 5 figuren. (Latijnse vertaling, gedateerd: die 26. Julii 1683.) [C.]

N. Hartsoeker. Cours de physique, etc et d'un extrait critique des lettres de M. Leeuwenhoek. La Haye, 1730. Blz. 11. (Frans extract.)

Collection académique. Partie étrangère. Tome VII. Dijon, Paris, 1766. Blz. 57-58. (Frans extract van het laatste deel van den brief.)

N.G. Leske. Abhandlungen zur Naturgeschichte, Physik und Oekonomie. I. 2. Leipzig, 1780. Blz. 62-66. Met 3 figuren. (Duits extract.)

S. Hoole. The select works of Antony van Leeuwenhoek. II. London. 1807. Blz. 117-119. Met 2 figuren. (Engelse vertaling van de alinea's over de spiervezels.)

C. Dobell. Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’. Amsterdam, 1932. Blz. 231-234. Met 1 figuur. (Moderne Engelse vertaling door Dobell van het eerste gedeelte van den brief, behalve den aanvang.)

[p. 53]

Letter No. 72 [38].
July 16th 1683.

Addressed to: Christopher Wren.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1897. L 1. 68. Twenty-two quarto pages with five figures, which have got lost.

Published in:

Philosophical Transactions. Vol. XIII. No. 152. October 20. Oxford, 1683; pp. 347-355. Five figures. (English extract.)

Nouvelles de la République des lettres. Mois d'octobre, 1684. Amsterdam, 1684; pp. 801-806. Three figures. (Latin extract.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteyn. Leyden, 1685; pp. 3-24. Five figures. (Dutch text.) [A]

Antonii a Leeuwenhoek Anatomia et contemplatio nonnullorum naturae invisibilium secretorum. C. Boutesteyn. Lugduni Batavorum, 1685; pp. 61-78. Five figures. (Latin translation.)

Antonii a Leeuwenhoek Anatomia seu interiora rerum. C. Boutesteyn. Lugduni Batavorum, 1687; pp. 61-78 (first numbering). Five figures. (Latin translation.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ontledingen en ontdekkingen. C. Boutesteyn. Leiden, 1698; pp. 1-24. Five figures. (Dutch text.) [B]

Antonii a Leeuwenhoek Opera omnia. Ed. nov. J.A. Langerak. Lugduni Batavorum, 1722; pp. 49-64 (first numbering). Five figures. (Latin translation, dated die 26. Julii 1683.) [C]

N. Hartsoeker, Cours de physique etc. et d'un extrait critique des lettres de M. Leeuwenhoek. La Haye, 1730; p. 11. (French extract.)

Collection académique. Partie étrangère. Tome VII. Dijon, Paris, 1766; pp. 57-58. (French translation of the last part of the letter in the Phil. Trans.)

N.G. Leske, Abhandlungen zur Naturgeschichte, Physik und Oekonomie. I, 2. Leipzig, 1780; pp. 62-66. Three figures. (German translation of the paragraphs on muscle fibres in the Phil. Trans.)

S. Hoole. The select works of Antony van Leeuwenhoek. II. London, 1807; pp. 117-119. Two figures. (English translation of the paragraphs on muscle fibres.)

C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’. Amsterdam, 1932; pp. 231-234. One figure. (Modern English translation by Dobell of the first part of the letter, except the opening lines.)

[p. 54]

Korte inhoud:

Over de voortplanting der kikvorsen. Beschrijving van onontwikkelde en ontwikkelde spermatozoïden in het zaad van kikvorsen en vissen. Observatie van het bevruchte kippenei. Over de paring van konijnen en ‘bewijs’ dat de vrucht uitsluitend door het mannelijk zaad gevormd wordt. Onderzoek van het kikvorsenbloed. Microörganismen in den darminhoud van den kikvors. Beschrijving van de haarvaten bij den kikvors. Verklaring van huidaandoeningen door het uittreden van bloed buiten de vaten bij verhoogden bloeddruk. Waarneming, dat de spiervezels in rust niet volkomen zijn gestrekt. Over de spijsvertering. Theoretische beschouwing over de verdikking van het bloed bij ziekten, die met koorts gepaard gaan, en den invloed daarvan op den druk in het vaatstelsel, de bloedverdeling en de beweging van het hart.

Figuren:

De oorspronkelijke tekeningen zijn verloren gegaan. De reproducties in de Phil. Trans. verschillen in velerlei onderdelen van die in de uitgaven A, B en C, en zijn ook anders genummerd.

Opmerkingen:

In de Opera omnia van 1722 is deze brief abusievelijk op 26 Juli 1683 gedateerd.

[p. 55]

Summary:

The procreation of frogs. A description of the developed and undeveloped spermatozoa in the semen of frogs and fishes. Observation of the fecundated fowl's egg. The copulation of rabbits and a proof that the foetus is formed exclusively by the male semen. An examination of a frog's blood. Microorganisms in the intestines of a frog. An explanation of the skin being affected by the extrusion of blood from the vessels in case of high bloodpressure. An observation that muscle fibres are not completely stretched when at rest. Digestion. A theoretical contemplation concerning the inspissation of the blood in cases of illnesses accompanied by fevers and its influence on the pressure in the vascular system, the distribution of blood and the motion of the heart.

Figures:

The original drawings have got lost. The reproductions in the Phil. Trans. differ in various respects from those in the A, B and C editions, and are also numbered differently.

Remarks:

In the 1722 edition of the Opera Omnia this letter mistakenly has been dated 26 July 1683.

[p. 56]

Delft in Hollant dese 16^e Julij 1683.

Christopher Wren.

Hoog Ed: en Hoogh geëerde Heere.¹⁾

Sijn Ed: de Heere Francis Aston, Secretaris vande Roij: Soc: schrijft mij vanden 16/26 Feb^r. 1682/83²⁾ onder andere, dat mijne generatie³⁾ door een Dier int Mannelijk zaad, seer ingeniues is, maer dat ik veel tegen spekens (!) inde Werelt sal vinden. dit sijn ook mijne gedagten geweest, want de Werelt is met een voor oordeel (omtrent het eijernest) in genomen⁴⁾, Maar ik heb al veel geleerde Heeren in ons lant gevonden, die mijne stellingen aproberen. Jk sal dan mijne verdere observatien, en consideratien, daar omtrent vervolgen.

⁺Jk ben seer begerig geweest, omme de testicullen vande kikvorssen⁵⁾ te examineren, op die tijt wanneer de kik-vorssen versamelden,⁶⁾ uijt insigte, om dat wij weten, dat wanneer de kikvorssen kleijn sijn, gans na geen kikvorssen en gelijken, maar dan een worm sijn, met een ront dik lichaem, en een korte staart.⁷⁾ Wanneer nu de kikvorssen versamelt waren, sag ik met verwondering, dat het manneken in het wijfken niet en was vereenigt, schoon het Manneken boven op het wijfken sat, en ten anderen ook om dat ik geen mannelijk lit aen het Manneken konde bekennen,

1) A. en B. hebben: Geschreven Aan den Hoog-Edelen en Hoog-geleerden Heer, D'Heer Christopher Wren, Knight, Surv: Gen: President van de Kon: Soc: in Londen. [M.]

2) De beide data zijn aanduidingen van den Nieuwen en den Ouden Stijl. Zie aant. 1 bij den brief van 20 Dec. 1675 (Alle de Brieven I. blz. 330). [M.]

3) Met ‘generatie’ bedoelt L. zijn theorie over de voortplanting. [H.].

4) Met een voor oordeel in genomen - vooringenomen tegen.

+ De voortplanting van kikvorsen.

5) A. en B. hebben hier ingevoegd: Dog de meeste tegensprekers sullen die geene zijn, die het Eyernest met haar schrijven vast stellen, of nog doende zijn met andere daar in te onderwijsen.
Het is niet waarschijnlijk, dat een dergelijke zin door den drukker is ingevoegd, en wij mogen derhalve wel als zeker aannemen, dat L. zelf het toezicht hield op de uitgave zijner brieven. Zie hiervoor ook aant. 129, blz. 90. [M.]

6) Versamelen - paren. Versameling - paring.

7) L. meende waarschijnlijk, dat de spermatozoïden dezelfde gedaante als deze ‘wormkens’ zouden hebben, en was daarom verlangend hen te onderzoeken. [S.]

[p. 57]

Delft, Holland, July 16th 1683.

Christopher Wren.

Honourable and Esteemed Sir¹⁾,

Mr Francis Aston, Secretary of the Royal Society, on the 16th/26th Febr. 1682/83²⁾ wrote to tell me i.a. that my theory of animal generation through male semen is very ingenious but that I shall be contradicted by many all over the world. That is exactly what I thought, for the world is prejudiced in favour of the ovary. However, I have found many learned gentlemen in our country who approve my theses³⁾. Consequently I shall continue my observations and contemplations on this subject.

⁺I have always been anxious to examine the testicles of frogs at a time when they copulate, because we know that frogs, when quite small, are not at all like frogs but are worms with a round, thick body and a short tail⁴⁾. Now when I saw frogs copulating, it struck me that the male was not in union with the female, although he was sitting in top of her, and also that I could not discover a

1) A and B have: Written to the Most Noble and Most Learned Mr. Christopher Wren, Knight, Surv. Gen., President of the Royal Society in London. [M.]

2) These two dates denote the Old and New Style. See note 1 to the letter of 20 December 1675 (Collected Letters, I. p. 331). [M.]

3) A and B insert: ‘But the contradictors will be mostly those who write to establish the theory of the ovary, or are still busy teaching this to others’. It seems improbable that a printer would add such a sentence; consequently we may safely conclude that L. supervised the edition of his letters. See also note 73, p. 91. [M.]

+ The generation of frogs.

4) It seems likely that L. thought that the spermatozoids would have the same shape as these ‘little worms’, and consequently was anxious to examine them. [S.]

[p. 58]

maar een weijnig tijt daer na, beelde ik mij in, dat de verhaalde versameling, van op malkanderen te sitten, alleen was, om dat wanneer het wijfken, haar kuijt of eijeren quam te schieten, het manneken tegelijk sijn zaad schoot, en dat op geen bequamer manier, het Mannelijk zaad,⁸⁾ onder de eijeren van het wijfken, konde verspreijt werden, gelijk meest alle Visschen, geen mannelijk lid hebbende, haar zaad maar onder de kuijt of eijeren van het wijfken schieten, want ik stel vast, dat bij aldien geen dierken uijt het Mannelijk zaad (van dieren die eijeren leggen) komt aen te treffen, het plaetje⁹⁾ of stipie van het doir van het eij, (dat ik stel alleen bequaem te sijn, om het dierken te ontfangen, en t sijnder tijt het eerste voetsel aen het selvige te geven,¹⁰⁾ of van den beginne dat het aen het doir geplaest is, soo lang in een gedaante te onderhouden¹¹⁾ tot dat het eij gebroeijt wort dat dan het eij onvrugbaer is, en dat om dese redenen, soo veel duisenden van dierkens in de Mannelijke zaaden van dieren, of Vissen, welker vrouwelijke geslagt eijeren leggen, ook moeten sijn, tegen een eijtge of greijntge kuijt, om dat¹²⁾ een dierken uijt veele dierkens, het stipje of punctge van het doir van het eij, soude komen aen te treffen.¹³⁾ Na dat ik al op bijsondere¹⁴⁾ tijden verscheijde

8) ⁺Bij de kikvorsen is er geen inwendige bevruchting. De spermatozoïden worden tijdens of direct na het eierleggen in de buurt der eieren gebracht. Tijdens dit eierleggen zwemmen de mannetjes- en wijfjeskikvorsen langdurig paarsgewijze rond. [S.]

+ afb. 4.

9) ‘Plaetje’ is een schrijffout voor ‘plaetsje’. Deze zin is duidelijk, indien men de komma na ‘aen te treffen’ weg laat (zoals in A. en B.) en bedenkt, dat ‘dierken’ onderwerp, ‘plaetsje’ lijdend voorwerp is. [M.]
Dat ik stel alleen bequaem te sijn - dat alleen is, naar ik meen, in staat. Na ‘gebroeijt wort’ denke men het sluitingshaakje.
L.'s mening, dat de bevruchting van het ei slechts kan plaats hebben, wanneer het kiemvlekje (‘stipie’) door een spermatozoïd wordt bereikt, is volkomen juist. [H.]

10) Volgens L. (zie o.a. den brief van 18 Maart 1678, l.c. II. blz. 332) dient het ei alleen tot voedsel voor het spermatozoïd. [H.]

11) In een gedaente te onderhouden - in dezelfde gedaante in stand te houden.
L. stelt zich blijkbaar voor, dat het spermatozoïd aan den buitenkant van de eicel blijft hangen. [H.]

12) Om dat - opdat.

13) De veelheid van spermatozoïden acht L. dus nodig om de waarschijnlijkheid te vergroten, dat een spermatozoïd juist het kleine kiemvlekje aantreft. Ook deze gedachte is in principe juist. Verg. den brief van 22 Januari 1683, blz. 14-16. [H.]

14) Bijsondere - verschillende.

[p. 59]

male member in the male; but after a time I came to think that this copulation and this sitting of the male upon the female only served this purpose, that the male might shoot his semen as soon as the female spawns her roe or eggs⁵⁾, and that the sperm could not be spread in a better manner among the female's spawn. In the same way nearly all fishes, as they have no male member, shoot their sperm among the roe or eggs of the female; for it is my fixed opinion that if (in oviparous animals) no animalcule of the male sperm reaches the spot or dot in the yolk of the egg⁶⁾ (which, I think, is exclusively fit to receive the animalcule and to give to it its first food in due time⁷⁾ or to keep it in its original form⁸⁾ from the moment it has been placed in the yolk till the egg is hatched) the egg will be sterile, and that for this reason there must be in the male sperm of animals and fishes whose females lay eggs, so many thousands of animalcules for every single egg or grain of roe, in order that one animalcule out of many, may hit the little dot or spot in the yolk⁹⁾. After several observations made

5) ⁺In frogs there is no internal fecundation. The spermatozoids are deposited in the neighbourhood of the eggs; during or immediately after the laying of the latter while the eggs are being laid the male and female frogs swim around in pairs for a considerable time. [S.]

+ ill. 4.

6) L's opinion that the fecundation of the egg can take place only if the ‘spot’ is reached by a spermatozoid is perfectly correct. [H.]

7) According to L. the ovum only serves as food for the spermatozoid (see i.a. letter of 18 March 1678, ibid. II, p. 333). [H.]

8) Evidently L. imagines that the spermatozoid clings to the outside of the ovum. [H.]

9) This proves that L. considers the large number of spermatozoids necessary in order to increase the chance of a spermatozoid finding the minute germinal spot. This concept, too, is basically correct. See letter of 22 January 1683, pp. 15-17. [H.]

[p. 60]

observatien hadde gedaan, heb ik de dierkens, die ik soo uijt de testicullen als afdragende zaad-vaten¹⁵⁾ vande kikvors nam, geen⁺ leven in konnen sien.¹⁶⁾ Maar primo April, als wanneer ik kikvorssen¹⁷⁾ aen trof die doende waren om eijeren te leggen nam ik eenige mannekens, die op de wijfkens saaten, dese drukten ik eerst stark aen haer agterlijf, op hoope dat ik uijt de afdragende zaad-vaaten, eenig zaad soude drucken, gelijk ook geschiede, maar om dat ik oordeelde aen eenige seer weijnige¹⁸⁾ dierkens, datter wel eenigsints leven in was, heb ik het selvige mij niet ten genoege konnen versekeren, en om dat ik inde waterige materie, daar dese dierkens in waren, boven gemeen veel zout deelen sag, oordeelde ik, dat het de pis vande kikvors was, en dat dese dierkens, de pis niet konnende verdragen, sonder veel beweging waren, want na dat ik uijt deselve kikvors, de testicullen hadde gehaalt, en geopent, sag ik een onbegrijpelijk groot getal van dierkens, door malkanderen bewegen, swemmende door veel kleijne ongeschikte¹⁹⁾ deeltgens, die in een seer kleijne quantiteit materie, seer lang leefden, want als ik die des avonts uijt de testicullen haalde, heb ik deselve des anderen daags nog sien leven.

Jk oordeelde dat dese dierkens haer lichaam omtrent 1/1000 vande dikte van een hair van ons hooft was,²⁰⁾ en al hoe wel ik wenste, dese dierkens naakter²¹⁾ te konnen sien, soo is het selvige

15) Afdragende zaad-vaten - zaad-afvoerwegen, vasa deferentia. [H.]

+ Spermatozoïden van den kikvors.

16) De hier volgende waarneming van L. is volkomen juist en zijn verklaring is zeer aannemelijk. Het gehele jaar door vindt men in de testes en⁺ zaadblaasjes van kikvorsen spermatozoïden. Zij zijn dan onbewegelijk. In water gebracht, beginnen zij binnen 1½ uur te bewegen. In den bronsttijd geschiedt dat dadelijk. Kikvorsurine is schadelijk voor de beweging der spermatozoïden. [S.]

+ afb. 5.

17) Rekening houdende met den paringstijd is, naar C. Dobell (Antoni van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’ (1932) blz. 231, note 2) meent, de hier beschreven kikvorssoort met Rana temporaria te identificeren. [S.]

18) Men legge den nadruk op ‘weijnige’. [M.]

19) Ongeschikte - onregelmatig gevormde.

20) De kop van een spermatozoïd van Rana temporaria is ongeveer 3 µ dik, de staart ongeveer 1 µ; een ‘hair van ons hooft’ is 60-80 µ dik. L.'s bewering moet zo worden opgevat, dat in de dikte van een haar van het hoofd wel ongeveer 1000 spermatozoïden plaats kunnen vinden en dit komt vrij goed uit, als men het gemiddelde van de doorsnede neemt van kop en staart. [S.]

21) Naakt - duidelijk.

[p. 61]

at different times I have not been able to discern life in the animalcules taken by me both from the testicles and from the⁺ deferent ducts of the frog¹⁰⁾, But on the first of April when I found some frogs¹¹⁾ laying eggs, I took some of the males that were sitting on the females. I first pressed their hindbodies with some force in the hopes of pressing some sperm from the deferent ducts; this happened in fact, but, though I thought that there were traces of life in a small number of animalcules, I could not convince myself satisfactorily. And because I saw that there was an extremely great number of salty particles in the watery substance in which these animalcules were contained I thought it was the frog's urine, and that these animalcules moved so little because they could not endure the urine. And indeed, after taking the testes from the same frog and opening them I saw an incredible number of little animals moving pell-mell and swimming through many minute and formless particles. They lived a considerable time in a very small quantity of matter, for after taking them from the testicles in the evening, I found them still alive the next day.

I judged that the body of these animalcules has approximately the thickness of 1/1000 of a hair taken from one's head¹²⁾, and although I could have wished to see these little animals more

+ Spermatozoids of the frog.

10) This observation is altogether correct and L's explanation is quite acceptable. During the whole year spermatozoids are present in the testes⁺ and seminal vesicles of the frog. They are motionless, but when they are put in water they begin to move within an hour and a half. During the heat they start moving immediately. The urine of frogs is detrimental to the motility of the spermatozoids. [S.]

+ ill. 5.

11) Taking into account the period when the frogs couple Dobell thinks the animals described by L. must have been specimens of Rana temporaria (Antoni van Leeuwenhoek and his ‘little animals’, 1932, p. 231, note 2). [S.]

12) The head of a spermatozoid of Rana temporaria is about 3 µ thick, the tail about 1 µ. A hair from our head is 60-80 µ thick. The sense of L's statement is that as many as 1000 spermatozoids will go into the thickness of a hair taken from the head. This is pretty near the facts if we take the average diameter of head and tail. [S.]

[p. 62]

mij door de dicke waterige stof, daer deselve in lagen, belet. Jk⁺ heb egter na mijn vermogen deselvige afgebeelt. fig: 1. ABC. is een dierken, soo als het selvige inde wateragtige materie lag, beweegde;²²⁾ de eene tijt quam mij het hooft wel wat dicker voor, als op de andere tijt, en meest doorgaens konde ik het lichaem, van veele dierkens niet verder bekennen, als van A. tot B. ende dat om de dunte vande staart BC. en wanneer het dierken sig stark beweegde (dat nogtans een seer langsame voortgang had) soo maakten het aen het hooft een slangs gewijse beweginge, vorders was het lichaam met weijnig beweginge, maar met de staart sloeg het wel in 3. á 4. bogten, fig: D. is een dierken dat doot leggende, regt uijt lag, dog soo danige sag ik^r weijnig, en veele doot leggende, lagen met het voorste gedeelte van haer lichaam krom gebogen, als fig: E. andere lagen soo danig, dat bij na een half ront uijt maakten. andere weder hadden haar voorste gedeelte van haer lichaam krom gebogen, en beweegden alleen het agterste lichaam, dese laaste oordeelde ik dat al begonden te sterven. Dit getal van dierkens was soo groot, dat ik mij inbeelde, dat tegen ijder eijtge die het wijfken vande kikvors mogt komen te leggen,²³⁾ wel 10000. dierkens int mannelijk zaad van het manneken waren, en soo oordeelde ik ook voor desen,²⁴⁾ dat het insgelijks met de hom, of mannelijk zaad vande Cabbeljaeuw was. Maar men moet sig niet in beelden, dat alle de dierkens die inde Hom vande Cabbeljaeuw zijn, op eene tijt leven, maar dat die geene, die naast²⁵⁾ den uijtgang leggen leven, welke dan ook met een veel grooter vogtigheijt versien sijn, daar²⁶⁾ de andere die nog doot sijn,²⁷⁾ met de vogtigheijt daar deselve in leggen, een dicke materie uijt maken. Want gelijk de Cabbeljaeuw, ontrent een gantsche maant doende

+ fig. VIII.

22) Uit de afbeelding zijn de spermatozoïden als die van Rana temporaria te herkennen. [S.]
A. en B. hebben: so als het inde waterige materie, daar deselve in lagen, beweegde.

23) R. Sternfeld Die Reptilien und Amphibien Mittel-Europa's (1912) blz. 57, geeft op, dat het aantal eieren bij Rana temporaria L. tot 4000 kan bedragen. [S.]

24) Zie de brieven van 21 Februari 1679 en 25 April 1679 (Alle de Brieven II. blz. 420 en l.c. III, blz. 24).

25) Naast - het dichtst bij.

26) Daar - terwijl.

27) Voor L. valt ‘leven’ samen met ‘beweging’. Zie den brief van 25 April 1679 (l.c. III. blz. 16) en den brief van 5 April 1680 (l.c. III. blz. 204). [S.]

[p. 63]

distinctly, I was prevented from this by the thick watery substance in which they lay. However, I have figured them as best I could.⁺ Fig. 1 ABC is an animalcule, as it moved lying in the watery matter¹³⁾. In some the head appeared to me to be somewhat larger than in others; most of the times I could not discern more of the bodies of many of these little animals than the part from A to B, on account of the thickness of the tail BC. When the animalcule was in strong motion (yet even so it advanced very slowly) it made a serpentine motion at the head; the rest of the body moved little, but with its tail it made as many as 3 or 4 curves. Fig. D is an animalcule which being dead, lay straight; such, however, I saw only few, and many that lay dead had the front part of their body curved as in fig. E. Others were lying so as to form a semicircle. Others again had the front part of their body curved and moved only the hind part; I imagined that these already began to die. The number of these animalcules was so great, that I imagined that there were at least 10000 little animals in the sperm as against each egg that the female frog would come to lay¹⁴⁾. I previously¹⁵⁾ had a similar opinion about the milt or male sperm of the cod. But you should not think that all the animalcules in the milt of a cod are alive at the same time, for those near the outward passage live, being provided with a far greater amount of fluid, while the others that are still dead¹⁶⁾ form a thick matter with the liquid in which they are lying. For whereas the cod is occupied about a

+ fig. VIII.

13) From the figure we can recognize the spermatozoids as those of Rana temporaria. [S.]
A and B have: as it moved in the watery substance in which they were lying.

14) R. Sternfeld, Die Reptilien und Amphibien Mittel-Europa's (1912), p. 57 gives the number of eggs of Rana temporaria L. as amounting to as many as 4000. [S.]

15) See the letters of 21 February 1679 and 25 April 1679 (Collected Letters, II, p. 421 and III, p. 25).

16) To L. ‘life’ means ‘motion’. See letter of 25 April 1679 (ibid. III, p. 17), and letter of 5 April 1680 (ibid. III, p. 205). [S.]

[p. 64]

is om sijn kuijt te schieten,²⁸⁾ soo wort dan ook soo langsaam het mannelijk zaad vande visschen, naer advenant bequaem, en soo beeld ik mij in, dat het met het Mannelijk zaad vande kikvorssen geschiet, en dat om die redenen, de dierkens inde selvige inden beginne, dat ik die eerst sag, doot waren, en²⁹⁾ daarom nog veele die verder vanden uijtgang inde³⁰⁾ testicul leggen, doot sijn. Maar weder in tegendeel schiet de Brasem en Voorn in 1. á 2. dagen sijn Hom, en kuijt.³¹⁾

Tis kenbaar³²⁾ dan wanneer een Haen een Henne maar eens getreen hebbende, veel eijeren vrugbaar sijn, om dese redenen mijns oordeels, dat veele doiren die eijeren sullen werden, aan het eijernest hangende, ijder een Dierken uijt het Mannelijk zaad, sullen hebben ontfangen,³³⁾ en dat dese dierkens wanneer het eij gebroeijt wert, niet datelijk de figuer van het kuijcken aen neemt maar dat hetselvige in onse oogen in ongeschikte grootheijt toeneemt,³⁴⁾ te weten, dat wij eerst oordeelen het Hert te sien voort komen.³⁵⁾ Ik

28) De paartijd van den kabeljauw is niet overal gelijktijdig, maar duurt in één bepaalde streek zeker wel een maand. [S.]

29) En - en dat.

30) A en B. hebben: ‘van de’.

31) O. zur Strassen (Brehms Tierleben. 4e Aufl. 1914, blz. 185) geeft op, dat de brasem (Abramis brama L.) gedurende 3 à 4 dagen kuit schiet. Voor de voornsoorten worden langere tijden opgegeven. [S.]

32) Kenbaar - bekend.

33) Het feit, dat een hen na één paring gedurende geruimen tijd bevruchte eieren kan leggen, moet anders verklaard worden dan L. meent. Blijkbaar blijven de spermatozoïden van den haan langen tijd levend in den eileider van de hen en houden zij zich daar in de plooien van het slijmvlies op, wanneer een ei door den gang passeert. Bevruchting van eieren in het ovarium moet men wel voor mogelijk houden, maar niet voordat deze eieren een stadium van rijping hebben bereikt. [H.]

34) L. maakt hier een onderscheid tussen wat hij ziet, nl. het hart, en wat hij blijkbaar vermoedt, nl. een ‘worm’. Daarom spreekt hij van ‘in ongeschickte grootheijt’, d.w.z. op onregelmatige wijze. [H.]

35) Voortkomen - ontstaan, te voorschijn komen.
Blijkbaar heeft L. bebroede eieren bestudeerd. Hij verbaast zich over het feit, dat het embryo niet dadelijk den vorm van het volwassen dier heeft. Dat hij inderdaad het hart heeft waargenomen, welk orgaan men op den tweeden dag reeds kan zien kloppen, is niet onwaarschijnlijk. Enigszins kan men zich erover verbazen, dat hij over deze, voor den leek zo treffende waarneming, alsmede over het geleidelijk ontstaan van de lichaamsvormen, den kop, enz. niet verder uitweidt. [H.]

[p. 65]

whole month shooting its spawn¹⁷⁾, the male sperm of fishes will slowly ripen in proportion. And I imagine that the same will be the case with the male sperm of frogs, and that for these reasons the animalcules in it were dead in the beginning when I first saw them, and that therefore many others lying in the testes at a greater distance from the outward passage^17a) are dead. But again on the other hand the bream and the roach discharge their roe and milt in one or two days¹⁸⁾.

It is a well-known fact that when a cock has trodden a hen only once, many eggs will be fertile. And in my opinion the reason of this is that many yolks destined to be eggs, will each of them - while suspended from the ovary - receive an animalcule from the male sperm¹⁹⁾. I also think that these animalcules, when the egg is being hatched, will not instantly assume the form of the chicken, but will grow in what to us seems an irregular way²⁰⁾; that is to say that we believe that we can see the heart originate²¹⁾

17) The pairing of the cod does not occur everywhere at the same time, but it certainly lasts a month in each definite region. [S.]

17a) A and B read: and that therefore many others lying at a greater distance from the outward passage of the testes.

18) O. zur Strassen (Brehms Tierleben. 4th ed. 1914, p. 185) states that a bream (Abramis brama L.) will spawn three or four days. Longer periods are given for Leuciscus. [S.]

19) The fact that a hen after one pairing will lay fecundated eggs for a considerable time needs another explanation than that given by L. Evidently the cock's spermatozoids continue to live for quite a long time in the folds of the mucous membrane of the hen's oviduct when an egg passes through. Fecundation of eggs in the ovary must be accepted as a possibility, but not before these eggs have attained a stage of maturation. [H.]

20) Here L. distinguishes between what he sees, the heart, and what he evidently presumes, a ‘worm’. That is why he refers to ‘an irregular way’. [H.]

21) Evidently L. studied incubated eggs. He is astonished at the fact that the embryo does not at once show the shape of the fully hatched animal. It is by no means improbable that he saw the heart which can be seen palpitating already on the second day. It seems rather strange that he does not enlarge upon this observation, which must needs strike a layman as wonderful, nor upon the gradual development of the shape of the body, the head, etc. [H.]

[p. 66]

⁺heb verscheijde malen getragt om de dierkens vant Mannelijk zaad vande Haen, in het doir van het eij te ontdecken, maar dit is mij tot nog toe gemist, en als ik sulks tragte te doen, soo quamen mij de globulen, waer uijt de doiren vande eijeren meest³⁶⁾ bestaan soo groot te vooren, als gemene appelen³⁷⁾ want wij sien, dat de voortelinge niet alle op een ende deselvige wijse toe gaet. De luijs heeft alle sijn leden al wanneer die nog int eij, en desselfs moeder is.³⁸⁾

In het Vloij eij sijn niet dan globulen,³⁹⁾ drivende in een waterige materige (!), voor soo veel ik sien kan, als ik die uijt de Vloij hadde gesneden. Wort eijntelijk tot een Worm, en dan een Popken (gelijk ik voor desen meermaal heb geseijt)⁴⁰⁾ en soo gaet het met veel rupsen toe, de kikvors is eerst een dikke worm, als die al tot een redelijke groote is gekomen, (als hier vooren verhaalt) sien wij weder in tegendeel niet,⁴¹⁾ dat een Mensch schoon de lengte niet grooter is, als de diameter van een groene ert, met alle sijn ledematen al versien is.⁴²⁾ Ik heb dan het ondersoek van het Hoender eij aan

+ Pogingen om spermatozoïden te ontdekken in een kippenei, en in de eieren van de luis en de vlo.

36) Meest - voor het grootste deel.

37) In den dooier treft men z.g. dooierbolletjes aan, d.z. vetdruppeltjes,⁺ in grootte variërend van 25-100 µ (J. Needham Chemical Embryology I (1931). blz. 235).
Deze zin met ‘want’ (= immers) ingeleid, slaat minder op het voorafgaande dan wel op wat volgt. [H.]

+ afb. 6.

38) De luizen (Siphunculata) leggen eieren aan de haren en hierin ontwikkelen zich de larven. Hun lichaamsdelen schemeren door den eiwand der ‘neten’ heen. Deze ontwikkeling vindt echter buiten den eileider van de moeder plaats. Vgl. A. Hase Siphunculata in P. Schulze Biologie der Tiere Deutschlands. Lief. 34, Teil 30 (1931). blz. 20. [S.]

39) L. ziet hier weer dooierbolletjes. [S.]

40) Zie de brieven van 5 Oct. 1677 en 22 Jan. 1683 (Alle de Brieven II. blz. 246-248 en IV. blz. 24-26).

41) Na ‘verhaalt’ denke men een punt. Vgl. ook A. en B., die hier een nieuwen zin beginnen.
Weder in tegendeel niet - daarentegen weer niet.

42) Het is mogelijk, dat L. embryo's van een ‘diameter van een groene ert’ heeft gezien in rariteitenkabinetten of in een anatomiekamer. Men kan echter eveneens met recht veronderstellen, dat L. een dergelijk embryo zag bij een anatomische demonstratie in het theatrum anatomicum. Zie ook aant. 13 bij den brief van 12 Jan. 1680 (l.c. III. blz. 148) en aant. 9 bij den brief van 22 Jan. 1683, blz. 6. [E.]
⁺Een embryo van de door L. opgegeven grootte is enkele weken oud en heeft reeds duidelijk korte ledematen. [H.]

+ afb. 7.

[p. 67]

⁺first of all. I have several times tried to discover the animalcules of the male sperm of a cock in the yolk of the egg, but I have not succeeded in this up till now; and whenever I tried this, the globules of which the yolk of an egg for the greater part consists, appeared to me to be as big as ordinary apples²²⁾. We see, then, that generation does not take place in one and the same manner: the louse already has all its members when still in the egg and in its mother²³⁾. In a flea's egg there are nothing but globules²⁴⁾ floating in a watery substance, as far as I could make out after having cut it from the flea. Finally this becomes a worm and then a pupa (as I have several times said heretofore²⁵⁾). The same is the case with many caterpillars. The frog is at first a thick worm when it has grown to a fair size (as mentioned before). And do not we see on the other hand that Man, even when the length does not exceed the diameter of a green pea, is already furnished with all his members²⁶⁾? I then discontinued my attempts to find

+ Attempts to detect spermatozoids in the egg, and in the eggs of the louse and the flea.

22) ⁺In the yolk there are fat-globules, so-called yolk-globules, varying in size between 25 and 100 µ (J. Needham, Chemical Embryology, I, 1931, p. 235).
The clause introduced by ‘We see’ refers to what follows rather than to what precedes. [H.]

+ ill. 6.

23) Lice (Siphunculata) deposit their eggs on the hair, where the larvae develop. The various parts of the body are faintly visible through the egg-wall of the ‘nits’. The development, however, takes place outside the maternal oviduct. Cf. A. Hase, Siphunculata, in P. Schulze, Biologie der Tiere Deutschlands, Lief. 34, Teil 30 (1931); p. 20. [S.]

24) L. again sees the yolk-globules. [S.]

25) See the letters of 5 October 1677 and 22 January 1683 (Collected Letters, II, pp. 247-249 and IV, pp. 25-27).

26) L. may have seen embryo's with a ‘diameter of a green pea’ in a cabinet of curiosities or in an anatomical theatre. But it is also possible that L. saw such an embryo during a demonstration in the anatomical theatre. See also note 5 to the letter of 12 January 1680 (ibid. III, 149) and note 6 to the letter of 22 January 1683, p. 7. [E.]
⁺An embryo of the size given by L. is a few weeks old, and already distinctly shows short limbs. [H.]

+ ill. 7.

[p. 68]

een sijde gestelt, om het Mannelijk dierken te vinden,⁴³⁾ en mij begeven tot het onderzoek van het Mannelijk dierken, in het eij vande Vloij, en Luijs, om dat dese eijeren seer kleijn sijnde, daar te bequamer het dierken, soude komen te ontdecken, maar dat is mij mede tot nog toe gemist.⁴⁴⁾

⁺Seeker Doctor⁴⁵⁾ vande voorteling⁴⁶⁾ seijt onder anderen op de kant,⁴⁷⁾ dit volgende. Most vant Mannelijk saad een vrugt groeijen, bleef ligt, Arm, of been inde loop.⁴⁸⁾ Dit verhaalde breijt hij inde text verder uijt. Maar mij dunkt onder verbetering soo ik alleen dit volgende tot bewijs bragt, dat het genoeg soude wesen, omme te konnen staande houden, dat uijt het Mannelijk zaad, alleen de vrugt voort komt, ende dat de vrouwelijke geslagten, alleen maar de vrugt voeden en groot maken. Veele van onse inwoonders houden konijnen, eenige om haar vermaak, andere⁺ weder om proffijt, en dit sijn ordinair, groote witte konijnen, met seer lange Ooren, datse voor een vande schoonheden stellen; en om dese witte konijnen graeuwe jongen te doen krijgen, omme⁴⁹⁾ deselvige inde voortijt⁵⁰⁾ voor wilde konijnen te verkoopen, brengen sij een graeuw manneken, bij de witte wijfkens, welk graeuw Manneken nog jong sijnde, in onse sant-bergen⁵¹⁾ (alwaar al de konijnen graeuw sijn) is gevangen dit graeuw Manneken dat sij

43) De betekenis van dezen zin is: Ik ben dan met het onderzoek naar het mannelijk ‘dierken’ in het hoenderei opgehouden. [M.]
Pas aan O. Hertwig gelukte het in 1875 (Beiträge zur Kenntnis der Bildung, Befruchtung und Theilung des thierischen Eies) den weg van het spermatozoïd in het kikvorsenei te volgen. Dat het L. zonder kleurmethoden niet gelukte, is geen wonder. Hij stelde echter het probleem! [S.]

44) Dit is mij gemist - dit is mij niet gelukt.

+ Bestrijding der ovulisten.

45) De bedoelde medicus was Dionisius van der Sterre, een overtuigd ovulist. De door L. aangehaalde woorden zijn te vinden in het boekje Voorstelling van de noodsaakelijkheid der keijserlijke snee: Daar neven de verhandelinge van de Teeling en baaring (1682) blz. 36, kantlijn.
Ook in Tractatus novus de generatione ex ovo (1687) keert van der Sterre zich fel tegen de animalculisten, hoewel hij nergens Leeuwenhoek met name noemt. [v.E.]

46) A. en B. hebben ‘schrijvende van de voortteeling’.

47) Op de kant - in de kantlijn.

48) In de loop blijven - verloren gaan.

+ Bewijs, dat de erfelijke eigenschappen zich langs de mannelijke lijn voortplanten.

49) A. en B. hebben: Om nu dese witte Konijnen grauwe jongen te doen krijgen, ten eynde...

50) Voortijt - voorjaar.

51) Sant-bergen - duinen. A. en B. hebben sant-bergen./duinen.

[p. 69]

the male animalcule in the hen's egg²⁷⁾ and turned to an investigation of the male animalcule in the egg of a flea and of a louse, because, these eggs being very small, I might the more easily discern the animalcule, but in this I did not succeed either up till now.

⁺A certain Doctor²⁸⁾, writing about generation says among other things, in the margin, as follows: Should a foetus grow from the male semen, an arm or a leg would easily get lost. This he enlarges in the text. But methinks, under correction, that it would suffice to give what follows as a proof enabling me to maintain that the foetus proceeds only from the male semen and that the female only serves to feed and develop it. Many people here keep rabbits,⁺ some for pleasure, others for profit. Usually these rabbits are big and white and have long ears, which is accounted one of their beauties. In order to cause these white rabbits to have grey young, that they may sell these in spring for wild ones, they mate a grey buck with the white does. This grey buck - a fast grey²⁹⁾ they call it - which is caught when still young, in our dunes, where all rabbits are grey, is mated not only with white, but also with

27) Not till 1875 did O. Hertwig succeed in tracing the course of a spermatozoid in a frog's egg (Beiträge zur Kenntnis der Bildung, Befruchtung und Theilung des thierischen Eies). No wonder that L. who did not yet dispose of a staining-method, was unsuccessful. Still, he recognized the problem! [S.]

+ Refutation of the ovulist view.

28) The physician in question was Dionisius van der Sterre, a convinced ovulist. L's quotation is from a treatise entitled: Voorstelling van de noodsaakelijkheid der keijserlijke snee. Daar neven de verhandelinge van de teeling en baaring, 1682, p. 36, margin. Also in his Tractatus novus de generatione ex ovo, 1687, van der Sterre turns vehemently against the animalculists, although he does not mention Leeuwenhoek anywhere. [v.E.]

+ Proving that the hereditary characters are transmitted through the male line.

29) Dutch rabbit-breeders still use the term ‘fast grey’. What they mean is a rabbit whose ancestors were grey, generation after generation. This ensures ‘fast grey’ offspring if such an animal is mated with another grey rabbit. (C has, incorrectly, ‘tales mascules intense griseos’.) [M.]

[p. 70]

een vast graeuw noemen,⁵²⁾ setten sij niet alleen bij Witte, maar bij Bonte, Blaeuwe, en Swarte wijfkens, en al wat jongen dat hier van voort komen, nemen de graeuwe couleur van de Vader aen, sonder datmen gesien heeft, dat eenig jong Konijn, eenige de minste witte, of andere hairen als graeuw hadde; en daer en boven sullen so noeijt soo groot werden, als haer Moeder is, nog ook geen groote ooren krijgen, als ook mede sullen sij soo tam niet worden gelijk de moeder is, maar altijt wat wilder aert behouden.⁵³⁾

⁺De eerste kikvors die ik heb ontledigt⁵⁴⁾ sat op de weg, en scheen door koude soo swak te sijn, dat schoon ik deselve met mijn voet voor schopte,⁵⁵⁾ niet weg sprong, dese op nemende en openende bevont ik dat het een wijfken was, in welkers darmen wormen⁺ waren die de gedaanten hadden vande wormen, die de kinderen

52) De konijnenfokkers gebruiken ook thans nog den term ‘vast grauw’ (C. heeft, blijkbaar ten onrechte, ‘tales mascules intense griseos’). Zij bedoelen daarmee een konijn, welks voorouders door alle generaties heen ook grijs waren, zodat het zeker is, dat zulk een dier, gepaard met een ander ‘vast grauw’ alleen grijze jongen ter wereld brengt. [M.]

53) Hier wordt door L. voor het eerst melding gemaakt van een verschijnsel, dat later na de baanbrekende onderzoekingen van Gregor Mendel als diens ‘dominantie-regel’ herkend werd (Vgl. C. Dobell. Mendelism in the seventeenth century. Nature. Vol. 94. 1915. blz. 588-589 en J. Boeke. Leeuwenhoek en Mendel. Vragen des Tijds. Jrg. 46. 1920. blz. 303-315). De wildkleur bij konijnen berust op een onregelmatige verdeling der kleurstof in de haren, waardoor afwisselende witte en gekleurde banden ontstaan; deze wildkleur gaat steeds samen met een vuil-witte kleur aan de buikzijde. Wildkleurtekening is, wat erfelijkheid betreft, volkomen dominant over de gelijkmatige pigmentverdeling van onze gekweekte konijnenrassen. Voor de verschillende kleuren en tekeningen van de gekweekte rassen zijn een groot aantal uiteenlopende erfelijke combinaties van deels dominante, deels recessieve factoren mogelijk, maar het is aan te nemen, dat alle betrokken dominante kleurfactoren in het wilde konijn aanwezig zijn. En zo is dan te verklaren, dat de kleur der bastaardindividuen niet van het wilde type te onderscheiden is. Wat betreft de grootte der oren en de lichaamsafmetingen: kruisingen tussen grote en kleine dieren produceren steeds intermediaire bastaarden, d.w.z. de hybriden zijn groter dan de kleine, kleiner dan de grote ouders. Zo geeft dus de paring van kleine wilde mannetjes met grote tamme wijfjes, wildkleurige dieren, die aanmerkelijk kleiner zijn dan de moeder. Ook in dit opzicht is L.'s waarneming juist. Tenslotte de ‘karakter’ eigenschappen van wild en tam. Hoewel deze buitengewoon moeilijk te analyseren zijn, staat toch hun erfelijkheid wel vast en dientengevolge zijn ook de hybriden in hun karakter tussenvormen tussen ‘tam’ en ‘wild’. [Si.]

+ Parasieten in de darmen van den kikvors.

54) Ontledigen - ontleden. Zie aant. 32 bij den brief van 7 Nov. 1676 (Alle de Brieven II. blz. 184).

55) A. en B. hebben ‘een weijnig voort schopte’.

+ fig. VIII.

[p. 71]

piebald, bleu and black does, and all the young issuing from this, take their father's grey colour; and, indeed, it has never been seen that any such young rabbit had a single white hair or any other hair than grey. Moreover, they will never grow to the size of the mother, nor have long ears; also they will never be so tame as the mother, but will always remain rather wild³⁰⁾.

⁺The first frog that I dissected sat in the road, and seemed so weak from the cold that, though I kicked it with my foot³¹⁾, it did not jump away. Picking it up and opening it, I found it was a female, which had in its guts worms which had the shape of the

30) This is L's first mention of a phenomenon which after Gregor Mendel's pioneer experiments became known as the rule of dominants (cf. C. Dobell, Mendelism in the seventeenth century. Nature, Vol. 94, 1915, pp. 588-589 and J. Boeke, Leeuwenhoek en Mendel, Vragen des tijds, Jrg. 46, 1920, pp. 303-315). The colour of wild rabbits depends on an irregular distribution of the colouring matter in the hair, which causes interchanging white and coloured streaks. This ‘wild colour’ is always accompanied with a dirty white colour of the belly. As regards heredity the wild colour completely dominates the uniform distribution of pigments in breeders' rabbits. For the various colours and patterns of bred races a large number of diverse hereditary combinations of partly dominant, partly recessive factors are possible, but we may assume that all the dominant colouring factors in question occur in the wild rabbit. This explains why the colour of bastards cannot be distinguished from the wild type. As regards the size of the ears and of the bodies we can state the following facts: crossings between large and small animals always produce intermediate bastards, i.e. the hybrids are larger than the small parents, and smaller than the large ones. Consequently a copulation of small wild bucks and large tame does produces young with the wild colour, but considerably smaller than the mother. In this respect also L's observation is correct. Finally there are the differences in ‘character’ between the wild and the tame animal. Though particularly difficult to analyze, their heredity is certain, and consequently the hybrids are, in this respect also, intermediate between ‘tame’ and ‘wild’. [Si.]

+ Parasites in the guts of the frog.

31) A and B read: though I gave it a slight kick with my foot.

[p. 72]

afgaan, dese wormen waren ontrent soo dik als een hair van ons⁺ hooft.⁵⁶⁾ Jk ging dan tot het observeren van het bloet, en bevont het mede te bestaan, uijt ovaale platte deeltgens, drijvende door een heldere materie, gelijk als ik voordesen vande Salm enz: heb geseijt,⁵⁷⁾ dese hadden om soo te seggen mede geen couluer, als die seer enckel en plat voor het gesigt lagen, maar als deselve twee dik op malkanderen lagen, konde ik al een couluer, die een weijnig na den rooden was hellende daer aen bekennen, en wanneer die drie dik op malkanderen lagen, stak de couluer starker uijt, als⁺ hier fig: 2.A. is een ovaaltge bloet,⁵⁸⁾ dat van het tweede ovaaltge bloet B. een gedeelte bedekt is. C. is een derde ovaaltge bloet, dat een weijnig A. en B. bedekt en daarom vertoont het aen D. soo verre als⁵⁹⁾ A. en B. bedekt, en aldaar drie dik op malkanderen leijt, een bruijnder⁶⁰⁾ couluer, maar wanneer ik met aendagt besag, een ovaal deeltge op sijn kant, als hier met E. aen gewesen, soo vertoonde een deeltge bloet, hooger⁶¹⁾ root, dan of^rdrie plat op malkanderen lagen. Veele van dese ovaale deeltgens waren vermakelijk omme die te aenschouwen, en voornamentlijk als de dunne⁺ vogtigheijt (waer in boven⁶²⁾ de ovale deeltgens nog dreven veel globulen, die omtrent de groote hadden van ⅙ van een globule van ons bloet)⁶³⁾) was weg gewasemt, want veele hadden int midden

+ Bloed van den kikvors.

56) Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’ (1932) blz. 231, noot 3, meent, dat L. hier op Oxyuris (= Enterobius) vermicularis doelt. [Swe.]

57) Zie den brief van 3 Maart 1682 (Alle de Brieven III. blz. 404).

+ fig. IX.

58) ⁺In bijgaande figuur van L. is de kern van de kikker-erythrocyt niet aangegeven, ofschoon L. blijkens wat volgt, deze toch wel heeft waargenomen. [H.]

+ fig. IX.

59) A. en B. hebben ‘soo verre als 't ovaaltje’.

60) Bruijnder - donkerder.

61) Hooger - donkerder.

+ Spoelcellen.

62) Boven - behalve.

63) Deze ovale deeltjes zijn zonder twijfel de kernen der spoelcellen.⁺ Hieronder verstaat men spoelvormige cellen in het kikkerbloed die een grootte hebben van 8-10 µ en een lengte van 12-14 µ. Zij hebben een analoge betekenis als de thrombocyten in het zoogdierenbloed. Zij vallen buiten de bloedvaten snel uiteen en leiden dan de stolling van het bloed in. De kern van een spoelcel is een ovaal van plm. 8 bij 4 µ. De oppervlakte is dus plm. ⅙ van die van een erythrocyt van den mens. [H.]

+ afb. 8.

[p. 73]

⁺worms that children void. These worms were about as thick as a hair from a man's head³²⁾. I then examined the blood and found that it also consisted of flat oval particles, floating in a clear substance, like what I have previously said about the salmon, etc.³³⁾. These had, so to say, no colour when they lay flat and single before my eyes, but when two of them were lying on top of each other I could already discern a slightly reddish tinge; and when there were three on top of each other the colour became more⁺ distinct. Fig. 2 A is an oval of blood³⁴⁾ partly covered by the second oval of blood B; C is a third oval of blood that slightly covers A and B; and therefore at D - in so far as C covers A and B and there is a layer of three - it shows a dark colour. But when I attentively looked at an oval particle edgeways, as at E, such a particle would show a darker red than when three lay flat on top of each other. Many of these oval particles were amusing⁺ to behold, especially when the thin fluid (in which there floated, besides the oval particles, many globules about ⅙ of the size of a globule of our blood³⁵⁾) had evaporated, for many of them had

+ fig. VIII.
Blood of the frog.

32) Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’, 1932, p. 231, note 3, thinks that L. refers to Oxyurus (= Enterobius) vermicularis. [Swe.]

33) See letter of 3 March 1682 (Collected Letters, III, p. 405).

+ fig. IX.

34) ⁺In L's accompanying figure the nucleus of the erythrocyte of a frog is not indicated, although L. had observed it as is evident from what follows. [H.]

+ fig. IX.

+ Fusiform cells.

35) ⁺These oval particles are no doubt the nuclei of the fusiform cells, that is to say the spindle-shaped cells of the blood of frogs. Their size is 8-10 µ, their length 12-14 µ. Their function is analogous to that of the thrombocytes in the blood of mammals. Outside the bloodvessels they break down rapidly and are conducive to the coagulation of the blood. The nucleus of a fusiform cell is an oval of about 8 × 4 µ, so the surface is approximately ⅙ of that of a human erythrocyte. [H.]

+ ill. 8.

[p. 74]

een seer ligt ovaal schijnsel,⁶⁴⁾ andere schenen weder als of haar⁺ maaksel was van veele ovale ronden, de eene grooter als de andere te samen gesteld, als mede schenen eenige bij na rontom beset te sijn, met seer kleijne globulen, daar de andere gans geen globulen, in haar omtreck hadden,⁶⁵⁾ maar dese hadden deselve wel weder int midden, dit siende, had ik gedagten, of dese kleijne globulen, waar mede de ovale bloet deeltgens beset waren, niet de seer kleijne globulen waren, die onder⁶⁶⁾ deselvige inde waterige materie dreven, en die daer maar bij geval waren aengekleeft. Maar het gene dat mij meest verwonderde, dat was, dat ik onder het bloet, dat uijt veele bloet vaaten, die ik doorsneden had, in een schotel⁶⁷⁾ (waar in ik de kikvors ontledigde) was gelopen, observeerde, sag⁺ een groot getal van levende dierkens, die omtrent half soo lang, en half soo breet waren, als een ovaal deeltge bloet, alle van een ende deselve maaksel, dit was geen kleijn vermaak om te aen schouwen, want als ik soo veel tijt liet voor bij gaen tot dat de ovale deeltgens bloet om haar swaerheijt, wat na om laeg waren gesakt, soo maakten dese dierkens, wanneer in haar swemmen tegen een ovaal deeltge bloet, quamen aen te stooten, een aerdige beweginge, want deselvige bloet deeltgens, draeijden dan wel ront om, en ik oordeelde dat in ijder sant groote bloet, wel 50. Dierkens waren. Dit verhaalde bloet was seer waterig, en geen suijver bloet, want als ik de huijt vande kikvors, eerst voor een groot gedeelte van het Vlees⁺ hadde gesepareert, quam eenige waterige vogt, soo uijt de huijt, als uijt het Vlees loopen,⁶⁸⁾ en nog meer wanneer ik de buijk opende, en alsoo ik het Hooft bij na verpletter (!) hadde, om dat de kikvors soude stil leggen, soo had ik gedagten of ik niet wel eenige waterige vogt uijt de mont, ofte maag soude hebben gedrukt, en dat uijt dese

64) Het is in het bijzonder bij diepe instelling dat de kern van de erythrocyten zich als een lichtschijnsel voordoet. Bij dezelfde instelling buiten het niveau van het midden van de erythrocyt, ontstaan de defractielijnen, evenwijdig aan den omtrek, die L. doen spreken van ‘veele ovale ronden de eene grooter als de andere’. [H.]

+ Kern der erythrocyten.

65) De ‘seer kleijne globulen’ die L. soms aan den rand van de erythrocyten waarneemt, zijn waarschijnlijk partikels van uiteengevallen thrombocyten (spoelcellen). Zij zijn dikwijls als een vage, diffuze korreling op den achtergrond van het beeld zichtbaar. [H.]

66) Onder - tussen.

67) A. en B. hebben ‘schone schotel’.

+ Parasieten in den kikvors.

+ Lymphe van den kikvors.

68) Dit vocht is lymphe. Zie ook Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’ (1932), blz. 232. noot 1). [H.]

[p. 75]

a very light oval-shaped glimmer in the centre³⁶⁾, while others⁺ seemed to be composed of many oval disks, one larger than the other. Some again appeared to be covered nearly all round with minute globules, while the others had no globules at all on their edges, although they had them in the centre. Seeing this, I wondered whether these little globules, covering the oval blood-corpuscles, might not be the very small globules³⁷⁾ floating among them in the watery matter and had only accidentally stuck to them. But what surprised me most was that, observing the blood which had run out of many blood-vessels I had cut, into a dish³⁸⁾ in which⁺ I dissected the frog, I saw a great number of living animalcules, about half as long and half as broad as an oval particle of blood and all of one and the same structure. It was no small pleasure to see this; for if I waited until the oval particles had sunk down a little, owing to their weight, these animalcules made a pretty motion when while swimming they happened to knock against an oval particle of blood, for then these particles of blood would be sent spinning. And I judged that in every particle of blood as big as a sand-grain there were quite 50 animalcules. The aforesaid blood was very watery and not pure blood; for when I had first separated a great part of the frog's skin from the flesh, some watery fluid ran out of the skin as well as the flesh³⁹⁾, and still more when I opened the belly. And as I had almost crushed its head in order to make⁺ it lie quiet, I thought I might have pressed some watery fluid from its mouth or stomach, and that the animalcules might have come

36) The nucleus of an erythrocyte appears as a shimmer when the microscope is adjusted to a deep level. If the adjustment is outside the level of the centre of the blood-corpuscle diffraction lines arise, parallel to the circumference, which causes L. to speak of ‘many oval disks, one larger than the other’. [H.]

+ Nucleus of the erythrocytes.

37) The ‘very small globules’ which L. occasionally observes on the edge of the erythrocytes, are in all probability particles of broken up thrombocytes (fusiform cells). Often they are visible as an indistinct diffuse granulation in the background of the image. [H.]

38) A and B insert ‘clean’.

+ Parasites in the frog.

39) This is lymph. See also Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’, 1932, p. 232, note 1. [H.]

+ Lymph of the frog.

[p. 76]

laaste vogt, de dierkens waren voort gekomen;⁶⁹⁾ want als ik na der hant, het bloet suijver uijt de aderen vande kikvors heb genomen, en heb ik geen dierkens daer inne konnen ontdecken, Nog ook niet wanneer de waterige materie besag, die tusschen de huijt en t vlees van daen quam,⁶⁸⁾ nog ook uijt de holte vande buijk. Jnde voor verhaalde waterige materie, quamen mij ongeschikte deeltgens voor, die meest alle ront schenen, en omtrent soo groot waren, als de globulen van ons bloet, aen eenige vande selvige konde ik bekennen, dat die weder uijt 6. globulen waren te samen gestelt,⁷⁰⁾ ende daer beneffens deeltgens, die maar ⅙ in groote schenen van de andere; en als ik het verhaalde waterige bloet, van verscheijde kikvorssen, dat inde schotel was geloopen (want ik tot ijder kikvors, een schoone schotel nam) observeerde, soo is mij nog eens, seer weijnige dierkens int waterige bloet, te vooren gekomen.⁷¹⁾ Om dat ik mijn selven niet en heb konnen voldoen, omtrent de verhaalde dierkens, alsoo ik vast stelde, dat deselve niet eijgen aen het bloet waren, maar bij geval daar onder komen waren. Jk heb dan inde maant van Junius mijne observatien vervolgt, en heb eijntelijk⁺ kikvorssen aen getroffen, in welckers drek die ik uijt de darmen nam, een onbegrijpelijk groot getal van levende dierkens sag, en dat van verscheijde groot heden, en soorten, de grootste soort⁺ hadden de fig: van A.⁷²⁾ dese oordeelde ik datter wel 40. inde quantiteit materie van een sant groote waren,⁷³⁾ de tweede soort had de fig: B. dese waren seer weijnig in getal,⁷⁴⁾ de derde soort,

69) Voort gekomen - afkomstig waren.
Dobell (l.c. blz. 232) maakt de juiste opmerking, dat de ontdekte ‘dierkens’ niet in het bloed bleken te leven (zie aant. 73-75 en 80), zodat het onjuist is te zeggen, dat L. Protozoa in het bloed van den kikvors ontdekte. [S.]

68) Dit vocht is lymphe. Zie ook Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’ (1932), blz. 232. noot 1). [H.]

70) L. spreekt hier waarschijnlijk over witte bloedlichaampjes. De globulen kunnen dan de kernlobben zijn, of wel protoplasma-granulaties. Het getal 6 is dan wel weer gefantaseerd. Zie den brief van 14 Jan. 1678 (Alle de Brieven II. blz. 308), aant. 9 bij den brief van 14 Juni 1680 (l.c. III. blz. 248) en aant. 97 bij den brief van 22 Jan. 1683. blz. 32. [H.]

71) Is mij te vooren gekomen - heb ik gezien.

+ Microörganismen in faeces van den kikvors.

+ fig. X.

72) A. en B. hebben ‘de gedaante van’.

73) ⁺Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’ (1932) blz. 233, noot 4) herkent in de door L. beschreven organismen Opalina (Cépèdea) dimidiata. [Swe.]

+ afb. 9.

74) ⁺Zie Dobell (l.c. blz. 233, noot 6), die dit organisme met Nyctotherus cordiformis identificeert. [Swe.]

+ afb. 10.

[p. 77]

from this fluid⁴⁰⁾; for when I afterwards took blood clean from the frog's veins, I could not discover any animalcules in it; neither when I viewed the watery matter which came from between the flesh and the skin³⁹⁾, nor in that from the hollow of the belly. In the aforesaid watery matter I observed some irregular particles, most of which seemed to be round and were about as big as the globules of our blood. In some of these I could perceive that they were again composed of 6 globules⁴¹⁾, and besides I saw particles that appeared to be only ⅙ of the others. And when I observed the aforesaid watery blood of several frogs that had run into the dish (for I took a clean dish for each frog) I once again saw a very few animalcules in this watery blood. Because I could not satisfy myself about the aforesaid animalcules, as I made sure that they did not belong to the blood but had accidentally got into it, I continued my observations in the month of June, and at last⁺ found some frogs in whose excrement, which I took from the guts, I saw an inconceivably great number of living animalcules of divers sizes and sorts. The biggest sort had the shape of fig. A. Of these I judged that there were quite 40 in a quantity of matter as big as a grain of sand⁴²⁾; the second sort had the shape of fig. B; these were very few in number⁴³⁾; the third sort, as in fig. C, had very

40) Dobell aptly says: ‘From the foregoing and succeeding passages it is clear that L. satisfied himself that there were no animalcules in the blood or lymph: and consequently there is no foundation for the statement - sometimes made - that he discovered protozoa in the blood of the frog’ (l.c. p. 232, note 2). See notes 42-45. [S.]

39) This is lymph. See also Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’, 1932. p. 232, note 1. [H.]

41) In all probability L. refers to leucocytes. In that case the globules would be nuclear lobes or protoplasm granulations. If so, the number 6 is again a product of L's fancy. See letter of 14 January 1678 (Collected Letters, II, p. 309), note 3 to the letter of 14 June 1680 (ibid. III, p. 249) and note 61 to the letter of 22 January 1683, p. 33. [H.]

+ Micro-organisms in faeces of the frog.
fig. X.

42) Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’, 1932,⁺ p. 233, note 4) says: ‘Opalina (Cépèdea) dimidiata - without a doubt’. [Swe.]

+ ill. 9.

43) ⁺Dobell (l.c. p. 233, note 6): Nictotherus cordiformis. [Swe.]

+ ill. 10.

[p. 78]

had seer na de gedaante van onse rivieralen als fig: C.⁷⁵⁾ dese waren nog meer in getal als de eerste,⁷⁶⁾ verders was de gantsche materie soo vol kleijne dierkens, dat de drek niet anders en scheen te bestaan, dan uijt levende dierkens, want de kleijne deeltgens vande drek, wiert door het bewegen vande dierkens, soo bewogen, als of het selfs dierkens waren; het getal vande laaste kleijne dierkens, was soo groot dat ik oordeelde, dat in ijder sant groote materie, eenige duijsent dierkens waren. Dit siende beelde ik mij voor vast in,⁷⁷⁾ dat de Dierkens die ik hier vooren geseijt heb, dat int bloet waren, dat⁷⁸⁾ ik uijt de schotel had genomen, alleen veroorsaekt sijn, namentl. dat de kikvors int ontledigen, sijn drek inde schotel heeft laten loopen, of dat ik onwetende, een darm vande kikvors sal hebben gequest, in welkers drek, een groot getal van dierkens zijn geweest,⁷⁹⁾ en onder het bloet vermengt sijn.⁸⁰⁾ Jk heb ook boven mijn vermoeden⁸¹⁾ gesien, de schade die de kikvorssen doen aen de visschen, want ik heb uijt eenige haer magen 8: 10. en meer

75) Dobell (l.c. blz. 236) acht het niet onwaarschijnlijk, dat L. hier een larve van een Nematode zag. Men zou echter ook kunnen denken aan larven van Rhabdias bufonis Schranke 1788 (Rhabdonema nigrovenosum Leuckart 1879). [Swe.]

76) A. en B. hebben ‘als die van de’.

77) Beelde ik mij voor vast in - geloofde ik zeker.

78) Dat - doordat.

79) A. en B. hebben ‘sullen zijn geweest’.

80) De vergissing, protozoën, die eigenlijk in de faeces thuis horen, als uit het bloed afkomstig te beschouwen, tengevolge van ‘dat ik onwetende, een darm van de kikvors sal hebben gequest’ is na L. nog meermalen voorgekomen, niet altijd door een herstel gevolgd. Deze passage geeft opnieuw een bewijs van L.'s critischen zin. [Swe.]

81) Boven mijn vermoeden - tegen mijn verwachting in.

[p. 79]

near the shape of our river-eels⁴⁴⁾; these even exceeded the first sort in number. Further the whole matter was so full of living animals that the dirt seemed to consist of nothing but living animalcules, for the living particles of the dirt were so stirred by the motion of the animalcules as if they were animalcules themselves; the number of these last-named animalcules was so great, that I judged that there were several thousands of these in every sandgrain of matter. On seeing this I took it for certain that the presence of the animalcules that I said before were in the blood taken out of the dish, was merely due to the fact that the frog, when being dissected, voided its excrement into the dish, or to the possibility that I unwittingly wounded a gut of the frog, in whose dirt there must have been a large number of little animals which got mixed with the blood⁴⁵⁾. Contrary to expectation, I saw the damage that frogs occasion to fish, for I took from the stomachs of some

44) Dobell (l.c. p. 236) is inclined to believe that L. saw the larva of a Nematode, but perhaps the larvae of Rhabdias bufonis Schranke 1788 are meant (Rhabdonema nigrovenosum Leuckart 1879). [Swe.]

45) The error to assume that protozoa of the faeces proceed from the blood, owing to his having ‘unwittingly wounded a gut of the frog’ has occurred several times after L's mistake, but has not always been rectified. This passage is another proof of L's critical mind. [Swe.]

[p. 80]

⁺kleijne jonge visschen gehaalt.⁸²⁾ Jk heb ook uijt de kikvors, een bloet ader (ontrent de dikte van een hair van ons hooft, die tusschen de vlees veselen in lag)⁸³⁾ genomen, en na dat ik het bloet uijt deselvige hadde gedaan, sag ik dat het vlies ofte rok vande ader bont of gevlakt was,⁸⁴⁾ seer na gelijkende de vlacken die de opperste huijt van de kikvors had, dese ader op spouwende sag ik naakter als voor desen, hoe dat het vlies ofte rok vande ader, uijt geen andere deelen en was gemaakt, dan uijt door een lopende kleijne draatgens, op die manier als of wij ons in beelden te hebben, een ader tak met alle sijn spranken, uijt ons, of uijt eenig dier sijn lichaem, welker tacken soo buijgsaam waren, dat wat form wij deselve gaven, datse die behoude, ende dat wij soo danige tak met alle sijne spranken door malkanderen in geschikte ordre,⁸⁵⁾ om een ront houtge schikten, soodanig, dat alle de kleine tacken of sprancken, soo bij en door malkanderen lagen, dat deselve soo een digt wesen⁸⁶⁾ maakten, datse het houtge bedekten, dese observatien, heb ik voor desen inde aderen van andere dieren, mede tragten te weeg te brengen, maar ik heb het mijn selven soo naakt niet konnen voor de oogen stellen, als int verhaalde. Wanneer wij nu onse gedagten laten gaen, op de kleijne bloet-vaaten die in ons lichaam

+ Bouw van de aderen van den kikvors.

82) In 1933 heeft de Natuurhistorische Vereeniging een enquête gehouden over de schade door de kikvorsen veroorzaakt (zie Natura, 1933). Dr. F.P. Koumans (Natura, 1933, No. 2. blz. 33) zegt: ‘Voorzover mij bekend is nog nooit waargenomen, dat een kikker een prooi onder water ving of opat. Ik acht het dan ook buitengesloten, dat de kikker na de metamorphose schadelijk zou zijn voor den vischstand door het verdelgen van visch of vischkuit.’ Hij verwijst hierbij o.a. naar Ihle in Leerboek der vergelijkende ontleedkunde der Vertebraten van Ihle, van Kampen, Nierstrasz, blz. 251; naar A. Ecker und R. Wiedersheim, Anatomie des Frosches, 2. Aufl. 3. Abt. 1904. Er zijn echter ook andere stemmen, zo Hempelmann Der Frosch, 1908, blz. 169; A. Granger Histoire naturelle de la France. 4e part. blz. 134: R. Sternfeld, Die Rept. und Amph. Deutschlands, 1912, blz. 55. De waarneming van L. is zeker juist geweest. [S.]
Het normale voedsel van kikkers bestaat uit insecten, wormen, slakken en derg. Onder bepaalde omstandigheden eten zij ook wel jonge vissen, doch niet in zodanigen omvang, dat daardoor schade aan den visstand berokkend zou worden. [Su.]

83) A. en B. hebben ‘die in een membrane en tusschen de vlees-deelen in lag’.

84) Dit is te wijten aan de pigmentcellen van het bindweefsel. [H.]

85) In geschikte ordre - regelmatig gerangschikt.

86) Dat deselve soo een digt wesen maakten - dat ze zulk een compacte substantie vormden. [M.]

[p. 81]

of them 8, 10 and more young little fishes⁴⁶⁾. I also took from⁺ the frog a vein (about the thickness of a hair from one's head) which was lying between the fibres of flesh⁴⁷⁾. After taking the blood from it, I saw that the membrane or coat of the vein was piebald or spotted⁴⁸⁾, looking very like the spots on the outer skin of the frog. Cutting the vein open, I saw more distinctly than before that the membrane or coat of the vein consisted of no other parts than of thin threads, crossing each other in a manner as if we imagined to have a vein with all its ramifications taken from our own or any animal's body, and that its branches were so pliable that they would retain any shape we gave them. Now imagine that we wound such a branching vein, with all its ramifications crossing each other, in regular order around a round bit of wood in such a manner that all the little branches or twigs lay so close together and so intertwined as to form a thick contexture covering the piece of wood⁴⁹⁾. I tried some time ago to make these observations also on the veins of other animals, but could not view things as distinctly as in the aforesaid case. Now consider the minute blood-

46) In 1933 the Dutch Natural History Association instituted an enquiry into the harm done by frogs (see Natura, 1933). Dr. F.P. Koumans (ibid. No. 2, p. 33) says: ‘As far as I know no case is known of a frog catching and swallowing a prey under water. I therefore consider it impossible that a frog can be harmful to our fisheries by its destroying fish or spawn’. He refers to Ihle, van Kampen, Nierstrasz, Leerboek der vergelijkende ontleedkunde der vertebraten, p. 251; to A. Ecker and R. Wiedersheim, Anatomie des Frosches, 1904, 2nd ed., part 3. However, there are other opinions, for instance Hempelmann, Der Frosch, 1908, p. 169; A. Granger, Histoire naturelle de la France, 4e partie, p. 134; R. Sternfeld, Die Reptilien und Amphibien Deutschlands, 1912, p. 55. No doubt L's observation was correct. [S.]
As a rule frogs feed on insects, worms, slugs, and the like. Under special conditions they sometimes eat young fish, but never to such an extent that the stock would be endangered. [Su.]

+ Structure of the veins of the frog.

47) A and B add: in a membrane.

48) This is owing to pigment cells in the connective tissue. [H.]

49) The Dutch of this entire passage is extremely complicated and ill-constructed. [Sw.]

[p. 82]

sijn, die ik oordeel dat meer dan 1000. maal dunder sijn, dan een hair van ons hooft⁸⁷⁾ en dat sonder twijffel, dese kleijne bloetvaaten, van een ende deselve maaksel moeten wesen, als de vaaten die grooter sijn, hoe dun dat soo een vliesje of rokje moet sijn, dat uijt draatgens is te samen gestelt, en hoe gemackelijk dat soodanige tackjens (wanneer een over groote parssinge het bloet inde arterien door het Hert ontfangt)⁸⁸⁾ van malkanderen konnen⁺ separeren, en het bloet in overvloet buijten de aderen kan storten, waar uijt dan ontstaan kan (na de gestalte⁸⁹⁾ die het bloet heeft) Roos,⁹⁰⁾ Roo puijsten, ja selfs kinder pocken,⁹¹⁾ daar in tegendeel wanneer ons Hert, en bloet wel gestelt is het bloet maar seer sagt, door dese dunne vaatgens als gekleijnst⁹²⁾ wert, om de vlees, en andere deelen van ons lichaam te voeden,⁹³⁾ en het over schot daar van in de kleijne tacken vande Venae kan getrocken⁹⁴⁾ werden. Want als ik de verhaalde bloet ader vande kikvors, een weijnig stijf⁹⁵⁾ van een spreijde, separeerde haar de tackjens of draatgens

87) Deze maat is niet geheel juist. Men moet intussen wel bedenken, dat⁺ de wijdte der capillairen - afhankelijk van de contractietoestand - zowel als de diameter der haren, zeer wisselend is. Het is derhalve niet precies na te gaan, wat L. als grondslag voor zijn berekeningen heeft gebruikt. [H.]

+ afb. 11.

88) Deze zin wordt duidelijker, indien men hem als volgt omzet; wanneer het bloed inde arterien door het Hert een over grote parssinge ontfangt. [M.]

+ Bloed buiten de capillairen.

89) Gestalte - gesteldheid, blijkbaar in het bijzonder ten aanzien van het meer of minder ‘dik’ zijn van het bloed. [M. en H.]

90) Roos - erysipelas.

91) Kinder pocken - pokken, variola vera.
Zie voor deze opmerkingen ook: St. Blankaart De nieuw hervormde anatomia. Als ook een nadere verhandelinge van den Om-loop des blouds (1678) blz. 3 (2de nummering): ‘Daar is in 't minste niet in de weg dat ons dout twijffelen, te weten dat de slag aders het bloud in de vezelen, en niet buiten of neffens de zelvige storten, want bij aldien het anders waar, zoo mousten daar noodzakelijk buiten-vatingen, runningen, ontstekingen, etterzwellen, en meer andere van diergelijke zoorten volgen’. [M.]

92) Gekleijnst. De betekenis van dit woord kan zowel zijn ‘fijn gemaakt’ als ‘gezeefd’. [M.]
Het is echter waarschijnlijk dat hier bedoeld wordt het doorgaan van fijne bloeddelen door den vaatwand, op weg naar spieren, enz. C. heeft: ‘Sanguis... transcoletur’. [H.]

93) Zoals L. zich voorstelt, dat de bloedlichaampjes opgebouwd worden uit kleine spijsdeeltjes, zo meent hij omgekeerd, dat zij voor de vorming van het lichaam weer in kleine delen uiteenvallen. [H.]

94) Getrocken - opgezogen. Het is, als stond L. hier het probleem aangaande de stroming van het veneuze bloed, helder voor ogen. [H.]

95) Stijf - met geweld.

[p. 83]

vessels in our body, which I judge to be 1000 times thinner than a hair from one's head⁵⁰⁾, and let us remember that these little vessels are undoubtedly of one and the same structure as the bigger vessels. How thin must a little membrane or coat, composed of fibres, be and how easily must such little branches burst (when the blood in the arteries suffers an excessive pressure from the⁺ heart) so that great quantities of blood leave the veins, causing (according to the condition of the blood⁵¹⁾) erysipelas, red pustules, nay even smallpox⁵²⁾. If on the contrary our heart and our blood are in good condition, the blood will, as it were, be percolated through these thin vessels⁵³⁾ in order to supply food to the flesh and other parts of our body⁵⁴⁾, and its residue will be absorbed by the small branches of the veins⁵⁵⁾. For, if I severed the aforesaid vein of the frog somewhat roughly the little branches or threads

50) ⁺This measure is not quite correct, but we should bear in mind that the width of the capillaries depends both on the state of contraction and on the diameter of the hairs which varies much. It is impossible to make out on what L. based his calculations. [H.]

+ ill. 11.

+ Blood outside the capillaries.

51) Evidently the word ‘condition’ applies to the degree of ‘thickness’ of the blood. [H.]

52) For this remark see also S. Blankaart, Anatomia practica rationalis. Accedit item Tractatus novus de circulatione sanguinis per tubulos, ed. 4a, 1688, p. 305: ‘Non est quod dubitemus, arterias sanguinem in fibras, non vero extra vel juxta eas immittere, secus enim effusiones, coagulationes, inflammationes, apostemata, & id genus plurima mala perpetim forent expectanda’. [M.]

53) It seems likely that L. means the permeation of fine particles of blood through the wall of the vessel on their way to the muscles, etc. C. reads: sanguis... transcoletur. [H.]

54) Just as L. imagines that the blood-corpuscles are built up from minute particles of food, he thinks that they break up again into small particles for the building up of the body. [H.]

55) One gets the impression that L. clearly saw the problem of the streaming of the venous blood. [H.]

[p. 84]

van een, dat⁹⁶⁾ ik door de gesepareerde deelen soo klaer kon sien,⁺ als of wij met ons bloote oogen door een hare zeef sagen. Jk heb het vlees vande kikvors geobserveert, dat ik uijt de agter pooten nam, en gesien, dat het mede bestaat uijt draatgens, en⁹⁷⁾ wanneer ik dese draatgens weder op spoude,⁹⁸⁾ sag ik dat ijder vande selve weder uijt een groot getal van draatgens bestonden, Dog om dat de krings gewijse in krimpingen, of rimpels van ijder draatge, veel meer waren, als ik tot nog toe inde vlees draatgens van een Os, Vlieg, Mugge, Vloeij, en Luijs hadde gesien,⁹⁹⁾ heb ik een kleijn stukje van een draatge waar uijt de vlees-muskel vande kikvors⁺ bestaat af geteikent, als hier fig: 3.¹⁰⁰⁾ ABCD. soo danige digte inkrimpingen, is mij na der hant ook vooren gekomen inde vleesdraatgens⁺ van een dunne Muskel van een Lam¹⁰¹⁾ welke muskel was leggende, in het dunne vande buijk,¹⁰²⁾ digt bij het agterbeen. Uijt de verhaalde in krimpingen vande Vlees-draatgens, kan ik mij niet alleen voldoen,¹⁰³⁾ hoe dat de leden van onse lichamen gebogen moeten sijn,¹⁰⁴⁾ als de Muskullen in haer rust leggen, maar wij konnen ons ook versekeren,¹⁰⁵⁾ de redenen, waarom wij langer tijt konnen gaen,¹⁰⁶⁾ als stil staan, als ook mede dat wanneer wij gaen, noijt onse armen en handen, stil, en regt uijt gestrekt, bij ons lichaem late¹⁰⁷⁾ hangen, maar sullen deselve altijt gins en weder laten wegen, want als wij deselve stil lieten hangen, soo soude de eene muskel te veel uijt gerekt, ende d'andere weder te veel in gekrompen sijn, dat strijdig soude wesen, tegen de natuerlijke uijtreckinge en inkrimpinge vande Muskullen. Om deselve

96) Dat - zodat.

+ Dwarsgestreept spierweefsel van den kikvors.

97) A. en B. hebben ‘Maar’.

98) Zie den brief van 4 April 1682 (Alle de Brieven III. blz. 416-430).

99) Zie de brieven van 3 Maart 1682 (l.c. III. blz. 392-402) en 22 Januari 1683, blz. 18-20.

+ fig. XI.

100) A. en B. hebben ‘fig: 4’.

+ Spierweefsel in rust en bij contractie.

101) De dichtheid van de dwarsstreping is een min of meer toevallig verschijnsel, afhankelijk van den contractietoestand van de spiervezel. Aan de ongecontraheerde spiervezel ziet men met den modernen microscoop een groter aantal dwarsstrepingen bij de insectenspier dan bij die der vertebraten. [H.]

102) Het dunne vande buijk - de lies.

103) Kan ik mij voldoen, hoe dat - kan ik verklaren, hoe het komt dat..

104) Uit de op zichzelf onjuiste interpretatie van de dwarsstreping der spieren als inbochtingen, komt L. tot het juiste inzicht, dat de half gebogen toestand der ledematen de rusttoestand is. [H.]

105) Hem versekeren - vaststellen.

106) A. en B. hebben ‘agter een konnen gaan’.

107) A. en B. hebben ‘sullen’.

[p. 85]

would separate, so that I could look through the severed parts as⁺ clearly as if we looked with our naked eye through a horsehair sieve. I observed the frog's flesh, taken from the hind legs, and noticed that it also consists of fibres, and⁵⁶⁾ on dissecting these fibres in their turn⁵⁷⁾, I saw that each of them again consisted of a great number of little fibres; but because the circular constrictions or wrinkles of each separate fibre were more numerous than I had hitherto seen in the fibres of the flesh of an ox, a fly, a gnat, a flea and a louse⁵⁸⁾, I made a drawing of a small bit of one of the fibres⁺ composing a frog's muscle, as in fig. 3⁵⁹⁾, ABCD. Similar shrinkings, so close together, I afterwards also found in the fleshfibres⁺ of thin muscle of a lamb⁶⁰⁾ which muscle was situated in the thin part of the belly⁶¹⁾, close to the hind leg. From the abovementioned strictures in the flesh-fibres I can explain not only that the members of our body must be bent⁶²⁾ if the muscles are at rest, but we can also ascertain the reason why we can walk longer than we can stand still, and also why we never keep our arms motionless and extended alongside our body while we walk, but always move them backward and forward; for if they hung motionless, one muscle would be stretched too much and the other would shrink too much, which would be contrary to the natural stretching and contraction of the muscles. For the same reason

+ Striated muscle of the frog.

56) A and B read: but.

57) See letter dated 4 April 1682 (Collected Letters, III, pp. 417-431).

58) See the letters dated 3 March 1682 (I.c. III, pp. 393-403) and 22 January 1683, pp. 18-20.

+ fig. XI.

59) A and B read: fig. 4.

+ Muscle tissue at rest and during contraction.

60) The density of the striation is a rather variable phenomenon, depending on the degree of contraction of the fibre. With a modern microscope a greater number of striations are visible in the muscles of an insect than in those of a vertebrate. [H.]

61) The groin.

62) Although L. erroneously interprets the striation of the muscles as due to circular constrictions, he arrives at the correct view that the semi-curved position of the limbs is the resting position. [H.]

[p. 86]

redenen sullen wij wat lang stil staande, noijt op beijde onse beenen gelijk¹⁰⁸⁾ staan, maar altijt het eene been voor ende het andere na, wat op ligten, soo danig, dat maar het voorste gedeelte vande voet, de aarde raakt, van welk been als dan de muskelen rusten.

Jk kon mijn selven int eerst niet voldoen wat redenen datter⁺ waren, waerom eenige rings gewijse inkrimpingen of rimpels, vande vlees en vis-draatgens slangsgewijs waren,¹⁰⁹⁾ gelijk ik in mijn missive vanden 3^e Maart 1683.¹¹⁰⁾ aldaar met fig: 1. FEGH.¹¹¹⁾ en IKLM. heb aen gewesen, Maer gedenckende dat de Vlees-draatgens niet ront en sijn, om dat deselve stijf in een gedruckt leggen, ten anderen, dat schoon een Vlees-draatge van de andere vlees-draatgens gesepareert sijnde, ront was, ofte aenstonts een ronde figuer quam aen te nemen, soo kan ligtelijk om dat de vlees-draatgens, seer na uijt 2/3 waterige vogt bestaan,¹¹²⁾ met het weg wasemen vande vogt, (daar toe weijnig tijt van nooden is) het selvige met een jnwendige bogt of bogten⁺ in krimpen, laten wij stellen dat fig: 4¹¹³⁾ ABCDE. een vleesdraatge is, dat een ronde figuer hadde, wanneer het vande andere draatgens gesepareert wiert, ende dat het selvige met het weg wasemen vande vogt, niet sijn ronte behielt, maar dat het met een inwendige bogt in krimpt, als hier met F. aen gewesen, waer door het dan de krings gewijse in krimpingen, of rimpels, die te vooren regt hadden vertoont, nu slangs-gewijs moeten vertoonen, als hier tusschen B. en D. is aen gewesen, Jn mijn missive van den⁺ 14^e Aug: 1675. heb ik aende Heer Oldenburgh geschreven¹¹⁴⁾ hoe dat ik bij mij vast stelde, de verbrijseling vande Spijs inde

108) A. en B. hebben ‘op ons beide beenen te gelijk’.

+ De ‘inkrimpingen’ der spiervezels.

109) Aan het in aant. 18 van den brief van 3 Maart 1682 (l.c. III. blz. 392) opgemerkte zij hier nog toegevoegd, dat inbochtingen van de spiervezels, zoals L. die in zijn fig. 4 (= fig. XII) afbeeldt, inderdaad waar te nemen zijn. Een dergelijken indruk krijgt men daar, waar de grens tussen twee elkaar bedekkende spiervezels door een scherpe schaduwlijn is afgetekend. [H.]

110) Bedoeld is de brief van 3 Maart 1682. [v.E.]

111) A. en B. hebben: EFGH.

112) Dit is een merkwaardige schatting, die waarschijnlijk op meting van vezels voor en na de indroging berust. Moderne opgaven omtrent het watergehalte van weefsels, geven aangaande spieren van zoogdieren 72-78 %, van koudbloedigen 80 %. (O. Hammarsten Lehrbuch der physiologischen Chemie. 1926. blz. 469.) [H.]

+ fig. XII.

113) A. en B. hebben ‘fig: 5’.

+ De spijsvertering.

114) Zie voor deze ‘Missive’ Alle de Brieven I, blz. 316 e.v. en de aldaar gegeven aantekeningen over L.'s mechanistische opvatting der spijsvertering. [H.]

[p. 87]

when we stand still for some time, we never stand on both legs to gether but always lift first one leg and next the other just a little in such fashion that only the front part of the foot touches the ground, when the muscles of that leg will rest.

⁺At first I could not satisfactorily explain to myself why some of the circular contractions or wrinkles of the fibres of flesh or fish were serpentine⁶³⁾, as I indicated in my letter of March 3rd 1683⁶⁴⁾ by fig. 1 FEGH and IKLM. Remembering, however, that the flesh-fibres are not round and that they lie closely packed together, and on the other hand, that a flesh-fibre, separated from the others, is round or will immediately assume a round shape, and because these fibres consist for about two thirds of watery juice⁶⁵⁾, they will easily contract with an inward curve or curves when the fluid evaporates (which requires only a short time). Let us suppose that⁺ fig. 4⁶⁶⁾ ABCDE is a flesh-fibre which had a round shape when separated from the other and that it did not keep its round shape when the fluid evaporated, but that it shrank with an inward curve, as indicated by F, owing to which the circular contractions or wrinkles which showed straight before, now needs must show a snake-like form, as between B and D.

⁺In my letter of August 14th 1675 I wrote to Mr. Oldenburgh⁶⁷⁾ that in my opinion the food is crushed in the stomach. But that

+ The ‘shrinkings’ of muscle fibres.

63) Add hereto the remarks in note 13 to the letter of 3 March 1682 (ibid. III, p. 393) that curves in the muscle fibres as pictured in his fig. 4 (= fig. XII) can actually be observed. It is an impression the observer gets wherever the border between the two overlapping muscle fibres is marked by a clear shadowline. [H.]

64) The reference is to the letter of 3 March 1682. [v.E.]

65) This is a remarkable estimation apparently based on a measurement of fibres before and after desiccation. Modern data on the water content of tissue give 72-78 % for mammals and 80 % for cold-blooded animals (O. Hammarsten, Lehrbuch der physiologischen Chemie, 1926, p. 469). [H.]

+ fig. XII.

66) A and B read: fig. 5.

+ The digestion of food.

67) For this missive, cf. Collected Letters, I, pp. 317 ff. and the footnotes on L's mechanistic views on digestion. [H.]

[p. 88]

Maag, dog dit heeft de geseijde Heer met den druk niet gemeen gemaakt, (voor soo veel mij bekent is)¹¹⁵⁾ of het selvige met sijn gedagten niet en is over een gekomen, dat is mij onbekent, door dien de geseijde Heer, mij daar over niet geantwoort heeft, en na de maal veele verstandige¹¹⁶⁾ in ons lant, over dese mijne stellingen een goet gevallen hebben,¹¹⁷⁾ soo sal ik eenige vande woorden, die ik daar kome te seggen, weder verhaalen, te meer om dat ik sedert eenigen tijt de excrementen vande Cabbeljaeuw observeerende, mij daar in nog meerder heb konnen voldoen, seggende aldaer dan:¹¹⁸⁾ Jk sal hier nog wat bij voegen hoe ik mij imaginere dat de werkinge vande voetsels enz. die wij gebruijken inde mage geschieden, ik stelle dan vast, dat de verbrijselingh vande spijs die wij nuttigen, niet veroorsaakt wort, in onse Maag, en darmen, door eenige zuijerigheijt, maar dat deselve verbrijseling, en ontdoening geschiet door een continuele beweginge vande Maag, ende de natuerlijke warmte,¹¹⁹⁾ welke beweginge vande maag geschiet,¹²⁰⁾ door het diaphragma, want soo menigmaal als wij adem halen, wort ons diaphragma neer gedrukt, dese neder druckinge van het diaphragma, doet te gelijk de Lever en Maagh bewegen, welke continuele beweginge vande Maag, ik mij imagineer, dus te geschieden, als bij exempel, men heeft een blaes van eenig beest te merendeel gevolt met water (die ik vergelijk bij de Maag in ons lichaam) die men continueel¹²¹⁾ tusschen twee handen over en weder, dan toe drukt, en wederom opent, en daer beneffens moeten wij stellen, dat de maage in een wel gestelt lichaam altijts toe sluijt, ofte inkrimpt, hoe weijnig spijs datter ook

115) Deze brief is gepubliceerd in de Phil. Trans. Vol. X. No. 117. Sept. 26. London, 1675. blz. 380-385. Zie Alle de Brieven I. blz. 296.

116) Verstandige - kundige lieden.

117) Een goet gevallen hebben over - veel behagen scheppen in.

118) Zie l.c. I. blz. 316 e.v. en de aantekeningen aldaar. Bij vergelijking van deze aanhaling met den oorspronkelijken tekst van 1675 valt het op, hoe in deze jaren L. zijn spelling tracht te moderniseren. Schrijft hij in 1675 nog regelmatig ‘ck, ae, gh, c (i.p.v. een k), ch (i.p.v. een g op het eind van een woord), ouch (b.v. genouch), off, ende’ - thans is dit, zij het nog niet geheel consequent, veranderd in: kk, aa, g, k, g, oeg (b.v. genoeg), of, en. Zie verder: J.I.H. Mendels. Leeuwenhoeks taal. blz. 314 e.v. en De Nieuwe Taalgids. 1947. blz. 27-31. [M.]

119) A. en B. hebben ‘geschiet’.

120) A. en B. hebben ‘veroorsaakt werd.’

121) A. en B. hebben, evenals de tekst van 1675, ‘continuelijk een weijnig.’

[p. 89]

Gentleman has not published this in print as far as I know⁶⁸⁾; nor do I know whether he did not agree with it as the said Gentleman did not send me a reply. And as many clever people in our country take great pleasure in my theses I will repeat some of the words I wrote there, the more so as I could satisfy myself even better on this subject when some time ago I observed the excrement of a cod. I wrote at the time⁶⁹⁾:

‘I will add to this how I imagine the action of food, etc. that we take, proceeds in the stomach. My opinion is that the crushing of the food we take is not caused in our stomach and intestines by any acidity, but that this crushing and decomposition takes place owing to the constant motion of the stomach and its natural warmth. This motion of the stomach is caused by the diaphragm, for every time we breathe our diaphragm is pressed down. This pressing down of the diaphragm at the same time moves the liver and the stomach which continuous motion of the stomach, I imagine, takes place like this: suppose, for instance, that we have the bladder of some animal for the greater part filled with water (which I compare with the stomach in our body), and that we alternately compress it a bit between our hands, and then let go again⁷⁰⁾. Besides, we must also assume that, in a sound body, the stomach always closes or contracts however little food there may be

68) This letter was published in Phil. Trans., Vol. X, No. 117, Sept. 26. London, 1675; pp. 380-385. Cf. Collected Letters, I, p. 297.

69) For this quotation see Vol. I, p. 317 ff.

70) A and B add: a bit.

[p. 90]

in is, soo anders door over matige spijs, en drank, ofte door slappe weijnig voedende spijs (anders koude spijs geseijt) de deelen vande Maag, niet te veel uijt gerekt, of onbequaam geworden is,¹²²⁾ tot hare behoorlijke werkinge ofte inkrimpinge, waar van men komt te seggen, dat maag en wil niet kooken. Jk imagineer mij ook, dat soo ras de Spijs inde Maag komt, aenstonts eenig voetsel geniet.¹²³⁾ Maar ik wil niet ontkennen, datmen niet doorgaens¹²⁴⁾ eenige zuijere scharpe materie sal vinden, maar¹²⁵⁾ segge alleen, dat deselve aldaar niet noodig is, omme de Spijs te verbrijselen, en¹²⁶⁾ dat deselve daar gemaakt wert vande Spijs door een continuele beweginge, vande deselve spijs ofte ook wel door eenige bedervinge. Dese onophoudelijke beweginge vande Spijs inde Maag, ende daar bij komende de natuerlijke warmte, die inde Maag is, sijn (in het wel nem (!)) kragtig genoeg omme de kleijne sagte globulen^*) vande spijse die wij nuttigen (voor soo veel die bij mij sijn geobserveert) wederom in kleijne deeltgens te scheijden ende te ontdoen, ende ontdaan sijnde, voor voetzel van ons lichaem¹²⁸⁾ te verstrecken.¹²⁹⁾ Na het afgaen van dese mijne verhaalde stellingen, heb ik mijn nog meerder konnen voldoen, als ik besag, de beweginge ofte knedinge die de darmen vande Beesten, nog behielden, wanneer die al eenigen tijt uijt het Dier hadden geweest.

122) A. en B. hebben, evenals de tekst van 1675, ‘sijn’.

123) A. en B. hebben ‘dat daar van de deelen van de maag aanstonts eenig voedsel genoten werd. Dog...’ De tekst van 1675 heeft hetzelfde. behalve dat daar van ‘eenichsints voetsel’ gesproken wordt.

124) A. heeft, evenals de tekst van 1675 ‘in de maag’.

125) A. en B. hebben ‘ik’.

126) A. en B. hebben ‘maar’.

*) verstaat bij de sagte globulen het Meel waar uijt de taruw, Rogge, Haver, garst, erten, boonen en meest alle boom vrugten bestaan.¹²⁷⁾

127) Deze aantekening van L. staat niet in den tekst van 1675.

128) De tekst van 1675 heeft hier ‘van de globule van ons lichaam’. Misschien hangt het weglaten van deze woorden samen met de gewijzigde opvatting van L. aangaande zijn ‘globulentheorie’. Zie ook aant. 42 bij den brief van 31 Mei 1678 (Alle de Brieven II. blz. 368). [S.]

129) Hier eindigt L. zijn citaat. Uit het feit, dat de drukken A. en B. wat het citaat van 1675 betreft, dikwijls dichter bij den oorspronkelijken tekst staan, dan de aanhalingen van den brief in L.'s handschrift van 1683, mag men vrijwel met zekerheid afleiden, dat L. het MS. zorgvuldig nakeek, voor het ter perse ging. Zie ook aant. 5, blz. 56 [M.]

[p. 91]

in it; at least if the parts of the stomach have not become too lax or lost their activity or power of contraction, owing to a surfeit of food or beverage or to the consumption of thin (or, in other words, cold) food, lacking nutriciousness (whence the saying: The stomach will not stew). I also imagine that, as soon as the food enters the stomach, it draws some nourishment from it⁷¹⁾; but I will not deny that commonly some acid matter is found in the stomach, but only say that this is not necessary there to decompose the food and that it is produced there from the food as a result of the continual motion to which it is subjected, or also perhaps by some slight decay. This incessant rolling of the food in the stomach and the natural heat there, are, I presume, strong enough to break up and decompose the soft^*), small globules of the food we take (as far as I have observed); after which, being decomposed it will yield food to our body⁷³⁾’. After sending the afore-said theses I have been able to satisfy myself still better when I saw the motion or kneading which continues in the guts of animals some time after they have been taken out of the body.

71) A and B read: as soon as the food enters the stomach, the parts of the stomach immediately obtain some food from it.

*) By soft globules I understand the meal of which wheat, rye, oats, barley, peas, beans and nearly all tree-fruit consist⁷²⁾.

72) This remark of L's is not in the text of 1675.

73) The text of 1675 has: food to the globules of our body. Perhaps the omission of these words is connected with L's altered view of his ‘theory of globules’. See note 13 to the letter of 31 May 1678 (Collected Letters, II. p. 369). [S.]
This is the end of L's quotation. From the fact that as far as the quotation of 1675 is concerned, A and B are often closer to the original text than the quotation in L's 1683 manuscript, we can deduce with a probability almost amounting to certainty that L. carefully read the manuscript before sending it to the press. See also note 3 on p. 57. [M.]

[p. 92]

⁺komende nu tot de excrementen vande kabbeljaeuw, die ik bevonden heb in eenige¹³⁰⁾ te bestaan, meest uijt seer korte stukjens van vis-draatgens,¹³¹⁾ seer na door een microscope¹³²⁾ haar vertoonende, als of wij met ons bloote oogen sagen, af geraseert hair van ons Baart. Uijt dit gesigt stelde ik dan vast, dat gelijk ons Adem halinge onse magen bewegen, (welke beweginge ik een knedinge vande Maag noem) dat soo insgelijks de beweginge die¹³³⁾ continueel sien, dat aen ijder sijde vande Hoofden vande Visschen is. (die wij koonen, of kaaken,¹³⁴⁾ noemen) soo danige beweginge van uijtrecken, en inkrimpen aende Maag vande Visschen veroorsaaken, dat daar door de vouwen vande Maag met ijder toe nijpinge of inkrimpinge, soo danige kleijne stukjens vande vis-draatgens vande vis, werden af genepen, met welke afnijpinge veel vande geseijde draatgens, worden soo danig, verbrijselt, dat die dan tot voedsel vande vis kan verstrecken; en dit dan soo sijnde, konnen wij wel begrijpen, hoe dat in een korten tijt, een groote vis een kleijnder Vis kan konsumeren (schoon sij geheel wort in geswolgen, sonder door eenig tanden ontstucken gebeten te worden, of eenige scharpe materie in desselfs maag te sijn) en voor namentlijk als wij agt nemen¹³⁵⁾ dat wij onse Adem meer dan drie duijsentmaal in een ure tijts in halen,¹³⁶⁾ waar door dan moet volgen dat onse maag sig meer dan drie duijsent maal in een ure wort toegenepen.

Op een ander tijt konde ik dese verhaalde af genepen Visdraatgens inde afgaande excrementen vande Cabbeljaeuw niet bekennen, hier van beelde ik mij in dat de oorsaak was, om dat de Cabbeljaeuw, al te lang gevangen hadde geweest, waardoor de Vis-draatgens, die op het laatst inde maag af genepen waren, soo

+ Faeces van den kabeljauw en theorie over de spijsvertering bij vissen.

130) Het is niet duidelijk, of L. hier bedoelt ‘eenige kabeljauwen’ dan wel dat hij meent ‘in een deel der excrementen’. De Latijnse vertaling geeft door ‘illa’ aan, dat de excrementen worden bedoeld. [M.]

131) Visch-draatgens - de spiervezels van de vis. In de faeces van vleesetende dieren komen regelmatig microscopisch herkenbare resten van spiervezels voor [H.]

132) A. en B. hebben: ‘een gemeen microscope’.

133) Hier is het woord ‘wij’ vergeten. [M.]

134) ‘Koonen’ en ‘kaaken’ zijn synoniemen voor ‘kieuwdeksel’. [M.]

135) Agt nemen - er aan denken.

136) Het aantal ademhalingen per uur bij den mens bedraagt gewoonlijk 1000, zodat L. zich heeft vergist. Zie: G. van Rijnberk, Ademhaling, in Nederlandsch Leerboek der Physiologie. II. 2de druk. 1943. blz. 110. [S.]

[p. 93]

⁺I now return to the excrements of the cod. In some⁷⁴⁾ I found them to consist for the greater part of very short bits of fishfibres⁷⁵⁾, appearing through a microscope⁷⁶⁾ very much like hairs cut from one's beard and seen with our naked eyes. From this observation I concluded that, just as our breathing moves our stomach (which motion I call the kneading of our stomach) so also the motion which we continually see on either side of the heads of fishes causes such a stretching and shrinking of the stomach of fishes that thereby at each shrinking or contraction such little bits of the fish-fibres are pinched off by the folds of the stomach of the fish, by which nipping off many of the said fibres are crushed to such an extent, that they can serve as food to the fish. This being the case, we can quite understand that a big fish can in a short time consume a smaller one (though swallowed whole, without being bitten into pieces and though there is no sharp matter in the fish's stomach); especially if we bear in mind that we draw breath more than three thousand times in an hour⁷⁷⁾ from which it followed necessarily that our stomach is compressed more than three thousand times in an hour. At another time I could not discern the aforesaid nipped-off fish-fibres in the voided excrements of the cod because it had been caught too long ago, owing to which the fibres which had last been nipped off in the stomach had been

+ Faeces of the cod; theory of digestion in fish.

74) It is not clear whether L. refers to the cods or to the excrements. In the Latin translation ‘illa’ refers to the excrements. [M.]

75) In the faeces of carnivores remnants of muscle fibres (recognizable through a microscope) occur regularly. [H.]

76) A and B read: through a common microscope.

77) In man the number of respirations per hour is as a rule about 1000; consequently L. is mistaken. (See the chapter on respiration by G. van Rijnberk, in Nederlandsch Leerboek der physiologie, II, 2nd ed., 1943, p. 110. [S.]

[p. 94]

danig waren verbrijselt, dat deselve aen den af gang sijnde, bij na niet als kleijner globulen waren geworden, die ik oordeelde dat kleijnder waren, als ⅙ vande globulen van ons bloet, en daer beneffens jmagineerde ik mij ook dat wanneer de Cabbeljaeuw overvloet van Vis in desselfs maag heeft, dat dan de af genepen Vis-draatgens des te schielijker uijt de Maag en door de darmen wierden gedreven, en daaromme geen tijt was omme deselve⁺ deeltgens gans ontstucken te verbrijselen. Mij gedenkt dat doen ik mijn excrementen een tijt lang na malkanderen observeerde dat ik seer kleijne lange Vlees-deeltgens door het selvige sag drijven, waer van ik int eerst geen begrijp konde krijgen, om dat deselve uijt ringen schenen samen gestelt te sijn. Uijt dit gesigt beeld ik mij ook in, dat onse vouwen vande Maag, mede een af nijpinge hadden, te meer om dat de Vlees en Vis-draatgens, als deselve maar een weijnig getal bij malkanderen leggen, seer onstark sijn.

⁺Dit sal eenige wel wat vreemt voor komen, als sij gedencken, aen de starkte die een kleijne vlees-muskel heeft. Maar als wij considereren, dat de Vlees-draatgens van een muskel wanneer die uijt gerekt worden alle gelijk dragen en dus soo stark sijn, daer in tegendeel wanneer wij een koorde¹³⁷⁾ of touw quamen te maken, van draatgens van gelijke dikte en starkte als die van een Vleesmuskel, seer onstark soude moeten sijn, om dat het ons on mogelijk kan¹³⁸⁾ sijn, soo danig de draatgens in lengte nevens den anderen te spannen, dat wanneer die uijt gerekt wierden, alle gelijk konnen dragen ofte uijt gerekt werden.

⁺Jn mijn laaste¹³⁹⁾ seg ik datter geen fermentatie in het bloet is, dit heb ik sedert eenige jaren, tegen verscheijde doctoren al tragten staande te houden, en onder anderen ook op wat manier¹⁴⁰⁾ dat het bloet door het lichaam wiert voort gestooten. Hoe Hert en Pols, in een koorsige stark slaende, egter¹⁴¹⁾ de omloop of circulatie van het bloet (meest) langsamer is. Hoe onse Vlees-draatgens schoon datter geen bloetslag-ader vaatgens door loopen,¹⁴²⁾ egter

+ Onderzoek faeces van den mens.

+ De stevigheid van spiervezels.

137) Het woord ‘koorde’ betekende in L.'s tijd dikwijls ‘touw’. [M.]

138) Kan - zou.

+ Geen gisting in het bloed.

139) Zie den brief van 22 Jan. 1683, blz. 38. [M.]

140) A. en B. hebben ‘ik mij imagineerde.’

141) Egter - niettemin.

142) De spiervezels zijn in tegendeel zeer rijk aan haarvaten. A. Krogh telt in sommige spieren op dwarsdoorsnede wel 2000 capillairen per mm² (Anatomie und Physiologie der Capillaren. 2de druk. 1929). [H.]

[p. 95]

broken up to such an extent that, in the excrement voiding, they had all but completely been reduced to small globules, which I took to be smaller than ⅙ of the globules of our blood. And I also imagined that when the cod had an abundance of fish in its stomach, the nipped-off fish-fibres would be driven the more rapidly from the stomach and the guts, and there would be no time for these⁺ particles to be broken down completely. I remember that when I observed my excrements for some time, I saw floating in them very small oblong particles of flesh, which at first I could not make out, because they seemed to be composed of rings. From what I saw there I imagine again that the folds of our stomach would also have been nipped off, the more so because the fleshand fish-fibres when only a few are lying together, are not at all strong.

⁺This will appear rather strange to some people when they remember the strength of a small muscle. But we should consider that when a muscle is stretched, the stretch is borne by all the fibres together and consequently appear so strong, while on the contrary if we should make a rope or cord from threads of the same thickness and strength as the fibres of a muscle, it would not be strong at all, because it would be impossible for us to stretch these threads parallel to each other in such a manner that, when the rope was stretched, they would all of them bear and stretch equally⁷⁸⁾.

⁺In my last letter⁷⁹⁾ I said that there is no fermentation in the blood. For some years I have tried to maintain this against several physicians, and among other things also in what manner⁸⁰⁾ the blood is propelled in our body; how, while the heart and the pulse beat strongly in a fever patient, yet the movement or circulation of the blood is (mostly) slower; how our flesh-fibres, although no blood-vessels run through them⁸¹⁾, are yet fed by the arterial blood;

+ Examination of human faeces.

+ The strength of muscle fibres.

78) This sentence had to be changed slightly as it does not run in the Dutch text. [Sw.]

+ No fermentation in the blood.

79) See letter of 22 January 1683, p. 39. [M.]

80) A and B add: I imagine.

81) The muscles are very rich in capillaries which run between the muscle fibres. A. Krogh counts as many as 2000 capillaries per mm² in a transverse section of certain muscles (Anatomie und Physiologie der Capillaren, 2nd ed., 1929). [H.]

[p. 96]

van het arteriael bloet gevoet werden. Hoe de spijs in maag en darmen verbrijselt wert. (als hier vooren verhaalt) onder de Doctoren wasser een¹⁴³⁾ die mij menigmaal quam besoeken, dese verhaalde in presentie van andere Heeren, dat hij een groot gevallen had in mijne stellingen, dat hij laast van mij vertreckende, met nog een Doctor die int geselschap was, den gantschen, nagt¹⁴⁴⁾ over mijne redenen die ik gewisselt had, hadde gephilosopheert, dat hij daar over soude schrijven, maar mij de eer daar van soude geven, alsoo hij met een ander sijn gedagten, niet wilde pronken. Dog ik heb tot nog toe sulks inde boekjens, die den selven sedert die tijt uijt gegeven, niet kunnen vernemen.

'k mag mij inbeelden,¹⁴⁵⁾ dat het dien Heer vergeten heeft. Hij schrijft in een boekje onlangs bij hem uijt gegeven,¹⁴⁶⁾ datter geen fermentatie int bloet is, en wanneer den selven vande circulatie⁺ van het bloet spreekt, soo seijt hij, al slaat Hert en Pols snel, soo is nogtans den omloop vant bloet niet rasser. Dit sijn ook mijn gedagten geweest lange voor dat ik met dien doctor daar over hebbe gesproken; ende als men mij de redenen vraegde, heb ik dit volgende tot antwoort gegeven. Het bloet in veele koorsige is seer dik waarom het beswaarlijk en langsaam door de kleijne arterien gaat, en bij gevolg, soo moet het Hert starker slagen geven, om het bloet door de kleijne arterien voort te stooten. Ende door dese groote tegenstand, van het verdikke (!) bloet, waar mede de arterien sijn op gevolt, kan het Herte met sig in te trecken, of toe te nijpen, het bloet niet inde arterien weder uijt stooten, soo dat nog meer als gemeen veel bloet inde holligheijt van het Hert, op ijder slag over blijft, welke groote verschot van bloet, alrede hitte

143) Dit is waarschijnlijk Cornelis Bontekoe geweest. Zie aant. 146. [M.]

144) ‘Nagt’ kan in de 17de eeuw ook de betekenis hebben van ‘avond’. [M.]

145) 'k Mag mij inbeelden - ik denk, veronderstel.

146) L. denkt hier waarschijnlijk aan C. Bontekoe's boekje Reden over de koortzen (1682). De schrijver bestrijdt daarin zowel de mening, als zou bij koorts, het bloed ‘een rasser omloop’ hebben, als de veronderstelling dat er gisting in het bloed plaats vindt. Hij komt op blz. 18 tot de conclusie ‘dat een rasse pols in een koorts geen teken is van een verhaaste omloop, van drift of gisting des bloeds’. Op blz. 20 verklaart hij: ‘Daar is dan in 't bloed noijt fermentatie’, en deze stelling wordt nader uitgewerkt in zijn Vervolg van de reden over de koortzen (1683), blz. 12 e.v. [M. en S.]

+ Het bloed bij een koortslijder en de werking van het hart.

[p. 97]

how the food is crushed in our stomach and intestines (as narrated before). Among the physicians there was one⁸²⁾ who often visited me and who told me in the presence of other gentlemen that he took great pleasure in my assumptions; that after leaving me some time ago with another doctor who had been one of our party they had philosophized the whole evening about my arguments; that he was going to write about it but that I should have all the credit, since he did not wish to plume himself on borrowed thoughts. However, I have not found it in the booklets he has published since that day, so that I presume the said gentleman has forgotten all about it.

In a little book which recently appeared from his hand⁸³⁾, he writes that there is no fermentation in the blood, and, when speaking⁺ about the circulation of the blood, he says that, though the heart and the pulse beat rapidly, the circulation of the blood is none the quicker. This had been my opinion long before I spoke about it to this physician, and when I was asked what might be the reason I replied as follows. The blood of many fever-patients is very thick for which reason it passes with difficulty and very slowly through the little arteries; consequently the heart-beats must be stronger for the blood to be squeezed through the little arteries. And owing to this great resistance of the thickened blood which fills the arteries, the heart cannot easily push the blood into the arteries by contracting or narrowing, so that more blood than ordinarily remains in the heart at every beat. To this great residue

82) Probably Cornelis Bontekoe. See note 83. [M.]

83) L. probably refers to Bontekoe's Reden over de koortzen (1682). In this pamphlet Bontekoe challenges the opinion that in fever the blood circulates more quickly as well as the view that fermentation occurs in blood. On page 18 he arrives at the conclusion that ‘in fever a high pulse rate neither indicates an increase in circulation velocity nor a fermentation of the blood’. On p. 20 he states: ‘There is never any fermentation in the blood’, a thesis on which he enlarges in Vervolg van de Reden over de koortzen (1683), p. 12 sqq. [M.; S.]

+ The blood in fever-patients and the action of the heart.

[p. 98]

van het Hert hebbende ontfangen,¹⁴⁷⁾ ende daer bij dan aenstonts komende een weijnig bloet uijt de Venae, dat dan ook te rasser sijn hitte ontfangt (eensdeels om dat het in gestortene bloet int Hert, in kleijne quantiteit bestaat, ten anderen om dat het selvige bij het warme bloet dat int Hert in gebleven wort gestort) Soo tragt het Hert, sig door al te grooten quantiteit van het bloet, dat continueel int Herte blijft, waar door de Muskullen van het Hert meer als natuerlijk uijt gespannen blijven, haar wederom na gewoonte in te trecken, dat egter niet geschieden kan, om dat op ijder in trecken vant Hert nog een over groot gedeelte bloet, int selvige over blijft, van wegen den grooten tegen stant die het al te dikken bloet, waar mede de arterien vervult blijven, door dien inde kleijnste tackjens vande selve, het dunste van het bloet, tot onderhoudinge van Vlees, en andere deelen vant lichaem over gaet,¹⁴⁸⁾ ende dus het bloet aldaar nog meer verdikt wert, en bij gevolge, soo ras niet voort gedreven, als in een gesont lichaem,¹⁴⁹⁾ dat nu eenige een rekening maken uijt de grootheijt van de holte van het Hert, ende de menigvuldige slagen van het selvige, hoe veel maal het bloet in een Ure om loopt, is voor mij niet aannemelijk, om dat ik bij mijn selven vast stel, dat in het gesonste lichaam, het Hert nimmermeer soo in getrocken of toe genepen wort, dat het doorgaens soo veel bloet¹⁵⁰⁾ als inde holligheijt van het Hert kan, inde arterien wort gestort, maar dat in tegendeel, noijt het Hert van bloet ledig blijft, en altijts nog eenig bloet in sig behout, gelijk wij onder vinden, dat nimmermeer met ons natuerlijk adem halen, alle de logt, die inde holligheijt vande longe kan, wort in getrocken of uijt gedreven.¹⁵¹⁾

Dat nu het bloet door desselfs dikte (in een koorsige) in alle de takjens vande arterien soude stremmen, en alsoo deselvige stoppen (gelijk eenige seggen) ende alsoo de circulatie beletten, is voor mij onbegrijpelijk.

147) Ook hier blijkt, dat L. vasthield aan de leer van den calor innatus, zetelende in het hart. [S.]

148) Zie voor deze gedachte den brief van 14 Juni 1680 (l.c. III, blz. 242-266) en hierboven blz. 30.

149) Hier leze men een punt. [M.]

150) Men leze dezen zin als stond na ‘bloet’, ‘inde arterien stort’. [M.]

151) L. denkt hier aan William Harvey en zijn aanhangers. Harvey is te beschouwen als de vader der moderne physiologie. In 1628 gaf hij uit Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus, waarin hij den groten bloedsomloop beschreef. [de F.]

[p. 99]

of blood which has already received some heat from the heart⁸⁴⁾ a little blood from the veins is added immediately, which is the more rapidly heated partly because only a small quantity of blood is poured into the heart, partly because it is added to the warm residue of blood in the heart. Thus it is that the heart (while its muscles are kept stretched more than ordinarily, owing to the abnormally great quantity of blood) tries to contract again as usual, which, however, is impossible because at every contraction of the heart a very great quantity of blood remains in it owing to the great resistance of the too thick blood filling the arteries (a consequence of the fact that the thinnest blood passes into their smallest ramifications for the sustenance of the flesh and of other parts of the body and so is not propelled with the same rapidity as in a healthy body⁸⁵⁾). Some people, now, calculate from the size of the cavity of the heart and the frequency of its beats, how many times the blood circulates in an hour. I cannot admit this because my conclusion is that even in the healthiest body the heart is never contracted or narrowed to such a degree that so much blood as the cavity of the heart can contain is poured into the arteries, but that on the contrary the heart is never void of blood and that it always retains some blood, just as all the air that the cavities of our lungs can contain, is never entirely drawn or expelled while we breathe naturally⁸⁶⁾.

Nor do I comprehend that (as some say) the blood of a fever-patient will coagulate, owing to its thickness, in all the ramifications of the arteries, and consequently choke them and thus prevent circulation.

84) It is evident that L. adhered to the doctrine of the calor innatus resident in the heart. [S.]

85) For this opinion see the letter of 14 June 1680 (Collected Letters, III, pp. 243-267) and above, p. 31.

86) L. is thinking of William Harvey and his adherents. Harvey must be regarded as the father of modern physiology. In 1628 he edited Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus, in which he described the circulation of the blood. [de F.]

[p. 100]

Ik heb mij ook menigmaal in gebeeld, dat wanneer het Hert, continueel meer als gemeen veel bloet in hem behout, (als hier vooren verhaalt) dat dan de muskullen van het Hert, door haar lange uijt gerektheijt soodanig konnen gestelt sijn, dat de selvige (schoon het bloet dunder wiert en desselfs omloop gemackelijker te vol brengen) niet weder souden konnen in krimpen, ende also sekerlijk de doot, daar op soude moeten volgen, gelijk wij sien, dat als een water-blaes, door het al te lang op houden vant water soo uijt gerekt wert, dat de muskelen vande selvige niet weder konden in krimpen,¹⁵²⁾ soo gaet het ook met de oostersche volkeren, die haar leden soo lang uijt gerekt laten blijven, dat sij deselve daar na noijt konnen in trecken, om daar door onder haar natie, voor Heijligen gehouden te werden.¹⁵³⁾

152) Een dergelijke rekking, als waarover L. spreekt: namelijk, dat een spier, die langen tijd achtereen in overmatig uitgerekten toestand is geweest, niet weer in normalen stand terugkomt, is niet alleen in de physiologie, doch ook in de pathologie bekend. Als voorbeeld kan gelden de door L. beschreven uitzetting van de blaas, verder de uitzetting van de maag bij pylorusstenose, enz. Dergelijke rekkingen herstellen zich niet meer, of slechts zeer langzaam. [G.]

153) Waarschijnlijk heeft L. over fakirs gelezen in S. de Vries Curieuse Aenmerckingen der bijsonderste Oost- en Westindische Verwonderens-waerdige dingen (1682), Derde Stuck, waar op blz. 207 staat: ‘Noch is hier een ander slagh van Monicken, van haer Fackir genoemd.... Deese Fackirs onder de Benjanen gaen ten deelen Moeder-naeckt, niet eens de Schaemte bedeckt hebbende. 't Haijr laetense langh wassen, en verward over de rugg' hangen. 't Ligchaem hebbense gesmeerd met Asch en Vet. Seer leelijck siens'er uijt. Handen en Armen houdense geduerigh om hoogh; hebbende deselve soodaenigh hier toegewend, datse die beswaerlijck benedenwaerts konnen brengen’.
Het fakir-verschijnsel is het sterkst ontwikkeld in Indië, maar komt ook voor in Perzië, Arabië, Turkije, Egypte en bij verschillende volken van Centraal- en Noord-Azië. Ook in China is het niet onbekend. De beoefening van ongevoeligheid voor lichamelijke noden is al zeer oud. Het schijnt vrij zeker, dat hierbij een mate van anaesthesie ontstaat. Het verschijnsel, waarop L. doelt, dat deze Oosterlingen een arm omhoog houden en in dien stand fixeren, berust op het feit, dat een dergelijke arm atrophieert en verstijft, doordat de bloedstroom geleidelijk afneemt, terwijl ook door de inactiviteit sommige spieren verschrompelen. De fakirs komen tot dergelijke handelingen door hun mystieken aanleg en ze kunnen het lijden verdragen door autosuggestie. [Fa. en G.]

[p. 101]

I have also often imagined that, when the heart continually contains more blood than normally (as mentioned above), its muscles, in consequence of their being stretched so much, will be so conditioned that (although the blood should become so thin that it could circulate more easily) they cannot again contract, which most certainly causes death. Similarly we see that the bladder, by retaining the water too long, will be stretched to such a degree that its muscles cannot again contract⁸⁷⁾. It is the same among oriental peoples: some individuals will suffer their limbs to remain stretched so long that they can never afterwards bend them again which they do in order to be considered saints by their countrymen⁸⁸⁾.

87) A stretching as mentioned by L., that is to say the fact that a muscle will not return to its normal condition after having been stretched excessively for a considerable time, is well-known in physiology as well as in pathology. An example is the extension of the bladder mentioned by L., and also the extension of the stomach in pyloric stenosis etc. Such extensions will recover only very slowly, or not at all. [G.]

88) No doubt L. read about fakirs in S. de Vries, Curieuse aenmerckingen der bijsonderste Oost- en Westindische verwonderens-waerdige dingen, 1682. On. p. 207, 3rd part, we read: ‘There is here also another sort of Monks, called Fackir by them. Among the Benjans some of these Fackirs go about stark naked, not even covering their privy parts. They suffer their hair to grow long and to hang in a tangle on their backs. They anoint their bodies with grease and ashes. They look very ugly. They keep their hands and arms continually aloft, accustoming them to this attitude to such a degree, that they can lower them only with great difficulty’. Most fakirs are found in India; they also occur in Persia, Arabia, Turkey, Egypt and among various tribes of Central and Northern Asia, nor are they unknown in China. The practice of attaining insensibility to bodily pain is very old. It seems tolerably certain that in such cases there is a certain degree of anesthesia. The phenomenon to which L. refers - the arm becoming fixed in the attitude in which it is kept for a long time - is based on the fact that such an arm becomes atrophied and stiffens, in consequence of a gradually diminishing of the circulation, and of a shrivelling of certain muscles as a result of inactivity. Their mystical tendencies induce the fakirs to such acts, and autosuggestion enables them to bear their sufferings. [Fa.; G.]

[p. 102]

Hier hebt gij Heere¹⁵⁴⁾ mijne observatien, en geringe consideratien, die ik voor dees tijt goet gedagt heb, UE Hoogh Ed: ende het Hoogh weerdige Colleg: die vande Con: Soc: mede te deelen. Jk wil hoopen dat deselvige smaakelijk¹⁵⁵⁾ sijn, dat ik t'sijnder¹⁵⁶⁾ gaarne sal verstaan. mijn onderdanig versoek is of UE. Hoogh Ed: aan het Hoogh weerdige Con: Coll: mijne mede-broederen, mijn alder onderdanigste dienst gelieft te presenteren. Ik sal de gedrukte observatien, ontrent het Hout met verlangen van Sijn Ed: de Heere Francis Aston¹⁵⁷⁾ te gemoet sien, ende heb eijntelijk binnen weijnig dagen nu van London bekomen de transactions die mij ontbraken. en jk sal blijven

Hoogh Ed: en Hoogh geeerde Heere

UE: Hoogh ED: alderonderdanigste Dienaar

Antonj Leeuwenhoeck.

154) A. en B. eindigen hier met ‘enz: Antoni van Leeuwenhoek’.

155) Smaakelijk - aangenaam.

156) Waarschijnlijk is hier het woord ‘tijd’ vergeten. [M.]

157) Waarschijnlijk bedoelt L. de publicatie van zijn brief van 12 Jan. 1680. Deze werd, verkort, in het Engels opgenomen in de Phil. Trans. Vol. XIII. No. 148. June 10. 1683. blz. 197-208. [S.]

[p. 103]

These, Sir⁸⁹⁾, are the observations and slight considerations which I thought it fit at present to communicate to Your Excellence and to the Honourable College of the Royal Society. I hope, they will be acceptable, and shall be glad to hear so in due time. I humbly request you to offer my very slight service to the Most Honourable College and to my fellow members. I eagerly look forward to Mr. Francis Aston's printed observations about wood⁹⁰⁾. A few days ago I at last received from London the missing Transactions.

I remain, Honoured Sir,

Your Honour's very obedient servant

Antoni Leeuwenhoeck.

89) Here A and B end with: etc. Antoni van Leeuwenhoek.

90) Probably a reference to his letter of 12 January 1680. An abridgement was printed in an English version in the Philosophical Transactions, Vol. XIII. Nr. 148, June 10th, 1683, pp. 197-208. [S.]

+ afb. 4.

+ ill. 4.

+ afb. 5.

+ ill. 5.

+ afb. 6.

+ afb. 7.

+ ill. 6.

+ ill. 7.

+ fig. IX.

+ afb. 8.

+ fig. IX.

+ ill. 8.

+ afb. 9.

+ afb. 10.

+ ill. 9.

+ ill. 10.

+ afb. 11.

+ ill. 11.

127) Deze aantekening van L. staat niet in den tekst van 1675.

72) This remark of L's is not in the text of 1675.