Alle de brieven. Deel 4: 1683-1684

[p. 44]

Brief No. 71.
20 Mei 1683.

Gericht aan: Antoni Heinsius.

Manuscript: Ondertekende, eigenhandige brief te 's-Gravenhage, Rijksarchief (Inv. No. 13). Twee octavobladzijden.

Gepubliceerd in:

Geen publicatie bekend.

Korte inhoud:

Aankondiging van een reeks waarnemingen, o.a. over de voortplanting en den bloedsomloop, die Leeuwenhoek in een brief aan de Royal Society bekend zal maken.

[p. 45]

Letter No. 71.
May 20th 1683.

Addressed to: Antoni Heinsius.

Manuscript: Signed autograph in the State Archives at the Hague, Inv. No. 13. Two octavo pages.

Published in:

No publication is known.

Summary:

Leeuwenhoek announces a number of observations, i.a. on generation and on the circulation of the blood, which he intends to communicate in a letter to the Royal Society.

[p. 46]

20 Mei 1683.

Sijn Exe^e d' H^r M^r Antonj Heinsius.¹⁾

Mijn Heer.

Twas mij lief te verstaan, dat Sijn Exe^e een seer beleeft onthaal bij Sijn Coni: Maje^t van Vrankrijk hadde genooten.²⁾

Jk hadde gedagt, dat ik al eenige observatien soude over gesonden hebben, Maar om dat ik alle dagen schrijvens uijt Engelant verwagt, als ook om dat over eenige dagen (soo ik onderrigt ben), een seer geleer(!) Professor van Oxford,³⁾ t mijnen huijse geweest heeft, op die tijt dat ik over Maas was,⁴⁾ de welke geseijt heeft, dat hij ordre hadde omme mij van wegen de kon: Soci^e. te komen spreeken, en te groeten, soo sie ik deselve als nog te gemoet, omme alsdan daar op te antwoorden, ende daer beneffens mijne verdere consideratien te seggen, omtrent de voortelinge, en voornamentlijk, vande kikvorssen, ende der selver Mannelijk zaad.⁵⁾

Jtem mijne gedagten, hoe het komt, dat wanneer een Haen een Henne maar eens tredende veel eijeren vrugtbaar sijn.

1) Het ligt voor de hand, dat Heinsius, die sinds plm. 1662 advocaat was te Delft en sinds 1679 pensionaris van die stad, reeds lang mondeling contact had met Leeuwenhoek, dien hij in de functie van ‘kamerbewaarder’ vrijwel dagelijks op het stadhuis zal hebben ontmoet. [Ve.]

2) Antoni Heinsius, den lateren raadspensionaris, werd in 1682 door de Staten-Generaal een zending opgedragen met de bedoeling op te komen tegen de gewelddaden, die Lodewijk XIV deed plegen in het door hem bezette prinsdom Orange. Willem III voorspelde hem vóór zijn vertrek naar Parijs, dat de koning hem vriendelijk zou ontvangen, maar dat hij niets van belang zou kunnen uitrichten. Dit is inderdaad zo geweest. [Br.]

3) Waarschijnlijk is deze hoogleraar Robert Morrison geweest, die Sherardan professor was in de botanie aan de Universiteit te Oxford van 1669-1683. Hij was geboren in Aberdeen en behaalde zijn D.M. aan de hogeschool te Angers. [Gi.]

4) ‘Over Maas’ - aan de andere zijde van de Maas. L. had familie in Rotterdam (namelijk zijn zuster Catharina, weduwe van Claes van Leeuwen); hij had een goeden vriend in Zierikzee (zie o.a. den brief van 15 Aug. 1695) en kwam ook wel eens op Flakkee (zie den brief van 10 Juli 1700). Hij had dus volop gelegenheid om ‘over Maas’ te gaan. [S.]

5) De hier volgende onderwerpen zijn alle behandeld in L.'s brief van 16 Juli 1683, gericht aan den Voorzitter der Royal Society. Christopher Wren. Zie: blz. 56 e.v. [M.]

[p. 47]

To His Excellency Mr. Antoni Heinsius LL.D.¹⁾.

Sir,

I was glad to hear that Your Excellency was courteously received by His Royal Majesty, the King of France²⁾.

I intended to have sent some observations by now, but because I am any day expecting letters from England and also because I am told that a few days ago a very learned Professor from Oxford³⁾ called at my house while I was away across the river Maas⁴⁾, and said that he had orders from the Royal Society to speak with me and offer me their greetings, I am awaiting both. I shall then send an answer and at the same time communicate my observations concerning the generation principally of frogs, and their male semen⁵⁾.

Also my opinion on the reason why many eggs are fertile when a cock treads a hen only once.

1) Obviously Heinsius must have had speaking acquaintance with Leeuwenhoek for he had been an advocate at Delft since 1662 or thereabouts, and pensionary of that town since 1679. He must have seen L. almost daily in the latter's function of ‘chamberlain’ at the townhall. [Ve.]

2) Antoni Heinsius, the later Grand Pensionary, was charged in 1682 by the States General with a mission to protest against the atrocities committed in the Principality of Orange by order of Lewis XIV. William III predicted, before Heinsius' departure to Paris, that the King would receive him most amiably, but that the mission would be a failure. William's prediction came true. [Br.]

3) Probably Robert Morrison, Sherardan professor of botany at Oxford from 1669-1683. He was a native of Aberdeen and took his degree of D.M. at Angers. [Gi.]

4) L. had relations at Rotterdam. His sister Catharina, widow of Claes van Leeuwen, lived there. He had an old friend living at Zierikzee (see i.a. letter of 15 August 1695) and occasionally he visited Flakkee (see letter of 10 July 1700). Consequently he often had occasion to cross the Maas. [S.]

5) These subjects are all dealt with in L's letter of 16 July 1683, addressed to Christopher Wren, president of the Royal Society. See p. 57 ff. [M.]

[p. 48]

Jtem dat de voorteling van het Mannelijk zaad alleen af hangt; een voorbeeld daer van inde konijnen.

Jtem het bloet vande kikvors, als ook de menigvuldige Dierkens, die int vermengt water, en bloet, dat uijt de kikvors quam, ontdekte. Het maaksel vande Bloetvaaten vande kikvors.

Jtem hoe het bloet door de Rok⁶⁾ vande kleijne arterien (door een groote beweginge van het Hert) kan door gestooten werden. Waar door veroorsaakt kan werden Roode Puijsten, Roos,⁷⁾ en kinder pocken.⁸⁾

Jtem het maaksel van het vlees vande kikvors.

Jtem hoe de verbrijseling vande spijs in onse maag en darmen geschiet. als ook mede vande excrementen, ende verbrijselinge vande Spijs inde Cabbeljaeuw.

Jtem hoe dat Hert en Pols in een koorsige ras en stark konnen slaen, en nogtans de circulatie minder is, dan een flaeuw slaende pols in een gesont mensch.

Jtem waarom het Hert, in een koorsige stark slaat. en waarom dat het Hert in soo een continueel stark slaan, soo vermoeijt kan werden, dat het tot sijn natuerlijke werkinge onbequaem wert, en de doot daar op volgen moet, en al hoe wel dese mijne verhaalde stellingen vrij wat lang vallen, soo sal ik niet nalaten, soo Sijn Exe^e daar een Copie van gelieft te hebben, die te laten toe komen, soo ras als ik deselve na Engelant sal gesonden hebben. afbrekinge

6) Rok - vaatwand. [H.]

7) Roos - erysipelas.

8) Kinder pocken - pokken, variola vera.

[p. 49]

Also that generation is exclusively a matter of the male semen, as exemplified in the cause of rabbits.

Also the blood of frogs and the numerous animalcules which I discovered in the mixed water and blood that came from the frog. The constitution of the frog's blood-vessels.

Also how the blood can be pushed through the wall of the lesser arteries (by a strong motion of the heart). Which will cause red pustules, erysipelas and small-pox.

Also the structure of the frog's flesh.

Also how the food is crushed in our stomach and intestines. Also about the excrement of a cod, and how its food is crushed.

Also how the heart and the pulse of a patient suffering from fever can beat quickly and strongly while yet the circulation is less than in a healthy person with a slow pulse.

Also why the heart of a patient suffering from fever will beat strongly and why the heart continually beating so strongly will become so tired that it cannot do its natural work and death must ensue. And though the enumerated theses will turn out rather long I will not neglect to send Your Excellency a copy - in case you desire to have one - immediately after forwarding them to

[p. 50]

blijve na presentatie van mijn onderdanigste dienst, en toe wensinge dat Sijn Exe^e met lief⁹⁾ in ons Vaderlant mag arriveren.¹⁰⁾

Sijn Exe.^e

Onderdanigsten Dienaar

A. Leeuwenhoeck.

Delft dese 20 Meij 1683.

Aen Sijn Exc^e d'Heer
M^r Antonj Heinsius Extraordinair
Envoije vande Ho: Mo: Heeren Staaten
der Vereenigde Nederlanden aen het
Co: Hof van Frankrijk.
Parijs.

[Mss. Leeuwenhouck 20 Maij Resp. 7 Jnij 1683.]¹¹⁾

9) Met lief - behouden.

10) Het gezantschap ging begin Maart 1683 op weg, maar werd na ongeveer acht maanden uit Parijs door de Staten teruggeroepen. Heinsius zal dus wel niet vóór November zijn teruggekeerd. (A.J. van der Heim Dissertatio historico-politica inauguralis de Antonio Heinsio consiliario. 1834. blz. 12 e.v.) [Ke.]

11) Deze woorden zijn door Heinsius op den brief geschreven. [Ke.]

[p. 51]

England. In conclusion I offer you my most humble services and wish you a safe return to our country⁶⁾.

Your Excellency's

Most humble servant

A. Leeuwenhoek.

Delft, to-day the 20th of May 1683.

To His Excellency
Mr. Antoni Heinsius,
Envoy Extraordinary from
the High and Mighty States
of the United Netherlands
to the Royal Court of France.
Paris.

[Mss. Leeuwenhouck 20 May Resp. 7 Juni 1683.]⁷⁾

6) The mission left in the first days of March 1683, but was called back from Paris by the States General about eight months after. So it is not likely that Heinsius returned before November (A.J. van der Heim, Dissertatio historico-politica inauguralis de Antonio Heinsio consiliario (1834), p. 12 ff.). [Ke.]

7) These words are written by Heinsius on the letter. [Ke.]